د هانانيو پاڅون

د هانانيو پاڅون (د حلب پاڅون يا شمالي پاڅونونو په نوم هم پېژندل کېږي) په ۱۹۲۰ – ۱۹۲۱ ز کالونو کې شمالي سوريه کې د فرانسوي فوځي ځواکونو پر وړاندې پاڅون و، چې په عمومي ډول د حلب پر لويديځو سيمو باندې متمرکز و. د پاڅون ملاتړ د سوريې فرانسوي قيموميت “French Mandate of Syria” د رامنځته کېدنې سره د مخالفت له امله و. دا پاڅون چې په عمومي ډول د خپل مخکښ قوماندان ابراهيم هانانيو په نوم نومول شوی و، په اصل کې د جبل حريم، جبل قصير، جبل زاويه او جبل صيهون سيمو کې له څلور متحد پاڅونونو څخه جوړ شوی و. کليوالي مشرانو د پاڅون کونکو مشري کوله او زياتره يې د فرانسوي ځواکونو پر وړاندې چريکي بريدونو يا د کليدي زېربناوو ورانکارۍ کې بوخت وو.

د هنانيو پاڅون د سوريې په ساحلي غرونو کې د علوي پاڅون “Alawite Revolt” سره په يو وخت کې پېښ شو، چې مشري يې صالح العلي کوله او العلي او هنانيو دواړو په ګډه خپل پاڅونونه «د لويديځ حلب د عمومي ملي خوځښت» برخې ګڼلې. د پاڅون د لومړيو برياوو سره سره د ۱۹۲۰ ز کال په جولای کې د فرانسې له لورې د حلب له نيونې او دمشق کې د عرب حکومت له نسکودېدنې څخه وروسته چريکي عمليات ودرول شول، چې همدا د پاڅون کليدي ملاتړ و. د هنانيو ځواکونو د ۱۹۲۰ ز کال په نومبر کې وروسته له هغې پاڅون بيا پيل کړ، چې د مصطفی کمال له ترکي ځواکونو څخه يې پرېمانه فوځي مرستې تر لاسه کړې؛ يادو ترکي ځواکونو د سويلي اناتوليا د واک لپاره د فرانسې پر وړاندې جګړه کوله. ۱۹۲۰ زکال کې د پاڅون په لوړتيا کې هنانيو د حلب او مديترانې تر منځ سيمه کې يو نيمه دولت رامنځته کړ. پاڅون کونکو ته د ۱۹۲۰ ز کال په ډسمبر کې سترې ماتې ورکړل شوې او د فرانسې او ترکانو تر منځ له تړونونو څخه وروسته پاڅون کونکو لپاره ترکي فوځي ملاتړ د ۱۹۲۱ زکال پسرلي کې تر ډېره له منځه ولاړ. فرانسوي ځواکونو په جولای کې جبل زاويه سيمه کې د هنانيو وروستی لښکرکوټ لوټ کړ. هنانيو د فرانسوي قيموميت چارواکو له لورې محاکمه او په پای کې خوشې شو. د يوسف السعدون په مشرۍ په ټيټه کچه يو پاڅون دوام وکړ او له فرانسوي ځواکونو سره په ورستي ځل د ۱۹۲۶ زکال د اګسټ په ۸ نېټه جګړه کې ښکېل شول. وروستۍ جګړه د هېواد په کچه د ستر سوريايي پاڅون “Great Syrian Revolt” پر مهال پېښه شوه، چې د ۱۹۲۵ز کال اوړي کې پيل شو.

د هنانيو پاڅون نسکورېدنې د حلب په سياسي جوړښت کې د پام وړ بدلون ټکی په نښه کړ. په داسې حال کې چې له پاڅون څخه وړاندې د حلب سياسي ممتازه ډله کې زياتره يې د ترکيې له ملي سياست سره يو ځای شوي وو او دا په اصل کې هغه درغلي يا خيانت و، چې د حلب مشرانو د ترکي ملاتړ په شاتګ کې حس کړ، چې ډېری يې دې ته اړ کړل چې د سوريې له پاتې برخو سره ګډ برخليک ومني. ډېری سوريايي يووالي او له دمشق سره د پياوړې کېدونکو اړيکو لپاره د هنانيو له ملاتړ څخه هم اغېزمن شوي وو. د فرانسې او ترکيې تر منځ له تړونونو “Franco-Turkish accords” په پايله کې د حلب اناتوليايي غرنۍ سيمه چې د توکو لپاره يې ستر بازار او د خوراکي توکو او اومه موادو ستره بشپړونکې سيمه وه، ترکيې ته پرېښودل شوه. دې چارې د حلب او اناتوليا تر منځ په ګټور ډول د سوداګريزو اړيکو خدمت وکړ او پخوانيو اقتصاد يې زيانمن کړ.

شاليد

د ۱۹۱۸ ز کال په اکتوبر کې متحد ځواکونو او شريفي لښکر له عثماني سترواکۍ څخه د سوريې واک واخيست. د انګليستان پّ فوخي ملاتړ سره د شريفي لښکر هاشمي “Hashemite” مشر امير فيصل دمشق کې لومړنی حکومت جوړ کړ، چې د خپل کنترول يې د سوريې شمالي ښارونو حمص او حلب ته وغزاوه. په ورته وخت کې فرانسې له انګليستان ته د سيکيس پيکوټ په نوم د کړي تړون له مخې سوريه کې د ځانګړو ګټو ادعا وکړه او غوښتل يې پر سيمه باندې فرانسوي قيموميت رامنځته کړي. د سوريې اوسېدونکو د فرانسې د هيلې مخالفت وکړ. فرانسوي ځواکونه د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې د لاتاکيا شمالي ساحلي ښار ته دننه شول او د ساحلي غرونو له لارې يې د خاورې دننه تګ پيل کړ، چې د الاوايټ “Alawite” فيوډالي شېخ صالح العلي په مشرۍ له پاڅون سره په کې مخامخ شول.

حلب کې سياسي او کلتوري احساسات

د عربو د پاڅون “Arab Revolt” او له هغې څخه وروسته د حلب سياسي ممتازه ډله د دوه ډلې خلکو تر منځ وېشل شوې وه؛ يوه ډله يې هغه خلک وو چې د فيصل په مشرۍ د عرب ملتپال خوځښت يې منلی و او بله ډله يې هغه خلک وو، چې د عثماني دولت دننه يې حلب او د هغې د ساحلي سيمو شاته دننيو برخو لپاره يې خپلواکي غوښتله. يو شمېر عواملو د دمشق له ممتازې پرګنې او عوامو له کړو وړو څخه د حلب د ممتازې پرګنې او عوامو کړه وړه بېل کړل. د يو لپاره د حلب د اوسېدونکو اقتصادي هوساينه د حلب د اناتوليا ساحل شاته دننيو برخو پر پرانېستي سوداګريز لاسرسي باندې تکيه کوله، چې د ترکانو له لويه کچه په کې ترکان استوګن وو؛ سويل لويديځه اناتوليا د حلب د توليدي توکو اصلي بازار او د خوراکي توکو او اومه موادو اصلي چمتو کونکی و.

برسېره پر دې د حلب سياسي ممتازه پرګنه چې توکميز او مذهبي ډول د نږدې ټول عرب مسلمان مېشت دمشق په پرتله د پام وړ زيات متنوع و، په کلتوري ډول د ترکيې عثماني ټولنې ته نږدې وه او د حلب د يادې پرګنې يو شمېر غړي له ترکي، کردي او سرکاسي “Cricasian” نسل څخه وو. د همدې عواملو له امله د حلب په سياسي ټولګي کې زياتره غړو د ۱۹۱۶ زکال د عربو د پاڅون ملاتړ ونه کړ او هغوی چې ورسره يو ځای شول، حس يې کړل چې پاڅون د دوی د تمو خلاف پر مخ تله، ځکه چې په پای کې يې عثماني واکمني پای ته ورسوله او په دې ډول يې د اسلامي يووالي پولې ماتې کړې او له اناتوليايي سيمو څخه د حلب بېلتون يې پيل کړ. حلب کې يوه بله خوابدي هم وه، چې تر عثماني واکمنۍ لاندې د حلب ولايت اداري مرکز و او په سياسي واک کې د فيصل تر مشرۍ لاندې د دمشق له سياسي دريځ سره برابر و. په داسې حال کې چې د حلب ډېری داسې اوسېدونکي وو، چې د فيصل د دمشق پر بنسټ حکومت کې يې نفوذ لرونکي دريځونه درلودل او حلب کې د فيصل سرلاري سياسي چارواکي له دمشق يا عراق څخه وو. که څه هم فرانسوي چارواکو په ناسم ډول باور درولد، چې د حلب او دمشق تر منځ سيالي يا مخالفت به ښايي د حلب ممتازه پرګنه د فرانسوي واکمنۍ منلو ته اړ کړي. پر ځای يې د تاريخپوه فيليپ اس خووري له نظره حلب په نوي سياسي اقليم کې د خپل غږ اورېدلو په موخه د فرانسوي نيونې (اشغال) پر وړاندې په کلکه مخالفت وکړ.

د حلب ګڼو مشرانو د امير فيصل ملاتړ وکړ او د ۱۹۱۸ ز کال د اکتوبر په وروستيو کې حلب ته د شريفي لښکر له ننوتلو څخه وروسته ښار کې د عرب کلب “Arab Club” يوه څانګه جوړه شوه. عرب کلب د عرب ملتپالنې او حلبي سيمه ييزپالنې ګډه مفکوره درلوده. دې د سوريې د ملي يووالي مفکورې ته وده ورکړه او امير فيصل لپاره يې د يو سياسي ملاتړي بنسټ په توګه کار وکړ. د حلب ولايت د ولسمشريزې شورا مشر ابراهيم هنانيو، د حلب ولايت والي رشيد التايي، د حلب يو شتمن سوداګر نجيب بن زادي، حلبي ډاکتر عبدالرحمن الکايالي او د ښار مخکښ مسلمان عالم شېخ مسعود الکواکبي د عرب کلب د بنسټګرانو له ډلې څخه وو.

د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې

د ۱۹۱۸ ز کال په نومبر کې د امير فيصل د لښکر سرتيري انطاکيه ته ننوتل او د ښار د عرب اوسېدونکو له لورې يې هرکلی وشو. د نومبر په وروستیو کې فرانسوي سرتېري د الکساندريتا خليج ساحل باندې پلي شول او د الکساندريتا ښار ته ننوتل، چې انطاکيه، الحمات او قېرقخان او الاموق سيمو کې يې د فرانسې ضد پاڅونونه هڅول. فرانسوي ځواکونو په ډسمبر کې انطاکيه ونيوله او د خپلې سترې کوماندانۍ پر حکومتي مرکز باندې يې د عرب بېرغ پر ځای د فرانسې بېرغ پورته کړ. پاڅونونو له ښار څخه د باندې سيمو کې دوام وکړ، چې د حربيا او القصير ګاونډ سيمې يې د بېلګې په توګه يادولی شو.