د چرنوبیل غمیزه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د چرنوبیل غمیزه یوه اتومي پېښه وه چې د ۱۹۸۶ ز کال د اپریل په ۲۶مه نېټه په شوروي اتحاد کې د اوکراین په شمال کې پريپياټ ښار ته نږدې د چرنوبیل د اتومي برېښناکوټ په ۴مه شمېره بټۍ کې رامنځته شوه. دا د مالي او ځاني زیانونو له پلوه د نړۍ تر ټولو بده غمیزه ده. همدا راز، د اتومي انرژۍ د یوازنیو هغو دوو پېښو له ډلې ده، چې د اتومي پېښې په نړیوال مقیاس کې په ۷ شمېره ډله (تر ټولو لوړ مقیاس) کې ډلبندي شوې دي، دویمه یې په ۲۰۱۱ ز کال کې په جاپان کې د فوکوشیما ډایچي اتومي غمیزه ده. په لومړني بېړني اقدام کې او وروسته د چاپېریال په پاکولو کې څه باندې ۵۰۰،۰۰۰ پاکوونکي ځواکونه ښکېل شول او ۱۸ میلیارده شوروي روبل یا د ۲۰۱۹ ز کال د ارزښت له مخې ۶۸ میلیارده امریکايي ډالره تخمیني لګښت پرې راغی.[۱][۲][۳][۴][۵]

دغه پېښه د یوه RBMK ډوله اتومي بټۍ د بخار پر توربین د خوندیتابه د ازمېښت پر مهال رامنځته شوه. د ازمېښت لپاره په چمتو کولو کې د بټۍ د توان د منظم شوي کمښت په جریان کې خروجي توان په ناڅاپي ډول صفر ته راکښته شو. اپرېټرانو نه‌ شوای کولای چې د ازمېښتي پروګرام د توان مشخصه شوې کچه بېرته عادي حالت ته راولي او په دې توګه بټۍ له بدو شرایطو سره مخامخ شوه. دغه ګواښ په عملیاتي لارښودونو کې نه و تشرېح شوی، له دې امله اپرېټرانو ازمېښت ته دوام ورکړ او د ازمېښت تر خلاصېدو وروسته یې بټۍ خاموشه کړه، خو د اپرېټرانو بې پروایي او د طراحۍ جدي نیمګړتیاوو په ګډه سره بټۍ چاودنې ته چمتو کړې وه. د خاموشېدو پر ځای یې یو ناکنترول شوی ځنځیري اتومي عکس‌العمل پیل کړ او ډېره انرژي یې آزاده کړه.[۶]

هسته ویلې شوه، دوو یا څو چاودنو د بټۍ هسته څیرې کړه او د بټۍ وداني یې ونړوله. ورپسې په آزاده هوا کې د بټۍ په هسته کې اور بل شو. په شاوخوا ۹ ورځو کې یې د پام وړ راډیو اکټیو ککړتیا خپره کړه ، چې د شوروي اتحاد ځینو برخو او لوېديځې اروپا ته ورسېده او په پای کې  د ۱۹۸۶ ز کال د مې میاشتې په ۴مه نېټه پای ته ورسېده. د راډیو اکټیو شاوخوا ۷۰ سلنه باران په ۱۶ کیلومترۍ کې پر بېلاروس واورېده. دغې اورلګېدنې نژدې هماغومره ککړتیا خپره کړه، لکه لومړۍ چاودنې چې خپره کړې وه. د پېښې له ځای څخه بهر د محیطي تشعشعاتو د کچې ډېرېدو له امله تر پېښې ۳۶ ساعته وروسته، په ۱۰ کیلومترۍ کې یوه سیمه ممنوعه او قرنطین شوه. له دغې سیمې څخه شاوخوا ۴۹۰۰۰ کسان، چې ډېری یې د پريپياټ وو، واېستل شول. له پراخې سیمې څخه د ۶۸۰۰۰ نورو کسانو په را ایستلو سره ممنوعه سیمه ۳۰ کیلومترو ته ډېره شوه او وروسته د چرنوبیل پر ممنوعه سیمه بدله شوه، چې مساحت یې شاوخوا ۲۶۰۰ کیلومتره مربع (۱۰۰۰ مایل مربع) ته رسېږي.[۷][۸][۹][۱۰]

د بټۍ چاودنې دوه انجنیران ووژل او دوه نور یې سخت وسوځول. د اور د مړ کولو، د بټۍ د بېرته سمولو او د خارجې شوې اتومي هستې د پاکولو لپاره پراخ عملیات پیل شول. په بېړني اقدام کې د دغه برېښناکوټ ۱۳۴ کارکوونکي او اور وژونکي د ډېرې اندازې ایونایز کوونکې تشعشع د جذب له امله د حادې تشعشع له سېنډروم سره په روغتون کې بستري شول. د دغو ۱۳۴ کسانو په ډله کې ۲۸ کسان په را وروسته ورځو او میاشتو کې مړه شول او په راتلونکو ۱۰ کلونو کې د تشعشعاتو له امله په نري رنځ(سرطان) د مړینې ۱۴ مشکوکې پېښې وشوې.[۱۱][۱۲]

پر عمومي روغتیا د چرنوبیل د پېښې اغېزې مشخصې نه دي. تر ۲۰۱۱ کال پورې د ماشومتوب په دوره کې د ټيروئيډ سرطان له امله د ۱۵ کسانو مړینه ثبت شوې ده. د ملګرو ملتونو یوې کمېټې ومونده چې ، تر دې مهاله د دغې پېښې له امله څه کم ۱۰۰ کسان وژل شوي دي. د بې‌درشله خطي ماډل (LNT Model) پر بنسټ ویل کېږي چې له دغې پېښې سره د تړلو مړینو ټولیز شمېر مشخص نه دی. په راتلونکو لسیزو کې د مړینو د ټولیز شمېر په اړه د دغه ماډل وړاندوینې متفاوتې دي. تر ټولو معتبرې څېړنې د شوروي اتحاد په یوازې درېیو هېوادونو کې تر ارزونو وروسته، د ۴۰۰۰ کسانو د مرګ‌ژوبلې او په ټوله اروپا کې ترارزونو وروسته له ۹۰۰۰ تر ۱۶۰۰۰ شاوخوا کسانو د مرګ‌ژوبلې وړاندوینه کوي.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

شوروي اتحاد د ۱۹۸۶ کال تر ډسمبر پورې د چرنوبیل د اتومي برېښناکوټ حفاظتي ډبرین تابوت جوړ کړ. دغه تابوت له پاتې‌شونو څخه د راډیو اکټیو ککړتیا خپراوی کم کړ او په هوا کې یې د خپرېدو مخه ونیوله. په هغه ځای کې یې د روغو پاتې شوو بټیو د خدمې لپاره د راډیو اکټیو خوندیتوب هم برابر کړ او دا کار یې د ۱۹۸۶ ز کال په وروستیو کې او په ۱۹۸۷ ز کال کې بیاځلي هم وکړ. د تابوت د پرله پسې خرابۍ له امله، دغه ځای په ۲۰۱۷ ز کال کې د چرنوبیل د نوي امن دیوال په احاطه کې وساتل شو. که څه هم د راډیو اکټیو ګواښ ورسره مل دی، خو دغه لویه محفظه د بټۍ د پاتې‌شونو او تابوت دواړو د لرې کولو امکان برابروي. ټاکل شوې ده چې اتومي پاک‌کاري په ۲۰۶۵ ز کال کې بشپړه شي.[۱۹]

مخینه(شالید)[سمول]

تر خاموشېدو وروسته د بټۍ سړېدل[سمول]

د برېښنا د تولید په عملیاتو کې په یوه اتومي بټۍ کې ډېری تولید شوې تودوخه له اتومي درز څخه د سوځېدونکو میلو په مرسته حاصلېږي، خو د پام وړ برخه (۶ سلنه) یې د پنډ درز له راډیو اکټیو ویجاړۍ څخه ترلاسه کېږي؛ دغه پروسه د ویجاړۍ د تودوخې په نامه یادېږي. د ویجاړۍ دغه تودوخه د درز د ځنځیري عکس‌العمل تر درېدو وروسته تر څه وخت پورې دوام کوي، لکه د بټۍ تر خاموشېدو وروسته، که هغه په بېړني ډول وي یا همداسې پلان شوې وي. د هستې د ډېرې ګرمېدا یا په بد حالت کې د هستې د ویلې کېدو د مخنیوي لپاره د سړوونکې مایع د پمپونو پر له پسې ګرځېدل ضروري دي. RBMK بټۍ اوبه د سړوونکې مایع په توګه کاروي چې د الکتریکي پمپونو په مرسته تاوېږي. د سړوونکې مایع د جریان چټکتیا د پام وړ ډېره ده. ۴مې شمېرې بټۍ د سوځېدو ۱۶۶۱ جلا کانالونه لرل، چې هره یوه یې په ساعت کې ۲۸ زره لېتره سړوونکي جریان ته اړتیا لرله، چې په ټولیز ډول د ټولې بټۍ لپاره په ساعت کې ۴۵ میلیونه لېتره کېږي. [۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

که په سټېشن کې ټول برېښنا پرې شوې وای، د چرنوبیل هرې بټۍ درې درې ملاتړي ډيزلي جنراتورونه لرل، خو تر پوره چمتو کېدو او د اصلي پمپ د چالانولو لپاره د ۵.۵ مېګاواټه اړینې خروجۍ تر برابرولو پورې یې له ۶۰ تر ۷۵ ثانیو پورې وخت ونیو. د هر پمپ پر سر د تعادل ځانګړي وزنونه پمپونه د دې وړ ګرځوي، چې د سکون له لارې سړوونکې مایع واخلي او په پای کې د جنراټور تر چالانېدو پورې رامنځته شوې تشه ډکه کړي. له دې سره سره، که د سټېشن له خامشېدو سره هم‌ مهاله یوه ۶۰۰ ملي‌متري (۲۴ انچه) سړوونکې لوله څيرې شي، د خوندیتابه لوړ خطر شته دی. په دې سناریو کې باید د هستې بېړنی سړوونکی سیستم (ECCS) د هستې داخل ته اضافي اوبه پمپ کړي، تر څو د تبخیر له امله د ضایع شوې سړوونکې مایع ځای ونیسي. دا نظریه مطرح شوې وه چې د بټۍ د بخار د توربین تاوېدونکی حرکت د اوبو د پمپونو له لارې د ECCS د چالانولو لپاره د اړین برق د تولید لپاره کارېدای شي. له توربین څخه د انرژۍ په اخیستو سره د توربین سرعت کمېږي، خو ارزونو وښوده چې، ښايي دومره انرژي موجوده وي چې د ۴۵ ثانیو لپاره د سړوونکو پمپونو د چالان ساتلو لپاره برېښنا تولید کړي. دغه چاره د بهرنۍ برېښنا د بشپړې پرې کېدو او د بېړنیو جنراتورونو د چالانېدو تر منځ پرته تشه په بشپړ ډول نه ډکوي، خو حالت کرارولای شي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

سرچينې او ياداښتونه[سمول]

  1. "Chernobyl Nuclear Accident". www.iaea.org. 14 May 2014. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. Burgherr, Peter; Hirschberg, Stefan (2008). "A Comparative Analysis of Accident Risks in Fossil, Hydro, and Nuclear Energy Chains". Human and Ecological Risk Assessment. 14 (5): 947–973. doi:10.1080/10807030802387556. S2CID 110522982. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. (په 12 April 2011 باندې). Fukushima: As Bad as Chernobyl?.
  4. "Chernobyl: Assessment of Radiological and Health Impact, 2002 update; Chapter II – The release, dispersion and deposition of radionuclides" (PDF). OECD-NEA. 2002. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۲۲ جون ۲۰۱۵. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ جون ۲۰۱۵. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. Johnson, Thomas (author/director) (2006). The battle of Chernobyl. Play Film / Discovery Channel. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة) (see 1996 interview with Mikhail Gorbachev)
  6. "INSAG-7: The Chernobyl Accident: Updating of INSAG-1" (PDF). IAEA. 1992. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۲۰ اکتوبر ۲۰۱۸. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ نومبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. McCall, Chris (April 2016). "Chernobyl disaster 30 years on: lessons not learned". The Lancet. 387 (10029): 1707–1708. doi:10.1016/s0140-6736(16)30304-x. ISSN 0140-6736. PMID 27116266. S2CID 39494685. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. "Chernobyl-Born Radionuclides in Geological Environment", Groundwater Vulnerability, John Wiley & Sons, Inc, 10 October 2014, د کتاب پاڼي 25–38, doi:10.1002/9781118962220.ch2, د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-118-96222-0 الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. "Belarus: Five things you may not know about the country". BBC. 11 August 2020. د لاسرسي‌نېټه ۱۵ اگسټ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  10. Steadman, Philip; Hodgkinson, Simon (1990). Nuclear Disasters & The Built Environment: A Report to the Royal Institute. Butterworth Architecture. د کتاب پاڼې 55. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-40850-061-6. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. Mettler Jr., Fred A. "Medical decision making and care of casualties from delayed effects of a nuclear detonation" (PDF). The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۲ جولای ۲۰۱۸ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ نومبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. Nagataki, Shigenobu (23 July 2010). "Latest Knowledge on Radiological Effects: Radiation Health Effects of Atomic Bomb Explosions and Nuclear Power Plant Accidents". Japanese Journal of Health Physics. 45 (4): 370–378. doi:10.5453/jhps.45.370. مؤرشف من الأصل في ۲۸ اپرېل ۲۰۱۹. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ نومبر ۲۰۱۸. People with symptoms of acute radiation syndrome: 134 (237 were hospitalized), 28 died within 3 months, 14 died within the subsequent 10 years (2 died of blood disease) الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. "Chernobyl 25th anniversary – Frequently Asked Questions" (PDF). World Health Organization. 23 April 2011. مؤرشف (PDF) من الأصل في ۱۷ اپرېل ۲۰۱۲. د لاسرسي‌نېټه ۱۴ اپرېل ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. "Chernobyl: the true scale of the accident". World Health Organization. 5 September 2005. مؤرشف من الأصل في ۲۵ فبروري ۲۰۱۸. د لاسرسي‌نېټه ۰۸ نومبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. "UNSCEAR assessments of the Chernobyl accident". www.unscear.org. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. Smith, Jim T (3 April 2007). "Are passive smoking, air pollution and obesity a greater mortality risk than major radiation incidents?". BMC Public Health. 7 (1): 49. doi:10.1186/1471-2458-7-49. PMC 1851009. PMID 17407581. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. Rahu, Mati (February 2003). "Health effects of the Chernobyl accident: fears, rumours and the truth". European Journal of Cancer. 39 (3): 295–299. doi:10.1016/S0959-8049(02)00764-5. PMID 12565980. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. Peplow, M. (1 April 2006). "Special Report: Counting the dead". Nature. 440 (7087): 982–983. Bibcode:2006Natur.440..982.. doi:10.1038/440982a. PMID 16625167. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. (په 3 January 2010 باندې). Chernobyl nuclear power plant site to be cleared by 2065.
  20. Ragheb, M. (22 March 2011). "Decay Heat Generation in Fission Reactors" (PDF). University of Illinois at Urbana-Champaign. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۴ مې ۲۰۱۳ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۲۶ جنوري ۲۰۱۳. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  21. "DOE Fundamentals Handbook – Nuclear physics and reactor theory" (PDF). United States Department of Energy. January 1996. د کتاب پاڼې 61. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۱۹ مارچ ۲۰۱۴ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ جون ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. "Standard Review Plan for the Review of Safety Analysis Reports for Nuclear Power Plants: LWR Edition (NUREG-0800)". United States Nuclear Regulatory Commission. May 2010. مؤرشف من الأصل في ۱۹ جون ۲۰۱۰. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ جون ۲۰۱۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. Medvedev, Zhores A. (1990). The Legacy of Chernobyl (الطبعة First American). W.W. Norton & Company. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-393-30814-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. Dmitriev, Viktor (30 November 2013). "Turbogenerator Rundown". Причины Чернобыльской аварии известны. N/A. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ سپټمبر ۲۰۲۱. На АЭС с реакторами РБМК-1000 используется выбег главных циркуляционных насосов (ГЦН) как самозащита при внезапном исчезновении электропитания собственных нужд (СН). Пока не включится резервное питание, циркуляция может осуществляться за счет выбега. С этой целью для увеличения продолжительности выбега, на валу электродвигателя –привода ГЦН установлен маховик с достаточно большой маховой массой. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. "Main Circulating Pumps". Справочник "Функционирование АЭС (на примере РБМК-1000)". N/A. 19 September 2021. د لاسرسي‌نېټه ۱۹ سپټمبر ۲۰۲۱. Для увеличения времени выбега на валу электродвигателя установлен маховик. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. کينډۍ:Harvard citation no brackets
  27. Medvedev, Zhores A. (1990). The Legacy of Chernobyl (الطبعة First American). W.W. Norton & Company. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-393-30814-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)