منځپانگې ته ورتلل

د کرنې تاریخ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د کرنې تاریخ د نباتاتو او ژویو اهلي کول ثبتوي او د تولیداتو د لوړوالي او پراختیا لپاره اصول رامنځته کوي. کرنه په خپلواکه توګه د نړۍ په بېلابېلو برخو کې پیل شوې، چې د ټیکسا بېلابېل ډولونه په کې شامل دي. د زړې او نوې نړۍ لږ تر لږه یوولس جلا سیمې د اصلي خپلواکو مرکزونو په توګه په کې شاملې دي.

لږ تر لږه ۱۰۵۰۰۰ کاله پخوا وحشي غلې راټولېدې او خوړل کېدې. په هرحال، اهلي کول ډیر وروسته پېښ نه شو، د ۹۵۰۰ کاله مخکې له میلاد په شاوخوا کې پیل شوي، ۸ نوي بنسټ ایښودونکي فصلونه –شنه غنم، تور غنم، د اوربشو دانې، نخود، عدس، ترخې مۍ، د نخودو دانې او کتان- په شام کې کرل کېدې.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

مخکنۍ پراختیا

[سمول]

لومړنیو خلکو ډېر ژر د خپلو ګټو لپاره د نباتاتو او ژویو په ټولنو کې بدلون پیل کړ. وحشي غلې لږ تر لږه ۱۰۵،۰۰۰ کاله وړاندې راټولې شوي او خوړل شوي دي، او ښایي تر دې لا مخکې وي، ځکه چې د کره نېټې معلومول یې ستونزمن دي، ځکه چې خلکو د نباتاتو د اهلي کېدو دمخه تخمونه راټولول او خوړل به یې، ښایي د نبات ځانګړتیاوو د انسان له ټاکنې پرته په همغې لړۍ کې بدلون کړی وي.[۹][۱۰][۱۱][۱۲]

تمدنونه

[سمول]

لرغونی مصر

[سمول]

د لرغوني مصر تمدن د نیل سیند او د هغې د اعتبار وړ موسمي سیلابونو پوروړی و. د سیند وړاندوینه او ښېرازې خاورې مصریانو ته اجازه ورکړه چې د کرنې د لویو شتمنیو پر بنسټ سترواکي رامنځته کړي. مصریان هغه لومړني خلک وو چې په لویه کچه یې کرنه ترسره کوله، د پاچاهۍ څخه مخکې دوره کې د پیلولیتیک له پای څخه تر نیولېتیک پورې، شاوخوا د ۱۰۰۰۰ کاله مخکې له میلاده او  ۴۰۰۰ مخکې له میلاده پېړیو ترمنځ پیل شوې ده.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

سویلي اسیا

[سمول]

عناب ۹۰۰۰ کاله مخکې له میلاده د هند په نیمه وچه کې اهلي شوي. د وربشو او غنمو کښت - د څارویو اهلي کول، په ځانګړې توګه د پسونو او وزو - د مهرګر په کلتور کې د ۸۰۰۰-۶۰۰۰ مخکې له میلاده پېړیو پورې تعقیب شوي. دا لړۍ په لومړي ځل د پیلانو د اهلي کېدو شاهده هم وه. په هند کې په شپني کرنې کې درمند ټکول، په قطارونو کې د فصلونو کرل، او د غلو په ګدامونو کې د غلو ذخیره کول شامل دي. [۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳][۲۴]

لرغونی

[سمول]

د جنګیالیو ایالتونو مخینې، د کین کورنۍ او د هان کورنۍ له پنځمې مخکې له میلاده پیړۍ څخه تر دویمې وروسته له میلاده پیړۍ پورې د چینایي کرنې د پیل انځور په توګه وړاندې کوي، چې په ټول هیواد کې د غلې دانې سیسټم او په پراخه کچه د سیریکرن کارول شامل دي. د کرنې په اړه د چین یو مهم لومړنی کتاب د ۵۳۵ زیږدیز کال کیمین یاوشو دی چې د جیا سیکسي له خوا لیکل شوی دی. د جیا د لیکلو ډول د هغه وخت د پراخو او زړه راښکونکو لیکلنو په پرتله ساده او روښانه و.[۲۵][۲۶][۲۷]

امریکاګانې

[سمول]

لومړنۍ کرنې له زړې نړۍ څخه بېله لاره غوره کړه ځکه چې امریکا د غټو تخمونو درلودونکې غلې او په اسانۍ سره اهلي شوې غلې (لکه غنم او وربشې) او لوی اهلي شوي ژوي چې د کرنې لپاره کارول کېدای شوای، نه درلودل. په زړې نړۍ کې په ځمکې کې د یو فصل د کښت کرلو پرځای، د امریکا له تاریخ څخه دمخې کرنې معمولا د ډېریو فصلونو له یو بل سره د نږدې کرلو او یواځې له لاسي کار څخه کار اخیسته.[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲]

سویلي امریکا

[سمول]

په امریکا کې د ممکنه کرنې ترټولو لومړنۍ پېژندل شوې سیمې شاوخوا ۹۰۰۰ کاله مخکې له میلاده په کولمبیا کې، اوسني پیریرا ته نږدې، او د لاس ویګاس کلتور له خوا په اکوادور کې د سانتا ایلینا ټاپووزمې کې دي. هغه نباتات چې کرل شوي (یا د انسانانو له خوا سنبال شوي) د لیرین (Calathea allouia)، آررووټ (Maranta arundinacea)، کدو(Cucurbita species) او د حلوا کدو (Lagenaria siceraria)  ډولونه وو.[۳۳][۳۴][۳۵]

اسټرالیا

[سمول]

لرغوني استرالیایان کوچي ښکار کوونکي وو. د تیرا نولیوس د پالیسۍ له امله، لرغونو اسټرالیایانو د تلپاتې کرنې وس نه درلوده. په هرحال، اوسنی توافق دا دی چې د کرنې بېلابېل میتودونه د لرغونو خلکو له خوا کارول شوي. [۳۶][۳۷][۳۸][۳۹][۴۰][۴۱][۴۲]

د مرکزي اسټرالیا په دوو سیمو کې، مرکزي لویدیځ سمندر او ختیځه مرکزي اسټرالیا، کې د کرنې ډولونه ازمویل شوي. هغو خلکو چې له ۲۰۰ څخه ډېرو به په دایمي استوګن ځایونو کې ژوند کاوه په لویه پیمانه یې کرل شوي او حاصل شوي خواړه ذخیره کړي.[۴۳][۴۴][۴۵]

منځنۍ دورې او د عصري دورې پیل

[سمول]

له ۱۰۰ مخکې له میلاده  تر ۱۶۰۰ وروسته له میلاده پېړیو پورې، د نړۍ نفوس د ځمکې څخه په ګټې اخیستو سره ودې ته دوام ورکړ.[۴۶]

اروپا

[سمول]

منځنۍ پېړۍ د کرنې په برخه کې د ډېرو پرمختګونو شاهده وه. خانقاوې په ټولې اروپا کې د کرنې او ځنګلونو په اړوند د پوهې د ترلاسه کولو مهم مرکزونه شول. د شتمنۍ سیسټم د ځمکو څښتنانو ته اجازه ورکړه چې خپلې ځمکې او د هغې کاریګران د بزګرانو یا غلامانو په توګه کنټرول کړي. د منځنۍ دورې په بهیر کې، عربي نړۍ د اروپا، آسیا او افریقا لویو وچو ترمنځ د فصلونو او ټیکنالوژۍ په تبادله کې خورا مهمه وه.[۴۷][۴۸]

عربي نړۍ

[سمول]

له اتمې پیړۍ څخه، د منځنۍ پیړیو اسلامي نړۍ د کرنې په برخې کې له بدلون سره مخ شوه، چې د تاریخ پوه انډریو واټسن له خوا د عرب کرهنیز انقلاب په توګه یاد شوی دا بدلون د یو شمیر لاملونو له خوا، لکه د مسلمانانو د سوداګریزو لارو په اوږدو کې د ډېریو محصولاتو او نباتاتو خپریدل، د کرنې د ډېرو پرمختللو تخنیکونو وده، او د کرنې - اقتصادي سیسټم چې د حاصلاتو د زیاتوالي او موثریت لامل کېږي، رامنځته شوی و.[۴۹][۵۰][۵۱]

د کولمبیا تبادله

[سمول]

له ۱۴۹۲ کال څخه وروسته، د پخوانیو محلي محصولاتو او د اهلي شویو څارویو نړیواله تبادله رامنځته شوه. جوار، کچالو، خواږه کچالو او مینیوک هغه کلیدي فصلونه وو چې له نوې نړۍ څخه زړې نړۍ ته خپاره شو، په داسې حال کې چې د غنمو، وربشو، وريجو او شلغم ډولونه له زړې نړۍ څخه نوې ته راغلي. په نوې نړۍ کې د اهلي شویو څارویو لږو ډولونو شتون درلود؛ آسونه، غواګانې، پسونه او وزې د زړې نړۍ د میشتو خلکو له راتګ څخه دمخه په بشپړه توګه ناپېژندل شوي وو.[۵۲][۵۳][۵۴][۵۵][۵۶]

عصري کرنه

[سمول]

د انګلیستان کرنیز انقلاب

[سمول]

د ۱۷ پېړۍ او د ۱۹ پېړۍ تر منځنیو کلونو پورې، انګلیستان د کرنې د تولیداتو او د خالص محصول د زیاتوالي شاهد و. د کرنې نوې کړنلارې لکه احاطه، ماشیني کول، د خاورې د غذايي موادو د ساتلو لپاره د محصولاتو څلور اړخیزه څرخیدل، او غوره نسل پالنه چې په ۱۷۵۰ کې د نفوس بې ساري وده ۵.۷ میلیونو ته ورسوله، چې د کار ځواک کې یې د پام وړ زیاتوالی رامنځته کړ، او په دې توګه یې د صنعتي انقلاب په رامنځته کېدو کې مرسته وکړه.[۵۷]

۲۰مه پېړۍ

[سمول]

ډان البون په ۱۹۰۱ کې په سوداګریزه توګه د لومړي ځل لپاره د پټرول ځواک عمومي هدف ټراکټور جوړ کړ، او په ۱۹۲۳ کې د نړیوال هارویسټر فارمال ټراکټور د څارویو (په ځانګړې توګه آسونو) د ماشینونو په واسطه ځای پر ځای کول لوی ټکي په نښه کړه. له هغه وخت راهیسې، په ځان بسیا میخانیکي راټولونکي (کمبینونه)، کښت کوونکي، ټرانسپلانټرونه او نورې وسیلې رامنځته شوې، چې په کرنه کې یې بل انقلاب رامنځته کړ.[۵۸][۵۹][۶۰][۶۱][۶۲][۶۳][۶۴][۶۵]

شین انقلاب

[سمول]

شین انقلاب د ۱۹۴۰ او ۱۹۷۰ لسیزې تر منځ د څېړنو، پراختیا او د ټیکنالوژۍ د لېږد نوښتونو لړۍ وه. په ځانګړې توګه د ۱۹۶۰ لسیزې په وروستیو کې په ټولې نړۍ کې یې د کرنې تولید زیات کړ. دا نوښتونه د نارمن بورلاګ له خوا رهبري شوي و چې له لوږې څخه د یو میلیارډ خلکو د ژغورلو لامل شو، چې بزګرانو ته د غلو دانو د لوړ حاصل لرونکي ډولونو پراختیا، د اوبولګولو زیربنا پراخول، د مدیریت تخنیکونو عصري کول، د هایبرایډ شوي تخمونو ویش، مصنوعي، او افت وژونکي پاروګان په کې شامل وو. [۶۶]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ Mercader, J. (December 2009). "Mozambican grass seed consumption during the Middle Stone Age". Science. 326 (5960): 1680–1683. Bibcode:2009Sci...326.1680M. doi:10.1126/science.1173966. PMID 20019285. S2CID 44865552.
  2. ↑ Hirst, Kris (June 2019). "Domestication History of Rye". ThoughtCo. بياځلي په 18 April 2020.
  3. ↑ Zeder, Melinda (October 2011). "The Origins of Agriculture in the Near East". Current Anthropology. 52 (S4): 221–235. doi:10.1086/659307. JSTOR 10.1086/659307. S2CID 8202907.
  4. ↑ Molina, J.; Sikora, M.; Garud, N.; Flowers, J. M.; Rubinstein, S.; Reynolds, A.; Huang, P.; Jackson, S.; Schaal, B. A.; Bustamante, C. D.; Boyko, A. R.; Purugganan, M. D. (2011). "Molecular evidence for a single evolutionary origin of domesticated rice". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108 (20): 8351–6. Bibcode:2011PNAS..108.8351M. doi:10.1073/pnas.1104686108. PMC 3101000. PMID 21536870.
  5. ↑ World Cotton Production, Yara North America
  6. ↑ National Heritage Places - Budj Bim National Heritage Landscape". Australian Government. Dept of the Environment and Energy. 20 July 2004. Retrieved 30 January 2020. See also attached documents: National Heritage List Location and Boundary Map, and Government Gazette, 20 July 2004.
  7. ↑ Gammage, Bill (October 2011). The Biggest Estate on Earth: How Aborigines made Australia. Allen & Unwin. pp. 281–304. ISBN 978-1-74237-748-3.
  8. ↑ "Indigenous Australians 'farmed bananas 2,000 years ago'". BBC News. 12 August 2020.
  9. ↑ Gammage, Bill (October 2011). The Biggest Estate on Earth: How Aborigines made Australia. Allen & Unwin. ISBN 978-1-74237-748-3.
  10. ↑ Douglas John McConnell (2003). The Forest Farms of Kandy: And Other Gardens of Complete Design. p. 1. ISBN 978-0-7546-0958-2.
  11. ↑ McConnell, Douglas John (1992). The forest-garden farms of Kandy, Sri Lanka. p. 1. ISBN 978-92-5-102898-8.
  12. ↑ Allaby, Robin G.; Fuller, Dorian Q.; Brown, Terence A. (2008). "The genetic expectations of a protracted model for the origins of domesticated crops". Proceedings of the National Academy of Sciences. 105 (37): 13982–13986. Bibcode:2008PNAS..10513982A. doi:10.1073/pnas.0803780105. PMC 2544565. PMID 18768818.
  13. ↑ "Farming". British Museum. خوندي شوی له the original on 16 June 2016. بياځلي په 15 June 2016.
  14. ↑ Tannahill, Reay (1968). The fine art of food. Folio Society.
  15. ↑ Janick, Jules. "Ancient Egyptian Agriculture and the Origins of Horticulture" (PDF). Acta Hort. 583: 23–39.
  16. ↑ Kees, Herman (1961). Ancient Egypt: A Cultural Topography. University of Chicago Press. ISBN 9780226429144.
  17. ↑ Gupta, Anil K (10 July 2004). "Origin of agriculture and domestication of plants and animals linked to early Holocene climate amelioration". Current Science. 87 (1). Indian Academy of Sciences: 58–59.
  18. ↑ Baber, Zaheer (1996). The Science of Empire: Scientific Knowledge, Civilization, and Colonial Rule in India. State University of New York Press. p. 19. ISBN 978-0-7914-2919-8.
  19. ↑ Harris, David R.; Gosden, C. (1996). The Origins and Spread of Agriculture and Pastoralism in Eurasia: Crops, Fields, Flocks And Herds. Routledge. p. 385. ISBN 978-1-85728-538-3.
  20. ↑ Wright, Rita P (2009). The Ancient Indus: Urbanism, Economy, and Society. Cambridge University Press. pp. 44, 51. ISBN 978-0-521-57652-9.
  21. ↑ Stein, Burton (1998). A History of India. Blackwell Publishing. 47. ISBN 0-631-20546-2.
  22. ↑ Possehl, Gregory L. (1996). Mehrgarh in Oxford Companion to Archaeology, edited by Brian Fagan. Oxford University Press.
  23. ↑ Rodda & Ubertini (2004). The Basis of Civilization – Water Science?. International Association of Hydrological Science. p. 279. ISBN 978-1-901502-57-2.
  24. ↑ Lal, R. (2001). "Thematic evolution of ISTRO: transition in scientific issues and research focus from 1955 to 2000". Soil and Tillage Research. 61 (1–2): 3–12 [3]. doi:10.1016/S0167-1987(01)00184-2.
  25. ↑ Needham, Joseph (1986). Science and Civilization in China: Volume 6, Part 2. Taipei: Caves Books Ltd. pp. 55–56.
  26. ↑ Needham, Volume 6, Part 2, 56.
  27. ↑ Needham, Volume 6, Part 2, 57.
  28. ↑ Diamond, Jared (1999). Guns, Germs, and Steel (Paperback ed.). New York: W.W. Norton. pp. 123–128, 134–142. ISBN 0393317552.
  29. ↑ Sempat Assadourian, Carlos (1992). "The Colonial Economy; The Transfer of the European System of Production to New Spain and Peru". Journal of Latin American Studies. 24 (Quincentenary Supplement): 62. JSTOR 156945.
  30. ↑ Ensminger, Marion Eugene; Ensminger, Audrey H. (1994). Food & Nutrition Encyclopedia. London: CRC-Press. p. 1104.
  31. ↑ Hill, Christina Gish (24 November 2020). "Returning Corn, Beans, and Squash to Native American Farms". JSTOR Daily. JSTOR. بياځلي په 9 July 2021.
  32. ↑ Mumford, Jeremy Ravi (2012). Vertical Empire. Durham, NC: Duke University Press. pp. 15, 27. ISBN 9780822353102.
  33. ↑ Zarrillo, S.; Pearsall, D. M.; Tisdale, M. A.; Quon, D. J. (2008). "Directly dated starch residues document early formative maize (Zea mays L.) in tropical Ecuador". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 105 (13): 5006–5011. Bibcode:2008PNAS..105.5006Z. doi:10.1073/pnas.0800894105. PMC 2278185. PMID 18362336.
  34. ↑ Piperno, Dolores R. (2011). "The Origin of Plant Cultivation and Domestication in the New World Tropics: Pattern, Process, and New Developments". Current Anthropology. 52 (S-4): S453–S470. doi:10.1086/659998. S2CID 83061925.
  35. ↑ Larson, Gregor (29 April 2014). "Current Perspectives and the Future of Domestication Studies". Proceedings of the National Academy of Sciences. 111 (17): 6139–6146. Bibcode:2014PNAS..111.6139L. doi:10.1073/pnas.1323964111. PMC 4035915. PMID 24757054.
  36. ↑ Spooner, David M.; McLean, Karen; Ramsay, Gavin; Waugh, Robbie; Bryan, Glenn J. (2005). "A single domestication for potato based on multilocus amplified fragment length polymorphism genotyping". PNAS. 102 (41): 14694–14699. Bibcode:2005PNAS..10214694S. doi:10.1073/pnas.0507400102. PMC 1253605. PMID 16203994.
  37. ↑ Office of International Affairs (1989). Lost Crops of the Incas: Little-Known Plants of the Andes with Promise for Worldwide Cultivation. p. 92. doi:10.17226/1398. ISBN 978-0-309-04264-2. {{cite book}}: |work= ignored (help)
  38. ↑ John Michael Francis (2005). Iberia and the Americas. ABC-CLIO. ISBN 978-1-85109-426-4.
  39. ↑ Murphy, Denis (2011). Plants, Biotechnology and Agriculture. CABI. pp. 153–. ISBN 978-1-84593-913-7.
  40. ↑ Broudy, Eric (1979). The Book of Looms: A History of the Handloom from Ancient Times to the Present. UPNE. p. 81. ISBN 978-0-87451-649-4.
  41. ↑ Rajpal, Vijay Rani (2016). Gene Pool Diversity and Crop Improvement, Volume 1. Springer. p. 117. ISBN 978-3-319-27096-8. بياځلي په 9 April 2016.
  42. ↑ Rischkowsky, Barbara; Pilling, Dafydd (2007). The State of the World's Animal Genetic Resources for Food and Agriculture. Food & Agriculture Organization. p. 10. ISBN 978-92-5-105762-9.
  43. ↑ Isendahl, Christian (December 2011). "The Domestication and Early Spread of Manioc". Latin American Antiquity. 22 (4): 464. doi:10.7183/1045-6635.22.4.452. JSTOR 23072569. S2CID 161372308.
  44. ↑ Bird, Junius (1946). "The Alacaluf". In Steward, Julian H. (ed.). Handbook of South American Indians. Bulletin 143. Vol. I. –Bureau of American Ethnology. pp. 55–79.
  45. ↑ Contreras, Andrés; Ciampi, Luigi; Padulosi, Stefano; Spooner, David M. (1993). "Potato germplasm collecting expedition to the Guaitecas and Chonos Archipelagos, Chile, 1990". Potato Research. 36 (4): 309–316. doi:10.1007/BF02361797. S2CID 6759459. خوندي شوی له the original on 2020-08-01. بياځلي په 2022-02-17.
  46. ↑ Stromberg, Joseph (February 2013). "Classical gas". Smithsonian. 43 (10): 18. خوندي شوی له the original on 15 October 2013. بياځلي په 27 August 2013. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  47. ↑ Janick, Jules (2008). "Islamic Influences on Western Agriculture" (PDF). Purdue University. بياځلي په 2013-05-23.
  48. ↑ Jourdan, Pablo. "Medieval Horticulture/Agriculture". Ohio State University. خوندي شوی له the original on 14 April 2013. بياځلي په 24 April 2013.
  49. ↑ Watson, Andrew M. (1974). "The Arab Agricultural Revolution and Its Diffusion, 700–1100". The Journal of Economic History. 34 (1): 8–35. doi:10.1017/s0022050700079602.
  50. ↑ Watson, Andrew M. (1983). Agricultural Innovation in the Early Islamic World. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24711-5.
  51. ↑ Food Journeys of a Lifetime. National Geographic Society. 2015. pp. 126–. ISBN 978-1-4262-1609-1.
  52. ↑ Crosby, Alfred. "The Columbian Exchange". The Gilder Lehrman Institute of American History. بياځلي په 11 May 2013.
  53. ↑ Wambugu, Florence; Wafula, John, eds. (2000). "Advances in Maize Streak Virus Disease Research in Eastern and Southern Africa". International Service for the Acquisition of Agri-Biotech Applications. بياځلي په 16 April 2013.
  54. ↑ Wagner, Holly. "Super-Sized Cassava Plants May Help Fight Hunger In Africa". The Ohio State University. خوندي شوی له the original on 2013-12-08. بياځلي په 11 May 2013.
  55. ↑ Chapman, Jeff (2000). "The Impact of the Potato". History Magazine (2). خوندي شوی له اصلي څخه په 11 May 2000. بياځلي په 17 February 2022. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help)
  56. ↑ Mann, Charles C. "How the Potato Changed History". Smithsonian (November 2011). خوندي شوی له the original on 2013-11-02. بياځلي په 2013-11-28. {{cite journal}}: More than one of |archivedate= and |archive-date= specified (help); More than one of |archiveurl= and |archive-url= specified (help) Adapted from 1493: Uncovering the New World Columbus Created, by Charles C. Mann.
  57. ↑ Snell, K.D.M. (1985). Annals of the Labouring Poor, Social Change and Agrarian England 1660–1900. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-24548-7. Chapter 4
  58. ↑ Janick, Jules. "Agricultural Scientific Revolution: Mechanical" (PDF). Purdue University. بياځلي په 24 May 2013.
  59. ↑ Reid, John F. (2011). "The Impact of Mechanization on Agriculture". The Bridge on Agriculture and Information Technology. 41 (3).
  60. ↑ Iordachi, Constantin; Bauerkamper, Arnd (2014). The Collectivization of Agriculture in Communist Eastern Europe: Comparison and Entanglements. Central European University Press. p. 9. ISBN 978-615-5225-63-5.
  61. ↑ "A Historical Perspective". International Fertilizer Industry Association. خوندي شوی له the original on 9 March 2012. بياځلي په 7 May 2013.
  62. ↑ Moss, Brian (2008). "Water Pollution by Agriculture". Phil. Trans. R. Soc. Lond. B. 363 (1491): 659–666. doi:10.1098/rstb.2007.2176. PMC 2610176. PMID 17666391.
  63. ↑ "Title 05 – Agriculture and rural development". خوندي شوی له the original on 4 December 2013. بياځلي په 16 June 2016.
  64. ↑ Scully, Matthew (2002). Dominion: The Power of Man, the Suffering of Animals, and the Call to Mercy. Macmillan. pp. 26, 29. ISBN 978-0-312-31973-1.
  65. ↑ "State of the World 2006". Worldwatch Institute. 2006.
  66. ↑ Hazell, Peter B.R. (2009). The Asian Green Revolution. International Food Policy Research Institute. GGKEY:HS2UT4LADZD. {{cite book}}: |work= ignored (help)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_کرنې_تاریخ&oldid=307988" نه اخيستل شوی