متحده ايالتونه په دويم نړيوال جنګ کې
متحده ايالتونو د لومړۍ نړيوالې جګړې له پيل څخه نږدې درې کلونه وروسته، د ۱۹۱۷ ز کال اپرېل پر ۶ مه نېټه جرمني سترواکۍ باندې جنګ اعلان کړ. د ۱۹۱۸ ز کال نومبر پر ۱۱ مه یو اوربند او لنډمهالې روغه اعلان شوې وه. جنګ ته له ننوتلو څخه وړاندې متحده ايالتونه بې پلوي پاتي شوي وو، که څه هم د انګليسان، فرانسې او د لومړۍ نړيوالې جګړې د نورو متحدينو يوه مهمه ملاتړې پاتې شوه وه.
متحده ايالتونو د تجهيزاتو، اومه موادو او پيسو په برخو کې خپلې سترې مرستې په ۱۹۱۷ ز کال کې پيل کړې. امريکايي نارينه ځواکونه په يوه ورځ کې ۱۰۰۰۰ تنه د فوځيانو جنرال John Pershing او د امريکايي اکتشافي ځواک د سر قوماندانۍ تر مشرۍ لاندې د ۱۹۱۸ ز کال په اوړي کې لويديځې جبهې ته ورسېدل. د جنګ پر مهال متحده ايالتونو له ۴ ميليونو څخه زيات نظامي پرسونل چمتو کړ او د ۶۵۰۰۰ نارينه نظاميان يې له لاسه ورکړل. جنګ ، د جنګ هڅې د چمتو کولو په موخه په يوه هڅه کې د متحده ايالتونو د حکومت او د دې هېواد د وسله والو ځواکونو په شمېر کې د پام وړ زياتوالي د ناڅاپي پراختيا شاهد و.
د ۱۹۱۸ ز کال په پسرلي کې د اقتصاد او کاري ځواک برابرولو کې له يو څه بطي پيل څخه وروسته د امريکا ملت په جګړه کې د ونډې لوبولو لپاره متوازن و. د ولسمشر Woodrow Wilson تر مشرۍ لاندې جنګ د پرمختللې دورې (Progressive Era) تر ټولو لوړ ه درجه ځکه وړاندې کړه، چې نړۍ ته د ديموکراسۍ او سمون راوړل يې موخه وه. جنګ ته د متحده ايالتونو د ورګډېدلو په اړه پياوړی عمومي مخالفت و [شتون درلود].
پيل[سمول]
امريکا لومړي نړيوال جنګ ته د ۱۹۱۷ ز کال اپرېل پر ۶ مه نېټه د ولسمشر Woodrow Wilson له لوري په دې اړه د يو کلنې هڅې څخه وروسته ورګډه شوه. انګليستان لپاره د لومړني ملاتړ هڅوونکي Anglophile عنصر څخه علاوه، بې پلوۍ لپاره د امريکايانو د عمومي نظريې احساس او باور د ايرلنډي امريکايانو، جرمني امريکايانو، سکندنیاوي امريکايانو، د کليسا مشرانو او په ټوله کې د ښځو له منځه په ځانګړي ډول پياوړی و. له بل پلوه، ان مخکې له دې چې لومړی نړيوال جنګ پراخ شي، د جرمني سترواکۍ په اړه امريکايي مفکوره د اروپا د بل هر هېواد په پرتله منفي وه. د وخت په تېرېدو سره په ځانګړي ډول ۱۹۱۵ ز کال کې د بې رحمۍ له راپورونو او ورپسې په ۱۹۱۵ ز کال کې د مسافر وړونکې بېړۍ (RMS Lusitania) له ډوبېدلو څخه وروسته، د امريکا وګړي په زياتېدونکې ډول د جرمني سترواکي د بريدګرې په توګه وکتله. [۱][۲]
د متحده ايالتونو ولسمشر په توګه په خپله ويلسن و، چې د باندينيو چارو په اړه د مهمې تګلارې پرېکړې وکړې: هغه مهال چې په هېواد کې سوله وه، کورنی اقتصاد د آزادې اقتصادي تګلارې پر بنسټ پر مخ تله او امريکايي بانکونو بریتانيې او فرانسې ته پراخه پورونه ورکول. دا هغه پورونه وو، چې پراخه برخه يې د وسلو، اومه موادو او له اتلانتيک څخه د خوړو پېرلو په موخه کارېدل. ويلسن تر ۱۹۱۷ ز کال پورې د ځمکني جنګ لپاره لږ چمتووالی ونيو او د پياوړي چمتووالي لپاره د زیاتېدونکې غوښتنې تر څنګ يې د متحده ايالتونو لښکر په يوه کوچني سوله ايز وخت کې وساتل. که څه هم هغه بايد د متحده ايالتونو سمندري ځواک هم پراخه کړی وی.
په ۱۹۱۷ ز کال کې د روسي اوښتون او جنګ په اړه د غوړېدلې بې پروايۍ څخه راوتنې او د برتانيې او فرانسي د امتياز ټيټوالي، جرمني سترواکي په اروپا کې د پورته يا پياوړي لاس لرونکې په توګه راښکاره کړه، په داسې حال کې چې عثماني سترواکي په منځني ختيځ کې خپلو ملکيتونو پورې وتړل [متصل] شوه. په همدې کال کې جرمني سترواک بریتانوي اوبو ته د هرې رسېدونکې بېړۍ پر وړاندې د ناټاکلې اوبتل وسله والې جګړې د بيا پيلولو پرېکړه وکړه. د بریتانيې د محاصره کولو په موخه د لوږې ګاللو دا هڅه د هغې پوهې پر وړاندې متوازن وه، چې په زيات يقيني ډول به متحده ايالتونه جنګ ته رادننه کړي. جرمني سترواک د Zimmermann ټلګرام په نوم په يو رمزي ټلګرام کې د له لاسه وتلو مکسيکويي سيمو د بيا نيولو مرستې په موخه يو پټ وړانديز هم وکړ، چې د بریتانوي استخباراتو له لوري يې مخنيوی وشو. د يادونې وړ ده، چې جرمني ذکر شوې سيمې د مکسيکو او امريکا جنګ کې له لاسه ورکړې وې. د يادې جنګي اعلاميې خپرېدنې ځکه د امريکايانو سپکاوی وکړ، چې جرمني U-boats [U کښتيو] په شمالي اتلانتيک کې د امريکايي سوداګريزو بېړيو ډوبول پيل کړل. له دې وروسته Wilson له کانګرس څخه د «ټول جنګ پای ته رسولو په موخه جنګ» غوښتنه وکړه، چې «نړۍ به د ديموکراسۍ لپاره خوندي کړي» او کانګرس د ۱۹۱۷ ز کال د اپرېل پر ۶ مه نېټه پر جرمني سترواکۍ باندې د جنګ اعلان ته رايه ورکړه. متحده ايالتونو د ۱۹۱۷ ز کال د ډسمبر پر ۷ نېټه پر استريا-هنګري باندې د جنګ اعلان وکړ. امريکايي ګڼ شمېر ځواکونو په ۱۹۱۸ ز کال کې لويديځې جبهې ته ورتګ پيل کړ. [۳][۴][۵][۶]
بې پلويتوب[سمول]
وروسته له هغې چې په ۱۹۱۴ ز کال کې جنګ پيل شو، متحده ايالتونو د المان سترواکۍ پر وړاندې د ولسمشر Woodrow Wilson د کرکې تر څنګ بيا هم د بې پلوۍ تګلاره غوره کړه.
کله چې جرمني U-boat U-20 د ۱۹۱۵ می پر ۷ د Lusitania بریتانوي سوداګريزه کښتۍ د ۱۲۸ سپرو امريکايي اتباعو سره ډوبه کړه، ويلسن پر مسافر وړونکو کښتيو باندې د جرمني بريدونو د پای ته رسولو غوښتنه وکړه او خبرداری يې ورکړ، چې د امريکا متحده ايالتونه به د امريکايانو د حقونو او نړيوالو مجبوريتونو په تېري کې ناټاکلی اوبتل وسله وال جنګ ونه زغمي. د ويلسن د دولت منشي William Jennings استعفا ورکړه او باور يې دا و، چې د جرمني له لوري د U-boat بريدونو پر وړاندې د ولسمشر نيوکې د بې پلوۍ برخه کې د امريکا له رسمي ژمنتيا سره په ټکر کې وې. له بله اړخه ويلسن د پخواني ولسمشر Theodore Roosevelt په مشرۍ د جنګ بازانو (war hawks) او د Cecil Spring Rice او Sir Edward Grey تر څار لاندې د بریتانوي خبرو اترو تر اغېزې لاندې راغی. پاتې دې نه وي چې د روزولت ډلې جرمني کړنې د سمندري غلا په توګه تورنې کړې. [۷][۸]
د متحده ايالتونو عمومي نظريې د ۱۹۱۶ ز کال د جولای په ۳۰ مه د New Jersey په نیو جرسي ښار کې د Black Tom [تور پوستي ټام] شکمن جرمني ورانکاري ته په سپکاوي او د ۱۹۱۷ ز کال د جنوري پر ۱۱ مه په اوسمهال Lyndhurst, New Jersey کې د Kingsland چاودنې پر وړاندې غبرګون وښود. [۹]
په پرېکنده ډول د ۱۹۱۷ ز کال په پسرلي کې د بې پلوۍ په اړه د ولسمشر ويلسن رسمي ژمنتيا په ډاګه شوې وه. نوموړي درک کړل چې سولې ته د بڼې ورکولو په موخه جنګ ته د ننوتلو او د پاريس سولې کنفرانس کې د ملتونو ټولنې ته د خپل لرليد پلي کولو اړتيا لري. [۱۰]
عامه نظر[سمول]
امريکايي عامه نظر وېشل شوی و. ډېری امريکايانو د ۱۹۱۷ ز کال تر لومړيو پورې په پراخ ډول نظر درلود، امريکا بايد له جنګ څخه لرې پاتې شي. نظر په پرله پسې ډول په بلجيم او Lusitania کې د جرمني چارو ته د غبرګون، د جرمني الاصل امريکايانو د اغېز له لاسه ورکولو او د ويلسن هغه دريځ ته په ځواب کې د برخې په توګه بدل شو، چې امريکا بايد ديموکراسۍ لپاره د نړۍ ساتلو په موخه ونډه ولوبوي. [۱۱]
په عمومي خلکو کې د جرمني سترواکۍ په پلوۍ جنګ ته د داخلېدلو لپاره لږ او ان هيڅ ملاتړ نه و. د جرمني الاصل امريکايانو لوی ډېره کيو او هم د سکندنیاوې امريکايانو له متحده ايالتونو څخه د بې پلوه پاتې کېدلو غوښتنه وکړه، په داسې حال کې چې د جنګ په پيل کې، په زرګونو امريکايي اتباعو په جرمني پوځ کې د شاملېدلو هڅه کړې وه. [۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]
سرچینې[سمول]
- ↑ Jeanette Keith (2004). Rich Man's War, Poor Man's Fight: Race, Class, and Power in the Rural South during the First World War. U. of North Carolina Press. د کتاب پاڼي 1–5. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-8078-7589-6. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Barnes, Harry Elmer. The Genesis of the World War (1925) pp. 590–591
- ↑ "World War One". BBC History. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ Link, Arthur S. (1972). Woodrow Wilson and the Progressive Era, 1910–1917. New York: Harper & Row. د کتاب پاڼي 252–282. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ H.J.Res.169: Declaration of War with Austria-Hungary, WWI, United States Senate
- ↑ Jennifer K. Elsea; Matthew C. Weed (April 18, 2014). "Declarations of War and Authorizations for the Use of Military Force: Historical Background and Legal Implications" (PDF). د کتاب پاڼې 9. د لاسرسينېټه July 21, 2014. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ "Wilson's First Lusitania Note to Germany - World War I Document Archive". wwi.lib.byu.edu. د لاسرسينېټه ۰۶ مارچ ۲۰۲۰. الوسيط
|CitationClass=تم تجاهله (مساعدة) - ↑ H.W. Brands, T.R.: The Last Romantic (1997) p=756
- ↑ Jules Witcover, Black Tom: Imperial Germany's Secret War in America (1989). Also in January 1917, the Zimmerman Telegram, through which the German government sought to enlist Mexico as an ally and instigate a Mexican invasion of the U.S., was leaked, further inflaming anti-German sentiment.
- ↑ Karp 1979
- ↑ Ernest R. May, The World War and American Isolation, 1914-1917 (1959)
- ↑ Hew Strachan, The First World War (2003)
- ↑ TV Series, The First World War Part 7: Blockade (2003)
- ↑ William M. Leary, Jr., "Woodrow Wilson, Irish Americans, and the Election of 1916," Journal of American History Vol. 54, No. 1 (Jun. 1967), pp. 57-72 کينډۍ:JSTOR
- ↑ Patricia Appelbaum, Kingdom to Commune: Protestant Pacifist Culture between World War I and the Vietnam Era (2009)
- ↑ Frances H. Early, A World without War: How U.S. Feminists and Pacifists Resisted World War I (1997)
- ↑ Barbara S. Kraft, The peace ship: Henry Ford's pacifist adventure in the First World War (1978)