هايدروجن پراکسايد

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

هايدروجن پراکسايد يو کيماوي مرکب دي او فرمول يې H2O2 دی. دا په خپله سوچه يا خالص بڼه کې خورا زېړبخن اسماني رنګه مايع او د اوبو په پرتله لږ څه زيات سرېښناک يا ټينګ مرکب دی. دا د يو اکسيدايز کونکي مرکب، د سپينونکي يا پاکونکي عامل او مکروب وژونکو درملو په توګه کارول کېږي، چې په عمومي ډول د مصرف کونکي د کاورنې لپاره اوبو کې د اوبلن محلول (د وزن له مخې له ۳ تر ۶ سلنه) په توګه وي او د صنعتي کارونې لپاره د يو څه لوړ غلظت لري. متمرکز يا غليظ هايدروجن پراکسايد يا «د لوړ ازمايښت پراکسايد» هغه وخت د چاودنې په ډول تجزيه کېږي، چې تودوخه ورکول شي او د توغنديو صنعت کې ورڅخه د محرک عامل په توګه کار اخېستل کېږي. [۱][۲]

هايدروجن پراکسايد د اکسېجن له بېرته راګرځېدونکو يا ارتجاعي ډولونو څخه او تر ټولو ساده پراکسايد دی او هغه مرکب دی، چې د اکسېجن او اکسېجن تر منځ يوه اړيکه (رابطه) لري. دا مرکب د رڼا پر وړاندې د راتللو په وخت کې په بطي او د عضوي يا ارتجاعي مرکبونو په شتون کې په چټکۍ سره تجزيه کېږي. نوموړی مرکب په عمومي ډول د هوا د ثابت ساتونکې الې يا سټبلايزر په مرسته، کمزوري اسيدي محلول او تياره بوتل کې ساتل کېږي، چې د رڼا مخه ونيسي. هايدروجن پراکسايد د انسان د بدن په ګډون بيولوژيکي سيستمونو کې موندل کېږي. هغه انزايمونه چې له هايدروجن پراکسايد څخه ګټه اخلي يا يې تجزيه کوي، د پراکسېدايزز په توګه ډلبندي کېږي.

ځانګړتياوې[سمول]

د H2O2 د جوش ټکی ۱۵۰،۲ سانتي ګرېډ (۳۰۲،۴ فارنهايټ) اټکل شوی دی، چې د اوبو په پرتله نږدې ۵۰ سانتي ګرېډ (۹۰ فارنهاريټ) لوړ دی. که چېرې هايدروجن پراکسايد ته په دې کچه تودوخه ورکړل شي، په عمل کې به په کې ممکن چاودېدونکې حرارتي تجزيه رامنځته شي. دا مرکب ښايي تر سپک فشار لاندې، د تودوخې په ټيټو درجو کې په خوندي ډول وڅڅېږي [تقطير شي]. [۳]

جوړښت[سمول]

هايدروجن پراکسايد د نغښتل شوي “C2” تناسب يا انډولتوب په درلودلو سره، يو غير سطحي ماليکول دی، چې په لومړي ځل ۱۹۵۰ز کال کې د پاول انټوني ګېګيوري له لورې د ليدلو د سوربخن طيف په کارولو سره ښودل شوی و. که څه د دوه اکسېجنونو تر منځ (O-O) يو ګونې اړيکه يا رابطه ده، مګر دا ماليکول د ترانس بڼې له لارې د ان انتيوميرونو “enantiomers” تر منځ د څرخېدنې لپاره د څرخېدلو يو څه لوړ بريد يا سيمه (386 cm-1 “4,62 kJ/mol) او د “cis” په بڼه د څرخېدلو (2460 cm-1 “29.4 kJ/mol) بريد يا سيمه لري. وړانديز کېږي، چې ياد خنډونه [د څرخېدلو سيمې] د اکسېجن د نږدې اتومونو د يوازينۍ جوړې تر منځ د پورې وهلو [دفعه کولو] او د اکسېجن او هايدروجن (O-H) تر منځ د دوه اړيکو د غير قطبي اغېزو له امله دي. د پرتلنې په توګه، د ايتان د څرخېدلو سيمه (1040 cm-1 “12.4kJ/mol”) ده. [۴][۵][۶]

د اکسېجن او هايدروجن (O-H) د دوه اړيکو تر منځ نږدې ۱۰۰ درجې زاويه “dihedral angle”، ياد ماليکول په خپل ورته ماليکول يا ايون باندې نه تپل کېدونکی “chiral” ګرځوي. دا تر ټولو کوچنی او ساده ماليکول دی، چې د يو پر بل د نه بارېدونکي (enantiomerism) په بڼه څرګندېږي. وړانديز شوی دی، چې د يو غيرانتوميري مشخص تعاملونه ښايي د بل په پرتله، د رېبونيوکليک اسيد د يوې انتيوميري بڼې د پراخېدنې او د همدې له امله د رېبونيوکليک اسيد “RNA” برخه کې د ورته غير انتوميروالي د اصل لامل شوی وي. [۷]

د ګازي او بلورين هايدروجن پراکسايد ماليکولي جوړښتونه يو تر بله د پام وړ توپير لري. دا توپير د هايدروجني اړيکې په اغېزو پورې تړل شوی دی، چې په ګاز حالت کې نه شته. د هايدروجن پراکسايد بلورونه د (D44 يا P41212) فضايي ډلې “space group” په درلودلو سره څلور اړخيزې بڼې لري. [۸][۹]

اوبلن محلول[سمول]

هايدروجن پراکسايد په اوبلن محلول کې، د اوبو او هايدروجن پراکسايد د ماليکولونو تر منځ د هايدروجني اړيکې د اغېزو له امله، له خالص يا سوچه مادې [حالت] څخه توپير لري. دا مرکب او اوبه يو د لږ تر لږه دوه جامدو جوړونکو برخو ځانګړی مخلوط يا “eutectic” جوړوي او د کنګل کېدلو د ټکي ټيټوالی ۵۶- سانتي ګرېډ ته راټيټوي؛ خالص اوبه په صفر سانتي ګرېډ او خالص هايدروجن پراکسايد په(-0.43) سانتي ګرېډ درجه کې کنګل کېږي. د ورته مرکبونو د جوش ټکی هم د دواړو د جوش ټکو (125.1 سانتي ګرېډ) سره د اړيکې له مخې ټيټ شوی دی. دا [هايدروجن پراکسايد] په ۱۱۴ سانتي ګرېډ کې په جوش راځي. د مرکب د جوش ټکی له خالص اوبو څخه ۱۴ سانتي ګرېډ لوړ او له خالص هايدروجن پر اکسايد څخه ۳۶،۲ سانتي ګرېډ ټيټ دی. [۱۰]

د هايدروجن پر اکسايد د اوبلن محلول  غلظت
هايدروجن پراکسايد

وزن/وزن

غظت

(g/cm3)

د حرارت درجه

(سانتي ګرېډ)

3% 1.0095 15
27% 1.10 20
35% 1.13 20
50% 1.20 20
70% 1.29 20
75% 1.33 20
96% 1.42 20
98% 1.43 20
100% 1.45 20

له ورته مرکبونو سره پرتلنه[سمول]

هايدروجن پراکسايد د (HmX−XHn) د اړيکو ترتيباتو سره (چې اوبه هم د پرتلنې لپاره ښودل شوي دي) بېلابېل جوړښتي ورته والي لري. دا د دې لړۍ تر ټولو لوړ نظرياتي د جوش ټکی (X = O, S, N, P) لري. د دې مرکب د ويلې ټکی هم په مناسب ډول لوړ دی، چې د هايدرازين او اوبو د ويلي کېدلو له ټکو سره د پرتلنې وړ دی، مګر يوازې همدومره چې هايدروجن پر اکسايد د هايدورکسېل امين بلوري کېدل يې د پام وړ خورا چټک دي او په ځانګړي ډول د پياوړې هايدروجني اړيکې ښودونکي دي. ډای فاسفين او هايدروجن ډای سلفايډ مرکبونه يوازې کمزورې هايدروجني اړيکه څرګندوي او له هايدروجن پراکسايد سره لږ کيمياوي ورته والی لري. په جوړښتيز ډول د “H2O2” ورته ټول مرکبونه د نږدې [ګاونډ] يوازينۍ جوړې تر منځ د پورې وهنې له امله، ورته پييلي جوړښتونه لري.

د هايدروجن پراکسايد او د هغه د ورته مرکبونو ځانګړتياوې

هغه قيمتونه چې په * سره په نښه شوي دي؛ له مخې يې پرتلنه شوې ده

فرمول مولر کتله (مولر/ګرام) د ويلي کېدلو ټکی (سانتي ګرېډ) د جوش ټکی (سانتي ګرېډ) نوم
HOH 18.02 0.00 99.98 اوبه
HOOH 34.01 −0.43 150.2* هايدروجن پراکسايد
HSSH 66.15 −89.6 70.7 هايدروجن ډای سلفايډ
H2NNH2 32.05 2 114 هايدروزين
NH2OH 33.03 33 58* هايدروکسيلامين
H2PPH2 65.98 −99 63.5* ډای فاسفېن

موندنه يا کشف[سمول]

د الکساندر اون هوبولدت “Alexander von Humboldt” په اړه ځيني وختونه ويل کېږي، چې لومړنی شخص دی، چې د باريوم پراکسايد په نوم يې د لومړني جوړ شوي [مصنوعي] پراکسايد راپور ورکړ؛ که څه هم دا لاسته راوړنه د نوموړي د ناڅرګندو الفاظو له امله د بحث وړ ده، مګر هغه په ۱۷۹۹ زکال د هوا د تجزيې په اړه خپلو هڅو کې د فرعي محصول په توګه د باريم پراکسايد په اړه راپور ورکړی و. نولس کالونه وروسته لويس ژاک تينارد وپوهېده، چې دا مرکب د وار له مخه د نامعلوم مرکب د چمتوالي لپاره کارول کېدلی شو، چې نوموړي د “eau oxygenee” (اکسېجن لرونکو اوبو) په توګه روښانه کړ او په پای کې د هايدروجن پراکسايد په نوم وپېژندل شو. نن ورځ د اکسېجنې اوبو اصطلاح ښايي د پرچون خرڅلاو کڅوړو باندې څرګنده شي، چې هغه مخلوطونو ته وايي، چې يا اوبه او هايدروجن پراکسايد لري او يا اوبه او منحل اکسېجن لري. که چېرې کارونکی د دې مخلوطونو په توپير باندې سم پوه نه شي، د هغوی د ژوبلېدلو لامل کېدلی شي. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

د تينارد د بهير يا پروسس يوې پرمختللې بڼې يا نسخې له هايدروکلوريک اسيد څخه ګټه واخيستله او وروسته يې د باريوم سلفېټ په فرعي توليد کې د برخه اخېستلو په موخه ورسره سلفوريک اسيد ورزيات کړل. دا بهير د ۱۹ پېړۍ له پای څخه د ۲۰ پېړۍ تر نيمايي پورې کارول کېده. [۱۶]

د پراکسايدونو د پاکولو يا سپينولو او پر طبيعي رنګونو باندې يې د مالګو اغېز په ۱۸۲۰ز لسيزه کې د تينارډ له ازمايښتونو راهيسې پېژندل شوی دی، مګر د پراکسايدونو د صنعتي توليد لومړنۍ هڅې بې پايلې شوې. د هايدروجن پراکسايد لومړنی توليدونکی ماشين په ۱۸۷۳ زکال برلين کې جوړ شوی و. له سلفوريک اسيد سره د الکترولايز په واسطه د هايدروجن پراکسايد د جوړښت کشف کولو يو څه زيات ګټور برېښنايي کيمياوي لاره چاره وړاندې کړه. دا په لومړي ځل ۱۹۰۸ز کال کې د اتريش د کارينتيا په ويبينسټين سيمه کې سوداګريز شو. د انتراکوېنون بهير چې لا هم ورڅخه ګټه اخېستل کېږي، د ۱۹۳۰ ز لسيزې پر مهال د ای جي فاربين “IG Farben” نومي الماني کيمياوي توليدونکي شرکت له ولرې لډوېګشافين سيمه کې رامنځته شوی و. د ترکيب مېتودونو برخه کې زياته غوښتنه [تقاضا] او پرمختګونه د هايدروجن پراکسايد د کلني توليد د زياتوالی لامل شول، چې د توليد کچه يې په ۱۹۵۰ زکال کې له ۳۵۰۰۰ ټنو څخه په ۱۹۶۰ز کال کې ۱۰۰۰۰۰ ټنو، ۱۹۷۰ ز کال کې ۳۰۰۰۰۰ ټنو او ۱۹۹۸ زکال کې ۲،۷ ميليون ټنو ته ورسېده. [۱۷]

د سوچه هايدروجن پراکسايد د توليدولو لومړنۍ هڅې بې پايلې شوې. اوبه نه لرونکی هايدروجن پراکسايد په لومړي ځل د زبېښونکي [هوا راښکونکي] څڅېدلو [تقطير] په واسطه تر لاسه شوی و. [۱۸]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Housecroft CE, Sharpe AG (2005). Inorganic Chemistry (الطبعة 2nd). Pearson Prentice-Hall. د کتاب پاڼې 443. د کتاب نړيواله کره شمېره 0130-39913-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ Hill CN (2001). A Vertical Empire: The History of the UK Rocket launch and Space Programme, 1950–1971. Imperial College Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-86094-268-6. مؤرشف من الأصل في ۱۳ اپرېل ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۲۴ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Brauer G, المحرر (1963). Handbook of preparative inorganic chemistry. 1. Translation editing by Reed F. (الطبعة 2nd). New York: Academic Press. د کتاب پاڼې 140. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-12-126601-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Giguère PA (1950). "The Infra‐Red Spectrum of Hydrogen Peroxide" (PDF). Journal of Chemical Physics. 18 (1): 88. Bibcode:1950JChPh..18...88G. doi:10.1063/1.1747464. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۰۲ ډيسمبر ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۳۱ ډيسمبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Giguère PA (1983). "Molecular association and structure of hydrogen peroxide". Journal of Chemical Education. 60 (5): 399–401. Bibcode:1983JChEd..60..399G. doi:10.1021/ed060p399. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Hunt RH, Leacock RA, Peters CW, Hecht KT (1965). "Internal-Rotation in Hydrogen Peroxide: The Far-Infrared Spectrum and the Determination of the Hindering Potential" (PDF). The Journal of Chemical Physics. 42 (6): 1931. Bibcode:1965JChPh..42.1931H. doi:10.1063/1.1696228. hdl:2027.42/71115. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۰۹ اپرېل ۲۰۱۴. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ اپرېل ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ Ball R, Brindley J (March 2016). "The Life Story of Hydrogen Peroxide III: Chirality and Physical Effects at the Dawn of Life". Origins of Life and Evolution of the Biosphere. 46 (1): 81–93. Bibcode:2016OLEB...46...81B. doi:10.1007/s11084-015-9465-y. PMID 26399407. S2CID 9564774. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Dougherty DA, Anslyn EV (2005). Modern Physical Organic Chemistry. University Science. د کتاب پاڼې 122. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-891389-31-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Abrahams SC, Collin RL, Lipscomb WN (1 January 1951). "The crystal structure of hydrogen peroxide". Acta Crystallographica. 4 (1): 15–20. doi:10.1107/S0365110X51000039. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ "Hydrogen Peroxide Technical Library" (PDF). د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۲۹ ډيسمبر ۲۰۰۹ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ مارچ ۲۰۱۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ Flohé L (December 2020). "Looking Back at the Early Stages of Redox Biology". Antioxidants. 9 (12): 1254. doi:10.3390/antiox9121254. PMC 7763103 تأكد من صحة قيمة |pmc= (مساعدة). PMID 33317108 تأكد من صحة قيمة |pmid= (مساعدة). I checked Humboldt’s pertinent publication carefully, but was unable to find an unambiguous proof of this assumption; the description of the starting materials (“Alaun-Erden” or “schwere Erden”) were just too unprecise to understand what kind of chemical experiments he performed. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Gilbert LW (1820). "Der tropfbar flüssige Sauerstoff, oder das oxygenierte Wasser". Annals of Physics (په الماني ژبه کي). 65–66 (1): 3. Bibcode:1820AnP....64....1T. doi:10.1002/andp.18200640102. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Thénard LJ (1818). "Observations sur des nouvelles combinaisons entre l'oxigène et divers acides". Annales de chimie et de physique. 8: 306–312. مؤرشف من الأصل في ۰۳ سپټمبر ۲۰۱۶. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ فبروري ۲۰۱۶. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Giguère PA. "Hydrogen peroxide". Access Science. McGraw-Hill Education. doi:10.1036/1097-8542.329200. مؤرشف من الأصل في ۳۰ نومبر ۲۰۱۸. د لاسرسي‌نېټه ۲۸ نومبر ۲۰۱۸. Hydrogen peroxide was discovered in 1818 by the French chemist Louis-Jacques Thenard, who named it eau oxygénée (oxygenated water). الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Preiato D (5 March 2020). "What is oxygenated water?". Healthline. Healthline Media. مؤرشف من الأصل في ۳۱ اکتوبر ۲۰۲۰. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Jones CW, Clark JH (1999). Applications of Hydrogen Peroxide and Derivatives. Royal Society of Chemistry. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-85404-536-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Offermanns H, Dittrich G, Steiner N (2000). "Wasserstoffperoxid in Umweltschutz und Synthese". Chemie in unserer Zeit. 34 (3): 150. doi:10.1002/1521-3781(200006)34:3<150::AID-CIUZ150>3.0.CO;2-A. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Wolffenstein R (October 1894). "Concentration und Destillation von Wasserstoffsuperoxyd". Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft (په الماني ژبه کي). 27 (3): 3307–3312. doi:10.1002/cber.189402703127. مؤرشف من الأصل في ۱۳ فبروري ۲۰۱۶. د لاسرسي‌نېټه ۲۹ جون ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=هايدروجن_پراکسايد&oldid=286950" نه اخيستل شوی