سکندرخان خټک
سکندرخان
[سمول]سکندرخان د خوشحال خان په کورنۍ او زامنو کې د اشرف خان او عبدالقادر خان څخه وروسته د پښتو يو غښتلی او منلی شاعر ګڼل کيږي.
سکندرخان په (۱۰۶۵س) کال کې زېږېدلی دی ليکن په ځينو ليکنو کې د هغه د زېږېدو نېټه (۱۰۶۸س) ښودل شوې ده .
کوم وخت چې خوشحال خان په (۱۰۸۵سپوږميز) کال کې تيرا ته تللی و ، نو هغه وخت سکندرخان اووه لس کالو زلمی او د خپل پلار کلک ملګری و، د سکندرخان د شاعرۍ پسرلی په (۱۰۹۰سپوږميز) کال په غوړېدو راغلی دی او په همدغه کال يې د خپل دېوان او د ليلی مجنون مثنوي ليکلې ده ،لکه چې وايي:
ما خپل عمر د شل دوه کالو حساب کړ
چې تمام مې د ليلی مجــــنـون کتاب کړ
د ما دوه ويشـــــــــت کالـــــه ســــــــن دی
زر نــــــــــــــوي ســـــــن د هجــــــــــرت دی
د سکندرخان د مړينې نېټه پوره نه ده څرګنده ، ده د دوو زامنو په مړينه غم او وير غمجن شعرونه ويلي دي چې وروسته د ويرنې په برخه کې ورته اشاره شوې ده.
د سکندرخان اثار:
[سمول]ترکومه چې مونږ ته پته ده ، د سکندرخان په اثارو کې دغه وروسته کتابونه څرګند شوي دي:
1) دېوان :
[سمول]په دې دېوان کې غزلې ، بوللې ، څلوريزې او پاړکي شته دي . دېوان د يوې قلمي نسخې له مخې چې د ښاغلي دوست محمد کامل په اهتمام او سريزه په (۱۹۵۳ز) کال په پېښور کې په ښکلي صحافت چاپ شوی دی.
2) د ليلی مجنون مثنوي:
[سمول]دغه اثر محمد عصام له ليلی او مجنون سره يو ځای په (۱۲۹۴سپوږميز) کال په ډيلي کې چاپ شوی دی ، همدارنګه د سکندرخان د ليلی مجنون يوه قلمي نسخه د ډيلي په ملي موزيم کې خوندي ده او دغه نسخه د ټونک د نواب له کتابخانې څخه دلته راوړل شوې ده ، د سکندرخان دغه اثر په (۱۳۵۸سپوږميز) کال د علومو اکاډمۍ له خوا د خوشحال د (۳۰۰) تلين کاليزې بين المللي سيمينار په وياړ چاپ شوی دی.
3) د سکندر خان بل اثر د ( مهر او مشتري) کيسه ده چې محمد بن احمد العطار تبريزي په (۷۷۸سپوږميز) کال په پنځه زره بيته نظم کړې او ده په پښتو نظم اړولې ده.
د دې کتاب يادونه مسټر راورټي په خپل اثر ((د پښتو ګرامر )) په سريزه کې کړې ده ، مګر په خپله کتاب اوس ورک دی .
د سکندر خان د کلام نمونې
[سمول]د عشق په ګرانه لار کې مشتاقان کله په پښو ځي
په سترګو په لېمه په سر په لاس نه ځي په زړو ځــــي
که تله په خپل اختيار وی زه به يا سـره ســــاکن وم
بنده سړی به هرچېرې د خپل څښتن په کــــــړوځي
د مينې محبت نشتــــر مې هسې ځيګر پرې کــــــــړ
چې وينې اوښې دواړه مې له سترګو تر لېمـــو ځي
نارې مه وهــــــــــه نه اورم د يار په بېلتــــــــانـــــه کې
رودونه سېـــــلابونه مې د ستـــــــرګـــــــو د اوبو ځي
که کاڼي وي هم مات شي د سړي زړه دی د غوښو
عاشق چې د اشنــــــا له ډېره غـــمــــــه په نارو ځي
کباب د سکندر زړه دی د اشنا په بېلتـــــانـــــه کې
چې بوي د ورتو غوښـــو هو د ده له ګفتګـــــو ځي
***
مغنـــــي ګوتـــــې په ځـــــــــير ږدي په بم هم
هم ســـــــاقــــــي شتـــــــه هم بهارو صنم هم
ستا د عشق د غشي هسې ځای پرمار دی
چې ريښــــــه پرې ايښوی نه شي مرهــم هم
تا چې مخ ورتـــــــه ښکاره کړ لېونی شـــــــو
پاس په غرونــــو په ســــرګرځـــي په ســـــم هم
هغه راز د محبــــــت چې پټ لـــــــــه تـــــا دی
زړه خبــــــر ورځنـــــې نه شـــــــــو قــــلــــــم هم
د خوښۍ پيالــــه په لاس کې نــــن زمــــــا ده
درد زحمـــــت راځنــــې وتښتـــېـــــده غم هم
په لذت دې د سرو شونډو کوثر هيــــــڅ کـــړ
د حيــــــات اوبـــــــه لا هــــــــــم د زمـــــــــــزم هم
که ناستی د يـــــاره کــــوي په خاورو مـــومي
باغ بهـــــــــــــــــــار د سکنـــــــــــدر دی ادم هم