د مصر تاریخ
د مصر تاریخ د نیل سیند له ښېرازه سیندونو او ډیلټا سره د جریان له امله، او هم د مصر د اصلي اوسیدونکو د لاسته راوړنو او د بهرني نفوذ له امله اوږد او بډایه دی. د مصر د تاریخ ډېره برخه د یوه راز په توګه پټ و، خو کله چې هیروغلیف توري او روزیتا ډبره وموندل شوه، نو هغه پټ اړخونه یې رابرسېره شول.
د لرغوني مصر تمدن د ۳۱۵۰ مخکې له میلاد په شاوخوا کې د لومړي سلطنت د لومړي پاچا، نرمر په مشرۍ د پورتنۍ او ښکته مصر د سیاسي یووالي سره رامنځته شو. په ځانګړې توګه د مصر اصلي واکمنۍ تر شپږمې مخکې له میلاد پیړۍ د هخامنشي سترواکۍ تر فتحې پورې دوام وکړ.
د مصر عصري جمهوریت په ۱۹۵۳ کال کې تاسیس شو، او په ۱۹۵۶ کې له سویز کانال څخه د بریټانوي ځواکونو په بشپړ ډول تر شاتګ وروسته، په لومړي ځل په ۲۵۰۰ ز کال کې مصر په بشپړ ډول خپلواک او د اصلي مصریانو له خوا اداره کېده. جمهور رئیس جمال عبدالناصر (له ۱۹۵۶ څخه تر ۱۹۷۰ ز کال پورې ولسمشر) ډېر اصلاحات راوستل او لنډ مهاله عربي جمهوریت (له سوریې سره) یې رامنځته کړ.
د مصر وروستی تاریخ د هغو پېښو تر نفوذ لاندې دی چې د پخواني ولسمشر حسني مبارک د شاوخوا دېرش کلنې واکمنۍ په بهیر کې رامنځته شوی دی. د ۲۰۱۱ ز کال د مصر انقلاب مبارک له واکه لرې کړ او په پایله کې یې د مصر په تاریخ کې لومړی منتخب ولسمشر محمد مرسي وټاکل شو.[۱][۲]
شاهي مصر (۳۱۵۰-۳۳۲ مخکې له میلاد)
[سمول]د شاهي کورنۍ لومړۍ دوره او زوړ سلطنت
[سمول]په ۳۱۵۰ مخکې له میلاد کې یو متحد سلطنت د پاچا مینیس له خوا رامنځته شو، چې یو شمیر پاچهيو ته یې لاره هواره کړه او د راتلونکو ۳۰۰۰ کلونو لپاره یې پر مصر حکومت وکړ. د مصر کلتور په دې اوږدې مودې کې وده وکړه او په مذهب، هنر، ژبه او مصري دودونو کې ځانګړی پاتې شو. د یو متحد مصر لومړیو دوو واکمنو سلطنتونو د زوړ سلطنت دورې (د ۲۷۰۰-۲۲۰۰ مخکې له میلاد شااوخوا) لپاره لاره هواره کړه، چې ډېری اهرامونه یې جوړ کړل، په ځانګړې توګه د جوسر د درېیمې کورنۍ اهرام او د څلورمې کورنۍ ګیزا اهرامونه وو.
رومي مصر
[سمول]مصر په چټکۍ سره د سترواکۍ د ډوډۍ په ټوکرۍ بدل شو چې د سترواکۍ د غلو د لویې برخې ترڅنګ یې د کتان، پاپیروس، ښيښه او ډیری نور بشپړ شوي توکي چمتو کول. د الکساندریا ښار د روم سترواکۍ لپاره د سوداګرۍ کلیدي پوسته شوه. دا د سترواکۍ یو مخکښ ساینسي او تخنیکي مرکز هم و. پوهانو لکه: بطلیموس، هایپتیا، او هیرون په ستورپوهنه، ریاضياتو او نورو څانګو کې نوې څېړنې وکړې. په کلتوري لحاظ، د الکساندریا ښار په ځینو وختونو کې له روم سره د خپل ارزښت له امله سیالي کوله.[۳][۴]
تروریستي بغاوت
[سمول]په ۱۹۸۰، ۱۹۹۰ او ۲۰۰۰ لسیزو کې، په مصر کې ترهګریز بریدونه ډیر او سخت شوو او د قبطیانو او بهرنیو سیلانیانو او هم حکومتي چارواکو په نښه کول یې پیل کړل. ځینو پوهانو او لیکوالانو اسلامپال لیکوال سید قطب، چې په ۱۹۶۷ ز کال کې اعدام شو، د دې بریدونو مسؤل او پاروونکی ګڼلی دی.[۵][۶][۷]
په ۱۹۹۰ لسیزه کې یوه اسلامپاله ډله د الغامة الاسلامیه په نوم، چې د تاوتریخوالي په پراخو عملیاتو کې ښکېله وه، د نامتو لیکوالانو او روڼ اندو د وژنې له هڅو څخه نیولې تر د بهرنیو سیلانیانو په مکرر ډول په نښه کولو پورې چې د مصر د اقتصاد تر ټولو لوی سکټو ګرځندوی او حکومت ته یې سخت زیانونه واړول، خو د ډېرو هغو خلکو معیشت هم له منځه ولاړ چې له دې ډلې څخه یې ملاتړ کاوه.[۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]
مدني ناکرارۍ (۲۰۱۱-۱۴ز کال)
[سمول]انقلاب
[سمول]په ۲۰۰۳ ز کال کې، کفایا («د بدلون لپاره د مصر غورځنګ»)، د مبارک رژیم سره د مخالفت او د ډیموکراتیکو اصلاحاتو او د ډیرو مدني آزادیو د رامنځته کولو لپاره رامنځته شو. د ۲۰۱۱ ز کال د جنورۍ په ۲۵ مه د مبارک د حکومت پر ضد پراخ لاریونونه پیل شول. د لاریون موخه له واکه د مبارک لرې کول و. دې کار د مدني مقاومت د پراخې مبارزې بڼه خپله کړه چې د ډېرو خلکو له خوا یې ملاتړ وشو او په ځانګړې توګه د پرله پسې پراخو مظاهرو څخه جوړ شوی و.
مبارک د ۲۰۱۱ ز کال د فبرورۍ په ۱۱ مه استعفا وکړه او له قاهرې وتښتېد. د ولسمشر مرستیال عمر سلیمان اعلان وکړ چې مبارک له دندې ګوښه شوی او د مصر پوځ به په لنډه موده کې د هیواد د چارو کنټرول په غاړه واخلي. په التحریر څلورلارې کې د خوشحالۍ مراسم پیل شول.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]
د مرسي ولسمشري
[سمول]د ۲۰۱۲ ز کال د مې په ۲۳ او ۲۴ په مصر کې د ولسمشرۍ لومړی پړاو ټاکنې ترسره شوې، چې محمد مرسي ۲۵٪ او احمد شفیق، چې د عزل شوي ولسمشر حسني مبارک د واکمنۍ وروستی لومړی وزیر و ۲۴٪ رایې وګټلې. دویم پړاو د جون په ۱۶ او ۱۷ ترسره شو. د ۲۰۱۲ ز کال د جون په ۲۴ مه د ټاکنو کمیسیون اعلان وکړ چې محمد مرسي په ټاکنو کې بریالی شوی او هغه د مصر لومړنی دیموکراتیک منتخب ولسمشر شو. د رسمي پایلو له مخې مرسي ۵۱،۷ سلنه رایې او شفیق ۴۸،۳ سلنه رایې خپلې کړې وې.
د ۲۰۱۲ ز کال د جولای په ۸ مه، د مصر نوي ولسمشر محمد مرسي اعلان وکړ چې هغه د پوځ هغه فرمان لغوه کوي چې د هیواد منتخب پارلمان یې منحل کړ او وکیلان یې بیرته غونډې ته راوبلل.[۱۸]
د ۲۰۱۲ ز کال د جولای په ۱۰مه، د مصر د اساسي قانون سترې محکمې د مرسي هغه پریکړه رد کړه چې د هیواد پارلمان یې بېرته غونډې ته رابللی و. د ۲۰۱۲ ز کال د اګست په ۲ مه د مصر لومړي وزیر هشام قندیل خپله ۳۵ کسیزه کابینه اعلان کړه، چې ۲۸ تنه یې نوي راغلي وو، چې څلور یې د اخوان المسلمین له نفوذي ډلې څخه وو او شپږ تنه او پخواني لنډمهالي پوځي واکمن محمد حسین طنطاوي د دفاع وزیر په توګه د پخواني حکومت څخه راغلي وو. [۱۹][۲۰]
د ۲۰۱۲ ز کال د نومبر په ۲۲مه، مرسي یوه اعلامیه خپره کړه چې د هغه فرمانونه یې له ګواښونو څخه معاف کړل او د نوي اساسي قانون د مسودې د جوړولو لپاره، د اساسي قانون د اسمبلۍ د کار د خوندي کولو په لټه کې و.[۲۱][۲۲]
مرسي د مخالف لوري مشرانو ته «د ملي خبرو اترو» وړاندیز وکړ، خو د ډسمبر د ۱۵ په مسوده کې د یوې اسلامپالې واکمن مجلس له خوا لیکل شوې مسودې باندې د رایې له لغوه کولو څخه انکار وکړ ،چې دوه اونۍ سیاسي ناکرارۍ یې راپارولې دي.[۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]
د اساسي قانون ټولپوښتنه د ۲۰۱۲ ز کال د ډسمبر په ۱۵ او ۲۲ په دوو پړاوونو کې ترسره شوه، چې ۶۴٪ ملاتړ او ۳۳٪ مخالف وو. دا د ۲۰۱۲ ز کال د ډسمبر په ۲۶ مه د مرسي له خوا د ولسمشر د فرمان له مخې لاسلیک شو. د ۲۰۱۳ ز کال د جولای په ۳ مه د مصر د پوځ په حکم سره اساسي قانون وځنډول شو.
د ۲۰۱۳ ز کال د جون په ۳۰ مه د مرسي د ټاکنو د لومړۍ کلیزې په مناسبت په مصر کې په میلیونونو مظاهره چیان واټونو ته راووتل او د ولسمشر د سمدستي استعفا غوښتنه یې وکړه. د جولای په لومړۍ نېټه، د مصر وسله والو ځواکونو ۴۸ ساعتونه ټاکل شوی وخت یې خپور کړ چې د هیواد سیاسي ګوندونو ته یې د جولای تر ۳ پورې وخت ورکړ چې د مصر د خلکو غوښتنې پوره کړي.
ولسمشرۍ د مصر د پوځ ۴۸ ټاکل شوی وخت رد کړ او ژمنه یې وکړه چې ولسمشر به د سیاسي ناورین د حل او د ملي پخلاینې لپاره خپلې کړنلارې تعقیب کړي. د جولای په درېیمه د مصر د وسله والو ځواکونو مشر جنرال عبدالفتاح السیسي اعلان وکړ چې محمد مرسي یې له واکه لرې کړی، اساسي قانون یې ځنډولی او د ولسمشرۍ او شوراګانو نوې ټاکنې به کوي او د اساسي قانون د سترې محکمې مشر عدلی منصور به سرپرست ولسمشر نوموي. منصور د ۲۰۱۳ ز کال د جولای په څلورمه لوړه وکړه.
له مرسي وروسته
[سمول]له کودتا وروسته په څو میاشتو کې نوی اساسي قانون جوړ شو چې د ۲۰۱۴ ز کال د جنورۍ په ۱۸ مه نافذ شو، له هغه وروسته باید د ۲۰۱۴ ز کال د جون په میاشت کې ولسمشریزې او پارلماني ټاکنې ترسره شي. د ۲۰۱۴ ز کال د مارچ په ۲۴ مه د مرسي ۵۲۹ پلویان په اعدام محکوم شول، په داسې حال کې چې په خپله د مرسي محاکمه روانه وه.[۲۷][۲۸]
د وروستۍ فیصلې په صادرولو سره، ۴۹۲ حکمونه په عمري بند واوښتل او ۳۷ د اعدام حکمونه تائید شوو. د اپریل په ۲۸ مه یوه بله ډله ییزه محاکمه وشوه چې د مرسي ۶۸۳ پلویان د یوه پولیس افسر د وژلو په تور په اعدام محکوم شول. [۲۹]
سرچینې
[سمول]- ↑ Sänger, Patrick. "The Administration of Sasanian Egypt: New Masters and Byzantine Continuity." Greek, Roman, and Byzantine Studies 51.4 (2011): 653-665.
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Murphy, Caryle Passion for Islam: Shaping the Modern Middle East: the Egyptian Experience, Scribner, 2002, p.4
- ↑ Murphy, Caryle Passion for Islam: Shaping the Modern Middle East: the Egyptian Experience, Scribner, 2002, p.57
- ↑ Kepel, Gilles, Muslim Extremism in Egypt by Gilles Kepel, English translation published by University of California Press, 1986, p. 74
- ↑ "Solidly ahead of oil, Suez Canal revenues, and remittances, tourism is Egypt's main hard currency earner at $6.5 billion per year." (in 2005) ... concerns over tourism's future Archived 24 September 2013 at the Wayback Machine.. Retrieved 27 September 2007.
- ↑ Gilles Kepel, Jihad, 2002
- ↑ Lawrence Wright, The Looming Tower (2006), p.258
- ↑ As described by William Dalrymple in his book From the Holy Mountain (1996, ISBN 0 00 654774 5) pp. 434–54, where he describes his trip to the area of Asyut in 1994.
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Uppsala Conflict Data Program, Conflict Encyclopedia, "The al-Gama'a al-Islamiyya insurgency," viewed 2013-05-03, http://www.ucdp.uu.se/gpdatabase/gpcountry.php?id=50®ionSelect=10-Middle_East# Archived 11 September 2015 at the Wayback Machine.
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Mubarak Resigns As Egypt's President, Armed Forces To Take Control Huffington Post/AP, 11 February 2011
- ↑ کينډۍ:Cite document
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ "Egypt and Saudi Arabia discuss maneuvers as Yemen battles rage". Reuters. 14 April 2015.