Jump to content

د ګوتې نښه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا


د ګوتې نښه هغه اثر دی چې د انسان د ګوتې د وروستي مفصل له اصطکاکي ګونځو څخه پاتې کېږي. د جُرم له یوې صحنې څخه د ګوتو قسمي نښو بیاموندنه د عدلي طب یو مهم مېتود دی. پر ګوته باندې شته رطوبت او غوړ د ښیښې یا فلز پر سطحو باندې د ګوتې نښې رامنځ‌ته کوي. د کاغذ په څېر اوارې سطحې ته د پوستکي پرمخ له اصطکاکي ګونځو څخه د رنګ یا نورو موادو د انتقالولو له‌لارې، په ارادي توګه، د ګوتې بشپړې نښې ترلاسه کېدلای شي. په ټولیز ډول، د ګوتې ثبت شوې نښې د ګوتو او غټې ګوتې د وروستي مفصل د قشر آثار دي، که څه هم د ګوتې لګولو کارتونه، په ځانګړې توګه، د ګوتو د لاندېنۍ مفصلي ځینو برخو نښې هم ثبتوي.

د انسان د ګوتو نښې دقیقې، تقریباً ځانګړډوله، بدلول یې ستونزمن او د یوه وګړي د ژوند په اوږدو کې تلپاتې دي او د انسان د پېژندګلوي لپاره د اوږدمهالو نښو په توګه یې کارَونه مناسبه ګڼل کېږي. د ګوتو نښې کېدای شي د پولیس یا نورو باصلاحیته کسانو له‌خوا د هغو وګړو پېژندنې لپاره وکارول شي چې غواړي خپله پېژندګلوي پټه وساتي، یا کېدای شي د هغو وګړو په پېژندنه کې ورڅخه ګټه واخېستل شي چې رنځوره یا مړه دي (د بېلګې په توګه: د یوه طبیعي ناروین په پایله کې) او خپل ځان پېژندلای نه‌شي.

د شواهدو په توګه د ګوتو د نښو کارَونه د پوهانو، قضاتو او رسنیو له‌خوا ننګول شوې ده. د ټکو شمېرلو مېتودونو لپاره هېڅ ډول منظم معیارونه شتون نه‌لري او پوهان استدلال کوي چې د ګوتې نښو په مطابقت ورکولو کې د تېروتنو کچه لا په بشپړه توګه مطالعه شوې نه‌ده او د ګوتې نښې اړوند شواهد هېڅ ډول باوري احصائیوي بنسټ نه‌لري. ځینې څېړنې ترسره شوې دي چې ایا کارپوهان، پرته له‌دې چې د قراینو په څېر په اضافي معلوماتو تېرووځي، د ګوتو په نښو کې د ځانګړنې پر معلوماتو باندې، په عیني ډول، تمرکز کولای شي او که نه.[۱][۲]

بیولوجيکي اړخ

[سمول]

د ګوتې نښه هغه اثر دی چې د انسان د ګوتې له اصطکاکي ګونځو څخه پر سطحو باندې پاتې کېږي. د ګوتو دوو نښو سره سمون ورکول د بایومټریک خورا کارېدونکو باوري تخنیکونو له جملې څخه دی. د ګوتو نښو په سمون ورکولو کې یوازې د نښې څرګندې ځانګړنې په پام کې نیول کېږي.[۳][۴]

اصطکاکي ګونځي د پښو او لاسو پر ګوتو، د لاس پر خپړه او د پښې پر تل باندې د پوستکي د باندنۍ برخې (اپیدرمس یا بشروي نسجونه) راوتلې برخې دي، چې د اصطکاکي ګونځو لرونکو پوستکي له یوه یا څو واحده ګونځو څخه رامنځ‌ته شوي. دغو ګونځو ته ځینې وخت «اپیدرمسي څوکې» هم وایي، چې د درمس «درمي پاپیلا» او د اپي‌درمس د پاپیلایې دننیو دندانو (شبکو) ترمنځ د پیوستون لاندېني کرښې له‌امله رامنځ‌ته کېږي. دغه اپي‌درمي ګونځې رامنځ‌ته شوي اهتزازونه او لړزېدنې غښتلې کوي؛ د بېلګې په توګه: کله چې د ګوتو څوکې پر یوې زیږې سطحې باندې وخوځول شي، د حساس نسج د درک کولو اړوند حسي عصبي رشتو ته سیګنالونه لا ښه لېږدوي. دغه ګونځې کېدای شي د زیږو سطحو په لاس نیولو کې مرسته وکړي او همدا راز په نمجنو حالتونو کې سطحې لا ښې لمس شي.[۵][۶]

جنتیکي اړخ

[سمول]

په علمي ټولنه کې ټول په یوه خوله، پر دې باور دي چې د ګوتو د څوکو درماتوګلیفي نمونې ارثي دي. ښودل شوې ده چې د مونوزایګوتي غبرګوني د ګوتو د نښو نمونې تر ډېره سره ورته دي، په داسې حال کې چې په دای‌زایګوتي غبرګوني کې بیا دغه ورته ډېر لږ تر سترګو کېږي. د ۱۲ درماتوګلیفي ځانګړنو لپاره د وراثت خورا وړتیا پېژندل شوې ده. د درماتوګلیفي صفت د وراثت د اوسنیو موډلونو له‌مخې ښودل شوې ده چې ارثي صفتونه، د مندل له قوانینو سره سم، د اضافي یا غالب اصلي جېنونو له اضافي اغېزو سره یوځای انتقالېږي.[۷][۸][۹]

په داسې حال کې چې جېنونه د نمونو او د هغو د ډولونو ټولیزې ځانګړنې ټاکي، د چاپېریالي لاملونو د شتون له‌امله د ګوتې په هره نښه کې کوچني توپیرونه تر سترګو کېږي. سره له‌دې، د ګوتو د نښو پر نمونو باندې د جنتیکي او چاپېریالي لاملونو نسبي اغېزښندنې په ټولیزه توګه ناڅرګندې دي. د یوې ترسره شوې مطالعې له‌مخې، د ټولیزې تنوع کابو ۵ سلنه د کوچنیو چاپېریالي اغېزو له‌امله ده، که څه هم په دغې مطالعه کې د ګونځو ټولیز شمېر د یوه معیار په توګه کارول شوی دی. د ګوتو د ګونځو جوړښتي میکانیزمونو په هکله د وړاندیز شویو څوګونو موډلونو پر بنسټ، دغه میکانیزمونه د ګوتو په نښو کې د پراخې تنوع د رامنځ‌ته کېدو لامل ګرځي. په یوه موډل کې ښودل شوې ده چې د یوه جنین د یوه اپیدرمس د قاعده‌یي حجرو په قشر کې یو بې‌ثباته تعادل د اپیدرمي ګونځو د رامنځ‌ته کولو دنده لري. سربېره پر دې، کېدای شي د وینې رګونه او عصبي رشتې هم د ګونځو د بڼو په جوړښت کې مهم رول ولوبوي. بل موډل کې بیا ښودل شوې ده چې، د رحم دننه د هرې ګوتې (چې د ودې په حال کې ده) پر چاپېره په امنیوتیکې مایع کې د بدلونونو له‌امله د ګوتو د نښو اړوند حجرې په جلا کوچنیو چاپېریالونو کې وده کوي. د یوه شخص لپاره، دغه بېلابېل لاملونه جلا اغېزې پرېږدي او سربېره پر دې چې د ګوتو د دوو نښو له ورته‌والي څخه مخنیوی کوي، د ورته نمونو د ساتنې لامل هم ګرځي.[۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

د یادونې وړ ده چې د ګوتو د نښو وراثت ټاکل، د فینوټایپونو د زښتې زیاتې تنوع له‌امله ستونزمن شوي دي. د یوې ځانګړې نمونې ډلبندي په ذهني ډول ترسره کېږي (د کمیتي اندازه کولو لپاره د خورا مناسبې ځانګړنې په هکله د عمومي توافق نه‌شتون)، چې په‌دې توګه د درماتوګلیفي نمونو شننه او څېړنه لا پېچلې کېږي. د ګوتو بېلابېلو نښو د نمونو لپاره د وراثت څوګوني حالتونه وړاندیز او څېړل شوي دي. د وړاندې شویو نظریو له‌مخې، د ګوتو د نښو د ګونځو مجموعي شمېر (چې تر ډېره د ګوتو نښو د نمونو د اندازې معلومولو معیار په توګه کارول کېږي) د وراثت څوجېني حالت لري او د څوګونو اضافي جېنونو تر اغېزې لاندې راغلی دی. سره له‌دې، دغه فرضیه د بلې څېړنې له‌خوا ننګول شوې ده؛ دغه څېړنه ښیي چې د هر شخص پر ګوتو باندې د ګونځو شمېر، په جنتیکي توګه، نورو ځانګړنو پورې تړلی نه‌دی او د نمونو پر جوړښت باندې د اغېزښندونکو اضافي جېنونو د شتون په هکله موثق شواهد نه‌شته. د ګوتو نښې د نمونې وراثت بل حالت ښیي چې پر غټې ګوتې او نورو ګوتو باندې قوس‌ډوله نمونه د یوه اتوزومي غالب صفت په توګه په میراث اخېستل کېږي. د قوس‌ډوله نمونې په هکله د لا زیاتو څېړنو له‌مخې، یو اصلي جېن یا څولاملي وراثت دنده لري ترڅو دغه قوس‌ډوله نمونې په میراث واخېستل شي. د څرخېدونکې نمونې د رامنځ‌ته کېدو په هکله یو جلا موډل کې ښودل شوې ده چې یو جېن یا سره تړلو جېنونو یوه ټولګه د خپلې د میراث پاتې کېدنې لامل ګرځي. سربېره پر دې، داسې برېښي چې څرخېدونکې نمونه دې ګڼې متقارنه وي، ځکه چې د یوه ټاکلي شخص د لسو ګوتو ترمنځ د نمونې توزېع، په ښکاره توګه، تصادفي دی. په ټولیز ډول، د کیڼ او ښي لاس د ګوتو نښو د نمونو پرتله د ګوتو نښو پر نمونو باندې د جېنونو په اغېزه کې د تقارن نه‌شتون ښیي، که څه هم دغه څېړنه لا زیاتې شننې ته اړتیا لري.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲]

تاریخ

[سمول]

لرغونی پېر او منځنۍ پېړۍ

[سمول]

د ګوتو نښې پر لرغونو خاورینو لوحو، مُهرونو او خاورینو لوښو موندل شوې دي. همدا راز د مصریانو د مقبرو پر دېوالونو او د مینوي، یوناني او چینایي پر خاروینو لوښو باندې یې هم نښې موندل شوې دي. په لرغوني چین کې، اداري چارواکو دولتي اسناد د خپلو ګوتو نښو په واسطه تصدیقول. کابو ۲۰۰ م‌ز کلونو کې، په بابل کې، لیکل‌شوي تړونونه د ګوتو لګولو له‌لارې لاسلیک کېدل. د «GigaMesh Software Framework» په کارولو سره، د میخي لیک د لوحو د درې‌بُعدي سکن کولو له‌لارې د ګوتو نښې رااېستل کېږي.[۲۳][۲۴]

په چین کې د ورېښمو او کاغذ له پیدایښت سره سم، د یوه حقوقي تړون دواړو لورو پر سند باندې خپلې ګوتې لګولې. له ۸۵۱ز کال څخه څه موده مخکې، یو عرب سوداګر شاهد ؤ چې چینایي سوداګران د ګوتو نښو لګولو له‌لارې پورونه تصدیقول.[۲۵]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Paul Roberts (2017). Expert Evidence and Scientific Proof in Criminal Trials. Routledge. ISBN 978-1351567398.
  2. ↑ Dror, I.E., Charlton, D. and Péron, A.E. (2006) "Contextual information renders experts vulnerable to making erroneous identifications", Forensic Science International, Vol. 156, Iss. 1, pp. 74–78.
  3. ↑ Jude Hemanth & Valentina Emilia Balas, ed. (2018). Biologically Rationalized Computing Techniques For Image Processing Applications. Springer. p. 116. ISBN 978-3319613161.
  4. ↑ Stan Z. Li (2009). Encyclopedia of Biometrics: I–Z Volume 2. Springer Science & Business Media. p. 439. ISBN 978-0387730028.
  5. ↑ Roberta Kwok (29 January 2009). "Fake finger reveals the secrets of touch". Nature. doi:10.1038/news.2009.68.
  6. ↑ "Fingerprint grip theory rejected". BBC. 12 June 2009.
  7. ↑ Hold, Sarah (1961). "Quantitative Genetics of Finger-Print Patterns". British Medical Bulletin. 17 (3): 247–250. doi:10.1093/oxfordjournals.bmb.a069917. PMID 13715551.
  8. ↑ Sengupta, M.; Karmakar, B. (2004-09-01). "Mode of inheritance of finger dermatoglyphic traits among Vaidyas of West Bengal, India". Annals of Human Biology. 31 (5): 526–540. doi:10.1080/03014460412331287164. ISSN 0301-4460. PMID 15739382. S2CID 11870062.
  9. ↑ Machado, João Felipe; Fernandes, Paula Roquetti; Roquetti, Ricardo Wagner; Filho, José Fernandes (October 2010). "Digital Dermatoglyphic Heritability Differences as Evidenced by a Female Twin Study". Twin Research and Human Genetics (په انګليسي). 13 (5): 482–489. doi:10.1375/twin.13.5.482. ISSN 1839-2628. PMID 20874471. S2CID 31990988.
  10. ↑ Kücken, Michael; Newell, Alan C. (2005-07-07). "Fingerprint formation". Journal of Theoretical Biology (په انګليسي). 235 (1): 71–83. Bibcode:2005JThBi.235...71K. doi:10.1016/j.jtbi.2004.12.020. ISSN 0022-5193. PMID 15833314.
  11. ↑ Kücken, Michael (2007-09-13). "Models for fingerprint pattern formation". Forensic Science International (په انګليسي). 171 (2): 85–96. doi:10.1016/j.forsciint.2007.02.025. ISSN 0379-0738. PMID 17459625.
  12. ↑ Jain, Anil K.; Prabhakar, Salil; Pankanti, Sharath (2002-11-01). "On the similarity of identical twin fingerprints". Pattern Recognition (په انګليسي). 35 (11): 2653–2663. Bibcode:2002PatRe..35.2653J. doi:10.1016/S0031-3203(01)00218-7. ISSN 0031-3203.
  13. ↑ Hold, Sarah (1961). "Quantitative Genetics of Finger-Print Patterns". British Medical Bulletin. 17 (3): 247–250. doi:10.1093/oxfordjournals.bmb.a069917. PMID 13715551.
  14. ↑ Hold, Sarah (1961). "Quantitative Genetics of Finger-Print Patterns". British Medical Bulletin. 17 (3): 247–250. doi:10.1093/oxfordjournals.bmb.a069917. PMID 13715551.
  15. ↑ Weninger, M.; Aue-Hauser, G.; Scheiber, V. (December 1976). "Total finger ridge-count and the polygenic hypothesis: a critique". Human Biology. 48 (4): 713–725. ISSN 0018-7143. PMID 1017815.
  16. ↑ Slatis, H. M.; Katznelson, M. B.; Bonné-Tamir, B. (May 1976). "The inheritance of fingerprint patterns". American Journal of Human Genetics. 28 (3): 280–289. ISSN 0002-9297. PMC 1685016. PMID 1266855.
  17. ↑ Reed, Terry; Viken, Richard J.; Rinehart, Shannon A. (2006-02-01). "High heritability of fingertip arch patterns in twin-pairs". American Journal of Medical Genetics Part A (په انګليسي). 140A (3): 263–271. doi:10.1002/ajmg.a.31086. ISSN 1552-4825. PMID 16411220. S2CID 25789636.
  18. ↑ Yang, Xiao; Xiaojun, Jin; Yixuan, Zhou; Hui, Liu (2016-08-22). "Genetic rules for the dermatoglyphics of human fingertips and their role in spouse selection: a preliminary study". SpringerPlus. 5 (1): 1396. doi:10.1186/s40064-016-3072-x. ISSN 2193-1801. PMC 4993718. PMID 27610315.
  19. ↑ Martin, N.G.; Eaves, L.J.; Loesch, D.Z. (1982-01-01). "A genetical analysis of covariation between finger ridge counts". Annals of Human Biology. 9 (6): 539–552. doi:10.1080/03014468200006061. ISSN 0301-4460. PMID 7181445.
  20. ↑ Medland, Sarah E.; Loesch, Danuta Z.; Mdzewski, Bogdan; Zhu, Gu; Montgomery, Grant W.; Martin, Nicholas G. (2007-09-28). "Linkage Analysis of a Model Quantitative Trait in Humans: Finger Ridge Count Shows Significant Multivariate Linkage to 5q14.1". PLOS Genetics (په انګليسي). 3 (9): 1736–1744. doi:10.1371/journal.pgen.0030165. ISSN 1553-7404. PMC 1994711. PMID 17907812.
  21. ↑ Ho, Yvonne Y. W.; Evans, David M.; Montgomery, Grant W.; Henders, Anjali K.; Kemp, John P.; Timpson, Nicholas J.; Pourcain, Beate St; Heath, Andrew C.; Madden, Pamela A. F.; Loesch, Danuta Z.; McNevin, Dennis (2016-04-01). "Common Genetic Variants Influence Whorls in Fingerprint Patterns". Journal of Investigative Dermatology (په انګليسي). 136 (4): 859–862. doi:10.1016/j.jid.2015.10.062. ISSN 0022-202X. PMC 4821365. PMID 27045867.
  22. ↑ Li, Jinxi; Glover, James D.; Zhang, Haiguo; Peng, Meifang; Tan, Jingze; Mallick, Chandana Basu; Hou, Dan; Yang, Yajun; Wu, Sijie; Liu, Yu; Peng, Qianqian (2022-01-06). "Limb development genes underlie variation in human fingerprint patterns". Cell (په انګليسي). 185 (1): 95–112.e18. doi:10.1016/j.cell.2021.12.008. ISSN 0092-8674. PMC 8740935. PMID 34995520.
  23. ↑ "Finger prints found on pottery". Business Insider.
  24. ↑ Song, Houbing; Fink, Glenn A.; Jeschke, Sabina (2017). Security and Privacy in Cyber-Physical Systems: Foundations, Principles, and Applications. John Wiley & Sons. p. 189. ISBN 978-1119226048.
  25. ↑ Reinaud, Joseph Toussaint (1845). "Relation des voyages faits par les Arabes et les Persans dans l'Inde et a la Chine dans le IX Siecle". I. Paris: Imprimerie royale: 42. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_ګوتې_نښه&oldid=285302" نه اخيستل شوی