منځپانگې ته ورتلل

د مریخ اتومسفیر

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د مریخ اتوموسفیر د هغو ګازونو پوړ دی چی مریخ سیاره یې پوښلې ده. په جوړښت کې یې تر ډېره کاربن ډای اکسایډ (۵۹ سلنه)، مالیکولي نایتروجن (۲.۸ سلنه) او ارګون (۲ سلنه) شامل دي. کمه اندازه د اوبو بخار، اکسیجن، کاربن مونو اکسایډ، هایدروجن او نجیبه ګازونه هم په کې شته. د مریخ اتوموسفیر د ځمکې د اتوموسفیر په پرتله ډېر نازک دی. د سطحې اوسط فشار یې یوازې ۶۱۰ پاسکاله (۰.۰۸۸ پي اېس ای) دی چې ارزښت یې د ځمکې په پرتله ۱ سلنه کم دی. اوسنی نازک مریخي اتوموسفیر د سطحې پر مخ د مایع اوبو د موجودیت مخنیوی کوي، خو ډېری څېړنې څرګندوي چې مریخي اتوموسفیر پخوا ډېر ډبل و. د پسرلي او مني د موسمونو اعظمي تراکم د ژمي په جریان کې هغه مهال ۲۵ سلنې ته راټيټېږي چې کاربن ډای اکسایډ د قطبونو په څنډو کې څه ناڅه کنګل شي. په مریخ کې تر ټولو لوړ اتوموسفیري تراکم له هغه تراکم سره برابر دی چې د ځمکې له سطحې څخه ۳۵ کیلومتره (۲۲ مایله) لوړ موندل کېږي او کابو ۰.۰۲۰ کیلو ګرام پر متر مکعب دی. د دې سیارې د هستې له کمزوري کېدو راهیسې د مریخ اتوموسفیر فضا ته د خپلې کتلې د بایللو په حالت کې دی او د ګازونو لیکي یا وتنه یې لا هم دوام لري.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]

د مریخ اتوموسفیر د ځمکې د اتومسفیر په پرتله سوړ دی. له لمر څخه د ډېر واټن له امله مریخ کمه اندازه لمریزه انرژي ترلاسه کوي او لږه اندازه مؤثره تودوخه لري چی شاوخوا ۲۱۰ کالوین (۶۳- سانتي ګراد؛ ۸۲- فارنهایټ) ده. د مریخ د سطحې متوسطه اندازه خپرېدونکې تودوخه ۲۱۵ کالوین (۵۸- سانتي ګراد؛ ۷۳- فارنهایټ) ده چې له انترکتیکا سره د پرتلې وړ ده. د مریخ په اتومسفیر کې د ګلخانه‌یي ګازونو کمزوری اغېز (۵ درجې سانتي ګرېد؛ ۹ درجې فارنهایت) او په مقابل کې د ځمکې پر مخ ۳۳ سانتي ګرېد درجې یا ۵۹ فارنهایټ د نورو ګلخانه‌يي ګازونو په لږوالي سره تشرېح کېدای شي. په لاندېني اتوموسفیر کې د تودوخې ورځنۍ اندازه د لږې تودوخې له کبله لوړه وي؛ په ځینو سیمو کې سطحې ته نږدې د تودوخې درجه له ۷۵ سانتي ګراد (۱۰۳ فارنهایټ) څخه پیل تر ۰ سانتي ګراد درجې (۳۲ فارنهایټ) پورې کېږي. د مریخ د اتوموسفیر د پورتنۍ برخې تودوخه هم د ځمکې په پرتله ډېره ټيټه ده، ځکه چې هلته سټراسټوسفیک اوزون نشته او په لوړو ارتفاعاتو کې د کاربن ډای اکساید وړانګو د سړولو اغېزې موجودې دي.[۹][۱۰][۱۱]

د دوړو بوړبوکۍ او د دوړو توپانونه په مریخ کې عام دي چې کله کله له ځمکې څخه د تلسکوپونو په مرسته هم لیدل کېدای شي او ان په ۲۰۱۸ کال کې د سیارې په رنګ او روښانتیا کې بدلون له تلسکوپ پرته په سترګو لیدل کېده. د سیارې په شاوخوا کې د دوړو توپانونه (د دوړو نړیوال توپانونه) په متوسط ډول په مریخ کې د ځمکې په هرو پنځه نیمو کلونو (او د مریخ په هرو ۳ کلونو) کې پېښېږي او ښايي د مریخ پلټونکو بېړیو عملیات وګواښي. د لویو دوړو توپانونو ته د غبرګون یا ځواب وینې میکانیزم لا تر اوسه پوره څرګند نه دی. ویل شوي چې دغه توپانونه د دواړو سپوږمیو له جاذبوي اغېزو سره یوه کمزورې اړیکه لري چې تر یوه حده په ځمکه کې د مد او جزر جوړېدو ته ورته ده.[۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]

د مریخ اتوموسفیر اکسیډایز کوونکی اتوموسفیر دی. په دغه اتوموسفیر کې فوټو کیمیاوي تعاملات د عضوي نوعو د اکسایډ کولو لامل کېږي او پر کاربن ډای اکسایډ یا کاربن مونو اکسایډ یې بدلوي. که څه هم په دې وروستیو کې د اېکسومارس په نامه تر ټولو حساسه توغول شوې ګاز پلټونکې فضايي بېړۍ ونه توانېده چې د ټولې مریخ سیارې په اتوموسفیر کې میتان ګاز پیدا کړي، خو څو پخوانیو ماموریتونو او ځمکنیو تلسکوپونو د مریخ په اتوموسفیر کې د میتان غیر متوقع کچه کشف کړې ده چې ښايي په مریخ کې د ژوند لپاره حیاتي نښه وي. له دې سره سره، د دغو ارزونو تشرېح لا هم ډېره ستونزمنه ده او په اړه یې کومه علمي اجماع نه‌شته.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

د اتومسفیري مشاهداتو تاریخچه

[سمول]

په ۱۷۸۴ کې جرمني‌الاصله بریتانوي ستور پېژندونکي «ویلیم هرشل» د مریخ د اتوموسفیر په اړوند د خپلو مشاهداتو په اړه په «فلسفي تبادلاتو» مجله کې یوه مقاله خپره کړه او په مریخ کې یې د هغې روښانه برخې یادونه وکړه چې کله ناکله به یې حرکت کاوه. نوموړي دغه رڼا ورېځو او بخارونو ته منسوبه کړه. په ۱۸۰۹ کال کې فرانسوي ستور پېژندونکي «هونوري فلوګېرګېس» په مریخ کې د "زېړو ورېځو" په اړه په خپله کتنه کې لیکلي چې ښايي دا د دوړو توپانونه وي. په ۱۸۶۴ کال کې «ویلیم روټر ډاویس» ولیدل چې "د مریخ رنګ د دغې سیارې د کومې اتوموسفیري ځانګړنې له امله سور نه دی؛ دا په بشپړ ډول د دې حقیقت له مخې ثابت ښکاري چې سور رنګ تل مرکز ته نږدې ژور ځای دی چې هلته اتوموسفیر خورا نازک وي." په ۱۸۶۰مو او ۱۸۷۰یمو لسیزو کې سپیکټروسکوپي کتنې ډېری خلک په دې فکر کې کړل چې د مریخ اتوموسفیر ځمکې ته ورته دی. په ۱۸۹۴ کال کې د «ویلیم والیس کمپبل» تحلیل او نورو کیفیتي مشاهداتو وښوده چې مریخ سپوږمۍ ته ورته دی چې په اکثرو برخو کې د اندازه کولو وړ اتوموسفیر نه‌لري. په ۱۹۲۶ کال کې په لیک کتنځي کې د «ویلیم هامونډ رایټ» انځوریزو مشاهداتو «ډونالډ هاوارډ مینزیل» ته لاره پرانیسته چې د مریخ د اتوموسفیر کمیتي شواهد کشف کړي.[۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹]

اوسنی کیمیاوي جوړښت

[سمول]

کاربن ډای اکسایډ

[سمول]

کاربن ډای اکسایډ د مریخ د اتوموسفیر اصلي برخه ده. د اوسط حجم نسبت یې ۹۴.۹ سلنه دی. د ژمي په قطبي سیمو کې د سطحې تودوخه ښايي د کاربن ډای اکسایډ د یخ تر نقطې ټیټه وي. په اتوموسفیر کې موجود کاربن ډای اکسایډ ګاز ښايي پر سطحه متراکم شي او له ۱ تر ۲ مترو پورې ډبل جامد وچ یخ جوړ کړي. په اوړي کې قطبي وچ یخ له ویلې کېدو پرته پر بخار بدلېږي او کاربن ډای اکسایډ بېرته اتوموسفیر ته ازادوي. په پایله کې د مریخ د اتوموسفیر په فشار کې (۲۵ سلنه) او د اتوموسفیر په جوړښت کې لوی کلنی بدلون لیدلی شو. د کاربن ډای اکسایډ لپاره د تراکم پروسه د کلاسیوس – کلاپیرون د معادلې په مرسته اټکلولی شو.[۳۰][۳۱][۳۲][۳۳]

د مریخ په اتوموسفیر کې د کاربن ډای اکسایډ له لوړ غلظت سره سره په دې سیاره کې د ګلخانه‌يي ګازونو اغېز یو څه کمزوری دی (شاوخوا ۵ سانتي ګراد)، ځکه چې د اوبو د بخار غلظت کم دی او د اتوموسفیر فشار ټیټ دی. په داسې حال کې چې د ځمکې په اتوموسفیر کې د اوبو بخارات په ځمکه کې د ګلخانه‌يي ګازونو په اغېزو کې تر ټولو لویه ونډه لري، خو د مریخ په اتوموسفیر کې ډېر ټیټ غلظت موجود دی. د ټیټ اتوموسفیر تر فشار لاندې ګلخانه‌يي ګازونه په اغېزناک ډول ماورای بنفش وړانګې نه‌شي جذبولی، ځکه چې د فشار پراخولو اغېز یې کمزوری دی.[۳۴][۳۵][۳۶][۳۷][۳۸][۳۹]

نایتروجن

[سمول]

نایتروجن د مریخ په اتوموسفیر کې دوهم پرېمانه ګاز دی. د اوسط حجم نسبت یې ۲.۶ سلنه دی. بېلابېلو ارزونو ښودلې ده چې د مریخ اتوموسفیر د نایتروجن په پنځلسم ایزوټوپ کې بډای شوی دی. د نایتروجن د درنو ایزوټوپونو د غني کېدو لامل ښايي د ګازونو د ډېرو انتخابي وتنو پروسې وي.[۴۰][۴۱][۴۲]

ارګون

[سمول]

ارګون د مریخ په اتوموسفیر کې درېیم پرېمانه موجود ګاز دی. د اوسط حجم نسبت یې ۱.۹ سلنه دی. د مستحکمو ایزوټوپونو له مخې مریخ د ارګون د شپږ دېرشم ایزوټوپ په پرتله د ارګون په اته دېرشم ایزوټوپ کې غني شوی دی چې له هایدروډینامیک وتنې سره اړوند بلل کېدای شي.[۴۳][۴۴]

اکسیجن او اوزون

[سمول]

د مریخ په اتوموسفیر کې د مالیکولي اکسیجن د حجمي نسبت منځنی اټکل ۰.۱۷۴ سلنه دی. دا د کاربن ډای اکسایډ، د اوبو د بخار او اوزون له فوټولیس محصولاتو څخه دي. دغه مالیکولي اکسیجن له اتومي اکسیجن سره تعامل کولی شي او بېرته اوزون جوړولی شي. په ۲۰۱۰ کال کې «هرشل فضا څارونکي» د مریخ په اتوموسفیر کې مالیکولي اکسیجن کشف کړ.[۴۵]

اتومي اکسیجن په پورتني اتوموسفیر کې د کاربن ډای اکسایډ د فوټولیس په مرسته تولیدېږي او د تجزیوي بیاترکیب یا ایون اخیستو له لارې له اتوموسفیر څخه وتلی شي. د ۲۰۱۶ کال په لومړیو کې د انفرارېډ ستور پېژندنې لپاره سټراټوسفیریک څارونکي (SOFIA) د مریخ په اتوموسفیر کې اټومي اکسیجن کشف کړ چې په ۱۹۷۰یمه لسیزه کې له ویکینګ او مارینر ماموریتونو راهیسې تر هغه مهاله نه و موندل شوی.[۴۶]

په ۲۰۱۹ کې د ناسا ساینس پوهانو چې د مریخ څېړنې د «کیوریاسیټي» فضايي بېړۍ پر ماموریت یې کار کاوه او ګازونه یې اندازه کول، وموندله چې د مریخ په اتوموسفیر کې د اکسیجن اندازه په پسرلي او اوړي کې ۳۰ سلنه ډېره شوې ده.[۴۷]

میتان

[سمول]

میتان د یوې اتشفشاني او بایوجینکې نوعې په توګه د جیولوجېستانو او بیولوژيکو ستور پوهانو لپاره د پام وړ دی. میتان له ماورای بنفش وړانګو سره په اکسیډایز کوونکي اتوموسفیر کې په کیمیاوي توګه بې ثباته دی. د مریخ په اتوموسفیر کې د میتان ژوند شاوخوا ۴۰۰ کاله دی. د سیارې په اتوموسفیر کې د میتان کشف ښايي د وروستيو جیولوژیکي فعالیتونو یا ژوندیو موجوداتو شتون په ډاګه کړي. له ۲۰۰۴ کال راهیسې کمه اندازه میتان په بېلابېلو ماموریتونو او د مشاهدې په څېړنو کې موندل شوی دی. په مریخ کې د میتان سرچینه او د کتل شوي میتان په غلظت کې د لوی توپیر لپاره پر توضېحاتو لا هم فعال بحث روان دی.[۴۸][۴۹][۵۰][۵۱][۵۲][۵۳][۵۴][۵۵][۵۶][۵۷][۵۸][۵۹][۶۰][۶۱][۶۲][۶۳][۶۴][۶۵][۶۶]

سلفر ډای اکسایډ

[سمول]

په اتوموسفیر کې د سلفر ډای اوکسایډ شتون ښايي د اوسني اتشفشاني فعالیت ښودونکی وي. د میتان په اړه د اوږدمهالو بحثونو له امله په دې برخه کې هم بحثونو ته لېوالتیا ډېره شوې ده. که د مریخ په اوسني تاریخ کې اتشفشانونه فعال وي، نو تمه کېږي چې سلفر ډای اکسایډ به د مریخ په اوسنۍ فضا کې له میتان سره یوځای وموندل شي. هېڅ سلفر ډای اکسایډ ان د حساسیت په لوړه کچه کې هم په اتوموسفیر کې نه دی موندل شوی. د ناسا ګاډرډ فضايي الوتنو په مرکز کې د ساینس پوهانو په مشرۍ یوې ډلې د راکنیسټ خاورې په هغو بېلګو کې کې د سلفر ډای اکسایډ د کشف راپور ورکړ چې د ۲۰۱۳ کال په مارچ میاشت کې د کیوریاسیټي مریخ پلټونکې وسیلې په مرسته تحلیل شوې دي.[۶۷][۶۸][۶۹][۷۰][۷۱]

نور کم‌پيدا ګازونه

[سمول]

کاربن مونو اکسایډ د کاربن ډای اکسایډ د فوټولیس په مرسته تولیدېږي او په چټکۍ سره د مریخ په اتوموسفیر کې له اکسیډانټونو سره غبرګون ښیې او بیاځلي کاربن ډای اکسایډ جوړوي. د مریخ په اتوموسفیر کې د کاربن مونو اکسایډ د حجمي نسبت منځنی اټکل ۰.۰۷۴۷ سلنه دی.[۷۲]

له هیلیوم او ارګون پرته نور نجیبه ګازونه د مریخ په اتوموسفیر کې په ټيټه کچه کې موجود دي. د مریخ په اتوموسفیر کې د هیلیوم، نیون، کریپټون او زینون غلظت د بېلابېلو ماموریتونو له لارې اندازه شوی دی. د نجیبه ګازونو ایزوټوپیک نسبتونه په مریخ کې د لومړنیو جیولوجیکي فعالیتونو او د اتوموسفیر د تکامل په اړه معلومات څرګندوي.[۷۳][۷۴][۷۵][۷۶][۷۷][۷۸][۷۹]

مالیکولي هایدروجن په منځني اتوموسفیر کې د هایدروجن د غیر عادي نوعو تر منځ د عکس‌العمل له امله رامنځته کېږي. هایدروجن د مخلوط یا خپرېدو له لارې پورتني اتوموسفیر ته لېږدول کېدای شي، د لمریزو وړانګو په مرسته اتومي هایدروجن تخریب او د مریخ له اتوموسفیر څخه وځي. فوټو کیمیاوي ماډل اټکل وکړ چې په ټیټ اتوموسفیر کې د هایدروجن د مخلوط نسبت د حجم د میلیونمې برخې شاوخوا ۱۵ ± ۵ دی.[۸۰]

د انسانانو له‌خوا د استفادې احتمال

[سمول]

د مریخ اتوموسفیر د یوه داسې پېژندل شوي جوړښت سرچینه ده چې په مریخ کې د ښکته کېدو په هره ساحه کې موجوده ده. ویل کېږي چې که انسانان په مریخ کې سپړنې وکړي، د مریخ د اتوموسفیر کاربن ډای اکسایډ د میتان جوړولو لپاره کارولی شي او د دې تر څنګ کولای شي چې د بېرته راستنېدو پر مهال یې د راکټ د سون‌توکو په توګه هم وکاروي. هغه ماموریتي څېړنې چې له اتومسفیر څخه د دغه ډول استفادې وړاندیز کوي، د «رابرټ زوبرین» مارس ډایرېکټ او د ناسا ادارې څېړنیز ماموریتونه دي. د کاربن ډای اکسایډ د کارولو لپاره دوې لویې کیمیاوي طریقې شته چې یوه یې ساباټیر تعامل دی. دغه تعامل د اضافي هایدروجن تر څنګ د اتوموسفیر کاربن ډای اکسایډ بدلوي تر څو میتان او اکسیجن تولید شي. دویمه طریقه الکترولیز کول دي چې د دې لپاره پر اکسیجن او کاربن مونو اکسایډ د کاربن ډای اکسایډ د وېشلو لپاره د زېرکونیا د جامد اکسایډ یو الکترولیټ کارول کېږي.[۸۱]

په ۲۰۲۱ کال کې د ناسا فضايي بېړۍ «پرسیویرنس» وتوانیده چې په مریخ کې اکسیجن جوړ کړي. دا پروسه پیچلې ده او د لږې اندازې اکسیجن تولید ډېر وخت نیسي.[۸۲]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Franz, Heather B.; Trainer, Melissa G.; Malespin, Charles A.; Mahaffy, Paul R.; Atreya, Sushil K.; Becker, Richard H.; Benna, Mehdi; Conrad, Pamela G.; Eigenbrode, Jennifer L. (2017-04-01). "Initial SAM calibration gas experiments on Mars: Quadrupole mass spectrometer results and implications". Planetary and Space Science. 138: 44–54. Bibcode:2017P&SS..138...44F. doi:10.1016/j.pss.2017.01.014. ISSN 0032-0633.
  2. ↑ "Mars Fact Sheet". nssdc.gsfc.nasa.gov. خوندي شوی له اصلي څخه په 23 August 2021. بياځلي په 2019-06-13.
  3. ↑ Haberle, R. M. (2015-01-01), "SOLAR SYSTEM/SUN, ATMOSPHERES, EVOLUTION OF ATMOSPHERES | Planetary Atmospheres: Mars", in North, Gerald R.; Pyle, John; Zhang, Fuqing (eds.), Encyclopedia of Atmospheric Sciences (Second Edition), Academic Press, pp. 168–177, doi:10.1016/b978-0-12-382225-3.00312-1, ISBN 9780123822253
  4. ↑ Catling, David C. (2017). Atmospheric evolution on inhabited and lifeless worlds. Kasting, James F. Cambridge: Cambridge University Press. Bibcode:2017aeil.book.....C. ISBN 9780521844123. OCLC 956434982.
  5. ↑ "Weather, Weather, Everywhere?". Solar System Exploration. خوندي شوی له the original on 14 April 2009. بياځلي په 2021-09-21.
  6. ↑ "Mars Fact Sheet". خوندي شوی له اصلي څخه په 23 August 2021. بياځلي په 17 January 2018.
  7. ↑ Jakosky, B. M.; Brain, D.; Chaffin, M.; Curry, S.; Deighan, J.; Grebowsky, J.; Halekas, J.; Leblanc, F.; Lillis, R. (2018-11-15). "Loss of the Martian atmosphere to space: Present-day loss rates determined from MAVEN observations and integrated loss through time". Icarus. 315: 146–157. Bibcode:2018Icar..315..146J. doi:10.1016/j.icarus.2018.05.030. ISSN 0019-1035. S2CID 125410604.
  8. ↑ mars.nasa.gov. "NASA's MAVEN Reveals Most of Mars' Atmosphere Was Lost to Space". NASA's Mars Exploration Program (in انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 17 August 2020. بياځلي په 2019-06-11.
  9. ↑ Haberle, R. M. (2015-01-01), "SOLAR SYSTEM/SUN, ATMOSPHERES, EVOLUTION OF ATMOSPHERES | Planetary Atmospheres: Mars", in North, Gerald R.; Pyle, John; Zhang, Fuqing (eds.), Encyclopedia of Atmospheric Sciences (Second Edition), Academic Press, pp. 168–177, doi:10.1016/b978-0-12-382225-3.00312-1, ISBN 9780123822253
  10. ↑ Catling, David C. (2017). Atmospheric evolution on inhabited and lifeless worlds. Kasting, James F. Cambridge: Cambridge University Press. Bibcode:2017aeil.book.....C. ISBN 9780521844123. OCLC 956434982.
  11. ↑ "Temperature extremes on Mars". phys.org (in American English). خوندي شوی له اصلي څخه په 2 December 2020. بياځلي په 2019-06-13.
  12. ↑ Hille, Karl (2015-09-18). "The Fact and Fiction of Martian Dust Storms". NASA. خوندي شوی له اصلي څخه په 2 March 2016. بياځلي په 2019-06-11.
  13. ↑ https://skyandtelescope.org/astronomy-news/is-the-mars-opposition-already-over/[Normally reddish-orange or even pink, Mars now glows pumpkin-orange. Even my eyes can see the difference. ALPO assistant coordinator Richard Schmude has also noted an increase in brightness of ≈0.2 magnitude concurrent with the color change.]
  14. ↑ Greicius, Tony (2018-06-08). "Opportunity Hunkers Down During Dust Storm". NASA. خوندي شوی له اصلي څخه په 30 November 2020. بياځلي په 2019-06-13.
  15. ↑ Kok, Jasper F; Parteli, Eric J R; Michaels, Timothy I; Karam, Diana Bou (2012-09-14). "The physics of wind-blown sand and dust". Reports on Progress in Physics. 75 (10): 106901. arXiv:1201.4353. Bibcode:2012RPPh...75j6901K. doi:10.1088/0034-4885/75/10/106901. ISSN 0034-4885. PMID 22982806. S2CID 206021236.
  16. ↑ Toigo, Anthony D.; Richardson, Mark I.; Wang, Huiqun; Guzewich, Scott D.; Newman, Claire E. (2018-03-01). "The cascade from local to global dust storms on Mars: Temporal and spatial thresholds on thermal and dynamical feedback". Icarus. 302: 514–536. Bibcode:2018Icar..302..514T. doi:10.1016/j.icarus.2017.11.032. ISSN 0019-1035.
  17. ↑ Vago, Jorge L.; Svedhem, Håkan; Zelenyi, Lev; Etiope, Giuseppe; Wilson, Colin F.; López-Moreno, Jose-Juan; Bellucci, Giancarlo; Patel, Manish R.; Neefs, Eddy (April 2019). "No detection of methane on Mars from early ExoMars Trace Gas Orbiter observations" (PDF). Nature. 568 (7753): 517–520. Bibcode:2019Natur.568..517K. doi:10.1038/s41586-019-1096-4. ISSN 1476-4687. PMID 30971829. S2CID 106411228. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 27 September 2020. بياځلي په 24 November 2019.
  18. ↑ esa. "First results from the ExoMars Trace Gas Orbiter". European Space Agency. خوندي شوی له اصلي څخه په 13 October 2019. بياځلي په 2019-06-12.
  19. ↑ Weule, Genelle (2019-04-11). "Mars methane mystery thickens as newest probe fails to find the gas". ABC News (in آسټرالياوي انګليسي). خوندي شوی له اصلي څخه په 7 November 2020. بياځلي په 2019-06-27.
  20. ↑ Formisano, Vittorio; Atreya, Sushil; Encrenaz, Thérèse; Ignatiev, Nikolai; Giuranna, Marco (2004-12-03). "Detection of Methane in the Atmosphere of Mars". Science (in انګليسي). 306 (5702): 1758–1761. Bibcode:2004Sci...306.1758F. doi:10.1126/science.1101732. ISSN 0036-8075. PMID 15514118. S2CID 13533388.
  21. ↑ Webster, Christopher R.; et al. (8 June 2018). "Background levels of methane in Mars' atmosphere show strong seasonal variations". Science. 360 (6393): 1093–1096. Bibcode:2018Sci...360.1093W. doi:10.1126/science.aaq0131. PMID 29880682.
  22. ↑ Yung, Yuk L.; Chen, Pin; Nealson, Kenneth; Atreya, Sushil; Beckett, Patrick; Blank, Jennifer G.; Ehlmann, Bethany; Eiler, John; Etiope, Giuseppe (2018-09-19). "Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses". Astrobiology. 18 (10): 1221–1242. Bibcode:2018AsBio..18.1221Y. doi:10.1089/ast.2018.1917. ISSN 1531-1074. PMC 6205098. PMID 30234380.
  23. ↑ Zahnle, Kevin; Freedman, Richard S.; Catling, David C. (2011-04-01). "Is there methane on Mars?". Icarus. 212 (2): 493–503. Bibcode:2011Icar..212..493Z. doi:10.1016/j.icarus.2010.11.027. ISSN 0019-1035. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 October 2020. بياځلي په 4 July 2019.
  24. ↑ Mars. Kieffer, Hugh H. Tucson: University of Arizona Press. 1992. ISBN 0816512574. OCLC 25713423.{{cite book}}: CS1 maint: others (link)
  25. ↑ Herschel William (1784-01-01). "XIX. On the remarkable appearances at the polar regions of the planet Mars, and its spheroidical figure; with a few hints relating to its real diameter and atmosphere". Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 74: 233–273. doi:10.1098/rstl.1784.0020. S2CID 186212257.
  26. ↑ Dawes, W.R. (1865). "Physical Observations of Mars Near the Opposition in 1864". Astronomical Register. 3: 220.1. Bibcode:1865AReg....3..220D.
  27. ↑ Campbell, W.W. (1894). "Concerning an Atmosphere on Mars". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 6 (38): 273. Bibcode:1894PASP....6..273C. doi:10.1086/120876.
  28. ↑ Wright, W. H. (1925). "Photographs of Mars made with light of different colors". Lick Observatory Bulletin. 12: 48–61. Bibcode:1925LicOB..12...48W. doi:10.5479/ADS/bib/1925LicOB.12.48W.
  29. ↑ Menzel, D. H. (1926). "The Atmosphere of Mars". Astrophysical Journal. 61: 48. Bibcode:1926ApJ....63...48M. doi:10.1086/142949.
  30. ↑ "Seasons on Mars". www.msss.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 3 November 2020. بياځلي په 2019-06-07.
  31. ↑ Soto, Alejandro; Mischna, Michael; Schneider, Tapio; Lee, Christopher; Richardson, Mark (2015-04-01). "Martian atmospheric collapse: Idealized GCM studies" (PDF). Icarus. 250: 553–569. Bibcode:2015Icar..250..553S. doi:10.1016/j.icarus.2014.11.028. ISSN 0019-1035. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 15 August 2017. بياځلي په 30 August 2020.
  32. ↑ Catling, David C. (2017). Atmospheric evolution on inhabited and lifeless worlds. Kasting, James F. Cambridge: Cambridge University Press. Bibcode:2017aeil.book.....C. ISBN 9780521844123. OCLC 956434982.
  33. ↑ Catling, David C. (2017). Atmospheric evolution on inhabited and lifeless worlds. Kasting, James F. Cambridge: Cambridge University Press. Bibcode:2017aeil.book.....C. ISBN 9780521844123. OCLC 956434982.
  34. ↑ "Greenhouse effects ... also on other planets". European Space Agency. خوندي شوی له اصلي څخه په 29 September 2019. بياځلي په 2019-06-07.
  35. ↑ Yung, Yuk L.; Kirschvink, Joseph L.; Pahlevan, Kaveh; Li, King-Fai (2009-06-16). "Atmospheric pressure as a natural climate regulator for a terrestrial planet with a biosphere". Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (24): 9576–9579. Bibcode:2009PNAS..106.9576L. doi:10.1073/pnas.0809436106. ISSN 0027-8424. PMC 2701016. PMID 19487662.
  36. ↑ McElroy, M.B.; Donahue, T.M. (1972-09-15). "Stability of the Martian atmosphere". Science. 177 (4053): 986–988. Bibcode:1972Sci...177..986M. doi:10.1126/science.177.4053.986. hdl:2060/19730010098. ISSN 0036-8075. PMID 17788809. S2CID 30958948.
  37. ↑ Parkinson, T.D.; Hunten, D.M. (October 1972). "Spectroscopy and acronomy of O[[:کينډۍ:Sub]] on Mars". Journal of the Atmospheric Sciences. 29 (7): 1380–1390. Bibcode:1972JAtS...29.1380P. doi:10.1175/1520-0469(1972)029<1380:SAAOOO>2.0.CO;2. ISSN 0022-4928. {{cite journal}}: URL–wikilink conflict (help)
  38. ↑ Stevens, M.H.; Siskind, D.E.; Evans, J.S.; Jain, S.K.; Schneider, N.M.; Deighan, J.; Stewart, A.I.F.; Crismani, M.; Stiepen, A. (2017-05-28). "Martian mesospheric cloud observations by IUVS on MAVEN: Thermal tides coupled to the upper atmosphere: IUVS Martian Mesospheric Clouds". Geophysical Research Letters. 44 (10): 4709–4715. doi:10.1002/2017GL072717. hdl:10150/624978. S2CID 13748950.
  39. ↑ González-Galindo, Francisco; Määttänen, Anni; Forget, François; Spiga, Aymeric (2011-11-01). "The martian mesosphere as revealed by COکينډۍ:Sub cloud observations and general circulation modeling". Icarus. 216 (1): 10–22. Bibcode:2011Icar..216...10G. doi:10.1016/j.icarus.2011.08.006. ISSN 0019-1035.
  40. ↑ Stevens, M.H.; Evans, J.S.; Schneider, N.M.; Stewart, A.I.F.; Deighan, J.; Jain, S.K.; Crismani, M.; Stiepen, A.; Chaffin, M.S.; McClintock, W.E.; Holsclaw, G.M.; Lefèvre, F.; Lo, D.Y.; Clarke, J.T.; Montmessin, F.; Bougher, S.W.; Jakosky, B.M. (2015). "New observations of molecular nitrogen in the Martian upper atmosphere by IUVS on MAVEN". Geophysical Research Letters. 42 (21): 9050–9056. Bibcode:2015GeoRL..42.9050S. doi:10.1002/2015GL065319.
  41. ↑ Avice, G.; Bekaert, D.V.; Chennaoui Aoudjehane, H.; Marty, B. (9 February 2018). "Noble gases and nitrogen in Tissint reveal the composition of the Mars atmosphere". Geochemical Perspectives Letters. 6: 11–16. doi:10.7185/geochemlet.1802.
  42. ↑ Mandt, Kathleen; Mousis, Olivier; Chassefière, Eric (1 July 2015). "Comparative planetology of the history of nitrogen isotopes in the atmospheres of Titan and Mars". Icarus. 254: 259–261. Bibcode:2015Icar..254..259M. doi:10.1016/j.icarus.2015.03.025. PMC 6527424. PMID 31118538.
  43. ↑ Franz, Heather B.; Trainer, Melissa G.; Malespin, Charles A.; Mahaffy, Paul R.; Atreya, Sushil K.; Becker, Richard H.; Benna, Mehdi; Conrad, Pamela G.; Eigenbrode, Jennifer L. (2017-04-01). "Initial SAM calibration gas experiments on Mars: Quadrupole mass spectrometer results and implications". Planetary and Space Science. 138: 44–54. Bibcode:2017P&SS..138...44F. doi:10.1016/j.pss.2017.01.014. ISSN 0032-0633.
  44. ↑ Mahaffy, P.R.; Webster, C.R.; Atreya, S.K.; Franz, H.; Wong, M.; Conrad, P.G.; Harpold, D.; Jones, J.J.; Leshin, L.A. (2013-07-19). "Abundance and isotopic composition of gases in the Martian atmosphere from the Curiosity rover". Science. 341 (6143): 263–266. Bibcode:2013Sci...341..263M. doi:10.1126/science.1237966. ISSN 0036-8075. PMID 23869014. S2CID 206548973.
  45. ↑ Hartogh, P.; Jarchow, C.; Lellouch, E.; de Val-Borro, M.; Rengel, M.; Moreno, R.; et al. (2010). "Herschel / HIFI observations of Mars: First detection of O[[:کينډۍ:Sub]] at sub-millimetre wavelengths and upper limits on HCL and H[[:کينډۍ:Sub]]O[[:کينډۍ:Sub]]". Astronomy and Astrophysics. 521: L49. arXiv:1007.1301. Bibcode:2010A&A...521L..49H. doi:10.1051/0004-6361/201015160. S2CID 119271891. خوندي شوی له اصلي څخه په 7 February 2019. بياځلي په 6 February 2019. {{cite journal}}: URL–wikilink conflict (help)
  46. ↑ "Flying Observatory Detects Atomic Oxygen in Martian Atmosphere – NASA". 6 May 2016. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 November 2020. بياځلي په 18 March 2017.
  47. ↑ "Nasa probes oxygen mystery on Mars". BBC News. 14 November 2019. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 January 2020. بياځلي په 15 November 2019.
  48. ↑ Krasnopolsky, Vladimir A.; Maillard, Jean Pierre; Owen, Tobias C. (December 2004). "Detection of methane in the martian atmosphere: evidence for life?". Icarus. 172 (2): 537–547. Bibcode:2004Icar..172..537K. doi:10.1016/j.icarus.2004.07.004.
  49. ↑ Geminale, A.; Formisano, V.; Giuranna, M. (July 2008). "Methane in Martian atmosphere: Average spatial, diurnal, and seasonal behaviour". Planetary and Space Science. 56 (9): 1194–1203. Bibcode:2008P&SS...56.1194G. doi:10.1016/j.pss.2008.03.004.
  50. ↑ Mumma, M.J.; Villanueva, G.L.; Novak, R.E.; Hewagama, T.; Bonev, B.P.; DiSanti, M.A.; Mandell, A.M.; Smith, M.D. (2009-02-20). "Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003". Science. 323 (5917): 1041–1045. Bibcode:2009Sci...323.1041M. doi:10.1126/science.1165243. ISSN 0036-8075. PMID 19150811. S2CID 25083438.
  51. ↑ Fonti, S.; Marzo, G.A. (March 2010). "Mapping the methane on Mars". Astronomy and Astrophysics. 512: A51. Bibcode:2010A&A...512A..51F. doi:10.1051/0004-6361/200913178. ISSN 0004-6361.
  52. ↑ Geminale, A.; Formisano, V.; Sindoni, G. (2011-02-01). "Mapping methane in Martian atmosphere with PFS-MEX data". Planetary and Space Science. Methane on Mars: Current Observations, Interpretation and Future Plans. 59 (2): 137–148. Bibcode:2011P&SS...59..137G. doi:10.1016/j.pss.2010.07.011. ISSN 0032-0633.
  53. ↑ Webster, C. R.; Mahaffy, P. R.; Atreya, S. K.; Flesch, G. J.; Mischna, M. A.; Meslin, P.-Y.; Farley, K. A.; Conrad, P. G.; Christensen, L. E. (2015-01-23). "Mars methane detection and variability at Gale crater" (PDF). Science. 347 (6220): 415–417. Bibcode:2015Sci...347..415W. doi:10.1126/science.1261713. ISSN 0036-8075. PMID 25515120. S2CID 20304810. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 22 July 2018. بياځلي په 24 June 2019.
  54. ↑ Vasavada, Ashwin R.; Zurek, Richard W.; Sander, Stanley P.; Crisp, Joy; Lemmon, Mark; Hassler, Donald M.; Genzer, Maria; Harri, Ari-Matti; Smith, Michael D. (2018-06-08). "Background levels of methane in Mars' atmosphere show strong seasonal variations". Science. 360 (6393): 1093–1096. Bibcode:2018Sci...360.1093W. doi:10.1126/science.aaq0131. ISSN 0036-8075. PMID 29880682.
  55. ↑ Amoroso, Marilena; Merritt, Donald; Parra, Julia Marín-Yaseli de la; Cardesín-Moinelo, Alejandro; Aoki, Shohei; Wolkenberg, Paulina; Alessandro Aronica; Formisano, Vittorio; Oehler, Dorothy (May 2019). "Independent confirmation of a methane spike on Mars and a source region east of Gale Crater". Nature Geoscience. 12 (5): 326–332. Bibcode:2019NatGe..12..326G. doi:10.1038/s41561-019-0331-9. ISSN 1752-0908. S2CID 134110253.
  56. ↑ Vago, Jorge L.; Svedhem, Håkan; Zelenyi, Lev; Etiope, Giuseppe; Wilson, Colin F.; López-Moreno, Jose-Juan; Bellucci, Giancarlo; Patel, Manish R.; Neefs, Eddy (April 2019). "No detection of methane on Mars from early ExoMars Trace Gas Orbiter observations" (PDF). Nature. 568 (7753): 517–520. Bibcode:2019Natur.568..517K. doi:10.1038/s41586-019-1096-4. ISSN 1476-4687. PMID 30971829. S2CID 106411228. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 27 September 2020. بياځلي په 24 November 2019.
  57. ↑ Zahnle, Kevin; Freedman, Richard S.; Catling, David C. (2011-04-01). "Is there methane on Mars?". Icarus. 212 (2): 493–503. Bibcode:2011Icar..212..493Z. doi:10.1016/j.icarus.2010.11.027. ISSN 0019-1035. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 October 2020. بياځلي په 4 July 2019.
  58. ↑ Yung, Yuk L.; Chen, Pin; Nealson, Kenneth; Atreya, Sushil; Beckett, Patrick; Blank, Jennifer G.; Ehlmann, Bethany; Eiler, John; Etiope, Giuseppe (2018-09-19). "Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses". Astrobiology. 18 (10): 1221–1242. Bibcode:2018AsBio..18.1221Y. doi:10.1089/ast.2018.1917. ISSN 1531-1074. PMC 6205098. PMID 30234380.
  59. ↑ esa. "The methane mystery". European Space Agency. خوندي شوی له اصلي څخه په 2 June 2019. بياځلي په 2019-06-07.
  60. ↑ Formisano, Vittorio; Atreya, Sushil; Encrenaz, Thérèse; Ignatiev, Nikolai; Giuranna, Marco (2004-12-03). "Detection of Methane in the Atmosphere of Mars". Science. 306 (5702): 1758–1761. Bibcode:2004Sci...306.1758F. doi:10.1126/science.1101732. ISSN 0036-8075. PMID 15514118. S2CID 13533388.
  61. ↑ Yung, Yuk L.; Chen, Pin; Nealson, Kenneth; Atreya, Sushil; Beckett, Patrick; Blank, Jennifer G.; Ehlmann, Bethany; Eiler, John; Etiope, Giuseppe (2018-09-19). "Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses". Astrobiology. 18 (10): 1221–1242. Bibcode:2018AsBio..18.1221Y. doi:10.1089/ast.2018.1917. ISSN 1531-1074. PMC 6205098. PMID 30234380.
  62. ↑ Potter, Sean (2018-06-07). "NASA Finds Ancient Organic Material, Mysterious Methane on Mars". NASA. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 June 2019. بياځلي په 2019-06-06.
  63. ↑ Witze, Alexandra (2018-10-25). "Mars scientists edge closer to solving methane mystery". Nature. 563 (7729): 18–19. Bibcode:2018Natur.563...18W. doi:10.1038/d41586-018-07177-4. PMID 30377322.
  64. ↑ esa. "The methane mystery". European Space Agency. خوندي شوی له اصلي څخه په 2 June 2019. بياځلي په 2019-06-07.
  65. ↑ esa. "The methane mystery". European Space Agency. خوندي شوی له اصلي څخه په 2 June 2019. بياځلي په 2019-06-07.
  66. ↑ Yung, Yuk L.; Chen, Pin; Nealson, Kenneth; Atreya, Sushil; Beckett, Patrick; Blank, Jennifer G.; Ehlmann, Bethany; Eiler, John; Etiope, Giuseppe (2018-09-19). "Methane on Mars and Habitability: Challenges and Responses". Astrobiology. 18 (10): 1221–1242. Bibcode:2018AsBio..18.1221Y. doi:10.1089/ast.2018.1917. ISSN 1531-1074. PMC 6205098. PMID 30234380.
  67. ↑ Krasnopolsky, Vladimir A. (2005-11-15). "A sensitive search for SO2 in the martian atmosphere: Implications for seepage and origin of methane". Icarus. Jovian Magnetospheric Environment Science. 178 (2): 487–492. Bibcode:2005Icar..178..487K. doi:10.1016/j.icarus.2005.05.006. ISSN 0019-1035.
  68. ↑ Hecht, Jeff. "Volcanoes ruled out for Martian methane". www.newscientist.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 8 June 2019. بياځلي په 2019-06-08.
  69. ↑ Krasnopolsky, Vladimir A (2012). "Search for methane and upper limits to ethane and SO2 on Mars". Icarus. 217 (1): 144–152. Bibcode:2012Icar..217..144K. doi:10.1016/j.icarus.2011.10.019.
  70. ↑ Encrenaz, T.; Greathouse, T. K.; Richter, M. J.; Lacy, J. H.; Fouchet, T.; Bézard, B.; Lefèvre, F.; Forget, F.; Atreya, S. K. (2011). "A stringent upper limit to SO2 in the Martian atmosphere". Astronomy and Astrophysics. 530: 37. Bibcode:2011A&A...530A..37E. doi:10.1051/0004-6361/201116820.
  71. ↑ McAdam, A. C.; Franz, H.; Archer, P. D.; Freissinet, C.; Sutter, B.; Glavin, D. P.; Eigenbrode, J. L.; Bower, H.; Stern, J.; Mahaffy, P. R.; Morris, R. V.; Ming, D. W.; Rampe, E.; Brunner, A. E.; Steele, A.; Navarro-González, R.; Bish, D. L.; Blake, D.; Wray, J.; Grotzinger, J.; MSL Science Team (2013). "Insights into the Sulfur Mineralogy of Martian Soil at Rocknest, Gale Crater, Enabled by Evolved Gas Analyses". 44th Lunar and Planetary Science Conference, held 18–22 March 2013 in The Woodlands, Texas. LPI Contribution No. 1719, p. 1751
  72. ↑ Franz, Heather B.; Trainer, Melissa G.; Malespin, Charles A.; Mahaffy, Paul R.; Atreya, Sushil K.; Becker, Richard H.; Benna, Mehdi; Conrad, Pamela G.; Eigenbrode, Jennifer L. (2017-04-01). "Initial SAM calibration gas experiments on Mars: Quadrupole mass spectrometer results and implications". Planetary and Space Science. 138: 44–54. Bibcode:2017P&SS..138...44F. doi:10.1016/j.pss.2017.01.014. ISSN 0032-0633.
  73. ↑ Owen, T.; Biemann, K.; Rushneck, D. R.; Biller, J. E.; Howarth, D. W.; Lafleur, A. L. (1976-12-17). "The Atmosphere of Mars: Detection of Krypton and Xenon". Science. 194 (4271): 1293–1295. Bibcode:1976Sci...194.1293O. doi:10.1126/science.194.4271.1293. ISSN 0036-8075. PMID 17797086. S2CID 37362034.
  74. ↑ Owen, Tobias; Biemann, K.; Rushneck, D. R.; Biller, J. E.; Howarth, D. W.; Lafleur, A. L. (1977). "The composition of the atmosphere at the surface of Mars". Journal of Geophysical Research. 82 (28): 4635–4639. Bibcode:1977JGR....82.4635O. doi:10.1029/JS082i028p04635. ISSN 2156-2202.
  75. ↑ Krasnopolsky, Vladimir A.; Gladstone, G. Randall (2005-08-01). "Helium on Mars and Venus: EUVE observations and modeling". Icarus. 176 (2): 395–407. Bibcode:2005Icar..176..395K. doi:10.1016/j.icarus.2005.02.005. ISSN 0019-1035.
  76. ↑ Conrad, P. G.; Malespin, C. A.; Franz, H. B.; Pepin, R. O.; Trainer, M. G.; Schwenzer, S. P.; Atreya, S. K.; Freissinet, C.; Jones, J. H. (2016-11-15). "In situ measurement of atmospheric krypton and xenon on Mars with Mars Science Laboratory" (PDF). Earth and Planetary Science Letters. 454: 1–9. Bibcode:2016E&PSL.454....1C. doi:10.1016/j.epsl.2016.08.028. ISSN 0012-821X. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 19 July 2018. بياځلي په 4 July 2019.
  77. ↑ Owen, T.; Biemann, K.; Rushneck, D. R.; Biller, J. E.; Howarth, D. W.; Lafleur, A. L. (1976-12-17). "The Atmosphere of Mars: Detection of Krypton and Xenon". Science. 194 (4271): 1293–1295. Bibcode:1976Sci...194.1293O. doi:10.1126/science.194.4271.1293. ISSN 0036-8075. PMID 17797086. S2CID 37362034.
  78. ↑ Conrad, P. G.; Malespin, C. A.; Franz, H. B.; Pepin, R. O.; Trainer, M. G.; Schwenzer, S. P.; Atreya, S. K.; Freissinet, C.; Jones, J. H. (2016-11-15). "In situ measurement of atmospheric krypton and xenon on Mars with Mars Science Laboratory" (PDF). Earth and Planetary Science Letters. 454: 1–9. Bibcode:2016E&PSL.454....1C. doi:10.1016/j.epsl.2016.08.028. ISSN 0012-821X. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 19 July 2018. بياځلي په 4 July 2019.
  79. ↑ "Curiosity finds evidence of Mars crust contributing to atmosphere". JPL. NASA. خوندي شوی له اصلي څخه په 9 March 2020. بياځلي په 2019-06-08.
  80. ↑ Krasnopolsky, V. A. (2001-11-30). "Detection of Molecular Hydrogen in the Atmosphere of Mars". Science. 294 (5548): 1914–1917. Bibcode:2001Sci...294.1914K. doi:10.1126/science.1065569. PMID 11729314. S2CID 25856765.
  81. ↑ "NASA Wants to Make Rocket Fuel From Martian Soil - ExtremeTech". www.extremetech.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 26 September 2020. بياځلي په 2020-09-23.
  82. ↑ "NASA's Perseverance rover produces oxygen on Mars in historic first — water could be next, scientists say". 22 April 2021.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_مریخ_اتومسفیر&oldid=285001" نه اخيستل شوی