د هېوادونو په اساس د بیان ازادي

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د بیان ازادي یو ذاتي بشري حق دی چې د هغه په واسطه د سانسور یا مجازاتو له ویرې پرته یو وګړی خپل غږ په عامه توګه پورته کوي. "بیان" یوازې عادي خبرو ته نه ويل کېږي بلکه عموماً د بیان نور ډولونه هم په کې شامل دي. د ملګرو ملتونو د بشري حقونو په نړیواله اعلامیه کې دا حق خوندي شوی او د ډېرو هېوادونو د قوانینو له خوا په رسميت پېژندل شوی دی. خو تر هغه کچې چې په عمل کې دا حق خوندي کېږي، د هېوادونو تر منځ توپیر لري. په ډېری هېوادونو کې، په ځانګړې ډول د استبدادي حکومتونو په موجودیت کې، په ښکاره ډول حکومتي سانسور پلي کېږي. سانسور هم په بېلابېلو ډولونو کې پلی کېږي (د پروپاګند ماډل ته مراجعه وکړئ) او ستونزو ته لکه د کرکې وینا، فحشا، او د بدنامۍ قوانین بېلابېلې تګلارې شتون لري. 

لاندې نوملړ په نسبي توګه د اړوندو هېوادونو د حکومتونو ادعاګانو څخه ترتیب شوی او په بشپړ ډول حقیقي وضعیت نه بیانوي. مګر د معلوماتو ډېری برخې د حکومتونو د ادعا شوو حقیقتونو ترڅنګ د هغوی د اعتبار په اړه هم معلومات لري.

نړیوال قانون[سمول]

د ملګرو ملتونو د بشري حقونو نړیواله اعلامیه، چې په ۱۹۴۸ کال کې تصویب شوه، په ۱۹ ماده کې داسې وایي:

هر څوک د نظر او د بیان د ازادۍ حق لري؛ دا حق له لاسوهنې پرته د نظرونو د وړاندې کولو ازادي او بې له کومې پولې د هرې رسنۍ له لارې د معلوماتو او نظریاتو د لټولو، ترلاسه کولو او خپرولو ازادي په ځان کې را نغاړي.   [۱]

له تخنیکي اړخه، د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې د پرېکړه لیک په توګه، نه د یو تړون په توګه، دا سند د ملګرو ملتونو په غړو هېوادونو باندې په بشپړه توګه الزامي نه دی. له دې سره، په داسې حال کې چې د دې سند ځینې احکام د دودیز نړیوال قانون برخې تشکیلوي، په دې اړه اختلاف شته. د بیان ازادۍ ته په نړیوال قانون کې د مدني او سیاسي حقونو د نړیوال تړون له خوا چې په شاوخوا ۱۴۰ هېوادونو باندې الزامي دی، مبهم خوندیتوب ورکړل شوی دی. 

آیرلند، ایټالیا، لوګزامبورګ، موناکو، استرالیا او هالنډ د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د نړیوالې اعلامیې د تصویب په ترځ کې د ۱۹ مادې په خوندیتوب ټینګار وکړ ځکه چې دې مادې ممکن د دوی د نشراتو تنظیم او د جواز سیستم تر اغېز لاندې راوستلو. [۲]

افریقا[سمول]

د افریقایي هېوادونو ډېری اساسي قوانین د بیان د ازادۍ لپاره قانوني خوندیتوب په نظر کې نیسي، چې کچه او پلي کول یې نظر هېواد ته توپیر لري. 

سینيګال[سمول]

د ټولو افریقایي هېوادونو تر منځ سینیګال د بیان د ازادۍ په برخه کې قاطع هېواد دی. دغه هېواد د بشري حقونو او د بیان ازادۍ په برخه کې ډېرې فعاله ټولنې لري. سینیګال همدارنګه په دین باندې د عمل کولو او یا نه کولو ازادي لري.  

مصر[سمول]

اریتریا [سمول]

مالاوي[سمول]

موریتانیا[سمول]

نایجیریا[سمول]

سیرالیون[سمول]

سومالیا[سمول]

سویلي افریقا[سمول]

د اپارتاید نژاد پالونکي حکومت په دوران کې، د اپارتاید قانون له مخې، لکه د ۱۹۲۷ کال بومي ادارې قانون او د ۱۹۵۰ کال د کمونیزم د ځپلو قانون، د بیان ازادي محدوده کوله. د سویلي افریقا د نژادپالنې او تبعیض د تاریخ په ترځ کې، په ځانګړې توګه د اپارتاید په دوره کې، د سویلي افریقا د جمهوریت د ۱۹۹۶ ز کال اساسي قانون د ځینو مشخصو لاملونو پر بنسټ له نفرت او کیني څخه دفاع منع کوي. د بیان او نظر ازادي دواړه د سویلي افریقا د حقوقو د اعلامیې د یوې برخې او د اساسي قانون د دویم فصل پر بنسټ خوندي او محدود دي. ۱۶ برخه لاندې احکام وړاندې کوي:    [۳][۴]

۱۶. د بیان ازادي

۱. هر وګړی د بیان د ازادی حق لري، چې لاندې موارد په کې شامل دي:

a.    د مطبوعاتو او رسنیو ازادي

b.    د معلوماتو یا نظریاتو د ترلاسه کولو او رسولو آزادي

c.     د هنري نوښت آزاداي؛ او

d.    علمي آزادي او د علمي څېړنو آزادي.

۲. په لمړۍ فرعی برخه کې حقوق، لاندې موارد تر پوښښ لاندې نه نیسي

a.    د جګرې لپاره پروپاګند

b.    د قریب الوقوع تاوتریخوالي هڅول؛ یا

c.     د نفرت دفاع چې د نژاد، قوم، جنسیت یا مذهب پر بنسټ وي او دا سې هڅونه چې د زیان لامل شي.

د سویلي افریقا د اساسي قانون محکمې په ۲۰۰۵ کال کې د لف اېت آف (ورپورې و خاندی)  پروموشن کمپنۍ او د سویلي افریقا د بیر جوړونې نړوالې کمپنۍ په قضیه کې یو نړوال مثال وړاندې کړ. دا کار هغه مهال وشو چې د رایج فرهنګ د مخالفت یوې کوچنۍ (ورپورې و خاندی) یا لف اېت آف د بیان د ازادۍ حق د بیر د تولید د نړۍ د دویمې لویې کمپنۍ د سوداګریز نښان تر خوندیتوب ډېر دروند و ارزول شو. اوس مهال، د سویلي افریقا ملي شورا د کرکې د بیان او د کرکې د جرمونو د کمولو په موخه د یوه قانون په تصویب غور کوي. [۵][۶]

سویلي سودان[سمول]

سودان[سمول]

دین ته سپکاوی په سودان کې د دین د توهین د قانون په بنسټ منع دی.

تونس[سمول]

په تونس کې د بیان ازادي یوه جنجالي  او ګونګه موضوع ده. هنرمندان، خبریالان او وګړي په ازاده توګه د خپل نظر د څرګندلو پر مهال له ځورونې سره مخامخ کېږي. د ټونس له انقلاب وروسته د تونس د عدلي نظام او قاضیانو د بیان د ازادۍ په برخه کې همدا رنګه له لږ تجربې دود څخه برخمن دي.

ټونیسي رپ سندرغاړي علاء یعقوبي د ۲۰۱۳ زکال د جون په ۱۳، (aka "Weld El 15")  په بند محکوم شو او د دوه کالو بند سزا ورکړل شوه ځکه د هغه سندره "البولیسیا کلب" ("پولیس سپي دي") د تاوتریخوالي او نفرت هڅونې په توګه و ګڼل شوه. د محکمې پرېکړه د استیناف ته راجع شوه او د ۲۰۱۳ کال د جولای په ۲ اعلان شوه، پداسې حال کې چې علاء یعقوبي په زندان کې بند و.  [۷]

زیمبابوې[سمول]

سرچينې او ياداښتونه[سمول]

  1. General Assembly of the United Nations (1948-12-10). "Universal Declaration of Human Rights" (pdf) (په انګلیسي و فرانسیسی ژبه کي). د کتاب پاڼي 4–5. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ مې ۲۰۰۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. "List of Declarations and Reservations to the International Covenant on Civil and Political Rights". د اصلي آرشيف څخه پر ۲۲ جنوري ۲۰۰۷ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ مې ۲۰۰۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. Clark, Nancy L. (2016). South Africa : the rise and fall of apartheid. William H. Worger (الطبعة Third). Abingdon, Oxon. OCLC 883649263. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-138-12444-8. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. "Freedom of Expression". د اصلي (doc) آرشيف څخه پر ۱۴ جون ۲۰۰۷ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۶ مې ۲۰۰۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. "Laugh It Off Promotions CC v South African Breweries International (Finance) BV t/a Sabmark International and Another (CCT42/04) [2005] ZACC 7; 2006 (1) SA 144 (CC); 2005 (8) BCLR 743 (CC) (27 May 2005)". www.saflii.org. د لاسرسي‌نېټه ۲۳ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. "Prevention and Combating of Hate Crimes and Hate Speech Bill, 2018 » Publication of explanatory summary of the prevention and combating of the Bill". www.greengazette.co.za. د لاسرسي‌نېټه ۰۲ نومبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. "Tunisie: le verdict du procès en appel du rappeur Weld El 15 reporté au 2 juillet" ("Tunisia: the verdict on the appeal of rapper Weld El 15 postponed to July 2"), Fethi Belaid, L'Express (AFP), 25 June 2013