د کبېک هوکړه
د کبېک هوکړه د بریتانیا او متحده ایالاتو ترمنځ یوه محرمانه هوکړه وه چې د اټومي انرژي او، په ځانګړې توګه، اټومي وسلو په تړاو د ساینس او انجنیري د همغږې شوې پراختیا لپاره شرایط پهکې مشخص شوي وو. دغه هوکړه د ۱۹۴۳ز کال د اګوسټ پر ۱۹مه، د کاناډا د کبېک په کبېک سیټي کې، د کبېک لومړي کنفرانس کې، د دوهیمې نړیوالې جګړې پر مهال، د وېنستون چرچیل او فرانکلین د. روزولټ ترمنځ لاسلیک شوه.
د کبېک هوکړې په ډاګه کړه چې متحده ایالات او بریتانیا به خپلې سرچینې، د اټومي وسلو د پراختیا لپاره، سره شریکوي او هېڅ هېواد به یو د بل، یا پرته له دوهاړخیزې موافقې څخه د نورو هېوادونو پر وړاندې دغه وسلې نهکاروي، یا د هغو په اړه معلومات به له نورو هېوادونو سره نهشریکوي. د دغې هوکړې لهمخې، وروسته لهجګړې څخه د بریتانیا لهخوا د اټومي انرژي د سوداګریزې یا صنعتي کارونې په تړاو، متحده ایالاتو ته د وېتو حق ورکړل شو. دغې هوکړې د بریتانیا د ټیوب الیاژونو پروژه د امریکا له منهتن پروژې سره مدغم کړه او مدغم شوې پروژې د کنټرول لپاره د ترکیبي پالیسي کمېټه رامنځته شوه. که څه هم کاناډا د دغې هوکړې پلاوی نهؤ، خو د دغو هلوځلو لپاره د کاناډا ونډېاخېستنې ته په کتو سره، د ترکیبي پالیسي په کمېټه کې یو کاناډایي استازی هم وګومارل شو.
د بریتانیا ساینسپوهانو، منهتن پروژه کې د بریتانیا د ونډې د یوې برخې په توګه ستر خدمتونه ترسره کړل او د ۱۹۴۵ز کال په جولای کې د هوکړې لهمخې د بریتانیا اړینه پرېښه ورکړل شوه ترڅو د جاپان پر وړاندې اټومي وسلې وکارول شوي. د ۱۹۴۴ز کال د سپټمبر میاشتې «Hyde Park Aide-Mémoire» د انګلیس او امریکا د همکارۍ لړۍ د جګړې وروسته دورې پورې وغځوله، خو د جګړې پای ته رسېدو وروسته، له بریتانیا سره د اتحاد لېوالتیا په امریکا کې کمه شوه. د مکماهون قانون د «ممنوعه معلوماتو» د کنټرول کولو لهلارې تخنیکي همکارۍ ته د پای ټکی کېښود. د ۱۹۴۸ز کال د جنوري پر ۷مه، د کبېک هوکړې خپل ځای «موقتي هوکړې یا modus vivendi» ته ورکړل او هغه داسې یوه هوکړه وه چې د متحده ایالاتو، بریتانیا او کاناډا ترمنځ د تخنیکي معلوماتو شریکولو ته یې تر یوه بریده اجازه ورکوله.
مخینه[سمول]
نیوترون، د ۱۹۳۲ز کال په فبروري کې، د کمبرېج پوهنتون په کاوندېش لابراتور کې، د جېمز چادویک لهخوا کشف شو. د ۱۹۳۲ز کال په اپرېل کې، په کاوندېش کې د هغه همکارانو «جان کوککروفت» او «اېرنست والتون» د ګړندیو پروتونو په وسیله د لیتیم اټومونه تجزیه کړل. وروسته، د ۱۹۳۸ز کال په ډسمبر کې، اوتو هان او فریتز ستراسمان، په برلین-داهلِم کې د هان په لابراتوار کې، یورانیم د بطي نیوترونونو په واسطه بمبار کړ او پام یې وکړ چې باریم تولید شوی دی. هان خپلې همکارې ته، چې له خپل وراره اوتو فریش سره وه، خبر ورکړ چې د یورانیم هسته تجزیه شوې ده. د بیولوجیکي حجرو وېش ته په قیاس سره، هغو دغې لړۍ ته د «هستې انشقاق» یا په ساده توګه «انشقاق» نوم ورکړ.[۱][۲][۳][۴][۵][۶]
د انشقاق په کشف سره د یوه غښتلي «اټومي بم» د جوړولو احتمال کچه خورا لوړه شوه. دغه ګړنه د ھ. ګ. وېلز په لیکنو کې، په تېره بیا د «The World Set Free» (۱۹۱۳ز) تر سرلیک لاندې ناول کې راغلې، نو ځکه د بریتانیا خلکو ډېره اورېدلې وه. د هوایي دفاع لپاره د هېنري تیزارد علمي پلټنې کمېټه په اصل کې د ضد هوایي جګړې اړتیاوو د مطالعې لپاره رامنځته شوه، خو په ټولیز ډول د هوایي جګړې د مطالعې لپاره په څانګو ووېشل شوه. د ۱۹۳۹ز کال په مې میاشت کې، څو میاشتې مخکې له هغو چې د ۱۹۳۹ز کال پر سپټمبر په اروپا کې دوهیمه نړیواله جګړه پیل شي، امر وشو ترڅو د اټومي بمونو د امکانسنجونې په تړاو څېړنې ترسره شي. تیزارد، د لندن امپریال کالج د فزیک پروفیسور «جورج پاګت ټامسن او په بیرمېنګهام پوهنتون اسټرالیایي فزیکپوه «مارک اولیفنت» ته دنده وسپارله ترڅو پر یورانیم باندې یو لړ ازمایښتونه ترسره کړي. د ۱۹۴۰ز کال تر فبروري پورې، په طبیعي یورانیم کې د یوه تعاملي ځنځیر په رامنځته کولو کې د ټامسن ډله پاتې راغله او ویې ویل چې پهدې تړاو هڅې ګټه نهلري.[۷][۸][۹][۱۰][۱۱]
د اولیفنت ډله په بشپړ ډول متفاوتې پایلې ته ورسېدل. هغه دغه دنده دوو آلماني پناه غوښتونکو ساینسپوهانو «رودولف پیرلز» او «فریش» ته سپارلې وه، چې هغو نهشو کولای د رادار په څېر د پوهنتون پر سري پروژو باندې کار وکړي، ځکه چې پردي دښمنان وو او اړین امنیتي جواز یې نهدرلود. هغو د خالص یورانیم-235 د یوې فلزي کُرې بحراني کتله محاسبه کړه او ویې موندل چې، د ټولو د اټکل په څېر، د څوګونو ټُنونو په ځای، 1 تر 10kg (2.2 تر 22.0lb) مقدار یې کافي دی او کېدای شي د ډینامیت د زرګونو ټُنونو په قدرت سره چاودنه رامنځته کړي.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]
اولیفنت د فریش-پیرلز غیررسمي لیک تیزارد ته ورکړ. په پایله کې، د MAUD کمېته د لا پراخې څېړنې په موخه رامنځته شوه. کمېټې د یوه تشدیدي څېړنې د پیلولو امر ورکړ. د ازمایښتونو د ترسره کولو لپاره څلور پوهنتونونو ځای چمتو کړ. د بیرمېنګهام پوهنتون، د چاودنې لپاره د اړینې بحراني کتلې د اندازې ټاکلو په څېر، د تیوریکي فعالیت پازوالي پر غاړه واخېسته. دغې ډلې د پیرلز او د مل آلماني کډوال ساینسپوه «کلاوس فوکس» په مرسته کار کاوه. د لېورپول او اکسفورډ پوهنتونونو په لابراتوارونو کې د ایزوتوپونو د بېلېدنې بېلابېلې بڼې وازمایل شوې. په لېورپول پوهنتون کې د چادویک ډلې پر تودوخیزې خپرېدنې باندې کار کاوه، او هغه داسې یوه ښکاره وه چې د خوځېدونکو ذرو په یوه مخلوط کې تر سترګو کېږي، چې د دغه مخلوط بېلابېلې ذرې د تودوخې ګراډینت قوې پر وړاندې بېلابېل غبرګونونه ښیي. په اکسفورډ پوهنتون کې د فرانسېس سیمون ډلې ګازي خپرېدنې تر څېړنې لاندې نیولې وه او پر د هغه اصل لهمخې یې کار کاوه چې د خنډ د شتون په صورت کې، په بېلابېلو فشارونو کې یورانیم-235 د یورانیم-238 په پرتله په چټکۍ سره خپرېږي. دغه مېتود تر ټولو هیله بخښونکی ګڼل کېده. په کمبرېج پوهنتون کې د اېګون برِتشر او نورمان فیدر ډلې څېړنه کوله چې ایا کوم بل عنصر (چې اوس مهال پلوتونیم نومېږي) د یوه انشقاقمنونکې مادې په توګه کارېدلای شي که نه. د هانس فون هالبن په مشرۍ د فرانسوي کډوالو ساینسپوهنتون د یوې ډلې د شتون لهامله، اکسفورډ پوهنتون د نړۍ د «درنو اوبو» اصلي سرچینه په اختیار کې درلوده، چې د قدرت لپاره له یورانیم څخه د ګټېاخېستنې څرنګوالي تیوري په وړاندې کولو کې یې ورسره مرسته کوله.[۱۶][۱۷][۱۸]
د ۱۹۴۱ز کال په جولای کې، د MAUD کمېټې دوه هراړخیز راپورونه چمتو کړل او دغې پایلې ته ورسېدل چې اټومي بم نه یوازې دا چې له تخنیکي پلوه شونی دی، بلکې د جګړې تر پای دمخه، ګواکې تر دوو کلونو لږه موده کې تولید شي. که څه هم د MAUD کمېټې پوهېده چې د اړینو سرچینو کچه د بریتانیا له شته سرچینو څخه خورا لوړه ده، خو بیا هم د رایو په اتفاق سره د یوې بېړنۍ مسألې په توګه یې د پراختیا لپاره د هڅو کولو سپارښتنه وکړه. خو ان د راپور تر بشپړېدو دمخه، صدراعظم «وېنستون چرچیل» د خپل علمي چارو مشاور «فریدریک لیندمان» لورې د موندنو په اړه معلومات ترلاسه کړي وي او پر یوه کار یې د لاس پورې کولو هوډ وکړ. یوه نوې اداره، چې لاسي ورته د «ټیوپ الیاژونو» غولوونکی نوم ورکړل شوی ؤ، د دغې هڅې د همغږۍ لپاره رامنځته شوه. د شورا مشر «جان اندرسن»، مسوول وزیر شو او له امپریال کېمیاوي صنایعو (ICI) څخه والاس آکرز د مدیر په توګه وګومارل شو.[۱۹][۲۰][۲۱]
سرچينې[سمول]
- ↑ Zimmerman 1995، ص. 262.
- ↑ Bernstein 2011، ص. 240.
- ↑ Clark 1961، ص. 11.
- ↑ Clark 1961، ص. 5.
- ↑ Gowing 1964، صص. 17–18.
- ↑ Clark 1961، ص. 9.
- ↑ Gowing 1964، صص. 34–39.
- ↑ Gowing 1964، صص. 34–36.
- ↑ Clark 1961، صص. 54–56.
- ↑ Farmelo 2013، صص. 15–24.
- ↑ Gowing 1964، صص. 23–29.
- ↑ کينډۍ:Cite report
- ↑ Bernstein 2011، صص. 440–446.
- ↑ Gowing 1964، صص. 39–41.
- ↑ Szasz 1992، صص. 3–5.
- ↑ Gowing 1964، صص. 48–49.
- ↑ Laucht 2012، صص. 42–45.
- ↑ Gowing 1964، صص. 43–44.
- ↑ Gowing 1964، صص. 106–111.
- ↑ Hewlett او Anderson 1962، ص. 42.
- ↑ Phelps 2010، صص. 282–283.