منځپانگې ته ورتلل

د وګړو یا ډلو جنیټیک

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا


د وګړو یا ډلو جنیټيک د جنیټیک یوه فرعي څانګه ده چې د جمعیتونو تر منځ د جنیټيکي توپیرونو په اړه بحث کوي او د تکاملي بیولوژۍ یوه برخه ده. د بیولوژۍ په دې څانګه کې د تطابق، تکثیر او د جمعیت د جوړښت په څېر ښکارندې یا پدیدې څېړل کېږي. [۱]

د وګړو یا ډلو جنیټيک د معاصر تکاملي ترکیب په رامنځته کېدو کې یو حیاتي عنصر و. لومړني بنسټګران یې «سېوال رایټ»، «جي بي اېس هالډن» او «رونالډ فېشر» وو چې د کمیتي جنیټیک د اړوندو څانګو بنسټونه یې هم کېښودل. د وګړو جنیټیک په دودیز ډول یوه ډېره ریاضیکي څانګه ده او نظري، لابراتواري او ساحوي څېړنې په کې شاملې دي. د وګړو یا ډلو جنیټیکي ماډلونه هم د DNA د مسلسل  احصایوي استنتاج لپاره او هم د مفهوم د ثبوت او رد لپاره کارول کېږي. [۲]

تاریخچه

[سمول]

د وګړو یا ډلو جنیټیک د منډلي وراثت او بیوسټاټيک ماډلونو تر منځ د روغې جوړې په توګه پیل شو. طبیعي انتخاب یوازې هغه وخت د تکامل لامل کېږي چې په یوه نفوس کې پوره جنیټيکي بېلابېلوالی موجود وي. د منډلي جنیټیک تر کشف وړاندې یوه عامه فرضیه د وراثت ترکیب و. خو د وراثت په ترکیب سره جنیټیکي بدلون په چټکۍ له منځه ځي او د طبیعي یا جنسي انتخاب په مرسته شوی تکامل داسې کېږي چې د منلو وړ نه وي. په منډلي وراثت سره په وګړو یا ډلو کې د بېلابېلوالي د ساتنې د څرنګوالي لپاره «هارډي واینبرګ» حل‌لاره وړاندې کوي. د دغه اصل له مخې د انتخاب، تحول [په وراثت کې ناڅاپي بدلون]، لېږدېدنې او جنيټيکي بدلون په نشتون کې د الیلونو (په یوه جین کې بدلونونه) زیاتوالی ثابت پاتې کېږي.[۳]

په دې برخه کې بل مهم ګام د بریتانیايي بیولوژېسټ او د احصایې متخصص «رونالډ فېشر» څېړنه وه. فېشر د مقالو په یوه ټولګه کې چې له ۱۹۱۸ کال وروسته پیل شوې او په ۱۹۳۰ کال کې د جنیټيکی نظریې په نامه کتاب ترې جوړ شو، وښوده چې د بیومټرېسټونو په مرسته دوامدار اندازه شوي ګډ بدلونونه د اکثرو جلا جینونو له ترکیبي کړنلارې سره رامنځته کېدای شي، طبیعي انتخاب په وګړو کې د الیلونو فرېکونسي بدلولی شي او په پایله کې تکامل ته رسېږي. بل انګرېز جنيټيک پوه « جي بي اېس هالډن» د مقالو په یوه لړۍ کې چې په ۱۹۲۴ کال کې پیل شوه، د شرایطو تر پراخې کچې لاندې په يوه جیني ځای کې د الیل د فرېکونسۍ د بدلون ریاضیات وکارول. هالډن د طبیعي انتخاب د واقعي دنیا د بېلګو لپاره احصایوي تحلیل وکاراوه، لکه د پتنګ تکامل او صنعتي میلانیزم؛ ده څرګنده کړه چې د انتخاب ضرایب ښايي تر هغه ډېر وي چې فېشر فکر کاوه، دا د ککړتیا تر ډېرېدو وروسته د ستر یا پټولو د یوې ستراتيژۍ په توګه د چټک تطبیقي تکامل لامل کېږي. [۴][۵]

امریکايي بیولوژېسټ «سېوال رایټ» چې د حیواناتو د نژاد د اصلاح په ازمېښتونو کې یې مخینه لرله، د کوچنیو او نسبتاً منزوي وګړو یا ډلو د متقابلو جینونو پر ترکیب او هغو هم‌نژادي اغېزو یې تمرکز وکړ چې جنیټيکي بېځایه کېدنې ښيي. رایټ په ۱۹۳۲ کال کې د تطبیقي منظرې مفهوم وړاندې کړ او استدلال یې وکړ چې جینیټکي بېځایه کېدنه او هم‌نژادي کولی شي کوچني او منزوي فرعي جمعیتونه یا ډلې له یوه تطبیقي اوج څخه لرې کړي او طبیعي انتخاب ته دا اجازه ورکړي چې دغه کوچنی جمعیت د بېلابېلو تطبیقي اوجونو لوري ته واړوي.

فېشر، هالډن او رایټ د وګړو یا ډلو د جنيټيک د څانګې بنسټ کېښود. دغه طبیعي انتخاب له منډلي جنيټيک سره مدغم شو چې د تکامل د کړنلارې د څرنګوالي په اړه د یوې واحدې نظریې په پراختیا کې لومړنی حیاتي ګام و. [۴][۵]

معاصر ترکیب

[سمول]

د موجوداتو د جنیټيک ریاضیاتو په لومړیو کې د معاصر ترکیب د پیل په توګه وده وکړه. د «بیټي» په څېر ځينو لیکوالانو ادعا وکړه چې د موجوداتو جنیټيک د معاصر ترکیب هسته تعریفوي. د شلمې پېړۍ په لومړیو څو لسیزو کې ډېری ساحوي طبیعت‌پالان هم پر دې باور وو چې لامارکېزم او ارتوجینزېس په ژوندۍ نړۍ کې د لیدل شویو پېچلتیاوو لپاره غوره تشرېح وړاندې کوي. د معاصر ترکیب په جریان کې دغه نظریې له منځه لاړې او یوازې هغه تکاملي لاملونه وساتل شول چې د موجوداتو د جنيټيک د ریاضیاتو په چوکاټ کې بیانېدلی شوای. په دې اړه اجماع رامنځته شوه چې کوم تکاملي لاملونه ښايي پر تکامل اغېز وکړي، خو د بېلابېلو لاملونو د نسبي اهمیت په اړه د نظر یووالی نه موجود نه و.[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲]

څلور پروسې

[سمول]

انتخاب

[سمول]

طبیعي انتخاب چې جنسي انتخاب هم په کې شاملېږي، هغه واقعیت دی چې ځينې ځانګړنې د ارګانېزم د ژوندي پاتې کېدو او تکثیر احتمال لوړوي. د وګړو جنیټیک طبیعي انتخاب د ژوندي پاتې کېدو د وړتیا او په یوه ځانګړګي چاپېریال کې د بیا زیږېدو د احتمال په توګه تعریفوي. د ژوندي پاتې کېدو وړتیا معمولاً د w=1-s په سمبول سره ښودل کېږي چې په دې کې s د انتخاب ضریب دی. [۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

تحول

[سمول]

تحول (په وراثت کې ناڅاپي بدلون) د نویو اللونو (alleles) په ډول د جنیټيکي بېلابېوالي نهايي سرچینه ده. پر دې سربېره کله چې یوې خوا ته د تحول یا ناڅاپي بدلون تمایل موجود وي، یعنې د بېلابېلو ناڅاپي بدلونونو د پېښېدو لپاره بېلابېل احتمالات وي، دغه تحول ښايي د تکامل پر مسیر اغېز وکړي؛ د بېلګې په توګه هغه مکرر تحول چې غواړي د انتخاب په مقابل مسیر کې وي، کولای شي د تحول-انتخاب تعادل رامنځته کړي. په مالیکوالي کچه، که له A څخه G ته د تحول پر ځای له G څخه A ته تحول ډېر پېښ شي، A لرونکي جینوټيپونه به تکامل ته تمایل ولري.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

جنیټيک ډرېفټ

[سمول]

جنیټيک ډرېفټ په اللي فریکونسۍ کې بدلون راتلل دي چې د ناڅاپي بېلګې اخیستنې په پایله کې رامنځته کېږي. یعنې په بچیانو کې موجود اللونه د والدینو د اللونو ناڅاپي بېلګې دي. جنیتيک ډرېفټ ښايي د جیني ډولونو د ورکېدو لامل شي او په پایله کې جنیټيکي بېلابېوالی کم کړي. د طبیعي انتخاب پر خلاف چې د تکثیر د بریالیتوب په مټ جیني ډولونه لږ یا ډېر معمولوي، د جنیټيک ډرېفټ بدلونونه د چاپېریالي یا تطبیقي فشارونو له امله نه دي او هماغومره احتمال لري چې یو الل لږ یا ډېر معمول یا مشترک کړي.

د جین جریان

[سمول]

د جین جریان د جمعیتونو یا نوعو تر منځ د جینونو تبادلې ته ویل کېږي. په یوه نوعه کې د جین د جریان بېلګې مهاجرت [یا بل مېشت‌ځای ته حرکت] او بیا په ارګانېزمونو کې تکثیر او یا د ګردې تبادله ده. په نوعو کې د جینونو انتقال د هیبریډي ارګانېزمونو د تشکیل او د جین د افقي انتقال په ډول دی. د وګړو یا ډلو د جنیټيک ماډلونه د دې لپاره کارولی شو چې کوم جمعیتونه له یو بل څخه پام وړ جنیټيکي انزوا لري او د دې تر څنګ یې د هغوی د تاریخچې د بیا جوړولو لپاره هم کارولی شو.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷]

د جین افقي انتقال

[سمول]

د جین افقي انتقال له یوه موجود څخه بل هغه موجود ته د جنیټيکي موادو لېږد ته ویل کېږي چې ترې زیږېدلی نه وي. دا کار تر ډېره په یوکاریوټونو کې معمول دی. په طبابت کې د انټي بیوټیک د مقاومت له ډېرېدو سره مرسته کوي، ځکه کله چې یوه باکټریا د مقاومت جینونه ترلاسه کوي، په چټکۍ سره يې نورو ډلونو ته لېږدولی شي. په لویه کچه د انتقال بېلګه یوکاریوټي بډلویيډ روټیفرونه دي، داسې ښکاري چې په پراخه کچه یې جینونه له باکټریاوو، فنجي او نباتاتو څخه ترلاسه کړي دي. ویروسونه هم کولای شي د ارګانېزمونو تر منځ DNA ولېږدوي او د جینونو د انتقال امکان ان په بیولوژیکي برخو کې رامنځته کړي. د یوکاریوټونو او پروکاریوټونو د اجدادو د حجرو تر منځ په لوړه کچه د جین انتقال د کلوروپلاسټونو او مایټوکانډریا د ترلاسه کولو په جریان کې هم پېښ شوی دي.[۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ "Population genetics - Latest research and news". www.nature.com. بياځلي په 2018-01-29.
  2. ↑ Servedio, Maria R.; Brandvain, Yaniv; Dhole, Sumit; Fitzpatrick, Courtney L.; Goldberg, Emma E.; Stern, Caitlin A.; Van Cleve, Jeremy; Yeh, D. Justin (9 December 2014). "Not Just a Theory—The Utility of Mathematical Models in Evolutionary Biology". PLOS Biology. 12 (12): e1002017. doi:10.1371/journal.pbio.1002017. PMC 4260780. PMID 25489940.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  3. ↑ Ewens, W.J. (2004). Mathematical Population Genetics (2nd ed.). New York: Springer. ISBN 978-0-387-20191-7.
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ Bowler, Peter J. (2003). Evolution : the history of an idea (3rd ed.). Berkeley: University of California Press. pp. 325–339. ISBN 978-0-520-23693-6.
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Larson, Edward J. (2004). Evolution : the remarkable history of a scientific theory (Modern Library ed.). New York: Modern Library. pp. 221–243. ISBN 978-0-679-64288-6.
  6. ↑ Beatty, John (1986). "The Synthesis and the Synthetic Theory". Integrating Scientific Disciplines. Science and Philosophy. Vol. 2. Springer Netherlands. pp. 125–135. doi:10.1007/978-94-010-9435-1_7. ISBN 9789024733422.
  7. ↑ Mayr, Ernst; Provine, William B., eds. (1998). The Evolutionary synthesis : perspectives on the unification of biology ([New ed]. ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. pp. 295–298. ISBN 9780674272262.
  8. ↑ Provine, W. B. (1988). "Progress in evolution and meaning in life". Evolutionary progress. University of Chicago Press. pp. 49–79.
  9. ↑ Provine, William B. (1978). "The role of mathematical population geneticists in the evolutionary synthesis of the 1930s and 1940s". Studies of the History of Biology. 2: 167–192. PMID 11610409.
  10. ↑ Ford, E. B. (1975) [1964]. Ecological genetics (4th ed.). London: Chapman and Hall. pp. 1ff.
  11. ↑ Mayr, Ernst (1988). Toward a New Philosophy of Biology: Observations of an Evolutionist. Cambridge, Massachusetts: Belknap Press of Harvard University Press. p. 402. ISBN 978-0-674-89665-9.
  12. ↑ Mayr, Ernst; Provine, William B., eds. (1998). The Evolutionary Synthesis : perspectives on the unification of biology ([New ed]. ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. pp. 338–341. ISBN 9780674272262.
  13. ↑ Provine, William B. (1978). "The role of mathematical population geneticists in the evolutionary synthesis of the 1930s and 1940s". Studies of the History of Biology. 2: 167–192. PMID 11610409.
  14. ↑ Haldane, J. B. S. (1927). "A Mathematical Theory of Natural and Artificial Selection, Part V: Selection and Mutation". Mathematical Proceedings of the Cambridge Philosophical Society. 23 (7): 838–844. Bibcode:1927PCPS...23..838H. doi:10.1017/S0305004100015644.
  15. ↑ Orr, H. A. (2010). "The population genetics of beneficial mutations". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 365 (1544): 1195–1201. doi:10.1098/rstb.2009.0282. PMC 2871816. PMID 20308094.
  16. ↑ Hermisson, J.; Pennings, P. S. (2005). "Soft sweeps: molecular population genetics of adaptation from standing genetic variation". Genetics. 169 (4): 2335–2352. doi:10.1534/genetics.104.036947. PMC 1449620. PMID 15716498.
  17. ↑ Smith, N. G. C.; Webster, M. T.; Ellegren, H. (2002). "Deterministic Mutation Rate Variation in the Human Genome". Genome Research. 12 (9): 1350–1356. doi:10.1101/gr.220502. PMC 186654. PMID 12213772.
  18. ↑ Petrov, D. A. (2000). "Evidence for DNA Loss as a Determinant of Genome Size". Science. 287 (5455): 1060–1062. Bibcode:2000Sci...287.1060P. doi:10.1126/science.287.5455.1060. ISSN 0036-8075. PMID 10669421.
  19. ↑ Petrov, D. A. (2002). "DNA loss and evolution of genome size in Drosophila". Genetica. 115 (1): 81–91. doi:10.1023/A:1016076215168. PMID 12188050. S2CID 5314242.
  20. ↑ Kiontke, K.; Barrière, A.; Kolotuev, I.; Podbilewicz, B.; Sommer, R.; Fitch, D. H. A.; Félix, M. A. (2007). "Trends, stasis, and drift in the evolution of nematode vulva development". Current Biology. 17 (22): 1925–1937. doi:10.1016/j.cub.2007.10.061. PMID 18024125. S2CID 4503181.
  21. ↑ Braendle, C.; Baer, C. F.; Félix, M. A. (2010). Barsh, Gregory S. (ed.). "Bias and Evolution of the Mutationally Accessible Phenotypic Space in a Developmental System". PLOS Genetics. 6 (3): e1000877. doi:10.1371/journal.pgen.1000877. PMC 2837400. PMID 20300655.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  22. ↑ Palmer, RA (2004). "Symmetry breaking and the evolution of development". Science. 306 (5697): 828–833. Bibcode:2004Sci...306..828P. CiteSeerX 10.1.1.631.4256. doi:10.1126/science.1103707. PMID 15514148. S2CID 32054147.
  23. ↑ West-Eberhard, M-J. (2003). Developmental plasticity and evolution. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-512235-0.
  24. ↑ Masel, J. (2011). "Genetic drift". Current Biology. 21 (20): R837–R838. doi:10.1016/j.cub.2011.08.007. PMID 22032182.
  25. ↑ Futuyma, Douglas (1998). Evolutionary Biology. Sinauer Associates. p. Glossary. ISBN 978-0-87893-189-7.
  26. ↑ Avers, Charlotte (1989). Process and Pattern in Evolution. Oxford University Press.
  27. ↑ Wahl, L. M. (2011). "Fixation when N and s Vary: Classic Approaches Give Elegant New Results". Genetics. 188 (4): 783–785. doi:10.1534/genetics.111.131748. PMC 3176088. PMID 21828279.
  28. ↑ Boucher, Yan; Douady, Christophe J.; Papke, R. Thane; Walsh, David A.; Boudreau, Mary Ellen R.; Nesbø, Camilla L.; Case, Rebecca J.; Doolittle, W. Ford (2003). "Lateral Gene Transfer and the Origins of Prokaryotic Groups". Annual Review of Genetics. 37 (1): 283–328. doi:10.1146/annurev.genet.37.050503.084247. ISSN 0066-4197. PMID 14616063.
  29. ↑ Walsh, T. (2006). "Combinatorial genetic evolution of multiresistance". Current Opinion in Microbiology. 9 (5): 476–82. doi:10.1016/j.mib.2006.08.009. PMID 16942901.
  30. ↑ Kondo, N.; Nikoh, N.; Ijichi, N.; Shimada, M.; Fukatsu, T. (2002). "Genome fragment of Wolbachia endosymbiont transferred to X chromosome of host insect". Proceedings of the National Academy of Sciences. 99 (22): 14280–14285. Bibcode:2002PNAS...9914280K. doi:10.1073/pnas.222228199. ISSN 0027-8424. PMC 137875. PMID 12386340.
  31. ↑ Sprague, G. (1991). "Genetic exchange between kingdoms". Current Opinion in Genetics & Development. 1 (4): 530–533. doi:10.1016/S0959-437X(05)80203-5. PMID 1822285.
  32. ↑ Gladyshev, E. A.; Meselson, M.; Arkhipova, I. R. (2008). "Massive Horizontal Gene Transfer in Bdelloid Rotifers". Science. 320 (5880): 1210–1213. Bibcode:2008Sci...320.1210G. doi:10.1126/science.1156407. ISSN 0036-8075. PMID 18511688. S2CID 11862013.
  33. ↑ Baldo, A.; McClure, M. (1 September 1999). "Evolution and horizontal transfer of dUTPase-encoding genes in viruses and their hosts". Journal of Virology. 73 (9): 7710–7721. doi:10.1128/JVI.73.9.7710-7721.1999. PMC 104298. PMID 10438861.
  34. ↑ Poole, A.; Penny, D. (2007). "Evaluating hypotheses for the origin of eukaryotes". BioEssays. 29 (1): 74–84. doi:10.1002/bies.20516. PMID 17187354.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_وګړو_یا_ډلو_جنیټیک&oldid=276285" نه اخيستل شوی