لومړنی عصري انسان

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

لومړنی عصري انسان (EMH) یا د اناتومي له نظره عصري انسان (AMH) هغه اصطلاحات دي، چې د معاصر انسان یا هوموساپینز (یوازینی موجود هومینا نوع) د تشخیص لپاره کارول کېږي، چې د اناتومي له نظره د هغه د ظاهري شکل (وېښتان، جلد، رنګ) په نظر کې نیسي، چې انسان له منقرض شوو پخوانیو نوعو څخه په عصري انسان کې لیدل کېږي. دا په ځانګړي ډول د زمانو او سيمو د توپير لپاره کټور دی، چېرته چې عصري او قديمي انسانانو په اناتومیک ډول سره، د مثال په توګه، د اروپا د ډبرو په قدیمي دوره (Paleolithic Europe ) کې سره ګډ ژوند کړی.

د هومو ساپینز ترټول پخواني ترلاسه شوي آثار د ايتوپيا جنوب غربي د اومو کيبيش (Omo-Kibish I ) په لرغون پېژندنې سیمه کې، چې ۱۹۶۰۰۰ کاله تاريخي قدامت لري، د جنوبي افریقا په فلوريسبد سیمه چې تقريباً ۲۵۹۰۰۰  تاريخي قدامت لري او د ماراکش د جيبل ايرهاود سيمه، چې ۳۰۰۰۰۰ کاله تاريخي قدامت لري، موندل شوي دي. [۱][۲]

د هومو دنسل له منځله تللې نوع عبارت ده له دنګ انسان ( چې تقريباً له ۲  نه تر ۰.۱  ميليونو کلونو دمخه څخه و) او يو شمېر نورې نوعې (چې د ځينو لیکونکو په نظر د عصري او دنګو انسانانو د فرعي نوعې ګڼلې شوې دي). د عصری انسانانو دنيکونو د نسب جلاتوب له هومو اریکتس (یا د منځنۍ نوعې لکه هومو انتسیسور) څخه د هومو ساپنیزن د پیدایښت سبب شو، چې اټکل کېږي ۵۰۰۰۰۰ کاله د مخه، چې د عصري انسانانو ترمنځ ترټولو پخوانی جنیتکي جلاتوب هم، د بعضې موندنو پر اساس په همدې وخت کې واقع شوی، په افریقا کې را منځته شوی وي.

له عصري انسانانو سره د قدیمی انسانانو ترکیب (په افریقا کې له ورستۍ پرختیا وروسته) د ۱۰۰۰۰۰ او ۳۰۰۰۰ کلنو تر منځ کېدای هم په افریقا او هم په یوروشیا کې پېښ شوی وي.  [۳][۴][۵][۶]

نوم او ډلبندي[سمول]

دا د هومو سيپيينس Homo sapiens  دوه جمله يې نوم د لينيوس Linnaeus له خوا په کال 1758 ز کې منځته راغی.[۷]

لاتينی نوم يې هومو (homō) (genitive hominis) چې د انسان (بشر) په معنا ده، په داسی حال کې چې د وصفی وجی معنا يې ( پوه، عاقل، معقول) دی. په پيل کې داسی فکر کېده چې دا قسمونه د پخوانيو هومو نسل  څخه  نږدې  د300,000 تر 200,000   دمخه کلونو په شاوخوا  کې منځته راغلی دی.

د مورفولوجی ډلبندي سره يوه ستونزه ( په اناتومی ډول عصری انسان) دا وه، چې په هغه کې د تېرو وګړو نفوس شاملول ممکن نه و.

په دی دليل سره د نسب پر بنسټ (cladistic)  تعريف، د عصري انسانانو لپاره وړانديز کېږي، په کوم کې چې د عصر انسانانو طبقه بندی تعريف به د هغو عصري انسانانو په طبقه بندی دلالت وکړی، چې د نیاندرتال له طبقه بندی څخه جلاا شوی دی.

د دا ډول طبقه بندی تعريف کېدای شي، د عصری انسانانو د500,000  کلونو اخوا زمانی ته وغځېږي.

د عصري انسانانو د جدا يې او د نياندرتال د يوځای کېدو حد ترمنځ واټن د 503,000 نه تر 565,000، د 550,000 نه تر 765,000 ، ( د غاښونو د تکامل د اندازی پر بنسټ) احتمالاً 800,000  زره کلونو دمخه اټکل شوی.[۸][۹][۱۰]

د انسانانو د پاتی شويو نفوسونو وېش په تاريخی لحاظ سره په دوه فرعی نوعو ( ډولونو) سره وېشل کېږي، مګر د 1980 کلونو را پديخوا ټولو پاتی شوو ډلوعلاقه مندی ښودلی ده چې، په یو واحده طبقه بندی کی پاتی شی،( H. sapiens ) بيا یې له دې وېش سره مخالفت کړی، چې ټول له فرعی طبقه بندی سره يوځای شی.

ځيني سرچيني ناندرتالس (H. neanderthalensis) د عصري انسانانو ناندرتالس (H. sapiens neanderthalensis). فرعی طبقه ښه يې. په همدی ډول سره، د هومو راډيسينسيس H. rhodesiensis نوعی کشف شوې نموني، د (H. sapiens rhodesiensis), د فرعی ډولونو په حيث طبقه بندی شوی دي، که څه هم، دا اخرې دوه قسمونه تر ډېره په عام ډول سره د هومو د نسل  ځانګړي قسمونه ګڼل، نظر دې ته چې د عصري انسانانو فرعی ډول وګڼل شی.[۱۱][۱۲][۱۳]

ټول انسانان د H. sapiens sapiens, يوه فرعی برخه ګڼل کېږي، د تخصيص يوه موضوع چې د بحث وړ ده، هغه دا ده چې معمولاً يوه نوعه ترهغی  فرعی نه ګڼل کېږي، ترڅو چې د هغی  ډول ډېری اجزاوی شتون نه لری.[۱۴]

سن او د سپيشيشن بهیر                                      [سمول]

دعصري انسانانو د نسب انحراف پرته دقديمی انسانانو، د دنګو انسانانو نه مشتق شوی، اټکل کېږي چې دا څه د پاسه 500,000 کاله دمخه پېښ شوی. په لومړنيو څېړنو کې اټکل شوی، چې  تر ټولو زوړ وېش د عصري انسانانو د نفوس ترمنځ شاوخوا 160 نه تر 100,000 کاله دمخه منځ ته راغلی دی. د ( 2011 او  2012ز) څېړنو د لنډو ټوټو د ترتيب پر بنسټ، له 300 نه تر 250,000 کلونه دمخه اټکل شوی، وروسته د  2012 ز کال له بيا نقشه کشي څخه.

که څه هم، د عصری انسانانو نفوس په منځ کې د ترټولو زوړ ويش( لکه د خويسان ( Khoisan) چې له نورو نفوسونو څخه جدا شوی) [۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

په دی وروستيو کې د 2017 زکال په څېړنه کې له نن نه تقريبا ً 260,000  نه تر 350,000 کلونو مخکی ترمنځ محاسبه شوې او ترنن پوری د عصري انسانانو ترټولو د لومړنيو پيژندل شوو فوسیلونو (fossils) دوره د جيبل اوراد (Jebel Irhoud)  په شمول، له ماراکو څخه (د 280,000   نه تر 300,000 کلونه دمخه محاسبه شوې )، د سویلې افريقا د فلورېسباد (Florisbad) کوپړې د 259,000 کلونو دمخه ښودل شوې)، او د ايتوپيا د اومو (Omo) سيمې بقاياوی ( 195,000 کاله وړاندی ښودل شوې دي).[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د يو ام ټي DNA څېړنه، چې په 2019 ز کال کې تر سره شوې، دا وړانديز کوي چې د عصري انسانانو مبدا په بوټسوانا  کې (Botswana) ( د يو خويسان جلاوالی) (and a Khoisan split)  شاوخوا 200,000   کلونه ښه يې. په داسی حال کې چې، دا وړانديز په پراخه توګه د پوهانو له خوا د نيوکې لاندی راغلی او څېړنه دا وړانديز کوی، چې په ټوليزه توګه د وروستيو شواهدو پر بنسټ (جينيټيکی (genetic) او  لرغون پوهنه) د دی ملاتړ کوي، چې د عصري انسانانو اصلی سيمه تقريباً 100,000 وړاندی، د افريقا د لویې وچې پراخه سيمه وه.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

په مقايسوي ډول، د عصري انسانانو د همجنسو نوعو مشتق  اخستنه د قديمی انسانانو د ډېرو زياتو ډولونو څخه شوی، (کوم چې ټول د دنګو انسانانو له لومړني تيتوالی(پراګندګی) څخه شاوخوا 1.8  ميليونه کاله دمخه څخه را پاتی شوي) او دا د 1980 کلونو په دوران کې د دوو ماډلونود سياليو په جريان کې پر دې باندي مناظره وشوه، وروستی افريقايې اصل "recent African origin" د عصري انسانانو د ظهور ځای د افريقا په لويه وچه کې د نفوسو له يوې مفردې سرچينې څخه ټاکل شوی، چې له هغه ځايه د نورو ټولو د له منځه تللو انسانانو ډولونو ته وغځېده، په داسی حال کې چې، د څو منطقوی انقلاب "multiregional evolution" د پاتې شوي ماډل  نمونه، د قديمي انسانانو د منطقوی بڼو  غوښتنه کوي او دا په تدريجی ډول د  کلينل ميکانيزم clinal variation، د جينيټيکې جریان (genetic drift) په وسیله، د جين جريان (gene flow) او د پليسټوسين ( Pleistocene) له لاری د عصري انسانانو مختلفو ډلونو ته بدل شول. [۲۹]

له 2000 لسيزي را په ديخوا، د لرغون پېژندنې (archaeogenetics) او د نفوسو د جينونو (population genetics)  د معلوماتو شتون، د دوه سيالو سناريوګانو د ظهور مفصل انځور چې پورته یې یادونه شوې، په ګوته کوي.

وروستی له افريقا څخه  بهر( د باندی) (recent Out-of-Africa) پراختيا د عصري انسانانو د نيکونو غښتلې برخه شمېرل کېږي، په داسی حال کې چې،  هلته د سيمه یيزو قديمی انسانانو د يوځای والي مهمې پيښې شته وې.[۳۰][۳۱]

سرچينې او ياداښتونه[سمول]

  1. Nitecki, Matthew H; Nitecki, Doris V (1994). Origins of Anatomically Modern Humans. Springer. د کتاب نړيواله کره شمېره 1489915079. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. Hammond, Ashley S.; Royer, Danielle F.; Fleagle, John G. (Jul 2017). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The Omo-Kibish I pelvis"]. Journal of Human Evolution 108: 199–219. doi:10.1016/j.jhevol.2017.04.004. ISSN 1095-8606. PMID 28552208. 
  3. Mounier, Aurélien; Lahr, Marta (2019). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Deciphering African late middle Pleistocene hominin diversity and the origin of our species"]. Nature Communications 10 (1): 3406. doi:10.1038/s41467-019-11213-w. PMID 31506422. Bibcode2019NatCo..10.3406M. 
  4. Scerri, Eleanor M. L.; Thomas, Mark G.; Manica, Andrea; Gunz, Philipp; Stock, Jay T.; Stringer, Chris; Grove, Matt; Groucutt, Huw S. et al. (2018-08-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter?"] (in en). Trends in Ecology & Evolution 33 (8): 582–594. doi:10.1016/j.tree.2018.05.005. ISSN 0169-5347. PMID 30007846. 
  5. Neubauer, Simon; Hublin, Jean-Jacques; Gunz, Philipp (2018-01-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The evolution of modern human brain shape"] (in en). Science Advances 4 (1): eaao5961. doi:10.1126/sciadv.aao5961. ISSN 2375-2548. PMID 29376123. Bibcode2018SciA....4.5961N. 
  6. Harrod, James. "Harrod (2014) Suppl File Table 1 mtDNA language myth Database rev May 17 2019.doc". Mother Tongue. https://www.academia.edu/34411084. 
  7. Linné, Carl von (1758). Systema naturæ. Regnum animale (الطبعة 10th). Sumptibus Guilielmi Engelmann. د کتاب پاڼي 18, 20. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ مې ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. Hajdinjak, Mateja; Fu, Qiaomei; Hübner, Alexander; Petr, Martin et al. (2018-03-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Reconstructing the genetic history of late Neanderthals"]. Nature 555 (7698): 652–656. doi:10.1038/nature26151. ISSN 1476-4687. PMID 29562232. Bibcode2018Natur.555..652H. 
  9. Meyer, Matthias; Arsuaga, Juan-Luis; de Filippo, Cesare; Nagel, Sarah et al. (2016-03-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Nuclear DNA sequences from the Middle Pleistocene Sima de los Huesos hominins"]. Nature 531 (7595): 504–507. doi:10.1038/nature17405. ISSN 1476-4687. PMID 26976447. Bibcode2016Natur.531..504M. 
  10. Gómez-Robles, Aida (2019-05-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Dental evolutionary rates and its implications for the Neanderthal–modern human divergence"]. Science Advances 5 (5): –1268. doi:10.1126/sciadv.aaw1268. ISSN 2375-2548. PMID 31106274. Bibcode2019SciA....5.1268G. 
  11. Hublin, J. J. (2009). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The origin of Neandertals"]. Proceedings of the National Academy of Sciences 106 (38): 16022–27. doi:10.1073/pnas.0904119106. PMID 19805257. Bibcode2009PNAS..10616022H. 
  12. Harvati, K.; Frost, S.R.; McNulty, K.P. (2004). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Neanderthal taxonomy reconsidered: implications of 3D primate models of intra- and interspecific differences"]. Proc. Natl. Acad. Sci. U.S.A. 101 (5): 1147–52. doi:10.1073/pnas.0308085100. PMID 14745010. Bibcode2004PNAS..101.1147H. 
  13. "Homo neanderthalensis King, 1864". Wiley-Blackwell Encyclopedia of Human Evolution. (2013). Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. 328–31. 
  14. Rafferty, John P. "Homo sapiens sapiens". Encyclopedia Britannica (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۱ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. Neubauer, Simon; Hublin, Jean-Jacques; Gunz, Philipp (2018-01-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The evolution of modern human brain shape"] (in en). Science Advances 4 (1): eaao5961. doi:10.1126/sciadv.aao5961. ISSN 2375-2548. PMID 29376123. Bibcode2018SciA....4.5961N. 
  16. Scerri, Eleanor M. L.; Thomas, Mark G.; Manica, Andrea; Gunz, Philipp; Stock, Jay T.; Stringer, Chris; Grove, Matt; Groucutt, Huw S. et al. (2018-08-01). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter?"] (in en). Trends in Ecology & Evolution 33 (8): 582–594. doi:10.1016/j.tree.2018.05.005. ISSN 0169-5347. PMID 30007846. 
  17. کينډۍ:Cite biorxiv
  18. Schlebusch, Carina M.; Malmström, Helena; Günther, Torsten; Sjödin, Per; Coutinho, Alexandra; Edlund, Hanna; Munters, Arielle R.; Vicente, Mário et al. (2017-11-03). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago"] (in en). Science 358 (6363): 652–655. doi:10.1126/science.aao6266. ISSN 0036-8075. PMID 28971970. Bibcode2017Sci...358..652S. 
  19. Callaway, Ewan (7 June 2017). "Oldest Homo sapiens fossil claim rewrites our species' history". Nature. doi:10.1038/nature.2017.22114. http://www.nature.com/news/oldest-homo-sapiens-fossil-claim-rewrites-our-species-history-1.22114. Retrieved 11 June 2017. 
  20. Stringer, C. (2016). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The origin and evolution of Homo sapiens"]. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences 371 (1698): 20150237. doi:10.1098/rstb.2015.0237. PMID 27298468. 
  21. (په 7 June 2017 باندې). Oldest Homo sapiens bones ever found shake foundations of the human story. The Guardian.
  22. Hublin, Jean-Jacques; Ben-Ncer, Abdelouahed; Bailey, Shara E.; Freidline, Sarah E.; Neubauer, Simon; Skinner, Matthew M.; Bergmann, Inga; Le Cabec, Adeline et al. (2017). "New fossils from Jebel Irhoud, Morocco and the pan-African origin of Homo sapiens". Nature 546 (7657): 289–292. doi:10.1038/nature22336. PMID 28593953. Bibcode2017Natur.546..289H. http://kar.kent.ac.uk/62267/1/Submission_288356_1_art_file_2637492_j96j1b.pdf. 
  23. Scerri, M.L. (2018). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Did Our Species Evolve in Subdivided Populations across Africa, and Why Does It Matter?"]. Trends in Ecology & Evolution 33 (8): 582–594. doi:10.1016/j.tree.2018.05.005. PMID 30007846. 
  24. (په 28 October 2019 باندې). Ancestral home of modern humans is in Botswana, study finds. The Guardian.
  25. (په 28 October 2019 باندې). New Study Pinpoints The Ancestral Homeland of All Humans Alive Today. ScienceAlert.com.
  26. (په 28 October 2019 باندې). Has Humanity's Homeland Been Found?. The Atlantic.
  27. (په 10 September 2019 باندې). Scientists Find the Skull of Humanity's Ancestor — on a Computer – By comparing fossils and CT scans, researchers say they have reconstructed the skull of the last common forebear of modern humans.. The New York Times.
  28. Rogers, Alan R.; Bohlender, Ryan J.; Huff, Chad D. (12 September 2017). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Early history of Neanderthals and Denisovans"]. Proceedings of the National Academy of Sciences 114 (37): 9859–9863. doi:10.1073/pnas.1706426114. PMID 28784789. 
  29. Wolpoff, M. H.; Spuhler, J. N.; Smith, F. H.; Radovcic, J.; Pope, G.; Frayer, D. W.; Eckhardt, R.; Clark, G. (1988). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Modern Human Origins"]. Science 241 (4867): 772–74. doi:10.1126/science.3136545. PMID 3136545. Bibcode1988Sci...241..772W. 
  30. Green, RE; Krause, J; Briggs, Adrian W.; Maricic, Tomislav; Stenzel, Udo; Kircher, Martin; Patterson, Nick; Li, Heng et al. (May 2010). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "A draft sequence of the Neandertal genome"]. Science 328 (5979): 710–22. doi:10.1126/science.1188021. PMID 20448178. Bibcode2010Sci...328..710G. 
  31. Reich, D; Patterson, Nick; Kircher, Martin; Delfin, Frederick; Nandineni, Madhusudan R.; Pugach, Irina; Ko, Albert Min-Shan; Ko, Ying-Chin et al. (2011). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Denisova admixture and the first modern human dispersals into southeast Asia and oceania"]. Am J Hum Genet 89 (4): 516–28. doi:10.1016/j.ajhg.2011.09.005. PMID 21944045.