منځپانگې ته ورتلل

نيانډرټال

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
Homo sapiens neanderthalensis
نيانډرټال
مملکه ژوي
شاخه [[]]
طایفه تي لرونکی ژوي
ډله Primates
تیره Homo sapiens neanderthalensis

نیادرتال (په لاتين: Homo sapiens neanderthalensis) (/niˈændərˌtɑːl, neɪ-, -ˌθɑːl/) چی هومو نیادرتالنسیز یا ساپینز نیادرتالنسیز ورته وېل کېږي، د پخوانیو انسانانو له منځه تللې نمونه یا فرعی نمونه ده چې 40000 کاله وړاندې یې د یورو ایشیا په ساحه کې ژوند کاوه. دغه انسانان په لوی اټکل سره په دې وجه له منځه لاړل چې د اوسنې انسان له جینوم سره یوځای شول (د مزدوج کېدو له امله له منځه لاړل)، یا د اقلیمی لویو بدلونونو له امله، ناروغیو، یا هم د دې ټولو لاملونو له امله وو. د هغوی ځای په بشپړه توګه پخوانیو اروپایی عصری انسانانو ونیو.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]

دا روښانه نه ده چې کوم وخت د نیاندرتالز کرښه د عصري انسانانو څخه جلا شوه، مطالعاتو بېلابېل انتروالونه وړاندې کړي چې د 315،000  څخه تر 800،000 کاله دمخه ښودل کېږي.  د نیاندرتالز جدایي له خپل جد څخه H. heidelbergensis ناڅرګنده ده. د نیاندرتالز ترټولو زوړ احتمالي هډوکي 430،000 کاله دمخه دي ، مګر طبقه بندي یې ناڅرګنده پاتې ده. نیاندرتالز د ډیری فوسیلونو څخه پیژندل شوي، په ځانګړي توګه له 130،000 کاله دمخه. دا ډول نمونه، نیاندرتال 1، په اوسني جرمني کې په نیاندر دره کې په 1856 کې وموندل شو. څیړونکو د نیاندرتالز د شلمې پیړۍ په پیل کې ډېری، نیاندرتالز لومړنی انسان، بې ذکاوته او وحشي انسان په توګه وړاندې کړی. که څه هم د دوی پوهه او لید له هغه وخت راهیسې په ساینسي ټولنه کې د پام وړ بدلون کړی، د غار اوسېدونکي د اولي نمونې تصور د هغه په اړه تراوسه ځای پر ځای پاتې شوی.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]    

د نیاندرتال ټکنالوژي خورا پیچلې وه. په دې کې د موسیترین د ډبرو وسیلو صنعت او د اور لګولو وړتیا او د غار ډوله اور لګولو ځای، د بېرچ ونې له پټوکي چسپ جوړول، د کمپلې یا پانچو ډوله کالیو برابرول، اوبدل، د مدیترانې له لارې سمندري سفر، د درملو بوټو څخه کار اخیستل، او همدارنګه د سختو ټپونو درملنه، خواړه ذخیره کول، او د پخلي مختلف تخنیکونه لکه کباب کول، جوش کول او سګرټ څکول شامل دي. نیاندرتالونو د خواړو له پراخو ډولونو کار اخیست، په ځانګړې توګه زهر لرونکي تي لرونکي حیوانات، همدارنګه نور لوی حیوانات (میګافونا)، نباتات، کوچني تی لرونکي حیوانات، الوتونکي، او ابي او سمندري سرچینې.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

که څه هم دوی شاید د لمړۍ کرښې ښکاریان وو، دوی تراوسه هم د غار له خرس، د غار له زمریانو، د غار له حیواناتو او نورو لوی ښکار کوونکو سره لاس او ګرېوان وو. یو لړ سمبولیک فکر او پالایولیتیک (د ډبرې زمانې) هنر یو شمیر مثالونه چې په غیرمستقیم ډول نیاندرتالز ته منسوب شوي، په بیلګې کې ېې د الوتونکو له هډوکو یا کوپړیو څخه زیورات، د غیر معمولي شیانو ټولګه چې کرسټال او فوسل پکې شامل دي، نقاشۍ، د دیوجی بېب شپېلۍ (Divje Babe Flute) سره موزیک غږول او د هسپانوي غار نقاشۍ شامل دي چې تاریخ یې  65،000 کاله اټکل کېږي. د مذهبي عقیدې ځینې ادعاګانې هم شوې دي. نیاندرتالز احتمالاً د وینا وړتیا درلوده، احتمالاً یې خبرې کولی شوی، که څه هم د دوی د ژبې پیچلتیا نه نده معلومه.  [۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳][۴۴][۴۵][۴۶][۴۷][۴۸][۴۹][۵۰][۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵]

د عصري انسانانو په پرتله، نیاندرتالونو خورا قوي جوړښت او نسبتاً لنډ اندام درلود. څیړونکي ډیری وختونه دا ځانګړتیاوې په ساړه اقلیم کې د تودوخې د ساتلو لپاره د تطابق په توګه په ګوته کوي، مګر هغوی همدارنګه کېدای شي چې په ګرم، ځنګلی ساحه کې د منډې لپاره چې  نیاندرتالونه ډیری وختونه هلته میشته وو د تطابق لپاره وي. په دې حال کې، دوی د یخ ځانګړی تطابق درلود، لکه د بدن غوړ ځانګړی د شحم ذخیره او هوا د ګرمولو لپاره اوږده پوزه (که څه هم د پوزې علت د جنتیکی تغیر له امله کېدای شي). نیاندرتالونه اوسط نارینه شاوخوا 165 سانتي متره (5 فوټ 5 انچ) او میرمنې 153 سانتي متره (5.02 فوټ) قد درلود، چې د صنعت مخکې عصري انسانانو ته ورته وو. د نیاندرتال نارینه او ښځینه مغز په ترتیب سره شاوخوا 1،600 مترمکعب (98 cu in) او 1،300 متر مکعب (79 cu in) وو، چې د عصري انسانانو لپاره د اندازې په حد کې دي. [۵۶][۵۷][۵۸][۵۹][۶۰][۶۱][۶۲][۶۳]

د نیاندرتالونو ټول نفوس کم پاتې شوی، چې د جین ضعیف او زیان اړونکي ډولونه یی زیات شول، او د لوی وآټن د قوی شبکو را منځ ته کېدو یی مخنیوی وکړ. له دې سره، بیا هم سیمه ییزو دودونه، او په دې اساس د ټولنو تر منځ اړیکو نښانې شتون لري. هغوی غارونو په مکرر ډول بدلول او په فصلي ډول له یو غار نه بل غار ته تلل. نیاندرتالونه له سترس نه په ډک او روحاً زیانمن چاپېریال کې ژوند کولو چې 80% سلنه یې مخکې له 40 کلنۍ مړه کېدل. د نیاندرتالونو جینوم د 2010 کال پروژې راپور د نیاندرتالز او عصری انسانانو تر منځ د مزدوج نسب شواهد وړاندې کړل. اټکل کېږي چې دا کار 316 – 219 زره کاله وړاندې ترسره شوی وي، اما په دېر احتمال سره 100,000 کاله وړاندې وو بیاځلې 56,000 کاله وړاندې ترسره شوی وي. نیاندرتالونه کېدای شي چې له دینوسوانز سره هم مزدوج شوی وي چې په صربستان کې د پخوانیو انسانانو یو بېله ډله وه. له 1 – 4  سلنه د یور ایشیا، استرالو – میلانیزیان، اصلی امریکایان، شمالی افریقایان، د نیاندرتال اجدادی جینوم لري، حال دا چې د افریقا سب – صحرا اوسېدونکي د نیاندرتال د خاندان نښې نه لري، چې د ساپینز- څخه – نیاندرتال ته د جین جریان په اړه او یا د ورستي بیاځلې مهاجرت له یورو ایشیا نه افریقا ته ممکنه نښې ثابتوي. په ټوله کې، د نیاندرتال شاوخوا 20% د منقرض جین ډولونه تراوسه پاتې شوي دي. که څه هم د جین ډیری ډولونه چې له نیاندرتال څخه په میراث پاتې دي ممکن زیانمن او غوره شوي وي، د نیاندرتال د جین دخول د انسان عصري معافیت سیستم تر اغیز لاندې روالي او په ډیری بیولوژیکي دندو او جوړښتونو کې شامل دي، مګر یوه لویه برخه د غیر کوډینګ DNA ښکاري.   [۶۴][۶۵][۶۶][۶۷][۶۸][۶۹][۷۰][۷۱][۷۲][۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷][۷۸][۷۹][۸۰][۸۱][۸۲]

ایتیمولوژي (لغت پېژندنه)

د نیاندرتال نوم د نیاندرتال د درې له سببه دی چې په هغه کې یې لمړۍ تشخیص شوې نمونه پیدا شوه. دا دره Neanderthal  لیکل کېږي او د هغو نمونه په جرمني کې د 1901 د سپيل تر اصلاحاتو پورې Neanderthaler  لیکل کېده. د Neandertal  سپېل دې نمونې ته په انګلیسي ژپه کې لږ لېدل کېږي، حتی په علمي نشراتو کې، اما د هغې علمي نوم H. neanderthalensis همیشه له th سره د لمړیتوب د اصل پراساس لیکل کېږي. په آلمان کې د دې نمونې ځایی نوم تل Neandertaler دی ("د نیاندر د درې اوسیدونکی")، پداسې حال کې چې Neandertal تل درې ته اشاره کوي. دا دره خپله د یواخیم نیاندر له سبب نه چې یو جرمن خدای پیژندونکی او دیني سرود لیکونکی ؤ، د 17 پېړۍ په آخر کې و نومول شوه چې په مکرره توګه به یی له دې ځایه لیدنه کوله. Neanderthal، niˈændərtɑːl  تلفظ کېږي چې په هغه کې  th د t  په ډول تلف کېږي، او یا هم په ستندرد انګلیسی تلفظ کې چې th د /θ/  غږ ورکوي لکه په /niˈændərθɔːl/) کې.[۸۳][۸۴][۸۵]      

نیاندرتال 1، د نمونې ډول، په بشری علومو کې د "نیاندرتال جمجمه" یا "نیاندرتال کوپړۍ" په نوم پیژندل کیده، او د کوپړۍ پر اساس جوړ شوي فرد معمولاً "د نیاندرتال سړي" په نوم یادیږي. دوه کلمه یې نوم Homo neanderthalensis - د "نیاندرتال سړی" نوم له انفرادي نمونې څخه ټولو ډولونو ته غزوي، او په رسمي ډول یې له منځه تللي یا منقرض انسانان پېژندل کېږي او لومړی ځل د ایرلینډ جیولوژیست ولیم کنگ لخوا په یوه مقاله کې وړاندیز شوی و چې د بریټانیا 33 مې ساینس ټولنې ته یې په کال 1863 لوستلی وه. خو، په 1864 کې، هغه وړاندیز وکړ چې نیاندرتال او عصري انسانان په بیلابېلو نسلونو کې طبقه بندي شي ځکه چې هغه د نیاندرتال جمجمه یې له شیمپانزي سره پرتله کړه او استدلال یې کړی چې دوی "اخلاقي او [توحیدي] مفکورې نه درلوده".[۸۶][۸۷][۸۸][۸۹]'

سرچينې او ياداښتونه

  1. ↑ Pääbo, S. (2014). Neanderthal man: in search of lost genomes. New York: Basic Books. p. 237.
  2. ↑ Higham, T.; Douka, K.; Wood, R.; Ramsey, C. B.; Brock, F.; Basell, L.; Camps, M.; Arrizabalaga, A.; Baena, J.; Barroso-Ruíz, C.; C. Bergman; C. Boitard; P. Boscato; M. Caparrós; N.J. Conard; C. Draily; A. Froment; B. Galván; P. Gambassini; A. Garcia-Moreno; S. Grimaldi; P. Haesaerts; B. Holt; M.-J. Iriarte-Chiapusso; A. Jelinek; J.F. Jordá Pardo; J.-M. Maíllo-Fernández; A. Marom; J. Maroto; M. Menéndez; L. Metz; E. Morin; A. Moroni; F. Negrino; E. Panagopoulou; M. Peresani; S. Pirson; M. de la Rasilla; J. Riel-Salvatore; A. Ronchitelli; D. Santamaria; P. Semal; L. Slimak; J. Soler; N. Soler; A. Villaluenga; R. Pinhasi; R. Jacobi; et al. (2014). "The timing and spatiotemporal patterning of Neanderthal disappearance". Nature. 512 (7514): 306–309. Bibcode:2014Natur.512..306H. doi:10.1038/nature13621. hdl:1885/75138. PMID 25143113. S2CID 205239973. We show that the Mousterian [the Neanderthal tool-making tradition] ended by 41,030–39,260 calibrated years BP (at 95.4% probability) across Europe. We also demonstrate that succeeding 'transitional' archaeological industries, one of which has been linked with Neanderthals (Châtelperronian), end at a similar time.
  3. ↑ Higham, T. (2011). "European Middle and Upper Palaeolithic radiocarbon dates are often older than they look: problems with previous dates and some remedies". Antiquity. 85 (327): 235–249. doi:10.1017/s0003598x00067570. S2CID 163207571. Few events of European prehistory are more important than the transition from ancient to modern humans about 40,000 years ago, a period that unfortunately lies near the limit of radiocarbon dating. This paper shows that as many as 70 per cent of the oldest radiocarbon dates in the literature may be too young, due to contamination by modern carbon.
  4. ↑ Pinhasi, R.; Higham, T. F. G.; Golovanova, L. V.; Doronichev, V. B. (2011). "Revised age of late Neanderthal occupation and the end of the Middle Palaeolithic in the northern Caucasus". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108 (21): 8611–8616. Bibcode:2011PNAS..108.8611P. doi:10.1073/pnas.1018938108. PMC 3102382. PMID 21555570. The direct date of the fossil (39,700 ± 1,100 14C BP) is in good agreement with the probability distribution function, indicating at a high level of probability that Neanderthals did not survive at Mezmaiskaya Cave after 39 kya cal BP. [...] This challenges previous claims for late Neanderthal survival in the northern Caucasus. [...] Our results confirm the lack of reliably dated Neanderthal fossils younger than ≈40 kya cal BP in any other region of Western Eurasia, including the Caucasus.
  5. ↑ Galván, B.; Hernández, C. M.; Mallol, C.; Mercier, N.; Sistiaga, A.; Soler, V. (2014). "New evidence of early Neanderthal disappearance in the Iberian Peninsula". Journal of Human Evolution. 75: 16–27. doi:10.1016/j.jhevol.2014.06.002. PMID 25016565.
  6. ↑ Villa, P.; Roebroeks, W. (2014). "Neandertal demise: an archaeological analysis of the modern human superiority complex". PLOS ONE. 9 (4): e96424. Bibcode:2014PLoSO...996424V. doi:10.1371/journal.pone.0096424. PMC 4005592. PMID 24789039.
  7. ↑ Bradtmöller, M.; Pastoors, A.; Weninger, B.; Weninger, G. (2012). "The repeated replacement model – Rapid climate change and population dynamics in Late Pleistocene Europe". Quaternary International. 247: 38–49. Bibcode:2012QuInt.247...38B. doi:10.1016/j.quaint.2010.10.015.
  8. ↑ Wolf, D.; Kolb, T.; Alcaraz-Castaño, M.; Heinrich, S. (2018). "Climate deteriorations and Neanderthal demise in interior Iberia". Scientific Reports. 8 (1): 7048. Bibcode:2018NatSR...8.7048W. doi:10.1038/s41598-018-25343-6. PMC 5935692. PMID 29728579.
  9. ↑ Black, B. A.; Neely, R. R.; Manga, M. (2015). "Campanian Ignimbrite volcanism, climate, and the final decline of the Neanderthals" (PDF). Geology. 43 (5): 411–414. Bibcode:2015Geo....43..411B. doi:10.1130/G36514.1. OSTI 1512181.
  10. ↑ Underdown, S. (2008). "A potential role for transmissible spongiform encephalopathies in Neanderthal extinction". Medical Hypotheses. 71 (1): 4–7. doi:10.1016/j.mehy.2007.12.014. PMID 18280671.
  11. ↑ Sullivan, A. P.; de Manuel, M.; Marques-Bonet, T.; Perry, G. H. (2017). "An evolutionary medicine perspective on Neandertal extinction" (PDF). Journal of Human Evolution. 108: 62–71. doi:10.1016/j.jhevol.2017.03.004. PMID 28622932.
  12. ↑ Wells, J. (2008). Longman pronunciation dictionary (3rd ed.). Harlow, England: Pearson Longman. ISBN 978-1-4058-8118-0.
  13. ↑ Stringer, C. (2012). "The status of Homo heidelbergensis (Schoetensack 1908)". Evolutionary Anthropology. 21 (3): 101–107. doi:10.1002/evan.21311. PMID 22718477. S2CID 205826399.
  14. ↑ Gómez-Robles, A. (2019). "Dental evolutionary rates and its implications for the Neanderthal–modern human divergence". Science Advances. 5 (5): eaaw1268. Bibcode:2019SciA....5.1268G. doi:10.1126/sciadv.aaw1268. PMC 6520022. PMID 31106274.
  15. ↑ Meyer, M.; Arsuaga, J.; de Filippo, C.; Nagel, S. (2016). "Nuclear DNA sequences from the Middle Pleistocene Sima de los Huesos hominins". Nature. 531 (7595): 504–507. Bibcode:2016Natur.531..504M. doi:10.1038/nature17405. PMID 26976447. S2CID 4467094.
  16. ↑ Klein, R. G. (1983). "What Do We Know About Neanderthals and Cro-Magnon Man?". Anthropology. 52 (3): 386–392. JSTOR 41210959.
  17. ↑ Drell, J. R. R. (2000). "Neanderthals: a history of interpretation". Oxford Journal of Archaeology. 19 (1): 1–24. doi:10.1111/1468-0092.00096. S2CID 54616107.
  18. ↑ Shaw, I.; Jameson, R., eds. (1999). A dictionary of archaeology. Blackwell. p. 408. ISBN 978-0-631-17423-3.
  19. ↑ Lycett, S. J.; von Cramon-Taubadel, N. (2013). "A 3D morphometric analysis of surface geometry in Levallois cores: patterns of stability and variability across regions and their implications". Journal of Archaeological Science. 40 (3): 1508–1517. doi:10.1016/j.jas.2012.11.005.
  20. ↑ Sorensen, A. C.; Claud, E.; Soressi, M. (2018). "Neandertal fire-making technology inferred from microwear analysis". Scientific Reports. 8 (1): 10065. Bibcode:2018NatSR...810065S. doi:10.1038/s41598-018-28342-9. ISSN 2045-2322. PMC 6053370. PMID 30026576.
  21. ↑ Brittingham, A.; Hren, M. T.; Hartman, G.; Wilkinson, K. N.; Mallol, C.; Gasparyan, B.; Adler, D. S. (2019). "Geochemical evidence for the control of fire by Middle Palaeolithic hominins". Scientific Reports. 9 (1): 15368. Bibcode:2019NatSR...915368B. doi:10.1038/s41598-019-51433-0. PMC 6814844. PMID 31653870.
  22. ↑ Hayden, B. (2012). "Neandertal social structure?". Oxford Journal of Archaeology. 31 (1): 1–26. doi:10.1111/j.1468-0092.2011.00376.x.
  23. ↑ Kedar, Y.; Barkai, R. (2019). "The significance of air circulation and hearth location at Paleolithic cave sites". Open Quaternary. 5 (1): 4. doi:10.5334/oq.52.
  24. ↑ Schmidt, P.; Blessing, M.; Rageot, M.; Iovita, R.; Pfleging, J.; Nickel, K. G.; Righetti, L.; Tennie, C. (2019). "Birch tar production does not prove Neanderthal behavioral complexity". Proceedings of the National Academy of Sciences. 116 (36): 17707–17711. doi:10.1073/pnas.1911137116. PMC 6731756. PMID 31427508.
  25. ↑ Hoffecker, J. F. (2009). "The spread of modern humans in Europe". Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (38): 16040–16045. Bibcode:2009PNAS..10616040H. doi:10.1073/pnas.0903446106. PMC 2752585. PMID 19571003.
  26. ↑ Hardy, B. L.; Moncel, M.-H.; Kerfant, C.; et al. (2020). "Direct evidence of Neanderthal fibre technology and its cognitive and behavioral implications". Scientific Reports. 10 (4889): 4889. Bibcode:2020NatSR..10.4889H. doi:10.1038/s41598-020-61839-w. PMC 7145842. PMID 32273518.
  27. ↑ Ferentinos, G.; Gkioni, M.; Geraga, M.; Papatheodorou, G. (2012). "Early seafaring activity in the southern Ionian Islands, Mediterranean Sea". Journal of Archaeological Science. 39 (7): 2167–2176. Bibcode:2011JQS....26..553S. doi:10.1016/j.jas.2012.01.032.
  28. ↑ Strasser, T. F.; Runnels, C.; Wegmann, K. W.; Panagopoulou, E. (2011). "Dating Palaeolithic sites in southwestern Crete, Greece". Journal of Quaternary Science. 26 (5): 553–560. Bibcode:2011JQS....26..553S. doi:10.1016/j.jas.2012.01.032.
  29. ↑ Buckley, S.; Hardy, K.; Huffman, M. (2013). "Neanderthal self-medication in context". Antiquity. 87 (337): 873–878. doi:10.1017/S0003598X00049528. S2CID 160563162.
  30. ↑ Lev, E.; Kislev, M. E.; Bar-Yosef, O. (2005). "Mousterian vegetal food in Kebara Cave, Mt. Carmel". Journal of Archaeological Science. 32 (3): 475–484. doi:10.1016/j.jas.2004.11.006.
  31. ↑ Power, R. C.; Salazar-García, D. C.; Rubini, M.; Darlas, A.; Harvati, K.; Walker, M.; Hublin, J.; Henry, A. G. (2018). "Dental calculus indicates widespread plant use within the stable Neanderthal dietary niche". Journal of Human Evolution. 119: 27–41. doi:10.1016/j.jhevol.2018.02.009. hdl:10550/65536. ISSN 0047-2484. PMID 29685752.
  32. ↑ Spikins, P.; Needham, A.; Wright, B. (2019). "Living to fight another day: The ecological and evolutionary significance of Neanderthal healthcare". Quaternary Science Reviews. 217: 98–118. Bibcode:2019QSRv..217...98S. doi:10.1016/j.quascirev.2018.08.011.
  33. ↑ Valensi, P.; Michel, V.; et al. (2013). "New data on human behavior from a 160,000 year old Acheulean occupation level at Lazaret cave, south-east France: An archaeozoological approach". Quaternary International. 316: 123–139. Bibcode:2013QuInt.316..123V. doi:10.1016/j.quaint.2013.10.034.
  34. ↑ Krief, S.; Daujeard, C.; Moncel, M.; Lamon, N.; Reynolds, V. (2015). "Flavouring food: the contribution of chimpanzee behaviour to the understanding of Neanderthal calculus composition and plant use in Neanderthal diets". Antiquity. 89 (344): 464–471. doi:10.15184/aqy.2014.7. S2CID 86646905.
  35. ↑ Hardy, K.; Buckley, S.; Collins, M. J.; Estalrrich, A. (2012). "Neanderthal medics? Evidence for food, cooking, and medicinal plants entrapped in dental calculus". The Science of Nature. 99 (8): 617–626. Bibcode:2012NW.....99..617H. doi:10.1007/s00114-012-0942-0. PMID 22806252. S2CID 10925552.
  36. ↑ Dusseldorp, G. L. (2013). "Neanderthals and cave hyenas: co-existence, competition or conflict?" (PDF). In Clark, J. L.; Speth, J. D. (eds.). Zooarchaeology and modern human origins. Vertebrate paleobiology and paleoanthropology. Springer Science+Business Media Dordrecht. pp. 191–208. doi:10.1007/978-94-007-6766-9_12. ISBN 978-94-007-6765-2.
  37. ↑ Richards, M. P.; Pettitt, P. B.; Trinkaus, E.; Smith, F. H.; Paunović, M.; Karavanić, I. (2000). "Neanderthal diet at Vindija and Neanderthal predation: The evidence from stable isotopes". Proceedings of the National Academy of Sciences. 97 (13): 7663–7666. Bibcode:2000pnas...97.7663r. doi:10.1073/pnas.120178997. JSTOR 122870. PMC 16602. PMID 10852955.
  38. ↑ Shipley, G. P.; Kindscher, K. (2016). "Evidence for the paleoethnobotany of the Neanderthal: a review of the literature". Scientifica. 2016: 1–12. doi:10.1155/2016/8927654. PMC 5098096. PMID 27843675.
  39. ↑ Henry, A. G.; Brooks, A. S.; Piperno, D. R. (2011). "Microfossils in calculus demonstrate consumption of plants and cooked foods in Neanderthal diets (Shanidar III, Iraq; Spy I and II, Belgium)". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108 (2): 486–491. Bibcode:2011PNAS..108..486H. doi:10.1073/pnas.1016868108. PMC 3021051. PMID 21187393.
  40. ↑ Madella, M.; Jones, M. K.; Goldberg, P.; Goren, Y.; Hovers, E. (2002). "The Exploitation of plant resources by Neanderthals in Amud Cave (Israel): the evidence from phytolith studies". Journal of Archaeological Science. 29 (7): 703–719. doi:10.1006/jasc.2001.0743. S2CID 43217031.
  41. ↑ d’Errico, F.; Tsvelykh, A. (2017). "A decorated raven bone from the Zaskalnaya VI (Kolosovskaya) Neanderthal site, Crimea". PLOS ONE. 12 (3): e0173435. Bibcode:2017PLoSO..1273435M. doi:10.1371/journal.pone.0173435. PMC 5371307. PMID 28355292.
  42. ↑ Hoffman, D. L.; Angelucci, D. E.; Villaverde, V.; Zapata, Z.; Zilhão, J. (2018). "Symbolic use of marine shells and mineral pigments by Iberian Neandertals 115,000 years ago". Science Advances. 4 (2): eaar5255. Bibcode:2018SciA....4.5255H. doi:10.1126/sciadv.aar5255. PMC 5833998. PMID 29507889.
  43. ↑ Moncel, M.-H.; Chiotti, L.; Gaillard, C.; Onoratini, G.; Pleurdeau, D. (2012). "Non utilitarian objects in the Palaeolithic: emergence of the sense of precious?". Archaeology, Ethnology & Anthropology of Eurasia. 401: 25–27. doi:10.1016/j.aeae.2012.05.004.
  44. ↑ Majkić, A.; d’Errico, F.; Stepanchuk, V. (2018). "Assessing the significance of Palaeolithic engraved cortexes. A case study from the Mousterian site of Kiik-Koba, Crimea". PLOS ONE. 13 (5): e0195049. Bibcode:2018PLoSO..1395049M. doi:10.1371/journal.pone.0195049. PMC 5931501. PMID 29718916.
  45. ↑ Turk, M.; Turk, I.; Dimkaroski, L. (2018). "The Mousterian musical instrument from the Divje Babe I Cave (Slovenia): arguments on the material evidence for Neanderthal musical behaviour". L'Anthropologie. 122 (4): 1–28. doi:10.1016/j.anthro.2018.10.001. خوندي شوی له the original on 2021-10-20. بياځلي په 2021-10-20.
  46. ↑ Aubert, M.; Brumm, A.; Huntley, J. (2018). "Early dates for 'Neanderthal cave art' may be wrong". Journal of Human Evolution. 125: 215–217. doi:10.1016/j.jhevol.2018.08.004. PMID 30173883.
  47. ↑ Pike, A. W.; Hoffmann, D. L.; Pettitt, P. B.; García-Diez, M.; Zilhão, J. (2017). "Dating Palaeolithic cave art: Why U–Th is the way to go" (PDF). Quaternary International. 432: 41–49. Bibcode:2017QuInt.432...41P. doi:10.1016/j.quaint.2015.12.013.
  48. ↑ Hoffmann, D. L.; Standish, C. D.; García-Diez, M.; Pettitt, P. B.; Milton, J. A.; Zilhão, J.; Alcolea-González, J. J.; Cantalejo-Duarte, P.; Collado, H.; de Balbín, R.; Lorblanchet, M.; Ramos-Muñoz, J.; Weniger, G.-C.; Pike, A. W. G. (2018). "U-Th dating of carbonate crusts reveals Neandertal origin of Iberian cave art". Science. 359 (6378): 912–915. Bibcode:2018Sci...359..912H. doi:10.1126/science.aap7778. PMID 29472483.
  49. ↑ Wunn, I. (2000). "Beginning of religion". Numen. 47 (4): 417–452. doi:10.1163/156852700511612.
  50. ↑ Dediu, D.; Levinson, S. C. (2018). "Neanderthal language revisited: not only us". Current Opinion in Behavioral Sciences. 21: 49–55. doi:10.1016/j.cobeha.2018.01.001. hdl:21.11116/0000-0000-1667-4. S2CID 54391128.
  51. ↑ D’Anastasio, R.; Wroe, S.; Tuniz, C.; Mancini, L.; Cesana, D. T. (2013). "Micro-biomechanics of the Kebara 2 hyoid and its implications for speech in Neanderthals". PLOS ONE. 8 (12): e82261. Bibcode:2013PLoSO...882261D. doi:10.1371/journal.pone.0082261. PMC 3867335. PMID 24367509.
  52. ↑ Finlayson 2019.
  53. ↑ Tattersall 2015.
  54. ↑ Shipman 2015، pp. 120–143.
  55. ↑ Brown 2011.
  56. ↑ Stewart, J.R.; García-Rodríguez, O.; Knul, M.V.; Sewell, L.; Montgomery, H.; Thomas, M.G.; Diekmann, Y. (2019). "Palaeoecological and genetic evidence for Neanderthal power locomotion as an adaptation to a woodland environment". Quaternary Science Reviews. 217: 310–315. Bibcode:2019QSRv..217..310S. doi:10.1016/j.quascirev.2018.12.023.
  57. ↑ Kislev, M.; Barkai, R. (2018). "Neanderthal and woolly mammoth molecular resemblance". Human Biology. 90 (2): 115–128. doi:10.13110/humanbiology.90.2.03. PMID 33951886. S2CID 106401104.
  58. ↑ de Azevedo, S.; González, M. F.; Cintas, C.; et al. (2017). "Nasal airflow simulations suggest convergent adaptation in Neanderthals and modern humans". Proceedings of the National Academy of Sciences. 114 (47): 12442–12447. doi:10.1073/pnas.1703790114. PMC 5703271. PMID 29087302.
  59. ↑ Rae, T. C.; Koppe, T.; Stringer, C. B. (2011). "The Neanderthal face is not cold adapted". Journal of Human Evolution. 60 (2): 234–239. doi:10.1016/j.jhevol.2010.10.003. PMID 21183202.
  60. ↑ Helmuth, H. (1998). "Body height, body mass and surface area of the Neanderthals". Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie. 82 (1): 1–12. doi:10.1127/zma/82/1998/1. JSTOR 25757530. PMID 9850627.
  61. ↑ Stringer, C. (1984). "Human evolution and biological adaptation in the Pleistocene". Hominid evolution and community ecology. Academic Press. ISBN 978-0-12-261920-5. 
  62. ↑ Holloway, R. L. (1985). "The poor brain of Homo sapiens neanderthalensis: see what you please". Ancestors: The hard evidence. Alan R. Liss. ISBN 978-0-471-84376-4. 
  63. ↑ Amano, H.; Kikuchi, T.; Morita, Y.; Kondo, O.; Suzuki, H.; et al. (2015). "Virtual reconstruction of the Neanderthal Amud 1 cranium" (PDF). American Journal of Physical Anthropology. 158 (2): 185–197. doi:10.1002/ajpa.22777. hdl:10261/123419. PMID 26249757.
  64. ↑ Juric, I.; Aeschbacher, S.; Coop, G. (2016). "The strength of selection against Neanderthal introgression". PLOS Genetics. 12 (11): e1006340. doi:10.1371/journal.pgen.1006340. PMC 5100956. PMID 27824859.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  65. ↑ Ruebens, K. (2013). "Regional behaviour among late Neanderthal groups in Western Europe: A comparative assessment of late Middle Palaeolithic bifacial tool variability". Journal of Human Evolution. 65 (4): 341–362. doi:10.1016/j.jhevol.2013.06.009. PMID 23928352.
  66. ↑ Fabre, V.; Condemi, S.; Degioanni, A. (2009). "Genetic evidence of geographical groups among Neanderthals". PLOS ONE. 4 (4): e5151. Bibcode:2009PLoSO...4.5151F. doi:10.1371/journal.pone.0005151. PMC 2664900. PMID 19367332.
  67. ↑ Demay, L.; Péan, S.; Patou-Mathis, M. (2012). "Mammoths used as food and building resources by Neanderthals: zooarchaeological study applied to layer 4, Molodova I (Ukraine)" (PDF). Quaternary International. 276–277: 212–226. Bibcode:2012QuInt.276..212D. doi:10.1016/j.quaint.2011.11.019. hdl:2268/190618.
  68. ↑ Trinkaus, E. (1995). "Neanderthal mortality patterns". Journal of Archaeological Science. 22 (1): 121–142. doi:10.1016/S0305-4403(95)80170-7.
  69. ↑ Green, R. E.; Krause, J.; Briggs, A. W.; et al. (2010). "A draft sequence of the Neandertal genome". Science. 328 (5979): 710–722. Bibcode:2010Sci...328..710G. doi:10.1126/science.1188021. PMC 5100745. PMID 20448178.
  70. ↑ Sankararaman, S.; Mallick, S.; Patterson, N.; Reich, D. (2016). "The combined landscape of Denisovan and Neanderthal ancestry in present-day humans". Current Biology. 26 (9): 1241–1247. doi:10.1016/j.cub.2016.03.037. PMC 4864120. PMID 27032491.
  71. ↑ Sankararaman, S.; Mallick, S.; Dannemann, M.; Prüfer, K.; Kelso, J.; Pääbo, S.; Patterson, N.; Reich, D. (2014). "The genomic landscape of Neanderthal ancestry in present-day humans". Nature. 507 (7492): 354–357. Bibcode:2014Natur.507..354S. doi:10.1038/nature12961. PMC 4072735. PMID 24476815.
  72. ↑ Peyrégne, S.; Slon, V.; Mafessoni, F.; et al. (2019). "Nuclear DNA from two early Neandertals reveals 80 ka of genetic continuity in Europe". Science Advances. 5 (6): eaaw5873. Bibcode:2019SciA....5.5873P. doi:10.1126/sciadv.aaw5873. PMC 6594762. PMID 31249872.
  73. ↑ Kuhlwilm, M. (2016). "Ancient gene flow from early modern humans into eastern Neanderthals". Nature. 530 (7591): 429–433. Bibcode:2016Natur.530..429K. doi:10.1038/nature16544. PMC 4933530. PMID 26886800.
  74. ↑ Prüfer, K.; et al. (2014). "The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains". Nature. 505 (7481): 43–49. Bibcode:2014Natur.505...43P. doi:10.1038/nature12886. PMC 4031459. PMID 24352235.
  75. ↑ Pennisi, E. (2013). "More genomes from Denisova Cave show mixing of early human groups". Science. 340 (6134): 799. Bibcode:2013Sci...340..799P. doi:10.1126/science.340.6134.799. PMID 23687020.
  76. ↑ Vernot, B.; Akey, J. M. (2014). "Resurrecting surviving Neandertal lineages from modern human genomes". Science. 343 (6174): 1017–1021. Bibcode:2014Sci...343.1017V. doi:10.1126/science.1245938. PMID 24476670. S2CID 23003860.
  77. ↑ Nédélec, Y.; Sanz, J.; Baharian, G.; et al. (2016). "Genetic ancestry and natural selection drive population differences in immune responses to pathogens". Cell. 167 (3): 657–669. doi:10.1016/j.cell.2016.09.025. PMID 27768889.
  78. ↑ Ségurel, L.; Quintana-Murci, L. (2014). "Preserving immune diversity through ancient inheritance and admixture". Current Opinion in Immunology. 30: 79–84. doi:10.1016/j.coi.2014.08.002. PMID 25190608.
  79. ↑ Ségurel, L.; Quintana-Murci, L. (2014). "Preserving immune diversity through ancient inheritance and admixture". Current Opinion in Immunology. 30: 79–84. doi:10.1016/j.coi.2014.08.002. PMID 25190608.
  80. ↑ Zeberg, Hugo; Pääbo, Svante (2020-09-30). "The major genetic risk factor for severe COVID-19 is inherited from Neanderthals". Nature. 587 (7835): 610–612. Bibcode:2020Natur.587..610Z. doi:10.1038/s41586-020-2818-3. ISSN 1476-4687. PMID 32998156. S2CID 222148977.
  81. ↑ Dolgova, O.; Lao, O. (2018). "Evolutionary and medical consequences of archaic introgression into modern human genomes". Genes. 9 (7): 358. doi:10.3390/genes9070358. PMC 6070777. PMID 30022013.
  82. ↑ Reich 2018.
  83. ↑ "Neanderthal". Collins English Dictionary. بياځلي په February 18, 2020.
  84. ↑ "Neanderthal". Merriam-Webster Dictionary. بياځلي په February 18, 2020.
  85. ↑ "Neanderthal". American Heritage Dictionary. بياځلي په February 18, 2020.
  86. ↑ King, W. (1864). "On the Neanderthal skull, or reasons for believing it to belong to the Clydian Period and to a species different from that represented by man". Report of the British Association for the Advancement of Science, Notices and Abstracts, Newcastle-upon-Tyne, 1863. 33: 81–82 – via Biodiversity Heritage Library.
  87. ↑ Murray, J.; Nasheuer, H. P.; Seoighe, C.; McCormack, G. P.; Williams, D. M.; Harper, D. A. T. (2015). "The contribution of William King to the early development of palaeoanthropology". Irish Journal of Earth Sciences. 33: 1–16. doi:10.3318/ijes.2015.33.1. JSTOR 10.3318/ijes.2015.33.1.
  88. ↑ Winner, A. K. (1964). "Terminology". Current Anthropology. 5 (2): 119–122. doi:10.1086/200469. JSTOR 2739959. S2CID 224796921.
  89. ↑ King, W. (1864). "The reputed fossil man of the Neanderthal" (PDF). Quarterly Journal of Science. 1: 96. خوندي شوی له the original (PDF) on 2019-01-07. بياځلي په 2021-10-20.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=نيانډرټال&oldid=348541" نه اخيستل شوی