میګرین

میګرین (بریټانیا کې: / ˈmiːɡreɪn/، متحده ایالاتو کې: / ˈmaɪ-/) یو عام عصبي اختلال دی چې په متکررو سردردیو سره ځانګړی کېږي. په معمول ډول، د سر درد د سر یوه خوا تر اغېزې لاندې راولي، ټکان لرونکی خصوصیت لري، کېدای شي شدت یې متوسط تر شدید وي او له څو ساعتونو تر درې ورځو پورې دوام کولی شي. د سر درد پرته نورو علایمو کې یې زړه بدوالی، کانګې او همدارنګه رڼا، غږ یا بوی سره حساسیت شامل دي. درد په ټوله کې د حملې په اوږدو کې له بدني فعالیت سره لا بدتره کېږي، که څه هم په منظم ډول ورزش کول کېدای شي له نورو راتلونکو حلمو څخه مخنیوی وکړي. یو پر درې کسان چې په دې مرض اخته دي اورا لري: په معمول ډول، دا د لیدلو یو لنډ اختلال دی چې ښکاروي د سر درد به ډېر ژر رامنځته شي. کله کله، اورا کېدای شي له لږ سر دردي یا هم پرته له سردردي څخه رامنځته شي، خو ټول خلک بیا دا علایم نه لري.

باور پر دې دی چې میګرین د چاپېریالي او جنیټیکي لاملونو ترکیب له امله رامنځته کېږي. د دې پېښې دوه پر درې پېښې په کورنیو کې لیدل کېږي. د هورمونونو د کچې بدلون هم کولی شي په کې رول ولري، ځکه چې مخکې له بلوغه له نجونو څخه هلکان ډېر په میګرین اخته کېږي او له بلوغ وروسته د سړیو په پرتله ښځې ډېرې پرې اخته کېږي. په معمول ډول د امېندوارۍ په وخت کې او له مینوپاز (د مېرمنو میاشتني عادت ختمېدو) وروسته په میګرین د اخته کېدو ګواښ کمېږي. اساسي میکانیزمونه په بشپړ ډول نه دي پېژندل شوي. په هرحال، باور پر دې دی چې لامل یې د اعصابو او د مغزو د وینو رګونو اخته کېدل کېدای شي.

لومړنۍ توصیه شوې درملنه کې د سردرد لپاره د درد له ساده درملو لکه ایبوپروفین او پرسټامول (اسټامینوفن)، د زړه بدوالي لپاره د درملو کارول او له محرکینو څخه مخنیوی شامل دي. ځانګړي درمل لکه ټریپټان او ارګوټامین کېدای شي د هغو کسانو لپاره چې د درد ساده درمل پرې اغېزه نه کوي، وکارول شي. کافئین د درد له نورو درملو سره په ترکیب کې د میګرین په درملنه کې بې‌خطره او اغېزناک دي. ځینې نور درمل لکه مېټوپرولول، والپروېټ او ټاپیرامېټ له حملو څخه د مخنیوي لپاره ګټور دي.

په ټوله نړۍ کې، کابو ۱۵ سلنه خلک په میګرین اخته دي. په ۲۰۱۰م کال کې د ناروغۍ د مطالعې نړیوال بار کې، په نړۍ کې د دریمې ډېرې پراخې ناروغۍ ځای خپل کړ. ډېری د بلوغ په وخت کې پیلېږي او په منځني عمر کې ترټولو بد حالت خپلوي. له ۲۰۱۶م کاله، د ناتوانۍ یو له ډېرو عامو لاملونو څخه دی. د میګرین لومړنۍ تشریح د Ebers په پاپیروس کې شتون لري چې له میلاد څخه کابو ۱۵۰۰ کاله مخکې په لرغوني مصر کې لیکل شوی دی. د میګرین کلمه له یوناني ἡμικρᾱνίᾱ (hēmikrāníā)، «د نیم سر درد»، یانې له ἡμι- (hēmi-)، «نیم» او κρᾱνίον (krāníon)، «کوپړۍ» څخه اخېستل شوی دی.

نښې او علایم

میګرین په عموم ډول له په خپله محدودېدونکي، تکراري او شدید سردرد چې له اوټونومي نښو سره تړاو لري څرګندېږي. کابو ۱۵ تر ۳۰ سلنه خلک چې له میګرین سره ژوند کوي، ځینې پړاوونه له اورا سره تجربه کوي، او همدارنګه ډېری کله له اورا پرته ځینې پړاوونه تجربه کوي. د سردرد شدت، دوام او تعداد په خلکو کې متغیر دی. د میګرین حمله چې کله له ۷۲ ساعتو څخه ډېر دوام وکړي د میګریني حالت په نوم یادېږي. د میګرین حملې لپاره څلور پړاوونه شتون لري، که څه هم اړینه نده چې څلور پړاوونه ټول تجربه شي:

• د پروډروم پړاو، کوم چې له سردرد څخه څو ساعته یا څو ورځې مخکې رامنځته کېږي
• د اورا پړاو، کوم چې سمدستي له سردرد څخه مخکې پیلېږي
• د درد پړاو، چې د سردرد پړاو په نوم هم یادېږي
• پوسټ ډروم پړاو، کوم کې چې د میګرین حملې له پای وروسته ورپسې اغېزې ښکاروي

میګرین له ژور خپګان، دوه قطبي اختلال، اضطرابي اختلالاتو او جنوني اجباري وسواس سره تړاو لري. دا اروایي اختلالونه کابو له ۲ تر ۵ برابره په هغو کسانو کې چې اورا پړاو نه لري او له ۳ تر ۱۰ برابره په هغو کسانو کې چې اورا پړاو لري، عام دي.

د پرو‌ډروم پړاو

د پروډروم یا مخکینۍ نښې په میګرین اخته کابو ۶۰ سلنه کسانو کې رامنځته کېږي چې پیل یې کېدای شي د درد له پیل یا اورا څخه دوه ساعته تر دوه ورځې مخکې وي. دې نښو کې کېدای شي د پدیدو یو پراخه لړۍ لکه د بدل شوی مزاج او خوی، تحریک پذیري، خپګان یا خوشالي، ستړیا، د (ځانګړو) خوړو لېوالتیا، د عضلاتو کلکېدل (په ځانګړې توګه په غاړه کې)، قبضیت یا اسهال او بوی یا شور ته حساسیت ښکارول شامل وي. دا کېدای شي په هغو کسانو کې چې میګرین له اورا سره یا میګرین له اورا پرته ولري رامنځته شي. عصبي تصویر اخیستنه (نیوروایمیجنګ)،  لیمبیک سیسټم او هایپوټلاموس د پروډرومي نښو د سرچینې په توګه ښکاروي.

د اورا پړاو

اورا یوه لنډمهاله فوکل عصبي پدیده ده چې له سردردي څخه مخکې یا یې په لړ کې رامنځته کېږي. اورا په تدریج سره د څو دقو په لړ کې راڅرګندېږي (په معمول ډول د ۵ تر ۶۰ دقیقو په لړ کې رامنځته کېږي) او معمولاً له ۶۰ دقیقو څخه لږ دوام کوي. نښې یې کېدای شي بصري، حسي یا حرکتي طبیعت ولري او ډېری کسان له یوه څخه ډېر یې تجربه کوي. بصري اغېزې ډېرکله رامنځته کېږي: ۹۹ سلنه پېښو کې بصري اغېزې رامنځته کېږي او له ۵۰ سلنه زیاتو کې ورسره حسي یا حرکتي اغېزې یوځای نه وي.

په بصري اختلالاتو کې یې ډېری څرکنده سکوټوما (د لید په ډګر کې له جزئي بدلونونو سره یوه ساحه ده چې څرکېږي او کېدای شي د یوه کس د لوستلو یا موټر چلولو په وړتیا کې اختلال رامنځته کړي). دا په معمول ډول د لیدلو مرکز ته نږدې څخه پیل کوي او وروسته له زیګزاګي کرښو سره چې د یوې کلا د دېوالونو یا قلعو په شان توصیف شوي دي دوه اړخونو ته پراخېږي. په معمول ډول کرښې تور او سپین رنګ لري خو ځینې خلک رنګه کرښې هم ویني. ځینې خلک خپل د لید ساحې یوه برخه چې د همیانوسپيا په نوم یادېږي له لاسه ورکوي په داسې حال کې چې ځینې نور بیا تیاره لید تجربه کوي.

حسي اورا دوهمه عامه بڼه ده؛ دا د هغو کسانو په منځ کې چې په اورا اخته دي له ۳۰ تر ۴۰ سلنه رامنځته کېږي. ډېری په یوې خوا کې د لاس او مټې په ستنې ستنې کېدو سره پیلېږي او په هماغه خوا کې د پوزې او خولې سیمې ته پراخوالی مومي. کرخت‌والی په معمول ډول د خارښت له تېرېدو وروسته د هماغه موقعیت د حس له لاسه ورکولو سره رامنځته کېږي. د اورا پړاو په نورو نښو کې کېدای شي د وینا یا د ژبې اختلالات، د نړۍ تاوېدل (چکر وهل) او په کمه توګه حرکتي ستونزې شامل وي. حرکتي نښې ښکاروي چې دا یو همي پلژیک میګرین دی او د نورو اورا ګانو په خلاف په دې بڼه کې ضعف ډېری له یوه ساعت څخه اوږدېږي. اورېدونکي توهمات او هذیان (فریب) هم په کې بیان شوي‌ دي.

د درد پړاو

په کلاسیک ډول د سردرد یواړخیز، ټکان لرونکی او له متوسطه تر شدید شدت لرونکی دی. په معمول ډول ورو ورو رامنځته کېږي او د حملې په وخت کې له بدني فعالیت سره زیاتېږي. په هرحال، پر میګرین د بدني فعالیتونو اغېزې پېچلې دي او ځینې څېړونکي دې پایلې ته رسېدلي دي چې په داسې حال کې چې ورزش کولی شي میګریني حملې وهڅوي، منظم ورزش کېدای شي ترې مخنیوی وکړي او د حملو تعداد را ټیټ کړي. د ټکان وهونکي درد احساس له نبض سره په یوه پړاو کې ندی. که څه هم، له ۴۰ سلنه ډېرو پېښو کې، درد کېای شي دوه اړخیز وي (د سر دواړو خواوو کې وي) او په معمول ډول د غاړې درد هم ورسره یوځای وي. دوه اړخیز درد په ځانګړې توګه هغو کسانو کې ډېر دی چې له اورا پرته میګرین لري. لږ درد کېدای شي په عمده ډول په شا یا هم د سر په پورتنۍ برخه کې رامنځته شي. درد په معمول ډول په لویانو کې له ۴ تر ۷۲ ساعتونو دوام کوي؛ په داسې حال کې چې په وړو کوچنیانو کې ډېری کله له ۱ ساعته کم دوام کوي. د حملو ګڼ والی متغیر دی، په ټول ژوند کې له څو حملو څخه نیولې تر دې چې په هره اونۍ کې څو ځلې رامنځته شي، چې منځنۍ کچه یې په هره میاشت کې کابو یوځل ده.

درد ډېری له زړه بدوالي، کانګو، رڼا سره حساسیت، شور سره حساسیت، بوی سره حساسیت، ستړیا او تحریک پذیري سره یوځای وي. له همدې کبله ډېری ناروغان د یوې تیارې او خاموشه کوټې په لټه کې وي. په بازیلار میګرین کې، هغه میګرین چې د مغزو ډډ اړوند عصبي نښې یا هم د بدن په دواړو اړخونو کې عصبي نښې ولري، ګډو اغېزو کې د نړۍ څرخېدل (چکر وهل)، د سر تاوېدل او ګنګس‌توب شامل دي. زړه بدوالی کابو په ۹۰ سلنه کسانو کې رامنځته کېږي او کانګې یو پر درې پېښو کې لیدل کېږي. نورو نښو کې کېدای شي تیاره لید، د پوزې بندوالی، اسهال، پرله پسې متیازې کول، د رنګ سپین تښتېدل یا خوله کېدل شامل وي. کېدای شي د سر د پوستکي پړسوب یا حساس توب او همدارنګه د غاړې شخ‌والی هم رامنځته شي. تړلې نښې په زړو خلکو کې لږ لیدل کېږي.