Jump to content

مذهبي زغم

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

مذهبي زغم ښايي د مسلط/غالب دین د لارویانو له خوا  نورو شته دینونو ته د مذهبي زغم او اجازې پرته نور څه نه وي، ان که د هغوی له نظره ناسم یا زیان‌رسوونکي او سپک وګڼل شي. له تاریخي پلوه د مذهبي زغم اړوند ډېری پېښې او لیکنې د اقلیت وضعیت او د یو غالب دولتي مذهب پر وړاندې مخالف لیدلوري ښيي. په هر حال مذهب هم ټولنپوهنه ده او همدارنګه د زغم تمرین هم تل سیاسي اړخ لري.     [۱][۲][۳]

د زغم تاریخچې او هغه بېلابېلو فرهنګونو ته په کتو سره چې زغم په کې تمرین شوی، هغه لارې چې دا ډول متناقض مفاهم يې یو کس ته د لارښوونې لپاره رامنځته کړي، په سیاسي، ټولنیز، مذهبي او قومي توګه د هغو معاصره کارونه روښانوي چې د هم‌جنس پالانو او ګڼو نورو اقلیتونو او اړونده مفاهمو لکه انساني حقوقو لپاره پلي کېږي.   

په لرغونې دوره کې

[سمول]

مذهبي زغم د فارس هخامنشي امپراتورۍ د پام وړ ځانګړنې په توګه تشرېح شوی دی. لوی کوروش په بېلابېلو ښارونو کې د سپېڅلو ځایونو په بیا رغونه کې مرسته وکړه. په یو زاړه وصیت لیک کې راغلي چې کوروش له میلاد څخه مخکې د ۵۳۰ - ۵۳۹ کلونو تر منځ یهودیان د بابلیانو له اسارت څخه ازاد کړل او اجازه یې ورکړه چې خپلې خاورې ته ستانه شي.[۴][۵]

د سکندریې هېلنستیک ښار چې له میلاد څخه مخکې په ۳۳۱ کال کې رامنځته شو، چې د مصریانو  او یونانو له برابر نفوس سره د یهودیانو یوې لويې ټولنې په سوله کې په کې ژوند کاوه. د مایکل والزر په وینا دې ښار د څوګوني کلتور د امپراتورۍ په توګه ښایي هغه څه چې موږ په پام کې لرل وړاندې کړي.[۶]

مخکې  له دې چې عیسویت د روم دولتي کلیسا ته ورسېږي مغلوب/ اسیر شوي وګړي یې پرېښودل چې د خپلو خدایانو عبادت ته دوام ورکړي. د روم د تبلیغاتو اړینه برخه د فتحه شویو سیمو د خدایانو بلنه وه چې په امپراتورۍ کې له عبادت څخه  ګټه واخلي. یهودیان د روم له پانتیزم (pantheism) څخه د سرغړاوي او  د خدای په توګه امپراتور ته د نه درناوي او  نه منلو له امله له زور زیاتی او ځورونې سره مخ شول. له  میلاد څخه مخکې په ۳۱۱ کال کې د روم امپراتور ګېلاریوس د عیسویت د زغم یو عمومي فرمان د لیسینیوس، لومړي کنستاتین (چې کال وروسته عیسوی شو) او په خپل نوم صادر کړ.[۷][۸][۹]

بودیزم

[سمول]

بودیزم د نورو مذهبونو لپاره د پام‌وړ زغم ښودلی:

بودایايي زغم له دغې پېژندنې څخه سرچینه اخلي چې د انسانانو روحي او معنوي اړتیاوې خورا متنوع دي چې د هېڅ یوې واحدې ښوونې سره یې نه شو احاطه کولی او په دې اساس اړتیا ده چې د مذهبي بڼو بېلابېل ډولونه په طبعي توګه تشرېح شي.   [۱۰]

جېمز فریمن کلارک په خپل کتاب (لس لوی دینونه) چې په ۱۸۷۱ کې خپور شوی وویل:

بودایانو هېڅ یو عقیدوي تفتیش نه دی رامنځته کړی؛ هغوی هغه غیرت له زغم سره ترکیب کړی چې پاچاهۍ يې بدلولې، چې زموږ لویدیځو تجربو ته نږدې د نه منلو وړ دي. [۱۱]

د اشوکا فرمانونه د لویې اشوکا د پاچا په واسطه (له میلاد څخه مخکې ۲۳۱-۲۶۹) چې یو بودایی و صادر شول، چې مذهبي او نژادي زغم یې اعلام کړ. د هغه فرمان له میلاد څخه مخکې په درېیمې پېړۍ کې د ګېرنار (Girnar) د ډبرو په دوولسم اصلي لیک کې داسې بیانوي: «پاچاهانو مذهبي زغم ومانه او امپراتور اشوکا په دې باوري و چې هېڅوک به ځان له نورو څخه غوره نه ګڼي او د نورو مذهبونو اصل ته د لاس‌رسي له لارې یې د وحدت لار څارله»[۱۲]

په هر حال بوداییزم هم د مذهبي زغم په اړه مناقشې لرلې، پر دې سربېره د بودایانو تر منځ د مذهبي زغم د احتمالي نشتوالي پوښتنه د پاول‌فولر(Paul Fuller) له خوا په ځانګړي ډول په میانمار او سریلانکا کې د مسلمانان پر وړاندې مطرح شوې ده.   [۱۳]

عیسویت

[سمول]

د اېګزودوس/ Exodus (دویم سپېڅلی کتاب چې د موسي ع په لارښوونه له مصر څخه د بني اسرائیلو د وتلو کیسه بیانوي)، تورات او ډیوترونومي/Deuteronomy  (وروستی تورات چې د یهودیانو په وینا موسي ع لیکلی) په کتابونو کې هم له پردیو/بیګانه سره د چلند ورته څرګندونې یادې شوې. د مثال په ډول د اېګزودوس په ۲۲:۲۱ کې ویل شوي: «پردي مه ځورئ او پر هغو ظلم مه کوئ، ځکه چې تاسو هم د مصر پر خاوره پردي وی». دا متنونه په مکرر ډول پر هغو کسانو د شفقت او زغم لپاره په خطبو کې کارول شوي چې زموږ سره توپير لري او لږ ځواکمن دي. جولیا کرېسټیوا /Julia Kristeva (یوه بلغاريي- فرانسوي فلیسوفه، فېمېنسته او ادبي کره کتونکې) د پردیو په توګه زموږ د ټولو د متقابلې پېژندګلوۍ پر اساس د سیاسي او مذهبي زغم فلسفه روښانه کړه.   [۱۴][۱۵]

د تارېس د نوې وصیت نامې پارابل چې د حاصلاتو له وخت څخه مخکې له زیان رسوونکو وښو څخه د غنمو د توپیر په اړه خبرې کوي او د مذهبي زغم د ملاتړ په اړه هم پرې تکیه شوې. له چالوز څخه بیشاپ ریګور (Bishop Roger) ته په خپل لیک کې د ليېج  بېشاپ وازو/ Bishop Wazo of Liege (۹۸۵ -۱۰۴۸) پر پارابل تکیه وکړه او استدلال یې وکړ چې "کلیسا باید له اورتودوکسۍ سره اختلاف ته وده ورکړي تر هغو چې رب راشي د دوی منځ قضاوت وکړي او دوی سره جلا کړي.[۱۶][۱۷]

ریګور وېلیمز دا پارابل په نړۍ کې د ټولو زیان رسونکو بوټو "بدعتیانو" پر وړاندې د دولتي زغم په ملاتړ وکاروه. ځکه مدني زور زیاتی په ناببره توګه "غنمو" (معتقدانو) ته هم زیان رسوي. په بدل کې وېلیمز باوري و چې په پای کې قضاوت کول د خدای دنده ده نه د بنده. دغه پارابل د کلیسا او دولت تر منځ د جلاوالي د دیوال په اړه و ېلیمز د باور ډېر ملاتړ وکړ، لکه څنګه چې نوموړي په ۱۶۴۴ کال کې په خپل کتاب ( د ځورونې  خونړۍ خیمه) کې تشرېح کړي.[۱۸]

منځنۍ پېړۍ

[سمول]

په منځنۍ پېړۍ کې له خاصو ډلو سره د مذهبي زغم پېښې شته وې. په لاتین کې د زغم (تولېرینتیا/ tolerantia ) مفهوم د منځنۍ پېړۍ په اکادمیکو الهیاتو او شرعي قانون کې خورا پرمختللی سیاسي او قضایي مفهوم و.  زغم "د بهرنیانو لکه کافرانو، مسلمانانو او یا یهودیانو د مدني ځواک پر وړاندې د خپل ځان د زغم څرګندولو" لپاره کارېده. خو همدارنګه د مدني ډلو لکه فاحشو او جزامانو پر وړاندې هم کارېده. الحادیان/ بدعتګران لکه کاتري (Cathari)،  والډېنسین (Waldensians)، جان هوس (Jan Hus)، او د هغه لارویان او هوستیان (Hussites) له زور زیاتي سره مخ وو. وروستیو روحانانیانو/ دین پوهانو چې له پروسټاټي سمونونو سره يې تړاو درلود یا یې پر وړاندې غبرګون ښوده، د هغو شرایطو په اړه بحث پیل کړ چې په ترڅ کې يې مخالف مذهبي افکار باید مجاز وی. زغم په عیسوي هېوادونو کې د " دولت له خوا د تصویب شوي عمل په توګه " هغه احساس چې د دې پديدې په اړه ډېر بحثونه پرې تکیه دي  له ۱۶ پېړۍ څخه مخکې نه دی تائید شوی.[۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

ونام سنکتام او اېکسترا اېکلېزیم نولا سالوس

[سمول]

د نورو دینونو په پرتله د رومي کاتولیکانو د پېړیو نه زغم د اونام سنکتام په واسطه یوه پاپي لیکنه ده، چې د ۱۳۰۲ کال د نوامبر په ۱۸ د اتم پاپ بونیفېس له خوا صادره شوه. لیکنې د کاتولیک کلیسا د یوالي په اړه عقیدوي وړانديزونه وړاندې کړل او د ابدي روحي ارامتیا لپاره د هغې سره د تړاو اړتیا (Extra Ecclesiam nulla salus) د پاپ موقف د کلیسا د عالي مشر په توګه، له کلیسا څخه روحي ارامتیا تر لاسه کول د هغه ځای اړوند چارو د تسلیمېدلو لپاره درېدل و. لیکنه پای ته رسي، «پر دې سربېره موږ، غږ پورته کوو، موږ اعلام کوو چې روحي ارامتیا/رستګارۍ ته د رسېدو لپاره په مطلق ډول اړینه ده چې هر ژوندی انسان باید د روم د پاپ تابع وي».

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ Perez Zagorin, How the Idea of Religious Toleration Came to the West (Princeton: Princeton University Press 2003) ISBN 0691092702, pp. 5–6, quoting D.D. Raphael et al.
  2. ↑ Joachim Vahland, 'Toleranzdiskurse', Zeno no. 37 (2017), pp. 7–25
  3. ↑ Gervers, Peter; Gervers, Michael; Powell, James M., eds. (2001). Tolerance and Intolerance: Social Conflict in the Age of the Crusades. Syracuse University Press. ISBN 9780815628699.
  4. ↑ Fisher, William Bayne; Gershevitch, I. (1968). The Cambridge History of Iran (په انګليسي). Cambridge University Press. p. 412. ISBN 9780521200912.
  5. ↑ "Book of Ezra | King James Bible". Kingjamesbibletrust.org. Archived from the original on May 10, 2011. نه اخيستل شوی March 21, 2011.
  6. ↑ Walzer, Michael (1997). On Toleration. New Haven: Yale University Press. p. 17. ISBN 978-0300076004.
  7. ↑ Witte, John Jr. and Johan D. van de Vyver, Religious Human Rights in Global Perspective (The Hague: Kluwer 1996) p. 74 ISBN 9041101764
  8. ↑ Logan, Donald F., A history of the church in the Middle Ages (New York:Routledge, 2002) ISBN 0415132894, p. 8
  9. ↑ "Valerius Maximianus Galerius", Karl Hoeber, Catholic Encyclopedia 1909 Ed, retrieved 1 June 2007.
  10. ↑ Bhikkhu Bodhi, "Tolerance and Diversity". Access to Insight, 5 June 2010. Accessed March 6, 2011
  11. ↑ Tweed, Thomas, The American Encounter with Buddhism, 1844–1912 (Chapel Hill: University of North Carolina Press 2000) p. 101 ISBN 0807849065
  12. ↑ Kristin Scheible, "Towards a Buddhist Policy of Tolerance: the case of King Ashoka" in Neusner, Jacob, ed. Religious Tolerance in World Religions (West Conshohocken, PA, Templeton Foundation Prsss 2008) p. 323
  13. ↑ "The Face of Buddhist Terror". Time. July 2013.
  14. ↑ February 5, 2008 posting by Rabbi David Kominsky ...For You Were Strangers in the Land of Egypt. Accessed January 25, 2011
  15. ↑ Walzer, Michael On Toleration (New Haven: Yale University Press 1997) pp. 80–81
  16. ↑ Richard Landes (2000). "The Birth of Heresy: A Millennial Phenomenon". Journal of Religious History. 24 (1): 26–43. doi:10.1111/1467-9809.00099. Archived from the original on 2010-04-14. نه اخيستل شوی 2022-01-18.
  17. ↑ Jeffrey Burton Russell, Dissent and Order in the Middle Ages: The Search for Legitimate Authority (New York: Twayne Publishers 1992), p. 23
  18. ↑ James P. Byrd (2002). The challenges of Roger Williams: religious liberty, violent persecution, and the Bible. Mercer University Press. ISBN 978-0865547711. نه اخيستل شوی 15 June 2011.
  19. ↑ Walsham 2006: 234.
  20. ↑ Ellwood, Robert S. and Gregory D. Alles, eds. (2007), The Encyclopedia of World Religions, New York, p. 431
  21. ↑ Fudge, Thomas A. (2013), The Trial of Jan Hus. Medieval Heresy and Criminal Procedures, Oxford University Press, New York
  22. ↑ Drake, H.A. (November 1996). "Lambs into Lions: Explaining Early Christian Intolerance". Past & Present. 153 (153): 3–36. doi:10.1093/past/153.1.3. JSTOR 651134.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=مذهبي_زغم&oldid=302101" نه اخيستل شوی