مرکزي افريقا جمهوريت

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
(له د منځنۍ افریقا ولسمشریزه نه مخ گرځېدلی)
بيرغ نښان
Location of  مرکزي افريقا جمهوريت  () – in آفریقا  () – in افریقایي ټولنه  ()
Location of  مرکزي افريقا جمهوريت  ()

– in آفریقا  ()
– in افریقایي ټولنه  ()

نخشه
موقعيت
Location of  مرکزي افريقا جمهوريت  ()

– in آفریقا  ()
– in افریقایي ټولنه  ()

د مرکزي افريقا جمهوريت
نخشه
حکومت
 -  ولسمشر فوستن-ارچانګ تاودرا
 -  لومړی ‌وزیر فیرمین نګریبادا
Legislature ولسي جرګه
جوړښت
 -  له فرانسې ۱۳ اګسټ ۱۹۶۰ 
 -  جوړښت د منځنۍ افریقا ټولواکمنې ۴ ډسمبر ۱۹۷۶ 
 -  ولسمشریزه جوړیدل ۲۱ سپټمبر ۱۹۷۹ 
ارتوالی
 -  ټولټال ۶۲۲٬۹۸۴ کيلومتر2 (۴۴ام)
۲۴۰٬۵۳۴ sq mi 
 -  اوبه (%) ۰
د وګړو شمېر
 -  کينډۍ:UN Population estimate کينډۍ:UN Populationکينډۍ:UN Population (۱۱۹ام)
 -  ۲۰۰۳ census ۴٬۹۸۷٬۶۴۰[۱] 
 -  ګڼه ګونه ۷٫۱/km2 (۲۲۱ام)
۱۸٫۴/sq mi
نا خالص داخلي تولید (PPP) ۲۰۱۷ اټکل
 -  ټولټال $۳٫۴۵۴ بلیونه[۲] 
 -  پر کس $۶۹۳[۲] 
GDP (nominal) ۲۰۱۷ اټکل
 -  ټولټال $۲٫۰۰۳ بیلیونه[۲] 
 -  پر کس $۴۰۱[۲] 
Gini (۲۰۰۸) ۵۶٫۳ (۲۸ام)
بشري پرمختيا (۲۰۱۸) ۰٫۳۸۱ (۱۸۸ام)
د وخت سيمه (UTC+۱)
د موټر چلولو لوری ښوی[۳]
ISO 3166 کوډ CF
د انټرنټ مخکښ شپول .cf
پيل ګڼ +۲۳۶

د منځنی افریقا ولسمشریزه یاهم (د مرکزی افریقا جمهوریت) په انګلیسي Central African Republic) په مرکزي افريقا کې پر وچې پورې تړلی یو هیواد دی.

پلازمینه یې د بانګویی ښار او رسمی ژبه یې فرانسوي ده. د یاد هیواد مساحت ۹۸۴'۶۲۲ کیلومتره مربع او د وګړو شمیر یې ۰۰۰'۶۱۶'۴ میلیونه تنه دی.

د منځنۍ افریقا جمهوریت (CAR) (په سانګو ژبه کې: Ködörösêse tî Bêafrîka،په فرانسوي ژبه کې: République centrafricaine, RCA) په منځنۍ افریقا کې په وچه کې چاپېر هېواد دی. شمال لور ته یې چاد، شمال ختیځ لور ته یې سوډان، سویل ختیځ لور ته سویلي سوډان، سویل لور ته یې د کانګو ډیموکراتیک جمهوریت، سویل لوېدیځ لور ته د کانګو جمهوریت او لویدیځ لور ته یې کامرون پراته دي.  [۴]

د منځنۍ افریقا جمهوریت نږدې ۶۲۰۰۰۰ کیلومتره مربع (۲۴۰۰۰۰ مایل مربع) مساحت لري  پوښي. تر ۲۰۱۸ ز کال پورې، د دې هېواد نفوس نږدې ۴.۷ میلیونه وګړي اټکل شوی. تر ۲۰۲۲ ز کال پورې، د منځنۍ افریقا جمهوریت د کورنۍ جګړې شاهد دی چې له ۲۰۱۲ ز کال راهیسې روانه ده. د منځنۍ افریقا جمهوریت زیاتره برخه د سوډانو - ګیني چمنونو څخه جوړه ده، خو د دې هېواد په شمال کې د ساحل - سوډاني زون او په سویل کې د استوایی ځنګل زون څخه را منځ ته شوی دی. د هېواد دوه پر دریمه برخه د اوبنګي د سیند په حوزه کې ده (چې کانګو ته بهېږي)، په داسې حال کې چې پاتې دریمه برخه د چاري په حوزه کې ده، د چاد جهيل ته بهېږي.  [۵]

دا خاوره چې نن ورځ د منځنۍ افریقا جمهوریت دی، د زرګونو کلونو په اوږدو کې تر استوګنې لاندې دی، خو د هېواد اوسنۍ پولې د فرانسې له لوري وټاکل شوې، چې د استعمار په توګه یې د ۱۹ پېړۍ په وروستیو کې په دې هېواد واکمني کوله. په ۱۹۶۰ زکال کې د فرانسې څخه د خپلواکۍ له ترلاسه کولو وروسته، د منځنۍ افریقا جمهوریت د یو شمېر استبدادي مشرانو، د شاهي نظام د ناکامه هڅې په ګډون تر واک لاندې راغئ. [۶]

په ۱۹۹۰ ز کال کې، ډیموکراسي غوښتنه په ۱۹۹۳ ز کال کې د لومړیو څو ګوندي ډیموکراتیکو ټاکنو لامل شوه. انګ فیلیکس پتاسې ولسمشر شو، خو وروسته د ۲۰۰۳ ز کال د جنرال فرانسوا بوزیزي په کودتا کې له واکه لرې شو. د منځنۍ افریقا جمهوریت د بوش جګړه په ۲۰۰۴ ز کال کې پیل شوه، خو په ۲۰۰۷ ز کال او بیا په ۲۰۱۱ ز  کال کې د سولې د تړونو تر څنګ، کورنۍ جګړه په ۲۰۱۲ ز کال  کې بېرته پیل شوه. کورنۍ جګړې د هېواد د بشري حقونو خراب ریکارډ ته دوام ورکړ. په دې کې د بېلابېلو ښکېلو وسله والو ډلو له لوري د پراخه او زیاتېدونکو سرغړونو، لکه په خپل سری زندان، شکنجه او د بیان پر ازادۍ او د خوځښت پر ازادۍ محدودیتونو ګډون درلود.  

د دې هېواد د پام وړ معدني زیرمو او نورو زیرمو تر څنګه، لکه د یورانیمو زیرمې، خام نفت، سره زر، الماس، کوبالټ، چاتراش لرګي، او د اوبو بریښنا، او همدارنګه پراخه کرنیزه ځمکه، د منځنۍ افریقا جمهوریت د نړۍ د لسو بې وزلو هېوادونو له ډلې څخه دی چې په ۲۰۱۷ ز کال کې په نړۍ کې د پېرود د ځواک په برابرۍ کې د کس پر سر ټیټه GDP لري. په ۲۰۱۹ ز کال کې، د بشري پراختیا شاخص (HDI) پر بنسټ، دا هېواد د بشري پراختیا کې په دوهمه ټیټه کچه کې و (چې یوازې له نایجر څخه مخکې دی)، یعني له ۱۸۹ هېوادونو څخه ۱۸۸ ځای لري. نوموړی هېواد د تعدیل شوي-نابرابرۍ د بشري پراختیا تر ټولو ټیټ شاخص درلود، چې د ۱۵۰ هېوادونو له ډلې په ۱۵۰ ځای کې و. د منځنۍ افریقا جمهوریت د اټکل له مخې تر ټولو غیرصحي هېواد هم دی او د ځوانانو لپاره تر ټولو بد هېواد ګڼل کېږي. [۷][۸][۹][۱۰][۱۱]

د منځنۍ افریقا جمهوریت د ملګرو ملتونو، افریقایي ټولنې، د منځنۍ افریقا د هېوادونو د اقتصادي ټولنې، د انترنیشنل دی لا فرانکوفوني سازمان او د غیروابسته غورځنګ غړیتوب لري.

رېښه

د منځنۍ افریقا د جمهوریت نوم د افریقا په منځنۍ سیمه کې د دې هېواد له جغرافیوي موقعیت او د دې هېواد د حکومت له جمهوري بڼې څخه اخیستل شوی. له ۱۹۷۶ ز کال څخه تر ۱۹۷۹ ز کال پورې، دا هېواد د منځنۍ افریقا د سترواکۍ په توګه پېژندل کېده. د استعمار په دوره کې، د هېواد نوم اوبانګي – شاري (Ubangi-Shari) و چې د اوبنګي سیند او چاري سیند څخه اخیستل شوی و. [۱۲]

سرچينې

  1. countrymeters.info. "Live Central African Republic population (2017). Current population of Central African Republic — Countrymeters". countrymeters.info. مؤرشف من الأصل في 1 جون 2016. د لاسرسي‌نېټه 6 جون 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  2. ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ "Central African Republic". International Monetary Fund. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. Which side of the road do they drive on? Archived 14 April 2012 at the Wayback Machine. Brian Lucas. August 2005. Retrieved 28 January 2009.
  4. "Central African Republic – CAR – Country Profile – Nations Online Project". www.nationsonline.org. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. Mudge, Lewis (11 December 2018). World Report 2019: Rights Trends in Central African Republic. Human Rights Watch. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ مې ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. 'Cannibal' dictator Bokassa given posthumous pardon Archived 1 March 2017 at the Wayback Machine.. The Guardian. 3 December 2010
  7. Central African Republic. The World Factbook (CIA World Factbook) Central Intelligence Agency
  8. World Economic Outlook Database, January 2018 Archived 3 May 2018 at the Wayback Machine., International Monetary Fund Archived 14 February 2006 at Archive-It. Database updated on 12 April 2017. Accessed on 21 April 2017.
  9. "Archived copy" (PDF). مؤرشف (PDF) من الأصل في ۱۵ سپټمبر ۲۰۱۸. د لاسرسي‌نېټه ۲۷ سپټمبر ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: الأرشيف كعنوان (link)
  10. (په 25 September 2016 باندې). These are the world's unhealthiest countries – The Express Tribune. The Express Tribune.
  11. Foundation, Thomson Reuters. "Central African Republic worst country in the world for young people – study". مؤرشف من الأصل في ۰۵ اگسټ ۲۰۱۷. د لاسرسي‌نېټه ۰۱ اگسټ ۲۰۱۷. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. Palmer, Brian (March 9, 2012). "Why Does the Central African Republic Have Such a Boring Name?". Slate. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)

ایداري وېش

د منځنۍ افریقا ولسمشریزه په څوارلس ولایتونو او دوه اقتصادي برخو ویشل وې ده.

تاریخ

جغرافیه

Carte de la République centrafricaine.

کلتور

اقتصاد