د پاکستان تاریخ (له ۱۹۴۷ز کال نه تر اوسه)

د پاکستان اسلامي جمهوریت تاریخ، د ۱۹۴۷ز کال د اګسټ په ۱۴مه پیل شو، دغه هېواد د یوې مستعمرې په توګه د بریتانیا د مشترک المنافع هېوادونو په چوکاټ کې د پاکستاني خوځښت او د هند د وېش په پایله کې رامنځته شو. د پاکستاني ملت تاریخ، د هند په بر صغیر کې د محمد بن قاسم له خوا له اسلامي واکمنۍ سره پیل شو او د مغولو په دوره کې خپل اوج ته ورسېد. په ۱۹۴۷ز کال کې پاکستان له لوېدیځ پاکستان ( ننني پاکستان) او ختیځ پاکستان (اوسني بنګله دېش) نه جوړ شو. د آل انډیا مسلم لیګ مشر او بیا د پاکستان مسلم لیګ مشر محمد علي جناح واکمن شو او د مسلم لیګ عمومي منشي لیاقت علي خان لومړی وزیر شو. پاکستان د ۱۹۵۶ز کال د اساسي قانون له مخې ډیموکراټیک اسلامي هېواد وبلل شو.

پاکستان په ۱۹۷۱ز کال کې له کورنۍ جګړې او د هند له پوځي لاسوهنې سره مخامخ شو، چې په پایله کې یې د پاکستان ختیځه برخه جلا شوه او د بنګله دېش په نامه نوی هېواد رامنځته شو. دغه هېواد له هند سره هم نا حل شوي ځمکني اختلافات لري، چې په پایله کې یې څلور جګړې وشوې. پاکستان په سړې جګړې کې له امریکا سره نږدې اړیکې لرلې. د افغان – شوروي په جګړه کې یې د سني مجاهدینو ملاتړ وکړ او د شوروي ځواکونو په ماتې کې یې مهمه ونډه لرله، چې له افغانستان نه یې وتلو ته اړ کړل. دغه هېواد لا هم د ترهګرۍ، بېوزلۍ، بېسوادۍ، فساد او سیاسي بې ثباتۍ له ګواښونو سره مخامخ دی.

پاکستان یو اټومي ځواک او د اټومي وسلو اعلان شوی دولت دی، چې د ۱۹۹۸ز کال په می کې یې د خپل سیال جمهوریت هند د پینځو اټومي ازموینو په ځواب کې، شپږ اټومي ازموینې ترسره کړې. لومړۍ پینځه ازموینې یې د می په ۲۸مه او شپږمه یې د می په ۳۰مه ترسره کړې. له دې سره پاکستان په نړۍ کې اووم، په سویلي اسیا کې دویم او په اسلامي نړۍ کې یوازینی هېواد دی. پاکستان د ثابتو وسله والو ځواکونو په لرلو سره په نړۍ کې شپږم ځای لري او د خپلې بودیجې ډېره برخه پر دفاع لګوي. پاکستان د OIC بنسټ، د سارک، د ټروریزم ضد اسلامي پوځي ائتلاف، د ملګرو ملتونو، د شانګهای د همکارۍ سازمان، د ملګرو ملتونو د مشترک المنافع، ARF، د اقتصادي همکاریو سازمان، او د داسې نورو په ګډون د ډېرو نړیوالو سازمانونو غړیتوب لري.

د پاکستان جوړېدل

پاکستان د ۱۹۴۷ز کال د اګسټ په ۱۴مه (د ۱۳۶۶ل کال د روژې په ۲۷مه) خپلواکي ترلاسه کړه. یوه ورځ وروسته هند خپلواک شو. د بریتانوي هند دوه ولایتونه پنجاب او بنګال د راډکلیف کمیسیون له خوا پر مذهبي لیکو سره ووېشل شول. پر لارد ماونټ بیټن تور دی، چې د راډکلیف په کمیسیون کې یې د هند په ګټه لیکې رسمې کړې. د پنجاب لوېدیځه برخه چې مسلمانان وو، پاکستان ته لاړل او ختیځه برخه یې چې هندوان او سیکان وو، هند ته لاړل، خو د پنجاب په ختیځه برخه کې د مسلمانانو لږه کي او په لوېدیځه برخه کې یې د هندوانو او سیکانو لږه کي ژوند کوي.

هېڅ تصور یې نه کېده، چې د وېش له امله به د نفوسو لېږد اړین وي. له مذهبي لږه کیو تمه کېده، تر څو په هغو ایالتونو کې پاتې شي، چې دوی په کې ژوند کاوه. په هر حال، د پنجاب لپاره یوه استثنا رامنځته شوه، چې په نورو ولایتونو کې نه پلې کېده. په پنجاب کې سخت ډله ییز بغاوت پیل شو، چې د هند او پاکستان حکومتونه يې اړ کړل، تر څو په پنجاب کې د مېشتو مسلمانانو او هندو/سیک لږه کي سره په جبري ډول تبادله کړي. د دغه نفوس تر تبادلې وروسته، یوازې څو زره د ټیټې طبقې هندوان په پاکستاني پنجاب کې پاتې شول او ډېر لږ مسلمانان د هندي پنجاب په مالیرکوټلا ښار کې پاتې شول. سیاستپوه اشتیاق احمد وایي: که څه هم په پنجاب کې مسلمانانو تاوتریخوالی پیل کړی و، خو د ۱۹۴۷ز کال تر پایه په ختیځ پنجاب کې، چې څومره مسلمانان د هندوانو او سیکانو له خوا وژل شوي وو، د هغو هندوان او سیکانو په پرتله ډېر وو، چې د پنجاب په لوېدیځ کې د مسلمانانو له خوا وژل شوي وو. نهرو د اګسټ په ۲۲مه ګاندي ته ولیکل چې: تر هغه مهاله، په ختیځ پنجاب کې د هندوانو او سیکانو په پرتله دوه برابره مسلمانان په لوېدیځ پنجاب کې وژل شوي دي.

تر لس میلیونه ډېر وګړي، له نوو پولو کډوال شول او د ۲۰۰۰۰۰ او ۲۰۰۰۰۰۰ تر منځ وګړي په پنجاب کې د ډله ییز تاوتریخوالي له امله ووژل شول، ځینې پوهان یې د مذهبونو ترمنځ د «د غچ اخیستلو د نسل وژنې» په توګه تشرېح کوي. د پاکستان حکومت ادعا کړې، چې هندوانو او سیکانو ۵۰۰۰۰ مسلمانې ښځې تښتولې او جنسي تېری یې پرې کړی، بل خوا د هند حکومت ادعا کړې، چې مسلمانانو یې ۳۳۰۰۰ هندوې او سیکانې ښځې تښتولې او تېری یې پرې کړی. دواړو حکومتونو په ۱۹۵۰ ز لسیزه کې د تښتول شوو ښځو د بېرته ستنېدو هوکړه وکړه، چې په زرګونو هندوې، سیکانې او مسلمانې ښځې خپلو کورونو ته ستنې شوې. د کشمیر پر سر جګړه، د هند او پاکستان لومړۍ جګړه شوه، چې د ملګرو ملتونو په مرسته پای ته ورسېده، خو دا د کشمیر لانجه شوه، چې تر ۲۰۲۱ز کال پورې هم حل نه شوه.

۲۰۰۸ز – ۲۰۱۲ز: څلورمه ډیموکراټیکه دوره

لومړي وزیر ګیلاني، د څلورو ولایتونو له ګټونکو ګوندونو سره د ګډ حکومت مشري وکړه. د پاکستان سیاسي جوړښت د نیمه ریاستي نظام پر ځای پر پارلماني ډیموکراسۍ بدل شو. پارلمان د پاکستان ۱۸م اساسي قانون تصویب کړ او پلی یې هم کړ، چې د پاکستان ولسمشر د دولت پر رسمي مشر بدلوي او استبدادي او اجرائیوي اختیارونه لومړي وزیر ته سپاري. له ۲۰۰۰ز – ۱۱ز کال پورې ګیلاني د عمومي افکارو تر فشار لاندې و او له امریکا سره په همکارۍ کې یې وسله والو ځواکونو ته امر وکړ، چې د پاکستان په شمال لوېدیځ کې د طالب ځواکونو پر وړاندې پوځي عملیات ترسره کړي. دوی په شمال لوېدیځ کې د طالبانو ملېشې وځپلې، خو په نورو ځایونو کې تروریستي بریدونو دوام درلود. د دغه هېواد رسنۍ ډېرې آزادې شوې او د هندي رسنیو د چینلونو له بندیز سره سم د پاکستان موسیقۍ، هنر او کلتوري فعالیتونو په ملي کچه وده وکړه.

په ۲۰۱۰ز او ۲۰۱۱ز کلونو کې د پاکستان او امریکا اړیکې وروسته تر هغه خرابې شوې، چې د سي آی اې یوه قراردادي، په لاهور کې دوه ملکي وګړي ووژل او اسامه بن لادن د امریکا له خوا د پاکستان له پوځي اکاډیمۍ نه د یو میل په واټن کې په خپل کور کې ووژل شو. امریکا پر پاکستان د بن لادن په ملاتړ سختې نیوکې وکړې، په داسې حال کې چې ګیلاني پر خپل حکومت غږ وکړ، چې پر خپلې بهرنۍ تګلارې دې بیا کتنه وکړي. په ۲۰۱۱ز کال کې د ګیلاني له خوا د ناټو او پاکستان تر منځ تر سرحدي نښتو وروسته د ناټو د ټولو لویو اکمالاتو د بندولو لپاره ګامونه واخیستل شول. په ۲۰۱۲ز کال کې د بهرنیو چارو وزیرې حنا رباني کهر روسیې ته پټ سفر وکړ، چې تر دې سفر وروسته یې له روسیې سره اړیکې ښې شوې. ګیلاني د فساد د تورونو د پلټلو لپاره د پرله پسې ځنډونو له امله محکمې ته په سپکاوی تورن شو، چې د ۲۰۱۲ز کال د اپریل په ۲۶مه له واکه لرې شو او پروېز اشرف یې ځایناستی شو.

د پارلماني دورې تر بشپړېدو وروسته، په پاکستان کې په لومړي ځل د ۲۰۱۳ز کال د می په ۱۱مه ټولټاکنې ترسره شوې. کله چې د پاکستان محافظه کار مسلم لیګ ګوند (ن) په پارلمان کې نږدې فوق العاده اکثریت ترلاسه کړ، نو له دې سره یې د هېواد سیاسي منظرې هم بدلون وکړ. نواز شریف د می په ۲۸مه لومړی وزیر شو. په ۲۰۱۵ز کال کې د پاکستان – چین تر منځ اقتصادي دهلیز پیل شو. په ۲۰۱۷ز کال کې د پاناما پېپرز قضیه د دې لامل شوه، چې شریف د سترې محکمه له خوا له صلاحیته بې برخې شي. تر هغه وروسته شاهد خاقان عباسي د ۲۰۱۸ز کال تر نیمایي پورې لومړی وزیر و. د PML – N  حکومت، د پارلمانې دورې تر بشپړېدو وروسته منحل شو.

په ۲۰۱۸ز کال کې عمومي ټولټاکنې وشوې، چې د لومړي ځل لپاره PTI (انصاف تحریک ګوند) بریالی شو. عمران خان لومړی وزیر او عارف علوي د ولسمشر په توګه وټاکل شو. په ۲۰۱۸ز کال کې د فډرالي ادارې په مشرۍ  قبایلي سیمې له ګاونډي خیبر پښتونخوا سره یوځای شوې. په ۲۰۲۰ز کال کې د کووېډ – ۱۹ وبا په ټول هېواد کې خپره شوه.