منځپانگې ته ورتلل

د هند-چين سرحدي اختلاف

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د هند او چین سرحدي لانجه د خاورې د دوو لویو او څو کوچنیو جلا جلا ټوټو د حاکمیت پر سر یو روان اختلاف دی. د چین اکسای لومړی قلمرو د چين په‌واسطه د اویغورسین کیانګ د خپلواکې سیمې او د تبت د خپلواکې سیمې د يوې برخې په توګه اداره کېده او د هند په‌واسطه د لاداخ اتحادیې د قلمرو په توګه ادعا کېده؛ دا د کشمیر او تبت په نامسکوني ارتفاعاتو کې تر ډېره ویجاړې ځمکې دي چې د سین کیانګ – تبت لویه لاره ترې تېريږي، خو په څنډو کې د پام‌وړ څړځايي ځمکې لري. بله لانجمنه خاوره په سویل کې د مک ماهون کرښه ده، هغه سیمه چې مخکې د شمال ختيځ د سرحدي اژانس په توګه پېژندل کېده او اوس‌ مهال د اروناچل پردیش په نوم د هند په‌واسطه اداره کېږي. د مک ماهون کرښه په ۱۹۱۴ کال کې د سیملا کنوانسیون برخه وه چې د چین له هوکړې پرته د هند، بریتانیا او تبت ترمنځ لاسلیک شوه. چین دا تړون ردوي او وايي چې تبت د سمیلا کنوانسیون/معاهدې د لاسلیک پر مهال هېڅ‌کله خپلواک نه و. [۱]

د هندو-چين جګړه په ۱۹۶۲ کال کې په دواړو لانجمنو سیمو کې پېښه شوه. چیني پوځيانو په لویدیځ کې په لاداخ کې د هند پر سرحدي پوستو برید وکړ او په ختيځ کې د مک ماهون له کرښې څخه تېر شول. په ۱۹۶۷ کال کې په سیکیم سیمه کې یوه لنډمهاله نښته رامنځته شوه. په ۱۹۸۷ او ۲۰۱۳ کال کې د دواړو کرښو د حقیقي کنترول پر سر احتمالي نښتې په بریالیتوب سره راکمې شوې. یوه نښته چې د بوتان او چین تر منځ د بوتان تر ولکې لاندې سرحدي سیمه په کې ښکېله وه په ۲۰۱۷ کال کې هندي او چیني سرتېرو ته د اوښتيو زیانونو په دوام راکمه شوه. په ۲۰۲۰ کال کې پرلپسې شخړې رامنځته شوې او د ۲۰۲۰ کال په جون کې د مړیو شمېر لسګونه تنو ته ورسېد. [۲][۳]

هغه تړونونه چې د سرحدي مسئلې د وروستي حل په تمه لاسلیک شوي وو، په ۱۹۹۳ او ۱۹۹۶ کلونو کې پرې هوکړه شوې وه. چې «د باور جوړوني اقدامات» او د کنترول حقیقي کرښه په کې شامله وه. د سرحدي مسئلې د په نښه کولو لپاره د مشترکې کاري ډلې (JWG) په څېر رسمي ډلې د سرحدي موضوع لپاره رامنځته شوې. چې د دیپلوماتیکو او پوځي متخصصو ډلو په مرسته پر مخ وړل کېدې. په ۲۰۰۳ کال کې د سلا او همغږۍ میکانیزم (WMCC) په نوم د اختلاف د حل یو بل کاري میکانیزم رامنځته شو. [۴][۵][۶]

مخینه/پسمنظر

[سمول]

اکسای چین

[سمول]

د چین اکسای له استوګنې څخه تشه یوه پرېښودل شوې سیمه ده چې له کاراکاش سیند څخه د شاوخوا ۱۴۰۰۰ فوټه (۴۳۰۰) فاصلي او تر کنګلي څوکو پورې د سیند له سطحې څخه د ۲۲۵۰۰ فوټه (۶۹۰۰) ارتفاع په لرلو تر ټولو ټيټه سیمه ده. مساحت يې شاوخوا ۳۷۲۴۴ کیلومتره مربع (۱۴۳۸۰ مایل مربع) دی. د یادې سیمې نړېدل په دې معنا وو چې له دې لارې د لرغونو سوداګریزو ټاکلو لارو له تېرېدلو پرته یې هېڅ د پام‌وړ انساني ارزښت نه درلود، چې په اوړي کې يې له سین کیاګ او تبت څخه د یاک‌يانو کاروانونو ته لنډه لار جوړوله.[۷]

په لویدیځه برخه کې د سرحدونو اړوند يو له لومړنیو تړونونو څخه په ۱۸۴۲ کال کې د دوګرا او تبت تر جګړې وروسته صادر شو. د پنجاب د سیک سترواکۍ په ۱۸۳۴ کال کې لاداخ د جامو له ایالت سره ضمیمه کړی و. په ۱۸۴۱ کال کې هغوی له يو پوځ سره پر تبت برید وکړ. تبتي ځواکونو د سیکانو پوځ ته ماته ورکړه او په‌خپل وار سره لاداخ ته دننه شول او د لیاه ښار يې محاصره کړ. تبتیانو او سیکانو د سیک پوځيانو له‌خوا تر پلټنې وروسته د ۱۸۴۲ کال په سېپټمبر کې یو تړون لاسلیک کړ چې پر بنسټ یې د بل هېواد په پولو کې هېڅ ډول درغلي يا لاسوهنه نه کېده. په ۱۸۴۶ کال کې د سیکانو له‌خوا د بریتانیا ماته بریتانیا ته د لاداخ حاکميت د لېږد لامل شوه او بریتانوي کمیشنرانو له چيني چارواکو سره د کتنې هڅه وکړه تر څو د خپلې مشترکې پولې په اړه ورسره خبرې وکړي. که څه هم دواړه لوري په پوره اندازه راضي وو چې یوه دودیزه پوله د طبعي عناصرو په واسطه تعریف شوې او په رسمیت پېژندل شوې او سرحدي کرښه نه وه مشخصه شوې. سرحدونه په دواړو انتهاوو کې چې د پانګونګ سیند او د قراقورام بندر و په ښه ډول تعريف شوي وو، خو د چين د اکسای سیمه يې تر منځ په لویه کچه نه وه تعریف شوې.  [۸][۹][۱۰]

د جانسون کرښه

[سمول]

ډبلیو اېچ جانسون، د هند له سروې سره يو ملکي مامور و، چې په ۱۸۶۵ کال کې يې د «جانسون کرښه» وړاندیز کړه چې د چين اکسای په جامو او کشمیر کې یې ځای پر ځای کړه. دا د دونګان د بلوا وخت و هغه مهال چې چين د سین کيانګ کنټرول نه درلود، په دې توګه دا کرښه هېڅ‌کله چینایانو ته وړاندې نه شوه. جانسون دا کرښه د جامو او کشمیر مهاراجا ته وړاندې کړه، چې وروسته يې داسې ادعا وکړه چې ۱۸۰۰۰ کیلومتره مربع د هغه په خاوره کې موقعیت لري او د ځينو راپورونو پر اساس يې د کان لون په غرونو کې د سانجو تر بندر پورې د شمالي خاورې ادعا لرله. د جامو او کشمیر مهاراجا په شهيدالله (معاصر زیدالله) کې یوه کلا جوړه کړه او د څو کلونو لپاره یې د کاروانونو د خوندیتوب لپاره هلته سرتېري ځای پر ځای کړل. په نهایت کې ډېری سرچينو شهیدالله او د پورتني کاراکاش سیند د سین کیانګ په خاوره کې ځای پر ځای کړه. (له متن سره ضمیمه نقشه وګورئ) د فرانسیس یونګ هاسبند په وينا چې د ۱۸۸۰ لسیزې په وروستیو کې يې دا سیمه وپلټله په شهیدالله کې یواځې یوه متروکه/پرېښول شوې کلا موجوده وه او هېڅ د استوګنې کور هلته نه شته و- دا یواځې د کوچیو قرغیزیانو لپاره یوه مناسبه پوسته او مناسب مرکز و. دا متروکه کلا ظاهراً څو کاله مخکې د دوګریانو په‌واسطه جوړه شوې وه. چينایانو په ۱۸۷۸ کال کې سین کیانګ بیاځلي فتح کړ او په ۱۸۹۰ کال کې د دې موضوع اړوند تر پرېکړې کولو مخکې هغوی د شهیدالله مسئله په مخ کې لرله. په ۱۸۹۲ کال کې چین د قراقورام په بندر کې سرحدي نښګر نصب کړل. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

په ۱۸۹۷ کال کې د بریتانیا پوځ یو افسر ښاغلي جان ارداغ سرحدي کرښه د یارکند سیند په شمال کې د کون لون غرونو په اوږدو کې وړاندیز کړه. هغه مهال بریتانیا د روسیې د پراختيا په اړه اندېښمنه وه، ځکه چين کمزوری شوی و، او ارداغ داسې استدلال کاوه چې د هغه کرښه ډېره د دفاع وړ ده.  د ارداغ کرښه په عملي ډول د جانسون د کرښې سمول وو چې د «جانسون – ارداغ کرښې» په نوم پېژندل کېږي.   

د مکارتني – مکدونالډ کرښه

[سمول]

په ۱۸۹۳ کال کې په سن پترزبورګ کې د هونګ تاچن په نوم یو لوړپوړي چيني چارواکي د سیمې نقشې په کاشغر کې د بریتانیا کونسل جنرال جورج ماکارتني ته ورکړې چې په جزئیاتو کې له یو بل سره همغږي وو. بریتانیا په ۱۸۹۹ کال کې یو سم/اصلاح شوی سرحد وړاندیز کړ، چې په لومړیو کې د مکارتني په‌واسطه وړاندیز شو او د هند د عمومي قومندان ارباب الګین په‌واسطه يې پراختيا ومونده. دا سرحد د لینګزي تانګ دښتې چې د هند لاکتسانګ غرونو په سویلي څنډه کې موقعیت لري او د چین اکسای د چين د لاکتسانګ غرونو د شمالي څنډو تر منځ ځای پر ځای کېږي.  دا سرحد د ځينې دلیلونو له مخې د انګلیسي چارواکو له‌خوا د قراقوم غرونو په اږدو کې وړاندیز او ملاتړ شو. د قراقوم غرونه یوه طبعي پوله جوړه کړه چې د اباسین سیند تر حوضې پورې يې د بریتانيا پولې ټاکلې او د تاریم سیند د  اوبو حوضه يې د چين په کنترول کې پرېښوه او پر دغه لاره د چين کنترول په مرکزي اسیا کې د روسیې له پرمختګ څخه مخنیوی کاوه.  بریتانویانو دا کرښه چې د مکارتني-مکدونالډ کرښې په نوم پېژندل کېږي په ۱۸۹۹ کال کې د ښاغلي کلود مک دونالد په‌واسطه په یو یادښت کې چینایانو ته وړاندې کړه. د چېنګ دولت دغې یادښت ته ځواب ورنکړ. د ځینې مبصرینو په وینا چين باوري و چې دا یوه منل شوې کرښه ده. [۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Aakash Hassan, Hannah Ellis-Petersen, 'Our pastures have been taken': Indians rue China's Himalayan land grab Archived 17 December 2022 at the Wayback Machine., The Guardian, 3 July 2020.
  2. ↑ Ramachandran, Sudha (15 July 2020). "Beijing Asserts a More Aggressive Posture in Its Border Dispute with India". Jamestown Foundation. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 July 2020. بياځلي په 17 July 2020.
  3. ↑ Goldman, Russell (17 June 2020). "India-China Border Dispute: A Conflict Explained". The New York Times. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 June 2020. بياځلي په 27 June 2020.
  4. ↑ Shankar, Mahesh (2018-09-03). "2: Territory and the China-India Competition". In Paul, T. V. (ed.). The China-India Rivalry in the Globalization Era. Georgetown University Press. pp. 40–41. ISBN 978-1-62616-600-4.
  5. ↑ "Agreement on the Political Parameters and Guiding Principles for the Settlement of the India-China (April 11, 2005)". mea.gov.in. خوندي شوی له اصلي څخه په 23 February 2021. بياځلي په 2021-02-20.
  6. ↑ "India, China to set up working mechanism on border management". The Hindu. 2012-01-17. ISSN 0971-751X. خوندي شوی له اصلي څخه په 5 October 2020. بياځلي په 2021-02-22.
  7. ↑ (Maxwell 1970)
  8. ↑ The Sino-Indian Border Disputes, by Alfred P. Rubin, The International and Comparative Law Quarterly, Vol. 9, No. 1. (Jan. 1960), pp. 96–125. کينډۍ:JSTOR.
  9. ↑ (Maxwell 1970)
  10. ↑ Guruswamy, Mohan (2006). Emerging Trends in India-China Relations. India: Hope India Publications. p. 222. ISBN 978-81-7871-101-0. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 June 2016. بياځلي په 27 October 2015.
  11. ↑ Mohan Guruswamy, Mohan, "The Great India-China Game", Rediff, 23 June 2003. Archived 30 September 2016 at the Wayback Machine..
  12. ↑ Younghusband, Francis E. (1896). The Heart of a Continent. John Murray, London. Facsimile reprint: (2005) Elbiron Classics, pp. 223–224.
  13. ↑ Grenard, Fernand (1904). Tibet: The Country and its Inhabitants. Fernand Grenard. Translated by A. Teixeira de Mattos. Originally published by Hutchison and Co., London. 1904. Reprint: Cosmo Publications. Delhi. 1974, pp. 28–30.
  14. ↑ Mohan Guruswamy, Mohan, "The Great India-China Game", Rediff, 23 June 2003. Archived 30 September 2016 at the Wayback Machine..
  15. ↑ Calvin, James Barnard (April 1984). "The China-India Border War". Marine Corps Command and Staff College. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 November 2011.
  16. ↑ (Woodman 1970، مم. 73, 78)
  17. ↑ Noorani, A.G. (30 August 2003), "Fact of History", Frontline, vol. 26, no. 18, خوندي شوی له the original on 2 October 2011
  18. ↑ (Woodman 1970، مم. 102): "The proposed boundary seems never to have been considered in the same form again until Alastair Lamb revived it in 1964".
  19. ↑ "India-China Border Dispute". GlobalSecurity.org. خوندي شوی له اصلي څخه په 15 February 2015.
  20. ↑ Verma, Virendra Sahai (2006). "Sino-Indian Border Dispute at Aksai Chin - A Middle Path For Resolution" (PDF). Journal of Development Alternatives and Area Studies. 25 (3): 6–8. ISSN 1651-9728. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 19 October 2013.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_هند-چين_سرحدي_اختلاف&oldid=300244" نه اخيستل شوی