مړ سمندر
مړ سمندر (په عربۍ کې البحر الميت) چې په نورو نومونو هم یادیږي، يو مالګين جهيل دی چې په ختیځ کې د اردن او په لوېدیځ کې له اسرایل او لوېدیځې تړانګې سره پویله لري. دا د اردن په «ریفټ» دره کې پروت دی او د دې اصلی سرچینه د اردن سیند دی.
د جهیل سطحه ۴۳۰.۵ متره (۱۴۱۲ فوټه) د سمندر له کچې ښکته ده چې خپل ساحلونه یې په ځمکه د ځمکې پر بنسټ تر ټولو کم ښکته ګرځېدلي دي. دا ۳۰۴ متره (۹۹۷ فوټه) ژور دی چې په نړۍ کې تر ټولو ژور «هایپرسالین» جهیل دی. د ۳۴۲ ګرام/کیلوګرام یا ۳۴.۲٪ (په ۲۰۱۱ ز کال کې) مالګینتوب په لرلو سره، دا د نړۍ د اوبو یو له مالګینترینو اوبو څخه لري – چې د بحر ۹.۶ برابره مالګین دی – او د ۱.۲۴ کیلوګرام/لیتره کثافت لري چې لامبو وهل پکې د اوبو پر سر پاتې کیدو ته ورته ګرځوي. دا مالګینتوب یو سخت چاپیریال رامنځته کوي، په کوم کې چې ژوي او بوټي وده نه شی کولای، له همدې امله یی دا نوم ورکړل شوی دی. د مړ سمندر عمده، شمالی حوزه ۵۰ کیلومتره (۳۱ میله) اوږده او په خپله پراخه نقطه کې ۱۵ کیلومتره (۹ میله) پراخه دی. [۱][۲][۳][۴]
مړ سمندر د مدیترانی د حوزې له شا او خوا څخه د زرګونو کلونو په موده کې لیدونکي راجلب کړي دي. دا د نړۍ تر ټولو لومړی روغتیایی ځای (د ستر هیورډ لپاره) و او ې د مصري موميا کولو لپاره له اسفات څخه نيولې بيا د سرې لپاره د پوټاش پورې بېلا بېل ډوله توليدات وړاندې کوي. اوسمهال، سیلانیان د دې د اسرائیلی، اردني او لوئدیځې تړانګې ساحلونو څخه لیدنه کوي. د فلسطین د ګرځندوی صنعت د لوېدیځې غاړې په سواحلو کې د پرمختګ له خنډونو سره مخ شوی.
مړ سمندر په چټکۍ سره راټیټیږي؛ د دې د سطحې ساحه اوسمهال ۶۰۵ کیلومترمربع (۲۳۴ میله مربع) ده، چې په ۱۹۳۰کې ۱۰۵۰ کیلومترمربع (۴۱۰ میله مربع) وه. د مړ بحر بحران ستونزې رامنځ ته کړي او د سورسمندر-مړ سمندر اوبو رسولو لغوه شوې پروژې په څېر، دکانالونو او نل ليکو وړانديزونو، د دې سقوط کم کړی دی. [۵]
نومونه
[سمول]د انګلیسی نوم مړ سمندر یی د عربی د البحر المیت څخه اخیستل شوی چې په خپله د پخوانی یونان له (نیکرا تلاسا) او د لاتین نومونو (ماری مورټم) د اوبه ييز ژوند کمښت ته په اشارې سره چې د جهيل د خورا مالګینتوب له امله رامینځته کیږي، څخه اخیستل شوی دی. دا نوم په عبراني ادبیاتو کې هم کله نا کله د (یم هماویټ) په توګه راڅرګند شوی دی.[۶][۷]
د دې جهیل عام بايبلي او نوی عبري نوم د مالګې سمندر جهيل دی. په بايبل کې د دې ياد شوي عبري نومونه هم د «ارابا سيند» او ختيځ سيند دي. په عربي کې دا د لوط د سيند (بحر لوط) په نوم هم یادیږي چې د ابراهیم وراره و، ویل کیږي چې میرمن یی د سدوم او عومورا په تباهۍ کې د مالګې په ستنه بدله شوې وه. ډېر کم وخت، دا په عربي کې له یوه پخواني مهم ښار څخه د هغې په څنډو کې د ضعورا د سیند په نوم هم یاد شوی. [۸][۹][۱۰][۱۱]
تاریخی انګلیسي نومونو کې يې مالګین سمندر، د بايبلي روايت څخه د دې د تباهۍ څخه د سدوم جهیل او د یونان او لاتین څخه د «اسفالټیټیس» جهیل نومونه شامل دي. په دې جهيل کې به طبيعي ډول موندل کېدونکي بټامين (قير) له امله د زياتې سوداګرۍ پر بنسټ، په لرغوني يوناني اورومي جغرافيه کې د دې جهيل نمونه د «اسالفت جهيل»، يا سمندر په څېر وو. [۱۲]
جغرافيه
[سمول]مړ سمندر یو «انډورهیک» جهیل دی چې د اردن په «ریفټ» دره کې موقعيت لري، کومه چې د مړ سمندر د بدلون (DST) په پايله کې منځ ته راغلې يوه جغرافيايي ځانګړتيا ده. دا کيڼ لور ته چلېدونکي بدلون د درز افريقايي تختې او عربي تختې په منځ کې د ټيکټونيک تختې له پولې سره موقعيت لري. په ترکيه کې د ختيځې اناتوليا زيان سيمې او د سينا په سويلي وروستۍ برخه د سور سمندر د ساحل په شمالي وروستۍ برې په منځ کې بهېږي. په همدې ځای کې د لوړ اردن سیند/د ګالیلي بحر/لاندې اردن سیند د اوبو سیستم پای ته رسیږي.
د اردن سیند یواځینۍ لویه سرچینه ده چې مړ سمندر کې تویږي، که څه هم د مړ سمندر لاندې او شا او خوا کې کوچنۍ څو کلنې چینې شته چې د غاړو سره حوضونه او د چټک سیند کندې جوړوي. د اوبو وتلو هېڅ جريانونه نه شته.[۱۳]
له اردن پرته د موجب سیند، بايبلي ارنون د مړسمندر یو له لویو د اوبو د سرچینو څخه دي. د وادی مجب دره، ۴۳۰ متره د سمندر د کچې څخه لاندې د اردن د درې په سويلي برخه کې، د بایوسفیر زیرمه ده چې ۲۱۲ کیلومترمربع (۸۲ میله) مساحت لري. نورې مهمې سرچینې یی وادي دراجه (عربي)/ نهال ډراګوت (عبرانی) او نهال ارګوت دي چې په «عين جدي» پای ته رسیږي. وادي هاسا (بايبلي زیرد) یوه بله دره ده چې مړ بحر ته بهیږي.[۱۴][۱۵]
باران د مړ سمندر په شمالي برخه کې په کال کې لږ تر لږه ۱۰۰ ملي میتره (۴ انچه) او په سويلي برخه کې په لږه اندازه ۵۰ ملي میتره (۲ انچه) دی. د مړ سمندر زون وچوالی د یهودي غرونو د باران د سیوري د اغیزې له امله دی. د مړ سمندر په ختیځ کې لوړې ځمکې د مړ سمندر په پرتله ډیر باران لري.[۱۶]
د مړ سمندر لویدیځ ته، د یهودو غرونه لږ لوړ دی او ختیځ ته د غرونو په پرتله خورا ټیټ دي. د جهيل په سويل لوېديځه څنډه کې د ۲۱۰ متره (۷۰۰ فوټه) لوړ د «هاليټ» معدني جوړښت دی چې ماونټ سدوم نوميږي.
ځمکپېژندنه
[سمول]د جوړېدو تيوريانې
[سمول]د مړ سمندر د ښکته پرمختګ د اصل په اړه دوه متضاد اټکلونه شته. پخوانی اټکل دا دی چې مړ سمندر په ریښتیني درز سيمه کې پروت دی، کوم چې د سره بحر د درز پراخوالی دی، یا ان د ختیځې افریقا د لوی درز درې پراخوالی دی. یو بل وروستی اټکل دا دی چې د مړ سمندر ډنډ د مړ سمندر د بدلون سره د يو ګام څخه زياتې وقفې پايله ده، د کوم په پايله کې چې د کمېدو تر څنګ د قشر پراختيا منځ ته راځي.
سيدوم ليګون
[سمول]د پلیوسین-پخوانی پلیسټوسین په وروستیو کې، شا او خوا ۳.۷ ميلیونه کاله وړاندې، د اردن سیند، مړ بحر او شمالي وادي عربه دره ده چې په مکرر ډول د مدیترانې سمندر څخه اوبو ډوب کړي دي. اوبه په یو تنګ او کره خلیج کې رامینځته شوي چې د ځمکپېژندونکو له خوا د سیدوم ليګون په نوم یادیږي، کوم چې د بحر سره د هغه څه له لارې وصل شوي چې اوس د جیزریل دره بلل کېږي. په دره کې سیلابونه راغلل او لاړل چې د ټیکټونک او اقلیم شرایطو کې د اوږدې کچې بدلونونو پورې اړه لري. [۱۷]
سرچينې
[سمول]- ↑ "Israel and Jordan Sign 'Historic' $900 Million Deal to Save the Dead Sea". Newsweek. 2015-02-27.
- ↑ R W McColl, ed. (2005). Encyclopedia of world geography. Facts on File. p. 237. ISBN 9780816072293.
- ↑ "Dead Sea - Composition of Dead Sea Water". خوندي شوی له the original on 2013-11-04.
- ↑ "Dead Sea". The New Encyclopædia Britannica (15th) 3. (1986). Ed. Goetz, P. W..
- ↑ "5 alliances shortlisted to execute Red-Dead's phase I". The Jordan Times. 27 November 2016. بياځلي په 3 December 2016.
- ↑ The first article al- is unnecessary and usually not used.
- ↑ David Bridger; Samuel Wolk (September 1976). The New Jewish Encyclopedia. Behrman House, Inc. p. 109. ISBN 978-0-87441-120-1. بياځلي په July 25, 2011.
It was named the "Dead Sea" because of the fact that no living thing can exist there, since the water is extremely salty and bitter.
- ↑ کينډۍ:Bibleref
- ↑ Moshe Sharon (1999). Bani Na'im: Maqam an-Nabi Lut. Vol. Two: B-C. Leiden-Boston-Köln: Brill. p. 15 (of pp.12–21). ISBN 978-90-04-11083-0. بياځلي په 30 December 2019.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ Dead Sea: Israel and Jordan. Vol. 1: A-E (14th ed.). Washington, D.C.: Cataloging Distribution Service, Library of Congress. 1991. p. 1163. ISSN 1048-9711. بياځلي په 30 December 2019.
{{cite book}}:|work=ignored (help) - ↑ کينډۍ:Bibleref
- ↑ Morse, Jedidiah (1819), The American Universal Geography..., vol. 2 (7th ed.), Boston: Lincoln & Edmands, p. 458
- ↑ "Springs and quicksand at the Dead Sea". خوندي شوی له the original on November 22, 2008. بياځلي په August 27, 2008.
- ↑ "Red Sea – Dead Sea Water Conveyance Study (RSDSC) Program: Dead Sea Study, July 2010, p. 64" (PDF). خوندي شوی له the original (PDF) on 2016-12-24. بياځلي په 2016-10-14.
- ↑ "Mujib". UNESCO. بياځلي په 7 May 2016.
- ↑ "Dead Sea". Exact Me.org. خوندي شوی له the original on January 20, 2013. بياځلي په January 21, 2013.
- ↑ Mordechai Stein. "The limnological history of late Pleistocene – Holocene water bodies in the Dead Sea basin" (PDF). خوندي شوی له the original (PDF) on 2013-05-13.کينډۍ:Self-published inline