Jump to content

د کوزوو جګړه (۱۹۹۸)

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د کوزوو جګړه په کوزوو کې وسله واله جګړه وه چې د ۱۹۹۸ زکال د فبروري له ۲۸مې نېټې څخه یې د ۱۹۹۹ زکال د جون تر ۱۱مې نېټې پورې دوام وموند. دغه جګړه د یوګوسلاویا د فدرال جمهوریت (صربیا او مونټینګرو) د ځواکونو چې له جګړې وړاندې یې د کوزوو کنټرول په واک کې درلود او همدارنګه د کوزوو د البانیايي یاغي ډلې ترمنځ وشوه چې وروسته یې د کوزوو د آزادي غوښتونکي پوځ (KLA) په نامه شهرت وموند. دغه جګړه د ۱۹۹۹ زکال په مارچ میاشت کې د شمالي اتلانتیک تړون د سازمان (ناټو) په مداخلې او د هغو د هوایي بریدونو په پیلېدو سره پای ته ورسېده چې له امله یې یوګوسلاویايي ځواکونه له کوزوو څخه ووتل. [۱][۲][۳]

آزادي غوښتونکی پوځ د ۱۹۹۰مې لسیزې په لومړیو کې د البانیايي وګړو پر وړاندې د قومي تبعیض او همدارنګه د صربي چارواکو له خوا د خپلو البانیایي سیاسي مخالفینو د ځپلو له امله جوړ او په ۱۹۸۹ زکال کې یې د صربي مشر اسلوبودان میلوشوېچ له خوا د کوزوو د کورواکۍ په ځپلو سره په فعالیت پیل وکړ. دغه پوځ خپل لومړني فعالیتونه په ۱۹۹۵ زکال کې پیل کړل، هغه مهال چې د کوزوو قضیه د ډایټون هوکړې څخه وویستل شوه او څرګنده شوه چې د ولسمشر روګووا د سوله ئیز مقاومت ستراتیژي نه شي کولای، کوزوو د نړیوالو بحثونو په اجنډا کې شامله کړي. د ۱۹۹۶ زکال په جون میاشت کې دغه ډلې د کوزوو د پاڅون پر مهال د هغو ورانکارو چارو مسئولیت پر غاړه واخیست په کومو کې چې دوی د کوزوو د پولیسو پوستې په نښه کړې وې. دغه پوځ په ۱۹۹۷ زکال کې له هغه پاڅون وروسته چې پر مټ یې د پولیسو او پوځ له پوستو څخه وسلې لوټ کړې او همدارنګه یې البانیا څخه د وسلو په قاچاق؛ پریمانه وسلو ته لاسرسی وموند. د ۱۹۹۸ زکال په لومړیو کې په کوزوو کې د یوګوسلاویايي چارواکو د په نښه کولو په موخه د ازادي غوښتونکي پوځ بریدونه په کوزوو کې د صربي ملیشه او منظمو ځواکونو د زیاتوالي لامل وګرځېدل چې د یاد پوځ او خپلو سیاسي مخالفینو پر وړاندې یې غچ اخیستونکي عملیات پیل کړل؛ دغه پوځي اقدامات د ۱۹۹۹ زکال تر مارچ میاشتې پورې د کوزوو د آزادي غوښتونکي پوځ د ۱۵۰۰ څخه تر ۲۰۰۰ ملکي او پوځي غړو د مړینې لامل وګرځېدل او همدارنګه یې له امله د کوزوو البانیايي قوم ته اړوند ۳۷۰۰۰۰ وګړي بې ځایه شول. [۴][۵][۶][۷][۸][۹][۱۰]

د ۱۹۹۹ زکال د مارچ میاشتې په ۲۰مه نېټه وروسته له هغه چې یوګوسلاویا د اروپا د امنیت او همکاریو سازمان ته اړوند د کوزوو د تائید کوونکي ماموریت څخه ووته او همدارنګه رامبویه وړاندیز شوې هوکړه له ماتې سره مخ شوه؛ یوګوسلاویايي ځواکونو له کوزوو څخه د البانیایي وګړو د شړلو او د هغوی د ځپلو پراخه عملیات پیل کړل. د دغې چارې په غبرګون کې ناټو مداخلې ته مخه کړه او د مارچ په ۲۴مه نېټه یې هوايي بمباري پیل کړه؛ دوی خپله مداخله د «بشرپالونکې جګړې» په نامه توجیه کړه. دغه جګړه د جون په ۹مه نېټه د کومانوو هوکړې په لاسلیک کېدو پای ته ورسېده چې له مخې یې یوګوسلاویايي او صربي ځواکونو هوکړه وکړه چې له کوزوو څخه به ووزي او نړیوالو ځواکونو ته به لار پرانېزي. ناټو ځواکونه د جون په ۱۲مه نېټه کوزوو ته دننه شول. له دې سره لا هم د ناټو د بمباریو عملیات د بحثونو موضوع جوړوي. دغه عملیاتو د ملګرو ملتونو د امنیت شورا تائید نه درلود او همدارنګه یې له امله ۴۸۸ ملکي یوګوسلاویايي وګړي ووژل شول چې ګڼ شمېر یې د کوزوو څخه راتښتېدلي کډوال وو.  [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱]

په ۲۰۰۱ زکال کې په کوزوو کې د ملګرو ملتونو تر مدیریت لاندې یوې عالي محکمې وموندله چې دلته «د وژنو، تښتوونو، اور اچونو او شدیده ناوړه چلنونو په ګډون د ترور سیستماتیکو عملیاتو» شتون درلود او یوګوسلاویايي ځواکونو د دې پر ځای چې په دغه هېواد کې البانیايي وګړي وځپي، تر ډېره یې د هغوی د له منځه وړو هڅه کړې ده. له جګړې وروسته داسې یو نوملړ چمتو کړای شو چې ښووله یې د دغه دوه کلنې جګړې پر مهال له ۱۳۵۰۰ تنو څخه زیات کسان مړه او یا هم ورک شوي دي. ورته مهال یوګوسلاویايي او صربي ځواکونه البانیايي قوم ته د اړوندو ۱.۲ میلیونو څخه تر ۱.۴۵ میلیونه کوزوویي وګړو د بې ځایه کېدو لامل وګرځېدل. له جګړې وروسته شاوخوا ۲۰۰۰۰۰ صربیان، رومانیایان او نورو غیرالبانیایي وګړي له کوزوو څخه وتښتېدل او همدارنګه پاتې ګڼ شمېر ملکي وګړي له بېلابېلو ډولونو تاوتریخوالو او شکنجو سره مخ شول. [۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

د جګړې له پای ته رسېدو وروسته د کوزوو آزادي غوښتونکی پوځ له ځنډ پرته منحل شو؛ د دغه پوځ یو شمېر غړو یې بیا په پرشوسکا دره کې د پرشوسکا، مدودا او بوجانوواچ د آزادي غوښتونکي پوځ په ګټه جګړه وکړه او یو شمېر نور یې بیا د مقدونیې د وسله والې قومې شخړې پر مهال د ملي آزادي غوښتونکي پوځ او د البانیا د ملي پوځ په کتارونو کې ورګډ شول؛ همدارنګه پاتې نورو یې بیا د کوزوو د پولیسو جوړښت رامنځته کړ. [۲۹][۳۰][۳۱]

د پخوانۍ یوګوسلاویا لپاره د جرمونو نړیوالې محکمې هم شپږ صربي/یوګوسلاویايي چارواکي او یو البانیايي قوماندان د جنګي جرمونو په ترسره کولو محکوم کړل.

مخینه

[سمول]

د معاصرې البانیايي او صربي شخړې ریښه د ۱۸۷۷ – ۱۸۷۸ زکال پر مهال له هغو سیمو څخه د البانیايي وګړو له شړلو سره اړوند ده چې د صربستان په شهزاده نشینه قلمرو کې ادغام شوې وې او له امله یې دوی په کوزوو کې استوګن شوي وو. دغو البانیايي وګړو له ۱۸۷۶ زکال څخه یې تر ۱۸۷۸ زکال پورې په صربیانو یو لړ بریدونه وکړل او همدارنګه یې په ۱۹۰۱ زکال کې د کوزوو د صربیانو په عامه وژنه لاس پورې کړ. [۳۲][۳۳]

ورته مهال د شلمې پېړۍ په اوږدو کې په کوزوو کې د البانيایي او صربي وګړو ترمنځ ترینګلتیاوو یو ځل بیا زور واخیست چې له امله یې په ځانګړې توګه د بالکان د لومړۍ جګړې (۱۹۱۲ – ۱۹۱۳ زکال)، لومړۍ نړیوالې جګړې (۱۹۱۴ – ۱۹۱۸ زکال) او دویمې نړیوالې جګړې (۱۹۳۹ – ۱۹۴۵ زکال) پر مهال د دواړو لورو له خوا له شدیدو تاوتریخوالو څخه کار واخیستل شو. په ۱۹۱۲ زکال کې د کوزوو د البانیایي وګړو پاڅون لامل وګرځېد چې عثماني سترواکي د یو البانیايي ولایت له رامنځته کېدو سره هوکړه وکړي، خو عثماني ځواکونه د فرصت غوښتونکو بلغاریايي، صربستاني او مونټینګرویي ځواکونو له خوا له سیمې وشړل شول. له هغو څخه وروسته د بالکان په جګړو کې لږه ۵۰ زره د کوزوو البانیايي وګړي د صربستان د منظم پوځ او نامنظمو کومیتاجي ملیشه ځواکونو له خوا وړاندې له دې چې په ۱۹۱۲ – ۱۹۱۳ زکال کې د لندن د کنفرانس پر مټ د البانیا پولې په رسمیت وپېژندل شي د نفوسو په شمېر کې د لاسوهنې په موخه وروسته له هغه ووژل شول چې دغه کنفرانس د قومي شمېر پر بنسټ د البانیا د پولو د ترسیم وړاندیز وکړ. [۳۴][۳۵][۳۶][۳۷]

له لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته کوزوو د البانیايي ټولنې د غوښتنې سربېره چې غوښتل یې کوزوو له البانیا سره یوځای شي، د صربیانو تر کنټرول لاندې یوګوسلاویا سره یوځای شوه. البانیايي یاغیانو په درنیکا – دوکاجین کې پاڅون وکړ چې د ۱۹۲۴ زکال په ډسمبر میاشت کې په البانیا کې د فن نولي د دولت په سقوط او ورپسې د ولسمشر زوګ له خوا د کوزوو د ملي دفاع له کمېټې څخه د ملاتړ په پای ته رسولو پای ته ورسېد. له ۱۹۱۸ زکال څخه تر ۱۹۳۹ زکال پورې یوګوسلاویا په سلګونو زره البانیایي وګړي له کوزوو وشړل او په سیمه کې یې تر ډېره د صربي مستعمره چیانو استوګنې ته لار برابره کړه، په داسې حال کې چې په ښوونځیو کې یې هم البانیايي ژبه منع کړه. په ۱۹۴۱ زکال کې په یوګوسلاویا باندې د محور ځواکونو له برید وروسته د کوزوو ډیری برخه د ایټالیا تر کنټرول لاندې البانیا او پاتې نوره برخه یې هم د جرمني او بلغاریا تر کنټرول لاندې راغله. د اشغال پر مهال البانیايي متحدینو صربي او مونټینګرویي کډوال شدید شکنجه کړل، د دوی په زرګونو کسان یې ووژل او همدارنګه یې له ۷۰ زرو څخه تر ۱۰۰ زرو پورې نور له کوزوو وشړل او یا یې هم د اجباري کار کمپونو ته ولېږل څو دغه ولایت په بشپړه توګه البانیايي کړي. [۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲][۴۳]

تلفات

[سمول]

ملکي تلفات

[سمول]

د ۲۰۰۰ زکال په جون میاشت کې د سره صلیب کمېټې راپور خپور کړ چې ۳۳۶۸ ملکي وګړي (تر ډېره البانيایي او یوازې څو سوه تنه یې صربي او رومي قومونو ته اړوند دي) له جګړې څخه د یو کال په تېرېدو لا هم ورک دي او له امله یې دوی دا پایله وړاندې کړه چې کېدای شي مړه وي. [۴۴]

د متحده ایالاتو د جورجیا ایالت په اتلانتا کې د ناروغیو د کنټرول او له هغو څخه د مخینوي د مرکز د څېړونکو یوه راپور چې په ۲۰۰۰ زکال کې په لنسېټ طبي ژورنال کې خپور شو اټکل کړی چې د دغه سیمې د ټولو مړو شوو وګړو څخه ۱۲۰۰۰ تنه یې کولای شو جګړې ته اړوند وبولو. [۴۵][۴۶]

د ناټو په هوایي بریدونو کې د ملکي وګړو تلفات

[سمول]

یوګوسلاویايي چارواکو څرګنده کړه چې د ناټو په بریدونو کې د ملکي وګړو تلفات له ۱۲۰۰ څخه تر ۵۷۰۰ تنو پورې دي. د ناټو عمومي منشي لارډ رابرټسون له جګړې وروسته ولیکل چې «د انساني ژوندانه د واقعي تلفاتو کچه هېڅکله په کره توګه نه شي څرګندېدلی»، خو وروسته یې د بشري حقونو د څار ډلې په راپور کې وړاندې شوي ارقام د یو معقول اټکل په توګه وړاندې کړل. دغه راپور د ناټو په ۹۰ جلا بریدونو کې د مړو شوو ملکي وګړو شمېر له ۴۸۸ څخه تر ۵۲۷ تنو ښوولی و (چې له ۹۰ تر ۱۰۰ تنو پورې یې د خوشه یي بمونو د کارونې له امله وژل شوي وو).[۴۷]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Boyle, Michael J. (2014). Violence After War: Explaining Instability in Post-Conflict States. Baltimore: Johns Hopkins University Press. p. 175. ISBN 978-1421412573.
  2. ↑ Independent International Commission on Kosovo (2000). The Kosovo Report (PDF). Oxford: Oxford University Press. p. 2. ISBN 978-0199243099.
  3. ↑ Quackenbush, Stephen L. (2015). International Conflict: Logic and Evidence. Los Angeles: Sage. p. 202. ISBN 978-1452240985.
  4. ↑ Reveron او Murer 2006، مم. 67–68.
  5. ↑ Kubo, Keiichi (2010-08-09). "Why Kosovar Albanians Took Up Arms against the Serbian Regime: The Genesis and Expansion of the UÇK in Kosovo". Europe-Asia Studies. 62 (7): 1135–1152. doi:10.1080/09668136.2010.497022. ISSN 0966-8136. S2CID 154405255. بياځلي په 2023-09-07.
  6. ↑ "Under Orders: War Crimes in Kosovo – 2. Background". www.hrw.org. بياځلي په 2020-08-07.
  7. ↑ United Nations High Commissioner for Refugees. "Chronology for Kosovo Albanians in Yugoslavia". Refworld. بياځلي په 2020-08-07.
  8. ↑ "Under Orders: War Crimes in Kosovo (March–June 1999)". Human Rights Watch. 12 June 1999. بياځلي په 25 February 2013.
  9. ↑ Judah (2009). The Serbs. Yale University Press. ISBN 978-0-300-15826-7.
  10. ↑ Mincheva او Gurr 2013، مم. 27–28.
  11. ↑ "Under Orders: War Crimes in Kosovo (March–June 1999)". Human Rights Watch. 12 June 1999. بياځلي په 25 February 2013.
  12. ↑ "A Review of NATO's War over Kosovo". chomsky.info.
  13. ↑ "Endgame in Kosovo". The New York Times. 9 December 2007. بياځلي په 2012-05-06.
  14. ↑ "BBC News | Europe | K-For: The task ahead". news.bbc.co.uk.
  15. ↑ "Kosovo war chronology". Human Rights Watch.
  16. ↑ "The Balkan wars: Reshaping the map of south-eastern Europe". The Economist. 2012-11-09. بياځلي په 26 February 2013.
  17. ↑ Haines, Steven (May 2009). "The Influence of Operation Allied Force on the Development of the jus ad bellum". International Affairs. 85 (3). Oxford, England: Oxford University Press: 477–490. doi:10.1111/j.1468-2346.2009.00809.x. ISSN 1468-2346. JSTOR 27695026.
  18. ↑ "The Civilian Deaths". Civilian deaths in the NATO air campaign. Human Rights Watch. February 2000. بياځلي په 3 May 2015.
  19. ↑ "Case Studies of Civilian Deaths". Civilian deaths in the NATO air campaign. Human Rights Watch. February 2000. خوندي شوی له the original on 22 October 2014. بياځلي په 3 May 2015.
  20. ↑ Massa, Anne-Sophie (2006). "NATO's Intervention in Kosovo and the Decision of the Prosecutor of the International Criminal Tribunal for the Former Yugoslavia Not to Investigate". Berkeley Journal of International Law. 24 (2). خوندي شوی له the original on 3 September 2015. بياځلي په 3 May 2015.
  21. ↑ "NATO: We Mistakenly Bombed Refugees". AP News. بياځلي په 2020-08-07.
  22. ↑ "Kosovo assault 'was not genocide'". BBC. 7 September 2011. بياځلي په 19 May 2013.
  23. ↑ "List of Kosovo War Victims Published". 10 December 2014.
  24. ↑ Krieger 2001, p. 90
  25. ↑ "Kosovo / Kosova: As Seen, As Told". OSCE. 5 November 1999. p. 13. بياځلي په 27 June 2017.
  26. ↑ Abrahams 2001, pp. 454–456
  27. ↑ "Serbia home to highest number of refugees and IDPs in Europe". B92. 20 June 2010.
  28. ↑ "Serbia: Europe's largest proctracted refugee situation". OSCE. 2008.
  29. ↑ "Kosovo one year on". BBC. 16 March 2000. بياځلي په 4 April 2010.
  30. ↑ Huggler, Justin (12 March 2001). "KLA veterans linked to latest bout of violence in Macedonia". The Independent. London. خوندي شوی له the original on 29 October 2014. بياځلي په 4 April 2010.
  31. ↑ Kosovo Liberation Army: the inside story of an insurgency, by Henry H. Perritt کينډۍ:Page needed
  32. ↑ Frantz, Eva Anne (2009). "Violence and its Impact on Loyalty and Identity Formation in Late Ottoman Kosovo: Muslims and Christians in a Period of Reform and Transformation". Journal of Muslim Minority Affairs. 29 (4): 460–461. doi:10.1080/13602000903411366. S2CID 143499467.
  33. ↑ Müller, Dietmar (2009). "Orientalism and Nation: Jews and Muslims as Alterity in Southeastern Europe in the Age of Nation-States, 1878–1941". East Central Europe. 36 (1): 70. doi:10.1163/187633009x411485.
  34. ↑ Vance, Charles; Paik, Yongsun (2006). Managing a Global Workforce: Challenges and Opportunities in International Human Resource Management. M.E. Sharpe. pp. 448–449. ISBN 978-0765620163.
  35. ↑ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919–1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902.
  36. ↑ Aggression Against Yugoslavia Correspondence (in انګليسي). Faculty of Law, University of Belgrade. 2000. p. 42. ISBN 978-86-80763-91-0. بياځلي په 29 April 2020.
  37. ↑ Elsie, Robert; Destani, Bejtullah (2018). Elsie, Robert; Destani, Bejtullah (eds.). Kosovo: A Documentary History from the Balkan Wars to World War II. New York: I.B.Tauris & Co. Ltd. p. 134. ISBN 978-1-78831-176-2.
  38. ↑ Steiner, Zara (2005). The lights that failed : European international history, 1919–1933. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-151881-2. OCLC 86068902.
  39. ↑ Ramet, Sabrina P. (1995). Social currents in Eastern Europe: The sources and consequences of the great transformation. Duke University Press. p. 198. ISBN 978-0822315483.
  40. ↑ Bieber, Florian; Daskalovski, Zidas (2004). Understanding the War in Kosovo. Routledge. p. 58. ISBN 978-1-13576-155-4.
  41. ↑ Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918–2005. Indiana University Press. pp. 114, 141. ISBN 978-0-25334-656-8.
  42. ↑ Malcolm 1998، م. 312.
  43. ↑ Malcolm 1998، م. 317-318.
  44. ↑ "3,000 missing in Kosovo". BBC. 2000-06-07.
  45. ↑ "Casualties in Kosovo" (PDF). The Lancet. 2000-06-24. خوندي شوی له the original (PDF) on 2005-04-16. بياځلي په 2004-10-29.
  46. ↑ Spiegel, P. B.; Salama, P. (24 June 2004). "War and mortality in Kosovo, 1998–99: an epidemiological testimony". Lancet. 355 (9222): 2204–2209. doi:10.1016/S0140-6736(00)02404-1. PMID 10881894. S2CID 14632097.
  47. ↑ "Kosovo One Year On: Achievement and Challenge, by Lord Robertson of Port Ellen, Secretary General of NATO". NATO. March 2000.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_کوزوو_جګړه_(۱۹۹۸)&oldid=328453" نه اخيستل شوی