نرښځک (هرمافروډایټ)

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

په بیاتولیدي بیولوژۍ کې نرښځک یا هرمافروډایټ هغه موجود ته ویل کېږي چې د مثل د تولید لپاره دواړه ډوله غړي لري او کولای شي د نرینه او ښځینه جنسونو اړوند دواړه ګامېټونه تولید کړي.[۱][۲][۳]

د حیواناتو د ډلبندۍ یا ټکسونومۍ ډېری ګروپونه (تر ډېره بې‌شمزۍ یا غیر فقاریه حیوانات) جلا جلا جنسیتونه نه‌لري. په دغو ګروپونو کې نرښځکوالی یا هرمافروډایټېزم یو طبیعي حالت دی او د مثل د جنسي تولید داسې بڼه ممکنوي چې په هغې کې هر یو لوری د نرینه یا ښځینه په توګه عمل کولی شي. د بېلګې په توګه ډېری ټونیکاټونه، سږي لرونکي تن‌پوستي، اوپیستوبرانچیا، د خاورې چینجي او د سلګ په نامه یو ډول حلزون هرمافروډایټ دي. هرمافروډایټېزم د کبانو په ځینو نوعو او په لږه اندازه په فقاریه یا شمزۍ لرونکو موجوداتو کې لیدل کېږي. ډېری نباتات هم هرمافروډایټ دي. هغه حیواني نوعې چې د نرینه او ښځينه متفاوت جنسونه لري، ګورنوکوریک بلل کېږي چې د هرمافروډایټ برعکس دي.[۴][۵][۶][۷]

په وروستیو کلونو کې چې هرمافروډایټ اصطلاح د انسانانو په برخه کې کارول کېږي چندان توجه یې نه ده جلب کړې، ځکه چې د نر او ښځې په ډول د انسان د مثل د تولید هېڅ کوم مشخص مورد نه دی لیدل شوی. ځینې بیولوژېستان وايي چې هرمافروډایټېزم په انسان کې نه رامنځته کېږي. د انټرسېکس فعالانو د «انټرسېکس» اصطلاح غوره بللې ده، ځکه چې هرمافروډایټ کلمه یو ډول پېغور یا بدنامي بلل کېږي، له علمي پلوه غولوونکې او له کلینیکي پلوه ستونزه جوړوونکې ده.[۸]

په تي لرونکو او الوتونکو کې هېڅ کومه هرمافروډایټي نوعه نه‌شته. «ډېوېډ بي رایورز» وايي چې په حشراتو کې د هرمافروډايټېزم په اړه د نظر اختلاف موجود دی او ځینې کارپوهان په دې باور دي چې په حشراتو کې هرمافروډايټېزم نه رامنځته کېږي. ویل کېږي چې هرمافروډايټېزم د حشرو په یوه یا دوو نوعو کې رامنځته کېږي.[۹][۱۰][۱۱][۱۲]

حیوانات[سمول]

متسلسل هرمافروډایټونه[سمول]

متسلسل هرمافروډایټونه (ډیموګامي) په هغو نوعو کې رامنځته کېږي چې په هغه کې فرد د یوه جنس په توګه زیږېږي خو وروسته کولای شي مخالف جنس ته بدل شي. دا له هغو هم‌مهاله هرمافروډایټونو سره په ټکر کې حالت دی چې په هغه کې ښايي یو فرد داسې نرینه او ښځینه تناسلي الې ولري چې په بشپړ ډول فعالیت ولري. متسلسل هرمافروډایټېزم په کبانو (په ځانګړي ډول په هډوکي لرونکو کبانو) او ګسټروپاډونو او ځینو ګل لرونکو نباتاتو کې معمول دی. متسلسل هرمافروډایټونه یوازې یو ځل کولی شي چې خپل جنسیت بدل کړي. متسلسل هرمافروډایټېزم د چلندي ایکولوژۍ او همدا راز د تکاملي ژوند د تاریخچې د تیورۍ له نظره په ډېر ښه ډول درک کولی شو، لکه څرنګه چې د لومړي ځل لپاره «مایکل ګیسلین» وویل چې که د یوه ځانګړي جنس اړوند شخص د خپل بیاتولید په بریالیتوب کې ټاکلې اندازې ته تر رسېدو وروسته په پام وړ ډول زیاتوالی راولي، هغه جنس ته بدلون به د هغه په ګټه وي.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

نباتات[سمول]

هرمافروډایټ په بوتاني یا بوټي پېژندنه کې هغه ګل ته ویل کېږي چې هم نرینه (ګرده تولیدوونکې) برخې لري او هم ښځینه (تخمې تولیدوونکې) برخې لري.[۱۷]

مانوسي[سمول]

هغه ګل لرونکې نباتي نوعې چې په ورته فرد کې جلا جلا نرینه او ښځینه ګلونه لري، مانوسي بلل کېږي. نباتي مانوسي عموماً هرمافروډایټ دي، ځکه چې هم نرینه ګامېټونه تولیدوي او هم ښځینه تولیدوي. له دې سره سره، منفرد ګلونه ځکه هرمافروډایټ نه دي چې یوازې یو جنس لري. مانوسي یوازې په شاوخوا ۷ سلنه انجیوسپرم نوعو کې رامنځته کېږي. غوټۍ نیوونکي نباتات یا مخروطونه کابو ټول مانوسي دي، خو ۶۵ سلنه جیمنوسپرم نوعې بیا ډایشس دي. ځینې نباتات کولای شي د خپل ژوند په اوږدو کې خپل جنسیت بدل کړي. دغه پروسه متسلسل هرمافروډایټېزم بلل کېږي.[۱۸][۱۹][۲۰]

انډرومانوسي[سمول]

په انډرومانوسي نوعو کې ګلان بشپړ (هرمافروډایټ) ګلونه او له یو بله داسې جلا ګلونه تولیدوي چې د نرینه په څېر عمل کوي خو د ښځینه په څېر عقیم یا شنډ دي. انډرومانوسي د ګل لرونکو نباتاتو په شاوخوا ۴۰۰۰ نوعو کې موجود دي (چې د ګل لرونکو نباتاتو ۲ سلنه کېږي).[۲۱][۲۲]

انسانانو ته د دې اصطلاح کارېدنه[سمول]

له تاریخي پلوه هرمافروډایټ اصطلاح په قانون کې هغو کسانو ته کارول کېده چې جنسیت یې په شک کې و. «ډیکریټم ګاټیاني» په دوولسمه پېړۍ کې وویل: "دا چې هرمافروډایټ د وصیت‌لیک شاهد کېدای شي که نه، په دې پورې اړه لري چې کوم جنسیت یې غالب دی". په همدې توګه په اوولسمه پېړۍ کې انګرېز حقوق‌پوه او قاضي «اډوارډ کوک» د انګلستان د قوانینو په انستېتیوت کې د میراث د قوانینو په اړه ولیکل: "هر وارث یا نر دی، یا ښځه ده او یا هم هرمافروډایټ دی چې هم مذکر یا نرینه او هم مؤنث یا ښځینه وي. او هرمافروډایټ (چې انډروجینوس هم بلل کېږي) وارث کېدای شي، هر جنسیت یې چې غالب وي هماغه ته په کتو سره به یا د نرینه په ډول او یا هم د ښځینه په ډول وارث کېږي".[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

د ویکتوریا په دوره کې لیکوالانو او ډاکټرانو هڅه وکړه تر څو څرګنده کړي چې ایا انسانان هرمافروډایټ کېدای شي که نه او دغې اصطلاح ته یې یو دقیق بیولوژيکي تعریف هم رامنځته کړ. له هغې دورې راهیسې د یوویشتمې پېړۍ تر لومړیو پورې هغه انټرسېکس یا جنسیت‌منځي اشخاص هرمافروډایټ بلل کېدل چې د جنسي غدو نسج به یې د بیضو او تخمدان نسجونه لرل. که بېرونی اړخ (فنوټایپ) به یې د جنسي غدو له معمول جنسیت سره توپير درلود، نیمه یا داخلي هرمافروډایټ بلل کېدل. دغه ژبه د ناسمو تصوراتو، له دغو اصطلاحاتو سره د اړوندو ناوړه معناوو او د جینیټیک له مخې په نوم اېښودنو کې د بدلون له امله له منځه تللې ده.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱]

تکامل[سمول]

انیسوګامي تکامل ښايي د هم‌مهاله هرمافروډایټېزم او متسلسل هرمافروډایټېزم له تکامل سره مرسته کړې وي، خو له ۲۰۱۶ کال راهیسې مشخصه نه ده چې ایا انیسوګامي تکامل لومړی هرمافروډایټېزم رامنځته کړ او که ګونوکورېزم. ښايي هرمافروډایټېزم له ګونوکورېزم څخه تکامل کړی وي یا هم برعکس وي. د تکامل په اړه یې ډېری څېړنې پر نباتاتو متمرکزې دي او په حیواناتو کې یې تکامل تر ۲۰۱۷ کال پورې نامشخص دی.[۳۲][۳۳][۳۴]

هم‌مهاله هرمافروډايټېزم چې په انحصاري ډول د ځاني القاح له لارې مثل تولیدوي، څو څو ځله یې په نباتاتو او حیواناتو کې تکامل کړی دی، خو ښايي له تکاملي پلوه ډېر وخت دوام ونه‌کړي.[۳۵]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Fusco G, Minelli A (2019-10-10). The Biology of Reproduction (په انګلیسي ژبه کي). Cambridge University Press. د کتاب پاڼي 111–113. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-108-49985-9. مؤرشف من الأصل في ۰۱ اپرېل ۲۰۲۱. د لاسرسي‌نېټه ۲۹ مارچ ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Gamete competition, gamete limitation, and the evolution of the two sexes"]. Molecular Human Reproduction 20 (12): 1161–8. December 2014. doi:10.1093/molehr/gau068. PMID 25323972. 
  3. ↑ Avise JC (2011-03-18). Hermaphroditism: A Primer on the Biology, Ecology, and Evolution of Dual Sexuality (په انګلیسي ژبه کي). Columbia University Press. د کتاب پاڼي 1–7. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-231-52715-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ "hermaphroditism". Encyclopædia Britannica Online. مؤرشف من الأصل في ۰۸ مارچ ۲۰۱۳. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ اپرېل ۲۰۱۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Mitochondrial and nuclear DNA variability in the living fossil Triops cancriformis (Bosc, 1801) (Crustacea, Branchiopoda, Notostraca)"]. Heredity 100 (5): 496–505. May 2008. doi:10.1038/hdy.2008.3. PMID 18285812. "While the latter comprises parthenogenetic females with an all-female progeny (thelytoky), the former can be either gonochoric, with distinct female and male individuals, or hermaphroditic with individuals producing both male and female gametes (Trusheim, 1938; Longhurst, 1955; Wingstrand, 1978; Zaffagnini and Trentini, 1980; Fryer, 1985; Eder et al., 1996; Engelmann et al., 1997; Scanabissi and Mondini, 2002; Scanabissi et al., 2005).". 
  6. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Correlated evolution of sex and reproductive mode in corals (Anthozoa: Scleractinia)"]. Proceedings. Biological Sciences 278 (1702): 75–81. January 2011. doi:10.1098/rspb.2010.1196. PMID 20659935. "For example, the cnidarian class Anthozoa (corals and anemones) is mainly کينډۍ:Sic gonochoric (separate sex) brooders or spawners, while one order, Scleractinia (skeleton-forming corals), appears to be mostly hermaphroditic spawners. Here, using the most complete phylogeny of scleractinians, we reconstruct how evolutionary transitions between sexual systems (gonochorism versus hermaphrodism) and reproductive modes (brooding versus spawning) have generated large-scale taxonomic patterns in these characters.". 
  7. ↑ Holub AM, Shackelford TK (2020). "Gonochorism". In Vonk J, Shackelford TK (المحررون). Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior (PDF) (په انګلیسي ژبه کي). Cham: Springer International Publishing. د کتاب پاڼي 1–3. doi:10.1007/978-3-319-47829-6_305-1. S2CID 240938739 Check |s2cid= value (مساعدة). د کتاب نړيواله کره شمېره 978-3-319-47829-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Fusco G, Minelli A (2019-10-10). The Biology of Reproduction (په انګلیسي ژبه کي). Cambridge University Press. د کتاب پاڼي 133–135. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-108-49985-9. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Majerus ME (2003). Sex Wars: Genes, Bacteria, and Biased Sex Ratios (په انګلیسي ژبه کي). Princeton University Press. د کتاب پاڼې 50. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-691-00981-0. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. ↑ Rosenfield KA (2018), "Hermaphrodite", in Vonk J, Shackelford T (المحررون), Encyclopedia of Animal Cognition and Behavior (په انګلیسي ژبه کي), Cham: Springer International Publishing, د کتاب پاڼي 1–2, doi:10.1007/978-3-319-47829-6_329-1, د کتاب نړيواله کره شمېره 978-3-319-47829-6 الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ Phelan J (2009-03-02). What Is Life?: A Guide to Biology w/Prep-U (په انګلیسي ژبه کي). Macmillan. د کتاب پاڼې 243. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4292-8079-2. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Mills A (2018-01-01). Biology of Sex (په انګلیسي ژبه کي). University of Toronto Press. د کتاب پاڼې 309. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4875-9337-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Barrows EM (2001). Animal behavior desk reference: a dictionary of animal behavior, ecology, and evolution (الطبعة 2nd). Boca Raton, Fla: CRC Press. د کتاب پاڼې 317. OCLC 299866547. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8493-2005-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ Pandian TJ (2 September 2011). Sex Determination in Fish. CRC Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 9781439879191. مؤرشف من الأصل في ۰۷ نومبر ۲۰۱۷ – عبر Google Books. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Sex change and the size-advantage model"]. Trends in Ecology & Evolution 3 (6): 133–6. June 1988. doi:10.1016/0169-5347(88)90176-0. PMID 21227182. 
  16. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The evolution of hermaphroditism among animals"]. The Quarterly Review of Biology 44 (2): 189–208. June 1969. doi:10.1086/406066. PMID 4901396. 
  17. ↑ Soni, N. K. (2010-04-01). Fundamentals Of Botany (په انګلیسي ژبه کي). Tata McGraw-Hill Education. د کتاب پاڼې 87. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-07-068177-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ Glover, Beverley (February 2014). Understanding Flowers and Flowering Second Edition (په انګلیسي ژبه کي). Oxford University Press. د کتاب پاڼي 138–139. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-966159-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Molnar S (17 February 2004). "Plant Reproductive Systems". Evolution and the Origins of Life. Geocities.com. د اصلي آرشيف څخه پر ۲۲ اکتوبر ۲۰۰۹ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ سپټمبر ۲۰۰۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ "Sexual systems in gymnosperms: A review". Basic and Applied Ecology 31: 1–9. 2018. doi:10.1016/j.baae.2018.05.009. http://eprints.keele.ac.uk/4961/1/29052018_1-s2.0-S1439179117304498-main.pdf. 
  21. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The role of male flowers in andromonoecious species: energetic costs and siring success in Solanum carolinense L"]. Evolution; International Journal of Organic Evolution 61 (2): 404–12. February 2007. doi:10.1111/j.1558-5646.2007.00031.x. PMID 17348949. 
  22. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Reproductive biology of the andromonoecious Cucumis melo subsp. agrestis (Cucurbitaceae)"]. Annals of Botany 104 (6): 1129–39. November 2009. doi:10.1093/aob/mcp196. PMID 19671577. 
  23. ↑ Decretum Gratiani, C. 4, q. 2 et 3, c. 3
  24. ↑ "Decretum Gratiani (Kirchenrechtssammlung)". Bayerische StaatsBibliothek (Bavarian State Library). February 5, 2009. مؤرشف من الأصل في December 20, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ E Coke, The First Part of the Institutes of the Laws of England, Institutes 8.a. (1st Am. Ed. 1812).
  26. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Defining Male and Female: Intersexuality and the Collision Between Law and Biology"]. Arizona Law Review 41: 277–278. 1999. 
  27. ↑ Reis E (2009). Bodies in Doubt: an American History of Intersex. Baltimore: Johns Hopkins University Press. د کتاب پاڼي 55–81. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8018-9155-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ "Changing the nomenclature/taxonomy for intersex: a scientific and clinical rationale". Journal of Pediatric Endocrinology & Metabolism 18 (8): 729–33. August 2005. doi:10.1515/JPEM.2005.18.8.729. PMID 16200837. http://www.aissg.org/PDFs/Dreger-Nomenclature-2005.PDF. Retrieved 27 July 2016. 
  29. ↑ "DSD is a Perfectly Fine Term": Reasserting Medical Authority through a Shift in Intersex Terminology". Sociology of Diagnosis (Advances in Medical Sociology). Advances in Medical Sociology 12: 155–182. 2011. doi:10.1108/S1057-6290(2011)0000012012. ISBN 978-0-85724-575-5. http://www.emeraldinsight.com/books.htm?chapterid=1943090. 
  30. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The Intersex Enchiridion: Naming and Knowledge in the Clinic"]. Somatechnics 1 (2): 87–114. 2011. doi:10.3366/soma.2011.0026. 
  31. ↑ Androgen Insensitivity Support Syndrome Support Group Australia, Intersex Trust Aotearoa New Zealand, Organisation Intersex International Australia, Black E, Bond K, Briffa T, Carpenter M, Morgan, Cody C, David A, Driver B, Hannaford C, Harlow E, Hart B, Hart P, Leckey D, Lum S, Mitchell MB, Nyhuis E, O'Callaghan B, Perrin S, Smith C, Williams T, Yang I, Yovanovic (March 2017), Darlington Statement, د اصلي آرشيف څخه پر ۲۲ مارچ ۲۰۱۷ باندې, د لاسرسي‌نېټه March 21, 2017 الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ Schärer, Lukas (2017). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The varied ways of being male and female"] (in en). Molecular Reproduction and Development 84 (2): 94–104. doi:10.1002/mrd.22775. ISSN 1098-2795. PMID 28032683. 
  33. ↑ Kliman, Richard (2016). Encyclopedia of Evolutionary Biology. 2. Academic Press. د کتاب پاڼي 212–224. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-12-800426-5. د اصلي آرشيف څخه پر 2016 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  34. ↑ [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "A reconstruction of sexual modes throughout animal evolution"]. BMC Evolutionary Biology 17 (1): 242. December 2017. doi:10.1186/s12862-017-1071-3. PMID 29207942. 
  35. ↑ Leonard JL (2019-05-21). Transitions Between Sexual Systems: Understanding the Mechanisms of, and Pathways Between, Dioecy, Hermaphroditism and Other Sexual Systems (په انګلیسي ژبه کي). Springer. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-3-319-94139-4. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=نرښځک_(هرمافروډایټ)&oldid=285560" نه اخيستل شوی