د مصر تاریخ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د مصر تاریخ د نیل سیند له ښېرازه سیندونو او ډیلټا سره د جریان له امله، او هم د مصر د اصلي اوسیدونکو د لاسته راوړنو او د بهرني نفوذ له امله اوږد او بډایه دی. د مصر د تاریخ ډېره برخه د یوه راز په توګه پټ و، خو کله چې هیروغلیف توري او روزیتا ډبره وموندل شوه، نو هغه پټ اړخونه یې رابرسېره شول.

د لرغوني مصر تمدن د ۳۱۵۰ مخکې له میلاد په شاوخوا کې د لومړي سلطنت د لومړي پاچا، نرمر په مشرۍ د پورتنۍ او ښکته مصر د سیاسي یووالي سره رامنځته شو. په ځانګړې توګه د مصر اصلي واکمنۍ تر شپږمې مخکې له میلاد پیړۍ د هخامنشي سترواکۍ تر فتحې پورې دوام وکړ.

د مصر عصري جمهوریت په ۱۹۵۳ کال کې تاسیس شو، او په ۱۹۵۶ کې له سویز کانال څخه د بریټانوي ځواکونو په بشپړ ډول تر شاتګ وروسته، په لومړي ځل په ۲۵۰۰ ز کال کې مصر په بشپړ ډول خپلواک او د اصلي مصریانو له خوا اداره کېده. جمهور رئیس جمال عبدالناصر (له ۱۹۵۶ څخه تر ۱۹۷۰ ز کال پورې ولسمشر) ډېر اصلاحات راوستل او لنډ مهاله عربي جمهوریت (له سوریې سره) یې رامنځته کړ.

د مصر وروستی تاریخ د هغو پېښو تر نفوذ لاندې دی چې د پخواني ولسمشر حسني مبارک د شاوخوا دېرش کلنې واکمنۍ په بهیر کې رامنځته شوی دی. د ۲۰۱۱ ز کال د مصر انقلاب مبارک له واکه لرې کړ او په پایله کې یې د مصر په تاریخ کې لومړی منتخب ولسمشر محمد مرسي وټاکل شو.[۱][۲]

شاهي مصر (۳۱۵۰-۳۳۲ مخکې له میلاد)[سمول]

د شاهي کورنۍ لومړۍ دوره او زوړ سلطنت[سمول]

په ۳۱۵۰ مخکې له میلاد کې یو متحد سلطنت د پاچا مینیس له خوا رامنځته شو، چې یو شمیر پاچهيو ته یې لاره هواره کړه او د راتلونکو ۳۰۰۰ کلونو لپاره یې پر مصر حکومت وکړ. د مصر کلتور په دې اوږدې مودې کې وده وکړه او په مذهب، هنر، ژبه او مصري دودونو کې ځانګړی پاتې شو. د یو متحد مصر لومړیو دوو واکمنو سلطنتونو د زوړ سلطنت دورې (د ۲۷۰۰-۲۲۰۰ مخکې له میلاد  شااوخوا) لپاره لاره هواره کړه، چې ډېری اهرامونه یې جوړ کړل، په ځانګړې توګه د جوسر د درېیمې کورنۍ اهرام او د څلورمې کورنۍ ګیزا اهرامونه وو.

رومي مصر[سمول]

مصر په چټکۍ سره د سترواکۍ د ډوډۍ په ټوکرۍ بدل شو چې د سترواکۍ د غلو د لویې برخې ترڅنګ یې د کتان، پاپیروس، ښيښه او ډیری نور بشپړ شوي توکي چمتو کول. د الکساندریا ښار د روم سترواکۍ لپاره د سوداګرۍ کلیدي پوسته شوه. دا د سترواکۍ یو مخکښ ساینسي او تخنیکي مرکز هم و. پوهانو لکه: بطلیموس، هایپتیا، او هیرون په ستورپوهنه، ریاضياتو او نورو څانګو کې نوې څېړنې وکړې. په کلتوري لحاظ، د الکساندریا ښار په ځینو وختونو کې له روم سره د خپل ارزښت له امله سیالي کوله.[۳][۴]

تروریستي بغاوت[سمول]

په ۱۹۸۰، ۱۹۹۰ او ۲۰۰۰ لسیزو کې، په مصر کې ترهګریز بریدونه ډیر او سخت شوو او د قبطیانو او بهرنیو سیلانیانو او هم حکومتي چارواکو په نښه کول یې پیل کړل. ځینو پوهانو او لیکوالانو اسلامپال لیکوال سید قطب، چې په ۱۹۶۷ ز کال کې اعدام شو، د دې بریدونو مسؤل او پاروونکی ګڼلی دی.[۵][۶][۷]

په ۱۹۹۰ لسیزه کې یوه اسلامپاله ډله د الغامة الاسلامیه په نوم، چې د تاوتریخوالي په پراخو عملیاتو کې ښکېله وه، د نامتو لیکوالانو او روڼ اندو د وژنې له هڅو څخه نیولې تر د بهرنیو سیلانیانو په مکرر ډول په نښه کولو پورې چې د مصر د اقتصاد تر ټولو لوی سکټو ګرځندوی او حکومت ته یې سخت زیانونه واړول، خو د ډېرو هغو خلکو معیشت هم له منځه ولاړ چې له دې ډلې څخه یې ملاتړ کاوه.[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

مدني ناکرارۍ (۲۰۱۱-۱۴ز کال)[سمول]

انقلاب[سمول]

په ۲۰۰۳ ز کال کې، کفایا («د بدلون لپاره د مصر غورځنګ»)، د مبارک رژیم سره د مخالفت او د ډیموکراتیکو اصلاحاتو او د ډیرو مدني آزادیو د رامنځته کولو لپاره رامنځته شو. د ۲۰۱۱ ز کال د جنورۍ په ۲۵ مه د مبارک د حکومت پر ضد پراخ لاریونونه پیل شول. د لاریون موخه له واکه د مبارک لرې کول و. دې کار د مدني مقاومت د پراخې مبارزې بڼه خپله کړه چې د ډېرو خلکو له خوا یې ملاتړ وشو او په ځانګړې توګه د پرله پسې پراخو مظاهرو څخه جوړ شوی و.

مبارک د ۲۰۱۱ ز کال د فبرورۍ په ۱۱ مه استعفا وکړه او له قاهرې وتښتېد. د ولسمشر مرستیال عمر سلیمان اعلان وکړ چې مبارک له دندې ګوښه شوی او د مصر پوځ به په لنډه موده کې د هیواد د چارو کنټرول په غاړه واخلي. په التحریر څلورلارې کې د خوشحالۍ مراسم پیل شول.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

د مرسي ولسمشري                                              [سمول]

د ۲۰۱۲ ز کال د مې په ۲۳ او ۲۴ په مصر کې د ولسمشرۍ لومړی پړاو ټاکنې ترسره شوې، چې محمد مرسي ۲۵٪ او احمد شفیق، چې د عزل شوي ولسمشر حسني مبارک د واکمنۍ وروستی لومړی وزیر و ۲۴٪ رایې وګټلې. دویم پړاو د جون په ۱۶ او ۱۷ ترسره شو. د ۲۰۱۲ ز کال د جون په ۲۴ مه د ټاکنو کمیسیون اعلان وکړ چې محمد مرسي په ټاکنو کې بریالی شوی او هغه د مصر لومړنی دیموکراتیک منتخب ولسمشر شو. د رسمي پایلو له مخې مرسي ۵۱،۷ سلنه رایې او شفیق ۴۸،۳ سلنه رایې خپلې کړې وې.

د ۲۰۱۲ ز کال د جولای په ۸ مه، د مصر نوي ولسمشر محمد مرسي اعلان وکړ چې هغه د پوځ هغه فرمان لغوه کوي چې د هیواد منتخب پارلمان یې منحل کړ او وکیلان یې بیرته غونډې ته راوبلل.[۱۸]

د ۲۰۱۲ ز کال د جولای په ۱۰مه، د مصر د اساسي قانون سترې محکمې د مرسي هغه پریکړه رد کړه چې د هیواد پارلمان یې بېرته غونډې ته رابللی و. د ۲۰۱۲ ز کال د اګست په ۲ مه د مصر لومړي وزیر هشام قندیل خپله ۳۵ کسیزه کابینه اعلان کړه، چې ۲۸ تنه یې نوي راغلي وو، چې څلور یې د اخوان المسلمین له نفوذي ډلې څخه وو او شپږ تنه او پخواني لنډمهالي پوځي واکمن محمد حسین طنطاوي د دفاع وزیر په توګه د پخواني حکومت څخه راغلي وو. [۱۹][۲۰]

د ۲۰۱۲ ز کال د نومبر په ۲۲مه، مرسي یوه اعلامیه خپره کړه چې د هغه فرمانونه یې له ګواښونو څخه معاف کړل او د نوي اساسي قانون د مسودې د جوړولو لپاره، د اساسي قانون د اسمبلۍ د کار د خوندي کولو په لټه کې و.[۲۱][۲۲]

مرسي د مخالف لوري مشرانو ته «د ملي خبرو اترو» وړاندیز وکړ، خو د ډسمبر د ۱۵ په مسوده کې د یوې اسلامپالې واکمن مجلس له خوا لیکل شوې مسودې باندې د رایې له لغوه کولو څخه انکار وکړ ،چې دوه اونۍ سیاسي ناکرارۍ یې راپارولې دي.[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

د اساسي قانون ټولپوښتنه د ۲۰۱۲ ز کال د ډسمبر په ۱۵ او ۲۲ په دوو پړاوونو کې ترسره شوه، چې ۶۴٪ ملاتړ او ۳۳٪ مخالف وو. دا د ۲۰۱۲ ز کال د ډسمبر په ۲۶ مه د مرسي له خوا د ولسمشر د فرمان له مخې لاسلیک شو. د ۲۰۱۳ ز کال د جولای په ۳ مه د مصر د پوځ په حکم سره اساسي قانون وځنډول شو.

د ۲۰۱۳ ز کال د جون په ۳۰ مه د مرسي د ټاکنو د لومړۍ کلیزې په مناسبت په مصر کې په میلیونونو مظاهره چیان واټونو ته راووتل او د ولسمشر د سمدستي استعفا غوښتنه یې وکړه. د جولای په لومړۍ نېټه، د مصر وسله والو ځواکونو ۴۸ ساعتونه ټاکل شوی وخت یې خپور کړ چې د هیواد سیاسي ګوندونو ته یې د جولای تر ۳ پورې وخت ورکړ چې د مصر د خلکو غوښتنې پوره کړي.

ولسمشرۍ د مصر د پوځ ۴۸ ټاکل شوی وخت رد کړ او ژمنه یې وکړه چې ولسمشر به د سیاسي ناورین د حل او د ملي پخلاینې لپاره خپلې کړنلارې تعقیب کړي. د جولای په درېیمه د مصر د وسله والو ځواکونو مشر جنرال عبدالفتاح السیسي اعلان وکړ چې محمد مرسي یې له واکه لرې کړی، اساسي قانون یې ځنډولی او د ولسمشرۍ او شوراګانو نوې ټاکنې به کوي او د اساسي قانون د سترې محکمې مشر عدلی منصور به سرپرست ولسمشر نوموي. منصور د ۲۰۱۳ ز کال د جولای په څلورمه لوړه وکړه.

له مرسي وروسته[سمول]

له کودتا وروسته په څو میاشتو کې نوی اساسي قانون جوړ شو چې د ۲۰۱۴ ز کال د جنورۍ په ۱۸ مه نافذ شو، له هغه وروسته باید د ۲۰۱۴ ز کال د جون په میاشت کې ولسمشریزې او پارلماني ټاکنې ترسره شي. د ۲۰۱۴ ز کال د مارچ په ۲۴ مه د مرسي ۵۲۹ پلویان په اعدام محکوم شول، په داسې حال کې چې په خپله د مرسي محاکمه روانه وه.[۲۷][۲۸]

د وروستۍ فیصلې په صادرولو سره، ۴۹۲ حکمونه په عمري بند واوښتل او ۳۷ د اعدام حکمونه تائید شوو. د اپریل په ۲۸ مه یوه بله ډله ییزه محاکمه وشوه چې د مرسي ۶۸۳ پلویان د یوه پولیس افسر د وژلو په تور په اعدام محکوم شول. [۲۹]

سرچینې[سمول]

  1. ↑ Sänger, Patrick. "The Administration of Sasanian Egypt: New Masters and Byzantine Continuity." Greek, Roman, and Byzantine Studies 51.4 (2011): 653-665.
  2. ↑ "French Invasion of Egypt, 1798-1801". www.HistoryOfWar.org. History of War. د لاسرسي‌نېټه ۰۵ جولای ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Olson, Roger E. (2014). The Story of Christian Theology: Twenty Centuries of Tradition & Reform. InterVarsity Press. د کتاب پاڼې 201. د کتاب نړيواله کره شمېره 9780830877362. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Riggs, Christina, المحرر (2012). The Oxford Handbook of Roman Egypt. Oxford University Press. د کتاب پاڼې 107. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-19-957145-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Murphy, Caryle Passion for Islam: Shaping the Modern Middle East: the Egyptian Experience, Scribner, 2002, p.4
  6. ↑ Murphy, Caryle Passion for Islam: Shaping the Modern Middle East: the Egyptian Experience, Scribner, 2002, p.57
  7. ↑ Kepel, Gilles, Muslim Extremism in Egypt by Gilles Kepel, English translation published by University of California Press, 1986, p. 74
  8. ↑ "Solidly ahead of oil, Suez Canal revenues, and remittances, tourism is Egypt's main hard currency earner at $6.5 billion per year." (in 2005) ... concerns over tourism's future Archived 24 September 2013 at the Wayback Machine.. Retrieved 27 September 2007.
  9. ↑ Gilles Kepel, Jihad, 2002
  10. ↑ Lawrence Wright, The Looming Tower (2006), p.258
  11. ↑ As described by William Dalrymple in his book From the Holy Mountain (1996, کينډۍ:ISBN) pp. 434–54, where he describes his trip to the area of Asyut in 1994.
  12. ↑ "Timeline of modern Egypt". Gemsofislamism.tripod.com. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ فبروري ۲۰۱۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Uppsala Conflict Data Program, Conflict Encyclopedia, "The al-Gama'a al-Islamiyya insurgency," viewed 2013-05-03, http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=50&regionSelect=10-Middle_East# Archived 11 September 2015 at the Wayback Machine.
  14. ↑ (په 11 February 2010 باندې). Mubarak Steps Down, Ceding Power to Military. The New York Times.کينډۍ:Cbignore
  15. ↑ (په 11 February 2010 باندې). Egypt crisis: President Hosni Mubarak resigns as leader. BBC
  16. ↑ Mubarak Resigns As Egypt's President, Armed Forces To Take Control Huffington Post/AP, 11 February 2011
  17. ↑ کينډۍ:Cite document
  18. ↑ (په 9 July 2012 باندې). Egypt's president calls back dissolved parliament. CNN
  19. ↑ (په 10 July 2012 باندې). Court overrules Egypt's president on parliament. CNN
  20. ↑ (په 3 August 2012 باندې). [{{{url}}} Egypt unveils new cabinet, Tantawi keeps defence post].
  21. ↑ (په 22 November 2012 باندې). Egypt's President Mursi assumes sweeping powers. BBC News.
  22. ↑ (په 23 November 2012 باندې). Rallies for, against Egypt president's new powers.
  23. ↑ (په 22 November 2012 باندې). Egypt's President Morsi takes sweeping new powers. The Washington Post.
  24. ↑ (په 23 November 2012 باندې). Violence breaks out across Egypt as protesters decry Mohammed Morsi's constitutional 'coup'. The Daily Telegraph.کينډۍ:Cbignore
  25. ↑ (په 6 December 2012 باندې). Morsi refuses to cancel Egypt's vote on constitution.
  26. ↑ (په 6 December 2012 باندې). Egypt Sees Largest Clash Since Revolution.
  27. ↑ Czech News Agency (2014-03-24). "Soud s islamisty v Egyptě: Na popraviště půjde více než 500 Mursího stoupenců". IHNED.cz. د لاسرسي‌نېټه ۲۴ مارچ ۲۰۱۴. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ "Egypt sentences 683 to death in latest mass trial of dissidents". The Washington Post. 28 April 2015. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ "Egypt and Saudi Arabia discuss maneuvers as Yemen battles rage". Reuters. 14 April 2015.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_مصر_تاریخ&oldid=278212" نه اخيستل شوی