د مریخ اکتشاف

مریخ سیاره له لیرې څخه د فضایي بېړۍ په مرسته څېړل شوې ده. هغه څېړونکي وسایل چې د شلمې پېړۍ له وروستیو راهیسې له ځمکې څخه لېږل شوي دي، د مریخ د منظومې په اړه یې پوهه ډېره زیاته کړې ده چې دا پوهه تر ډېره په مریخ کې د اوسېدو پر وړتیا او جیولوژۍ متمرکزه ده. د سیارو تر منځ د سفرونو انجنیري پېچلې ده او د مریخ په اکتشاف یا سپړنه کې د پاتې راتلو کچه لوړه ده، په ځانګړي ډول لومړنۍ هڅې تر ډېره ناکامې وې. کابو شپېته سلنه مریخ ته تلونکې فضايي بېړۍ د خپل ماموریت تر پای ته رسولو وړاندې ناکامې شوې دي او ځینې هم د مشاهداتو یا کتنو تر پیل وړاندې پاتې راغلې دي. ځینې ماموریتونه د تمې خلاف بریالي شوي دي، د بېلګې په توګه د مریخ دوه اکتشافي وسایل «سپېرېټ» او «اپورچېنېټي» یادولی شو چې کلونه کلونه یې تر خپلو مشخصاتو لوړ کارونه وکړل.

اوسنی حالت

د ۲۰۲۱ کال له مې میاشتې راهیسې درې مریخ څېړونکي وسایل د مریخ پر سطحه موجود دي چې په دې کې «کیوریاسيټي» او «پرسویرنس» دواړه د امریکا متحدو ایالتونو د فضايي ادارې یا ناسا له‌خوا اداره کېږي او «ژورانګ» چې د «ټیان‌ون ۱» ماموریت برخه دی، د چین د ملي فضايي ادارې (CNSA) له‌خوا اداره کېږي. اته مدار ګرځېدونکي وسایل د دغې سیارې د څېړنې په حال کې دي: «مارس اوډیسي»، «مارس اکسپرس»، «مارس ریاکنسنس اوربیټر»، «د مریخ مداري ماموریت»، «ماون»، «ټرېس ګس اوربیټر»، «هوپ مارس ماموریت» او «ټیان‌ون-۱» مدار ګرځېدونکې وسیله چې دې ټولو د مریخ په اړه ګڼ معلومات وړاندې کړي دي. د «اېن‌سایټ» په نامه روباټیک څېړونکی د مریخ داخلي ژوروالی څېړي. د «پرسویرنس» څېړونکې وسیلې په مرسته د راټولو شویو بېلګو د راوړلو لپاره د بېلګو د راوړلو بېلابېل ماموریتونه پلان شوي دي. یو دغه ډول ماموریت د مریخ د سپوږمۍ «فوبوس» (فوبوس-ګرنټ) لپاره و چې په ۲۰۱۱ کال کې د پیلېدو پر مهال ناکام شو. په ټولیز ډول دا مهال ۱۳ څېړونکي وسایل د مریخ پر څېړنه لګیا دي چې په دې کې یو «انجنیوټي» هیلیکوپټر دی چې د «پرسویرنس» وسیلې د څېړنې لپاره ځایونه پلټي.

پخواني او اوسني ماموریتونه

له ۱۹۶۰ کال راهیسې د شوروي فضايي پروګرام مریخ ته یو شمېر څېړونکي وسایل لېږلي دي چې د «Mars 1962B» فضايي بېړۍ په ګډون لومړنۍ الوتنې په کې شاملېږي. مریخ ته لومړنۍ بریالۍ الوتنه د ۱۹۶۵ کال د جولای میاشتې په ۱۴مه – ۱۵مه نېټه د ناسا ادارې د «مارینر ۴» فضايي بېړۍ په مرسته وشوه. د ۱۹۷۱ کال د نومبر میاشتې په ۱۴مه نېټه «مارینر ۹» لومړنۍ فضا څېړونکې وسیله وه چې د یوې بلې سیارې پر شاوخوا وڅرخېده او د مریخ په مدار کې ځای پرځای شوه. د ټکنالوژۍ په پرمختګ سره د څېړونکو وسایلو په مرسته د راوړل شوې ډېټا کچه په پام وړ ډول ډېره شوې ده.

لومړني دوه څېړونکي وسایل چې د مریخ پر سطحه ولګېدل، د شوروي دوه څېړونکي وسایل وو چې «مارس ۲» د ۱۹۷۱ کال د نومبر میاشتې په ۲۷مه نېټه او «مارس ۳» د همدغه کال د ډسمبر میاشتې په دویمه نېټه ناسته وکړه. په دې کې «مارس ۲» د ناستې پر مهال پاتې راغی او «مارس ۳» بیا تر لومړنۍ ارامې ناستې شل ثانیې وروسته ناکام شو. «مارس ۶» د کېناستو پر مهال پاتې راغله، خو په ۱۹۷۴ کال کې یې څه ناڅه اتومسفیري ډېټا راوړه. په ۱۹۷۵ کال کې د ناسا ادارې په «وایکېنګ پروګرام» کې دوه مدار ګرځېدونکي شامل وو چې هر یوه یې یوه یوه کېناستونکې وسیله لرله او په ۱۹۷۶ کال کې یې په بریالیتوب سره ناسته وکړه. «وایکېنګ ۱» شپږ کاله او «وایکېنګ ۲» بیا درې کاله فعاله وه. د وایکېنګ کېناستونکو وسیلو د مریخ د منظرو لومړني عکسونه واخیستل.

د شوروي «فوربوس ۱» او «فوربوس ۲» څېړونکې وسیلې د مریخ او د مریخ د دوو سپوږمیو د څېړنې لپاره په ۱۹۸۸ کال کې مریخ ته ولېږل شوې چې تمرکز یې د «فوربوس» سپوږمۍ پر څېړنه و. د «فوربوس ۱» اړیکه مریخ ته پر لاره پرې شوه. «فوربوس ۲» که څه هم د مریخ او فوربوس بریالۍ عکاسي کوله، خو تر دې وړاندې چې د فوربوس پر سطحه دوې کېناستونکې وسیلې خوشې کړي، پاتې راغله.

مریخ د فضايي اکتشاف د یوې ستونزمنې موخې په توګه مشهور دی. تر ۲۰۱۹ کال پورې د ۵۵ ماموریتونو له ډلې یوازې ۲۵ ماموریتونه یا په پله وینا یوازې ۴۵.۵ سلنه ماموریتونه بریالي شوي دي او درې نور ماموریتونه څه ناڅه بریالي او ناکام وو. له دې سره سره، له ۲۰۰۱ کال راهیسې د ۱۶ ماموریتونو په ډله کې ۱۲ بریالي وو او ۸ نور یې لا هم روان دي یا جریان لري.

د انساني ماموریتونو وړاندیزونه

د اوسنیو راکټونو د ټکنالوژۍ له پیل راهیسې د مریخ انساني سپړنه یوه هیله ده؛ «رابرټ ګډارډ» وايي چې مریخ ته د رسېدو نظریې د فضايي الوت د فزیک او انجنیرۍ په برخو کې د څېړنو الهام را وباښه. د فضايي څېړنو د تاریخ په اوږدو کې په مریخ کې د انساني اکتشافاتو لپاره ځينې وړاندیزونه شوي دي؛ دا مهال ګڼ داسې فعال پلانونه او پروګرامونه شته چې په راتلونکو لسو تر دېرشو کلونو کې انسانان مریخ ته ورسوي، دا پروګرامونه په خصوصي او دولتي دواړو کچو موجود دي چې ځینې یې لاندې یاد شوي دي.

ناسا

انساني سپړنې د متحدو ایالتونو له‌خوا د فضايي اکتشاف په هغه لیدلوري کې د یوې اوږدمهالې موخې په توګه پېژندل شوې دي چې په ۲۰۰۴ کال کې د متحدو ایالتونو ولسمشر «جروج ډبلیو بوش» اعلان کړ. د «اوریون» په نامه پلان شوې فضايي بېړۍ به تر ۲۰۲۰ کال پورې د ځمکې سپوږمۍ ته د یوه انساني اکتشاف د لېږلو لپاره وکارول شي چې دا به مریخ ته د سفر لپاره د پرمختګ یوه زینه وي. د ۲۰۰۷ کال د سپټمبر میاشتې په ۲۸مه نېټه د ناسا اجرایوي رئیس «مایکل ګریفین» وویل چې ناسا په پام کې لري تر ۲۰۳۷ کال پورې مریخ ته انسان واستوي.

د ۲۰۱۴ کال د ډسمبر میاشتې په دویمه نېټه د ناسا د پرمختللي انساني اکتشافي سیستم او عملیاتو د برخې مدیر «جیسون کروسان» او د پروګرامونو مرستیال مدیر «جېمز رویتنر» مریخ ته د ارزانه ماموریت د ډیزاین یا طراحۍ لپاره د بويېنګ شرکت د ملاتړ خبر ورکړ چې په دې کې به د تشعشعاتو په مقابل کې خوندیتوب، د لېږد رالېږد پر مهال د مصرفي توکو بیا تأمینول او یوه داسې کېناستونکې وسیله شامله وي چې بېرته راګرځېدای شي. رویتنر وویل چې که کافي بودیجه موجوده وي، د ۲۰۳۰مې لسیزې په لومړیو کلونو کې د دغه وړاندیز شوي ماموریت وړاندوېینه کېږي.

د ۲۰۱۵ کال د اکتوبر میاشتې په ۸مه نېټه ناسا ادارې د مریخ د لاندې کولو او انساني اکتشاف لپاره خپل رسمي پلان خپور کړ. دغه پلان یې «مریخ ته سفر» نومولی دی چې په درېیو جلا جلا پړاوونو کې به پلی شي.

• لومړی پړاو یې دا مهال د پلي کېدو په حال کې دی چې دا «پر ځمکه تکیه» پړاو دی. دا پړاو به د نړیوال فضايي سټېشن په مرسته تر ۲۰۲۴ کال پورې دوام وکړي چې په دې توګه به د ژورې فضا ټکنالوژۍ وازمایل شي او پر انسان به د اوږدمهالو فضايي ماموریتونو اغېزې وڅېړي.
• دویم پړاو له ځمکې څخه د واټن پړاو دی چې د لا ډېرو کارونو لپاره بېرونۍ فضا ته دننه کېږي. دا هغه مهال دی چې ناسا غواړي یوه کوچنۍ اسماني سیاره ونیسي، د فضا په ژورو کې د مېشتېدو تأسیسات وازمایي او په مریخ کې د انساني اکتشاف لپاره اړینې وړتیاوې ثابتې کړي. بالاخره درېیم پړاو له ځمکنیو سرچینو څخه خپلواکۍ ته د لېږد پړاو دی.
• وروستی پړاو له ځمکې څخه د خپلواکۍ پړاو دی. په دې پړاو کې د سپوږمۍ پر سطحه اوږدمهالي ماموریتونه شامل دي، په دې کې به داسې سطحي مېشت‌ځایونه کارول کېږي چې معمولي ساتنې ته اړتیا ولري او د سون، اوبو او ودانیز توکو لپاره به د مریخ سرچینې په کې ساتل کېږي. ناسا په پام کې لري چې مریخ ته انساني ماموریتونه په ۲۰۳۰مه لسیزه کې پیل کړي، که څه هم له ځمکې څخه خپلواکي ښايي څو لسیزې وخت ونیسي.

سپېس‌اېکس

د سپېس‌اېکس خصوصي شرکت اوږدومهالې موخه دا ده چې د مریخ د لاندې کولو لپاره دغې سیارې ته معمولې الوتنې وکړي. دا شرکت د همدې لپاره د «سټارشیپ» په نامه د یوې فضايي بېړۍ پر جوړولو لګیا دی، دا فضايي بېړۍ مریخ او نورو اسماني اجرامو ته خدمه لېږدولی شي. سپېس‌اېکس په ۲۰۱۷ کال کې وویل چې غواړي تر ۲۰۲۲ کال پورې مریخ ته دوې بې‌خدمې سټارشيپ بېړۍ واستوي، ورپسې دوې بې‌خدمې الوتنې او بیا په ۲۰۲۴ کال کې دوه خدمه‌لرونکي پروازونه وکړي. په پلان کې ده چې سټارشيپ فضايي بېړۍ به لږ تر لږه ۱۰۰ ټنه بار ولري. دا فضايي بېړۍ په داسې ډول ډیزاین شوې ده چې د مریخ له تأسیساتو څخه د تولید شویو سون‌توکو په مرسته هوا او محرکه قوه کمه کړي. د ۲۰۲۱ کال له نیمايي را وروسته د سټارشیپ فضايي بېړۍ د جوړولو پروګرام د سټارشیپ د لومړنیو بېلګو ګڼ بریالي ازمېښتونه کړي دي.