د ټایلنډ تاریخ
د ټاي قومي ګروپ د سویل ختیځې اسیا اصلي خاورې ته د څو پېړیو په اوږدو کې کډه کړې ده. د سیام کلیمه (سیام) په پالي ژبه کې د سروزرو خاوره معنی ورکوي، په سانسکریټ ژبه کې بیا د تیاره معنی ورکوي او په مون ژبه کې د پردي معنی ورکوي. د Xianluo کلیمه بیا د چینایانو له خوا د ایوتایا سلطنت ته کاریدله چې د سوفانافوم له ایالت چې مرکز یې په نننی سوفان بوري کې ده او د لاو ایالت څخه یو ځای شوی و چې مرکز یې په ننني لاپ بوري کې ده. ټایلنډیانو ته د دوی د هېواد نوم موئانګ ټای و. [۱]
د غربیانو له خوا د دې هېواد لپاره د سیام نوم کارول په ډېر احتمال سره له پرتګالیانو څخه تر لاسه شوی. پرتګالي تاریخ لیکونکي لیکلي دي چې د ایوتایا پاچا بوروماټرایلوکاناټ په ۱۴۵۵ کال کې د اوسنۍ مالیزیا په ټاپووزمه کې د مالاکا سلطنت ته لشکرکشي وکړه او کله چې په ۱۵۱۱ کال کې مالاکا فتحه شوه، نو پرتګالیانو د ایوتایا سلطنت ته یو ډیپلوماتیک پلاوی ولیږول. یوه پېړۍ وروسته، د ۱۶۱۲ کال د اګسټ په ۱۵مه د ختیځ هند د کمپنۍ یوه سوداګر د لومړي جیمز پاچا یو لیک له ځان سره راوړ او سیام ته ولاړ. د ۱۹مې پېړۍ په وروستیو کې، د سیام کلیمه په جغرافیايي نوم اېښودنو کې هومره کاریدلی و چې پرته له دې نوم په بل هېڅ نوم سره چا نشوای پېژندلای.[۲][۳]
د هندوشوو پاچاهي ګانې لکه مون، د خمر سترواکي او د مالای ټاپووزمې مالایايي دولتونو او سوماترا پر دغه سیمه باندې حکومت کاوه. ټایلنډیانو خپل ایالتونه رامنځته کړل: نګوینیانګ، د سوکوټای پاچاهي، د چینګ مای پاچاهي، لان نا او ایوتایا پاچاهي. دغو هېوادونو له یوه بل سره جګړې وکړي او تل د خمریانو، برما او ویتنام تر ګواښ لاندې و. په نولسمه پېړۍ او د شلمې پېړۍ په لومړیو کې، په سویلي ختیځه اسیا کې یوازینی هېواد چې د اروپایانو له استعمار څخه خوندي پاتې شو هغه ټایلنډ و او د دې کار لامل هم د پاچا چولالانګکورن له خوا د متمرکزو اصلاحاتو راوستل او دا چې فرانسویانو او بریتانویانو تصمیم ونیو تر څو دا هېواد د خپلو سترواکیو تر منځ د شخړو د مخنیوي په خاطر د یوه حایل بې پلوه هېواد په توګه وساتي. په ۱۹۳۲ کال کې د مطلقه سلطنت له پای ته رسېدو وروسته، ټایلنډ د ۶۰ کلونو لپاره یو بشپړ پوځي حکومت درلود تر هغه چې بیا وروسته یو منتخب دیموکراتیک دولت په کې رامنځته شو.
وړاندې له تاریخ
[سمول]د سویل ختیځې آسیا اصلي خاوره د زرګونو کلونو لپاره د بېلابېلو بومي خلکو سیمه وه. د لامپانګ انسان په توګه د هومو ارکتوس د فوسیلونو کشف کېدل د لرغونو انسانانو یوه بېلګه ده. دا پاتې شونې د لومړي ځل لپاره د لامپانګ د ولایت په غارونو کې کشف شو. د همدې موندنو قدامت په پلیستوسن کې شاوخوا ۱۰۰۰۰۰۰ تر ۵۰۰۰۰۰ کلونو پورې رسیږي. همداشان د ۴۰۰۰۰ کاله وړاندې اړوند سنګي مصنوعات د ټایلنډ په کرابي کې د مای هونګ سون او لانګ رونګرین په یو ډبرین پناځای ټام لوډ کې تر لاسه شوي دي. له ۱۸۰۰۰ تر ۳۰۰۰ کاله وړاندې د لرغون پېژندونکو معلومات چې زیاتره یې له غارونو او ډبرینو پناځایونو څخه تر لاسه شوي دي له هاوبینهین وښو خوړونکو سره تړاو لري.[۴][۵]
لومړني دولتونه او د هندوشوو دولتونه
[سمول]په ننني ټایلنډ کې زیات شمېر داسې سیمې شته چې لرغونتوب یې د برونزو (۱۵۰۰ تر ۵۰۰ وړاندې له میلاد) او د اوسپنې عصر (۵۰۰ کاله وړاندې له میلاد تر ۵۰۰ کاله وروسته له میلاد) ته رسیږي. لکه څرنګه چې د لرغون پېژندونکو د څېړنو له مخې په ګوته شول، هغه سیمې چې اوسنی ټایلنډ ورته ویل کېږي، د یشم په سمندري لاره کې یې برخه درلوده. دا د سوداګرۍ هغه شبکه وه چې د ۳۰۰۰ کلونو لپاره یې له میلاد څخه ۲۰۰۰ کاله وړاندې او له میلاد څخه ۱۰۰۰ کاله را وروسته فعاله وه. اوسمهال د بن چیانګ سیمه (د اوډون ټاني ولایت شاوخوا) په سویل ختیځه اسیا کې د مسو او برونزو د تولید د لومړني مرکز په توګه پېژندل شوې ده چې لرغونتوب یې له میلاد څخه شاوخوا ۲۰۰۰ کاله مخکې وخت ته رسیږي.[۶][۷][۸][۹][۱۰]
په هندوچین کې د یوه سیاسي نهاد تر ټولو زاړه پېژندل شوي سوابق فونان کې دي – د دې سیمې مرکز د مکونګ په ډلټا او د ننني ټایلنډ په ځینو برخو کې راځي. چینايي کلیزې د لومړۍ میلادي پېړۍ شاوخوا د فونان شتون مني. د لرغون پېژندنې اسناد د دې ښکارندوی دي چې په دغه سیمه کې له میلاد څخه څلور پېړۍ مخکې انسانانو په پراخه کچه ژوند کړی دی.[۱۱][۱۲]
همداشان، دا سیمه د استرواسیایي او مالایو – سومباوان ژبو د بومي تمدنونو کوربه وه. سره له دې هم، د ټایلنډ په اړه له ۱۳مې پېړۍ وړاندې ډېر کم معلومات وجود لري، ځکه چې ادبي او عیني سرچینې کمې دي او د همدې دورې په اړه زیاتره معلومات د لرغون پېژندنې له شواهدو څخه تر لاسه شوي دي. د سویل ختیځې اسیا د نورو سیمو په څېر، ټایلنډ په کلکه سره د هند د کلتور او مذهبونو تر اغېز لاندې و یعنې په لومړۍ میلادي پېړۍ کې د فونان له پاچاهي نیولې بیا د خمر تر سترواکۍ پورې. دغه هندوشوي پاچاهۍ عبارت دي له Dvaravati، Srivijaya او خمر سترواکۍ څخه. E. A. Voretzsch پر دې اند دی چې بودیزم باید د هند د ماوریا سترواکۍ د اشوکا سترواک پر مهال په لومړۍ زریزه کې ټایلنډ ته راغلی وي. وروسته بیا ټایلنډ د سویلي هند د پالاوا سلسلې او د شمالي هند د ګوپتا سترواکۍ تر اغېز لاندې راغی. [۱۳][۱۴]
مرکزي ټایلنډ
[سمول]د چاو فرایا سیند چې اوس مهال د ټایلنډ په مرکز کې بهیږي یو مهال د Mon Dvaravati د کلتور کور و چې له اوومې پېړۍ تر لسمې پېړۍ پورې ډېر عام و. سامویل بیل د سویل ختیځې اسیا د چینايي لیکنو به منځ کې د «دولوبودي» په نوم د حکومت د ډول په نوم کشف کړ. د شلمې پېړۍ په لومړیو کې، د کوډس جورج په مشرۍ د لرغون پېژندنې څېړنو د ناخون پاټوم ولایت د Dvaravati د کلتوری مرکز په توګه په ګوته کړ. دا دوه مهمې سیمې ناکورن پاټوم او یو ټونګ (په ننني سوفان بوري ولایت کې) و. د Dvaravati کتیبې په سانسکریټ او مون ژبو لیکل شوي دي چې د الفبا توري یې د سویلي هند د Pallava له سلسلې څخه را اخیستل شوي دي.[۱۵]
باور پر دې دی چې Dvaravati د Theravada بودیزم له سريلانکا سره د اړیکو له لارې تر لاسه کړی، په داسې حال کې چې حاکمې طبقې بیا په هندو دینونو کې برخه اخیسته. د Dvaravati هنر له هغې ډلې د بودا مجسمې او اسټوپي، د هند د ګوپتا سترواکۍ سره ډېر ورته والی لري. د چاو درې ختیځې برخې بیا د خمریانو او هندوانو تر اغېز لاندې وه ځکه چې هلته موندل شوې کتیبې ټولې په سانسکریټ او خمر ژبو باندې لیکل شوي دي.[۱۶]
Dvaravati د ښاري دولتونو یوه شبکه وه چې د ماندالا د سیاسي ماډل له مخې به یې ځواکمنو ته درناوی کاوه. د Dvaravati کلتور همداشان ایسان او د ټاکرا ایسټموس سویل ته هم وغځید. Dvaravati کلتور د لسمې پېړۍ په شاوخوا کې خپل اغېز له لاسه ورکړ، دا هغه مهال و چې هغوی د لاو-خمر یو موټي سیاست ته تسلیم شول.
د لسمې پېړۍ شاوخوا، د Dvaravati ښاري دولتونه د لاوو له ماندالانو (نننۍ لوپبوري) او سووارنابومي (نننی سوفان بوري) سره یو ځای شو. په شمالي تواریخو کې د یوې افسانې له مخې، په ۹۰۳ کال کې د تمبرالینګا یوه پاچا په لاو برید وکړ او لاو یې ونیو او یو مالایي شهزاده یې پر تخت کېناوه. مالایي شهزاده د خمر له یوې شهزادګۍ سره چې د انګکوري د سلسلې د وینو له حمام څخه را تښتیدلې وه واده وکړ. د همدې جوړې زوی د خمر له تاج او تخت سره سیالي وکړه او لومړی سوریاوارمان (۱۰۰۶-۱۰۵۰) شو او په همدې ترتیب سره یې لاوو د واده په مټ د خمر تر سلطې لاندې راوست. لومړي سوریاوارمان همداشان د خورات سیمې (چې وروسته د ایسان په نوم یادیده) ونیولي او زیات شمېر معبدونه یې ودان کړل.
سرچينې
[سمول]- ↑ Campos 1941, p. 119
- ↑ Wright & Breakspear 1908, p. 18
- ↑ Wright & Breakspear 1908, p. 16
- ↑ Lekenvall 2012
- ↑ Anderson 1990
- ↑ Tsang, Cheng-hwa (2000), "Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan", Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association, 20: 153–158, doi:10.7152/bippa.v20i0.11751
- ↑ Turton, M. (2021). Notes from central Taiwan: Our brother to the south. Taiwan's relations with the Philippines date back millennia, so it's a mystery that it's not the jewel in the crown of the New Southbound Policy. Taiwan Times.
- ↑ Everington, K. (2017). Birthplace of Austronesians is Taiwan, capital was Taitung: Scholar. Taiwan News.
- ↑ Bellwood, P., H. Hung, H., Lizuka, Y. (2011). Taiwan Jade in the Philippines: 3,000 Years of Trade and Long-distance Interaction. Semantic Scholar.
- ↑ Higham, Charles; Higham, Thomas; Ciarla, Roberto; Douka, Katerina; Kijngam, Amphan; Rispoli, Fiorella (10 December 2011). "The Origins of the Bronze Age of Southeast Asia". Journal of World Prehistory. 24 (4): 227–274. doi:10.1007/s10963-011-9054-6. S2CID 162300712.
- ↑ "The Virtual Museum of Khmer Art – History of Funan – The Liang Shu account from Chinese Empirical Records". Wintermeier collection. Archived from the original on 13 July 2015. نه اخيستل شوی 10 February 2018.
- ↑ "State-Formation of Southeast Asia and the Regional Integration – "thalassocratic" state – Base of Power is in the control of a strategic points such as strait, bay, river mouth etc. river mouth etc" (PDF). Keio University. Archived (PDF) from the original on 4 March 2016. نه اخيستل شوی 10 February 2018.
- ↑ Thailand. History Archived 6 October 2014 at the Wayback Machine.. Encyclop?dia Britannica Online
- ↑ "Some Aspects of Asian History and Culture" by Upendra Thakur p.157
- ↑ Wyatt 2003, p. 18
- ↑ Brown, Robert L. (1996). The Dvaravati wheels of law and the Indianization of South East Asia. Leiden: E.J.Brill