ساينوباکتريا (د باکتريا يو ډول دی چې شين اسماني رنګ لري)

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

ساينوباکتريا چې د « Cyanophyta» په نوم هم پېژندل کېږي، منفي-ګرام باکتريا يوه ټولګه ده چې د فوټوسينتيسيز له لارې انرژي تر لاسه کوي. د ساينوباکتريا نوم د دې رنګ ته اشاره کوي (چې له لرغوني يوناني ژبې څخه اخستل شوی او د اسماني رنګ په معنا دی)، دې ته  د «اسماني رنګه-شنه اوبړۍ» نوم ورکوي، خو اوسني بوټې پېژندونکي د اوبړۍ نوم تر «ايوکرايټونو» پورې محدودوي او په ساينوباکتريا يې نه عملي کوي، ځکه چې ساينو باکتریا «ايوکرايټونو» نه، «پروکرايټونه» دي. داسې بريښي چې دوی په تازه اوبو او ځمکني چاپېريال کې پیدا کېږي. «پيرافيليټيکي» او تر ټولو زيات بنسټيزې ډلې وړانديز شوی نوم «Sericytochromatia» دی چې د دواړو هم غېر فوټوسينتيکي ډلې ميلين باکتريا او فوټوسينتيک ساينوباکتريا د دواړو اصل دی، کوم ته چې د «اکسيفوټوباکتريا» هم ويل کېږي.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

ساينوباکتریا فوټوسنتتيک رنګ کاروي، لکه د «کيروټينايډز، فايکوبيلينز او کلوروفيل» بېلا بېلې بڼې، کومې چې له رڼا څخه انرژي جذبوي. د «هيټروټروفيکي» پروکاريوټونو په خلاف، ساينوباکتريا داخلي پردې لري. دا نښتې کڅوړې دي، کومو ته چې «تهايلاکايډز» ويل کېږي، چېرې چې د فوټوسينتيسز عمل تر سره کېږي. «فوټوټروفيکي» يوکرايټونه، لکه: شنه بوټي په «پلاسټيډز» کې فوټوسينتيس تر سره کوي، د کوم په اړه چې فکر کېږي چې اصل يې په ساينوباکتریا کې دی، کوم چې د «اينډوسيم» بايوسس په نوم پروسې پر مټ ډېر پخوا تر لاسه شوی و. په ايوکرايټونو کې دا «اينډوسايمبوټيکي» ساينوباکتريا جوړ شول او په ځانګړو عضويو کې يې توپير وشو، لکه «کلوروپاسټ، کروموپلاسټ، ايټيوپلاسټ او ليوکوپلاسټ» چې دا ټول په مجموعي ډول د «پلاسټډز» په نوم پېژندل کېږي.[۹][۱۰]

ساينوباکتریا هغه لومړي موجودات دي چې د اکسيجن پیدا کوونکو په توګه پېژندل شوي دي. د فوټوسينتيسيز د ضمني توليد په توګه د اکسيجن د تولیدولو او خوشې کولو له امله، ګومان کېږي چې ساينوباکتريا لومړي کمزوری-اکسيجن ته بدلون ورکړی، اتموسفير يې  يو اکسيدایز کوونکي ته راښکته کړ (اکسيډايز کول دا معنا چې له اکسيجن سره په کيمياوي پروسه کې يو ځای کېدل)، چې همدا د سترې اکساډايزيشن د پېښې او د «ځمکې د زنګ وهلو» لامل وګرځېد، کوم چې په هيښوونکي ډول د ځمکې د ژوند د بڼې مرکبات بدل کړل او په پايله کې د غېر هوايي ژونديو موجوداتو نږدې د له منځه تللو لامل وګرځېد.[۱۱][۱۲]

«Synechocystis» ساينوباکترياوې او «Cyanothece» د مهمو نمونو لرونکي ژوندي موجودات دي چې په بايوټیکنالوژي کې د بايوايتانول د محصول، د خوراکونو د رنګونو، انسان او ژويو د خوراکونو د سرچينې،  غذايي برابرونکو او خامو موادو په مټ بالقوه تطبيقات لري. ساينوباکتریا يو لړ زهرجن مواد توليدوي، کوم ته چې «ساينوټوکسين» وايي چې دا بيا کولای شي، انسانانو او ژويو ته ګواښ پېښ کړي.[۱۳]

ټولکتنه[سمول]

ساينوباکتريا د فوټواټوټروفيک پروکرايټونو يوه پراخه او متنوعه ډله ده. د هغې تعريف د هغې د رنګونو د بې ساري ګډون او د اکسيجني فوټوسينتيسيز د تر سره کولو په برخه کې د هغې د وړتيا له لارې کېږي. دوی عموماً په يو ځای کې راټولېدونکو مجموعو کې ژوند کوي، کوم چې کولای شي ګڼې بڼې خپلې کړي. خطي انواع يې له ځانګړي اهميت څخه برخمن دي، کوم چې د ميکروبي تختو په لوړو پوړونو مسلط وي چې په سختو چاپيريالونو کې موندل کېږي، لکه: تودې چينې، تروشې اوبه، سحراګانې او قطبي سيمې، خو په ډېرو عادي چاپېريالونو کې هم په پراخه کچه خپاره شوي دي.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

ساينوباکتریا د فوټوسينتيک باکتریا يوه ټولګه ده، کومه چې په تکاملي ډول د کم اکسيجن چاپېرياليزو حالاتو لپاره ښه ده. ځينې انواع د نايتروجين جوړونکې وي چې په نمجنو ځمکو او د اوبو په پراخه ډولونو کې ژوند کوي، یا خو په خپلواک ډول يا له بوټو يا ګلسنګ جوړونکو فونګي (لکه په ګلسنګ جينونو Peltigera کې) سره د يو ځای ژوند کولو د اړيکې په جوړولو سره. په هغوی کې له يو حجروي څخه نيولې تر ډنډر لرونکو (ډنډر يا رېښکۍ لرونکي) پورې شته او په هغې کې نوې سره يو ځای کېدونکې انواع شامل دي. شونې ده چې دا يو ځای ژوند کوونکي ډنډر/رېښکۍ، پوړونه او ان خالي کڅوړې جوړې کړي.[۱۸][۱۹]

په نړيواله کچه ساينوباکتريا په پراخه پیمانه فوټوسينتيک پروکرايوټونه دي، او په نړيوالو بايوکيمياوي جرياناتو کې مهمه ونډه لري. دوی يواځیني اکسيجني فوټوسينتيک پروکرايوټس دي او په ډول ډول او سختو ځايونو کې وده کوي. هغه په ځمکه د لرغونو ژونديو موجوداتو څخه دي، د کوم د پاتې شونو تاریخ چې ۳.۵ مليارده کلونو پخوا ته رسېږي. له هغه وخته، ساينوباکتريا د ځمکې په چاپيرياليز نظام کې يو مهم لوبغاړی دی. پلانکتونکيکي ساينوباکتريا د سمندري خوراک د جالونو يوه بنسټيزه برخه ده او د نړيوال کاربن او نايټروجين په بهنګ کې مهمه ونډه لري. ځينې ساينوباکتريا اوبړۍ ته ورته زيان رسونکې غوټۍ جوړوي (غوټۍ يا خپرېدل) چې د اوبو د چاپېرياليز نظام په خدماتو کې ستونزې پېښوي او د پياوړو زهرجنو موادو (ساينوټوکسين) لکه «مايکروسسټين، سيکسيټوکسن او سلنډرو اسپرموپسن» په پیدا کولو سره د ځنګلي ژوند او انسانانو د نشه کېدو لامل ګرځي. نن سبا، د ساينوباکتریا غوټۍ د اوبو چاپېريال او عامې روغتيا لپاره يو ستر ګواښ دی او په نړيواله کچه يې تکرار او سختوالي کې زياتوالی راځي.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

ساينوباکتريا د سمندري چاپېريال په هر ځای کې موندل کېږي او د لومړي توليدونکو په توګه مهمه دنده تر سره کوي. سمندري «فايټوپلانکټن» نن سبا د ځمکې د ټول بنسټيز توليد نږدې نيمه برخه جوړوي. د ساينوباکتريا په داخل کې، يواځې یو څو کورنیو پرانيستی سمندر د ځای پر ځای کېدو په توګه نيولی دی (يعنې کروکوسفيرا او اړوندان يې، ساينوباکرټريم UCYN-A, Trichodesmium، تر څنګ يې Prochlorococcus او Synechococcus). له دې کورنيو (نسلونو) څخه، د نايتروجين جوړونکي ساينوباکتريا په ځانګړي ډول له اهمیت څخه برخمن دي، ځکه چې هغه په بنسټيزې توليدي وړتيا او په ژور سمندر کې د عضوي کاربن په صادرولو واک لري، په امونيم د نايټروجين ګاز په بدلولو سره، کوم چې وروسته د «امينو اسيد» او پروټين د جوړولو لپاره کارول کېږي. سمندري picocyanobacteria (يعنې Prochlorococcus او Synechococcus) د شمېرو تر مخې په نويو سمندرونو کې تر ټولو زیاتو «فايټوپلانکټن» ټولګو باندې تسلط لري، کوم چې په بنسټيزه توليدي وړتيا کې مهمه ونډه لري. له دې امله چې ځینې «پلانکټونيکي» ساينوباکتریا يو حجروي او په خپلواک ډول ژوندۍ حجرې دي (د بېلګې په ډول Crocosphaera, Prochlorococcus, Synechococcus)، نورو له «هاپټوفيټي» اوبړيو سره لکه «کوکوليتوفورنه»، د يو ځای ژوند کولو اړيکې پیدا کړي دي. د ډنډر لرونکو بڼو په منځ کې، «ټرايکوډيسيوم» په خپلواک ډول ژوند کوي او سره راټولېږي. په هر حال، ډنډر لرونکې هايټروسيست-جوړونکې ساينوباکتريا ( لکه ريشليا، کالوتريکس) له هيمياولس، ريزوسولنيا او چايتوسروس ډايټومونو سره موندل کېږي.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

په سمندري ساينوباکتریاوو کې تر ټولو کوچني پېژندل شوي فوټوسينټيک ژوندي موجودات شامل دي. تر ټولو کوچنی يې Prochlorococcus دی چې يواځې ۰.۵ څخه نيولې تر ۰.۸ مايکروميټرو پوری عرض لري. د انفرادي شمېرو تر مخې، Prochlorococcus په ځمکه د امکان تر بريده تر ټولو زیاته موندل کېدونکې نوعه ده: د سمندر د سطحې اوبو په يو ملي ليتر کې ۱۰۰،۰۰۰ يا له دې څخه زياتې حجرې موجودې وي. د يو اټکل تر مخې په ټوله نړۍ کې ګڼ «اوکټيلي» (۱۰۲۷) افراد شته. پروکلوروکوس 40°N او 40°S تر منځ په هر ځای کې موجود دي او د سمندرونو اوليګوټروفک (له غذاييت څخه خالي) سيمو کې ډېر زیات وي. باکټريوم د ځمکې په اتموسفير کې د اکسيجن نږدې ۲۰٪ برخه جوړوي.[۳۷][۳۸][۳۹][۴۰]

موروفولوژي (د شيانو د جوړېدوڅېړنه)[سمول]

د مورفولوژي له اړخه ساينوباکتريا د پام وړ بدلونونه وړاندې کوي: له يو حجروي او ځای نيولو څخه نيولې تر ډنډر لرونکو بڼو پورې. ډنډر لرونکې بڼې يې د فعالو حجرو توپير څرګندونه کوي، لکه هيټروسيسټس (نايټروجن د تثبيت لپاره)، اکينيټس (د ارام پړاو حجرې) او هارموګونيا (توليدي، خوځنده ډنډر).دا له دوی سره د شته بين الحجروي اړيکو تر څنګ د ګڼ حجروي والي لومړۍ نښې بلل کېږي.[۴۱][۴۲][۴۳]

ډېری ساينوباکتريا د حجرو خوځنده ډنډر جوړوي چې د «هورموګونيا» په نوم پېژندل کېږي، کوم چې له اصلي بايوماس څخه لرې کېږي، څو په غوټۍ بدله شي او په يو بل ځای کې د اوسېدو ځای جوړوي. د هارموګونيم حجرې ډېر ځله د بوټو د حالت په پرتله ډېر نري وي او د خوځنده لړۍ په دواړو سرونو کې شته حجرې شونې ده چې مخروطي (نرۍ کېدونکې/تېره سرې) واوسي. له اصلي استوګنځای څخه د جلا کېدو لپاره، هارموګونيم ډېر ځله په يو ډنډر کې يوه کمزورۍ حجړه وشکوي، کوم عمل ته چې نيکريډيم وايي.[۴۴]

ځينې ډنډر لرونکي انواع شونې ده چې په ګڼو جلا جلا حجرو او انواعو سره توپير کړای شي:

  • نباتاتي حجرې – عادي، فوټوسينتيک حجرې، کومې چې د ګټورې وده کوونکې حالاتو کې جوړېږي.
  • اکينيټونه – د اقليم په وړاندې مقابله کوونکې هګۍ، کومې چې د چاپېرياليزو شرايطو دسختېدو پر مهال جوړېږي.
  • د ډبلو دېوالونکو لرونکې هايټروسيسټونه – کوم چې د اکسيجن د حساسيت له امله په يو غېر هوايي چاپېريال کې د نايتروجين د جوړېدو لپاره د اړين اينزايم نايټروجينيز لرونکي وي.[۴۵][۴۶][۴۷][۴۸]

سرچينې[سمول]

  1. Sinha, Rajeshwar P.; Häder, Donat-P. (2008). "UV-protectants in cyanobacteria". Plant Science 174 (3): 278–89. doi:10.1016/j.plantsci.2007.12.004. Archived from the original on 2021-04-15. https://web.archive.org/web/20210415215453/https://d1wqtxts1xzle7.cloudfront.net/50182950/UV-protectants_in_cyanobacteria._Plant_S20161108-15760-1oknzrz.pdf?1478600669=&response-content-disposition=inline%3B+filename%3DUV_protectants_in_cyanobacteria.pdf&Expires=1618527111&Signature=YzMa3I2N3P~vCeQQmtRDAdJzbUdHmmVhuPiCdqBdZktcJd~YHyQAO2Qc~viP-NgnXZF2QkxYEm~sh0Y7NlCytHQGy41G~DRgQXDNn67K2YwdG84SFckhRYVlzkvjf-wKOlLR5NdMtQto407pXx97pMnh9TuYYRgCcdvXtYlCcqlAcEH9Ndvqd-DUDJVK8U9y32t-tc12TVFMfNXV1ANhUN5mlU-gmQ5sZrTAfnx9lt2dmobH21RrMuKNu2Zx2I5hToib2xtsTwlKozVqc4deR8khXxrI630XVPz~dtQ3qVERCb5PdgwlBVec3~N6SaytJob22pZ-i0RaHiwTIH-ydw__&Key-Pair-Id=APKAJLOHF5GGSLRBV4ZA. Retrieved 2022-05-30. 
  2. "cyan". Online Etymology Dictionary. د لاسرسي‌نېټه ۲۱ جنوري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, κύα^νος". www.perseus.tufts.edu. د لاسرسي‌نېټه ۲۱ جنوري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. "Life History and Ecology of Cyanobacteria". University of California Museum of Paleontology. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۹ سپټمبر ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۷ جولای ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. "Taxonomy Browser – Cyanobacteria". National Center for Biotechnology Information. NCBI:txid1117. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ اپرېل ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. "Algae". The Concise Dictionary of Botany. (1992). Oxford: Oxford University Press. 
  7. Stal, Lucas J.; Cretoiu, Mariana Silvia (2016). The Marine Microbiome: An Untapped Source of Biodiversity and Biotechnological Potential. Springer. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-3319330006. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. Monchamp, Marie-Eve; Spaak, Piet; Pomati, Francesco (27 July 2019). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Long Term Diversity and Distribution of Non-photosynthetic Cyanobacteria in Peri-Alpine Lakes"]. Frontiers in Microbiology 9: 3344. doi:10.3389/fmicb.2018.03344. PMID 30692982. 
  9. Liberton, Michelle; Pakrasi, Himadri B. (2008). "Chapter 10. Membrane Systems in Cyanobacteria". In Herrero, Antonia; Flore, Enrique (المحررون). The Cyanobacteria: Molecular Biology, Genomics, and Evolution. Norwich, United Kingdom: Horizon Scientific Press. د کتاب پاڼي 217–87. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-904455-15-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Organization and flexibility of cyanobacterial thylakoid membranes examined by neutron scattering"]. The Journal of Biological Chemistry 288 (5): 3632–40. February 2013. doi:10.1074/jbc.M112.416933. PMID 23255600. 
  11. Whitton, Brian A., المحرر (2012). [[[:کينډۍ:Google books]] "The fossil record of cyanobacteria"] تحقق من قيمة |chapter-url= (مساعدة). Ecology of Cyanobacteria II: Their Diversity in Space and Time. Springer Science & Business Media. د کتاب پاڼي 17–. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-94-007-3855-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. Basic Biology (18 March 2016). "Bacteria". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. Pathak, Jainendra; Rajneesh; Maurya, Pankaj K.; Singh, Shailendra P.; Häder, Donat-P.; Sinha, Rajeshwar P. (2018). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Cyanobacterial Farming for Environment Friendly Sustainable Agriculture Practices: Innovations and Perspectives"]. Frontiers in Environmental Science 6. doi:10.3389/fenvs.2018.00007. ISSN 2296-665X. 
  14. Whitton, Brian A.; Potts, Malcolm (2012). "Introduction to the Cyanobacteria". Ecology of Cyanobacteria II. د کتاب پاڼي 1–13. doi:10.1007/978-94-007-3855-3_1. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-94-007-3854-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. Tamulonis, Carlos; Postma, Marten; Kaandorp, Jaap (2011). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Modeling Filamentous Cyanobacteria Reveals the Advantages of Long and Fast Trichomes for Optimizing Light Exposure"]. PLOS ONE 6 (7): e22084. doi:10.1371/journal.pone.0022084. PMID 21789215. Bibcode2011PLoSO...622084T. 
  16. Whitton, Brian A. (5 July 2012). Ecology of Cyanobacteria II: Their Diversity in Space and Time. Springer Science & Business Media. د کتاب نړيواله کره شمېره 9789400738553. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ فبروري ۲۰۲۲ – عبر Google Books. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. Tamulonis, Carlos; Postma, Marten; Kaandorp, Jaap (2011). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Modeling Filamentous Cyanobacteria Reveals the Advantages of Long and Fast Trichomes for Optimizing Light Exposure"]. PLOS ONE 6 (7): e22084. doi:10.1371/journal.pone.0022084. PMID 21789215. Bibcode2011PLoSO...622084T.  Material was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
  18. Kenneth R. Weiss (په 2006-07-30 باندې). A Primeval Tide of Toxins. Los Angeles Times.
  19. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The ecology of 'Nostoc'"]. Journal of Phycology 31: 2–18. 1995. doi:10.1111/j.0022-3646.1995.00002.x. 
  20. Schopf, J.; Packer, B. (1987). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Early Archean (3.3-billion to 3.5-billion-year-old) microfossils from Warrawoona Group, Australia"]. Science 237 (4810): 70–73. doi:10.1126/science.11539686. PMID 11539686. Bibcode1987Sci...237...70S. 
  21. Whitton, Brian A. (5 July 2012). Ecology of Cyanobacteria II: Their Diversity in Space and Time. د کتاب نړيواله کره شمېره 9789400738553. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. Bláha, Luděk; Babica, Pavel; Maršálek, Blahoslav (2009). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Toxins produced in cyanobacterial water blooms - toxicity and risks"]. Interdisciplinary Toxicology 2 (2): 36–41. doi:10.2478/v10102-009-0006-2. PMID 21217843. 
  23. Bullerjahn, George S.; Post, Anton F. (2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Physiology and molecular biology of aquatic cyanobacteria"]. Frontiers in Microbiology 5: 359. doi:10.3389/fmicb.2014.00359. PMID 25076944. 
  24. Tang, Weiyi; Wang, Seaver; Fonseca-Batista, Debany; Dehairs, Frank; Gifford, Scott; Gonzalez, Aridane G.; Gallinari, Morgane; Planquette, Hélène et al. (2019). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Revisiting the distribution of oceanic N2 fixation and estimating diazotrophic contribution to marine production"]. Nature Communications 10 (1): 831. doi:10.1038/s41467-019-08640-0. PMID 30783106. 
  25. Paerl, Hans W.; Otten, Timothy G. (2013). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Harmful Cyanobacterial Blooms: Causes, Consequences, and Controls"]. Microbial Ecology 65 (4): 995–1010. doi:10.1007/s00248-012-0159-y. PMID 23314096. 
  26. Huisman, Jef; Codd, Geoffrey A.; Paerl, Hans W.; Ibelings, Bas W.; Verspagen, Jolanda M. H.; Visser, Petra M. (2018). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Cyanobacterial blooms"]. Nature Reviews Microbiology 16 (8): 471–483. doi:10.1038/s41579-018-0040-1. PMID 29946124. 
  27. Field, C. B.; Behrenfeld, M. J.; Randerson, J. T.; Falkowski, P. (1998). "Primary Production of the Biosphere: Integrating Terrestrial and Oceanic Components". Science 281 (5374): 237–240. doi:10.1126/science.281.5374.237. PMID 9657713. Bibcode1998Sci...281..237F. https://escholarship.org/uc/item/9gm7074q. 
  28. Zehr, Jonathan P. (2011). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Nitrogen fixation by marine cyanobacteria"]. Trends in Microbiology 19 (4): 162–173. doi:10.1016/j.tim.2010.12.004. PMID 21227699. 
  29. Thompson, A. W.; Foster, R. A.; Krupke, A.; Carter, B. J.; Musat, N.; Vaulot, D.; Kuypers, M. M. M.; Zehr, J. P. (2012). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Unicellular Cyanobacterium Symbiotic with a Single-Celled Eukaryotic Alga"]. Science 337 (6101): 1546–1550. doi:10.1126/science.1222700. PMID 22997339. Bibcode2012Sci...337.1546T. 
  30. Johnson, Z. I.; Zinser, E. R.; Coe, A.; McNulty, N. P.; Woodward, E. M.; Chisholm, S. W. (2006). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Niche Partitioning Among Prochlorococcus Ecotypes Along Ocean-Scale Environmental Gradients"]. Science 311 (5768): 1737–1740. doi:10.1126/science.1118052. PMID 16556835. Bibcode2006Sci...311.1737J. 
  31. Scanlan, D. J.; Ostrowski, M.; Mazard, S.; Dufresne, A.; Garczarek, L.; Hess, W. R.; Post, A. F.; Hagemann, M. et al. (2009). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Ecological Genomics of Marine Picocyanobacteria"]. Microbiology and Molecular Biology Reviews 73 (2): 249–299. doi:10.1128/MMBR.00035-08. PMID 19487728. 
  32. Flombaum, P.; Gallegos, J. L.; Gordillo, R. A.; Rincon, J.; Zabala, L. L.; Jiao, N.; Karl, D. M.; Li, W. K. W. et al. (2013). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Present and future global distributions of the marine Cyanobacteria Prochlorococcus and Synechococcus"]. Proceedings of the National Academy of Sciences 110 (24): 9824–9829. doi:10.1073/pnas.1307701110. PMID 23703908. Bibcode2013PNAS..110.9824F. 
  33. Foster, Rachel A.; Kuypers, Marcel M M.; Vagner, Tomas; Paerl, Ryan W.; Musat, Niculina; Zehr, Jonathan P. (2011). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Nitrogen fixation and transfer in open ocean diatom–cyanobacterial symbioses"]. The ISME Journal 5 (9): 1484–1493. doi:10.1038/ismej.2011.26. PMID 21451586. 
  34. Villareal, Tracy A. (1990). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Laboratory Culture and Preliminary Characterization of the Nitrogen-Fixing Rhizosolenia-Richelia Symbiosis"]. Marine Ecology 11 (2): 117–132. doi:10.1111/j.1439-0485.1990.tb00233.x. Bibcode1990MarEc..11..117V. 
  35. Janson; Wouters; Bergman; Carpenter (1999). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Host specificity in the Richelia-diatom symbiosis revealed by hetR gene sequence analysis"]. Environmental Microbiology 1 (5): 431–438. doi:10.1046/j.1462-2920.1999.00053.x. PMID 11207763. 
  36. Sánchez-Baracaldo, Patricia (2015). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Origin of marine planktonic cyanobacteria"]. Scientific Reports 5: 17418. doi:10.1038/srep17418. PMID 26621203. Bibcode2015NatSR...517418S.  Material was copied from this source, which is available under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
  37. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Patterns and implications of gene gain and loss in the evolution of Prochlorococcus"]. PLOS Genetics 3 (12): e231. December 2007. doi:10.1371/journal.pgen.0030231. PMID 18159947. 
  38. کينډۍ:Cite APOD
  39. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Prochlorococcus, a marine photosynthetic prokaryote of global significance"]. Microbiology and Molecular Biology Reviews 63 (1): 106–27. March 1999. doi:10.1128/MMBR.63.1.106-127.1999. PMID 10066832. 
  40. "The Most Important Microbe You've Never Heard Of". npr.org. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  41. Claessen, Dennis; Rozen, Daniel E.; Kuipers, Oscar P.; Søgaard-Andersen, Lotte; Van Wezel, Gilles P. (2014). "Bacterial solutions to multicellularity: A tale of biofilms, filaments and fruiting bodies". Nature Reviews Microbiology 12 (2): 115–124. doi:10.1038/nrmicro3178. PMID 24384602. https://research.rug.nl/en/publications/bacterial-solutions-to-multicellularity(0db66a9c-72ef-4e11-a75d-9d1e5827573d).html. 
  42. Nürnberg, Dennis J.; Mariscal, Vicente; Parker, Jamie; Mastroianni, Giulia; Flores, Enrique; Mullineaux, Conrad W. (2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Branching and intercellular communication in the Section V cyanobacterium Mastigocladus laminosus, a complex multicellular prokaryote"]. Molecular Microbiology 91 (5): 935–949. doi:10.1111/mmi.12506. PMID 24383541. 
  43. Herrero, Antonia; Stavans, Joel; Flores, Enrique (2016). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The multicellular nature of filamentous heterocyst-forming cyanobacteria"]. FEMS Microbiology Reviews 40 (6): 831–854. doi:10.1093/femsre/fuw029. PMID 28204529. 
  44. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Genetic characterization of the hmp locus, a chemotaxis-like gene cluster that regulates hormogonium development and motility in Nostoc punctiforme"]. Molecular Microbiology 92 (2): 222–33. April 2014. doi:10.1111/mmi.12552. PMID 24533832. 
  45. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "An overview of the genome of Nostoc punctiforme, a multicellular, symbiotic cyanobacterium"]. Photosynthesis Research 70 (1): 85–106. 2001. doi:10.1023/A:1013840025518. PMID 16228364. 
  46. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Heterocyst formation in Anabaena"]. Current Opinion in Microbiology 1 (6): 623–9. December 1998. doi:10.1016/s1369-5274(98)80106-9. PMID 10066546. 
  47. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Oxygen relations of nitrogen fixation in cyanobacteria"]. Microbiological Reviews 56 (2): 340–73. June 1992. doi:10.1128/MMBR.56.2.340-373.1992. PMID 1620069. 
  48. [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Oxygen relations of nitrogen fixation in cyanobacteria"]. Microbiological Reviews 56 (2): 340–73. June 1992. doi:10.1128/MMBR.56.2.340-373.1992. PMID 1620069.