د محور قدرتونو له خوا د یونان نيواک (اشغال)
د محور قدرتونو له خوا د یونان نيواک (اشغال) د 1941ز کال د اپريل په مياشت کې له هغې وروسته پيل شو، چې نازي المان د 1940ز کال د اکتوبر په مياشت کې پيل شوې خپله روانه جګړه کې د خپل اتحادي هېواد ايټاليې د مرستې لپاره د يونان په پاچايۍ بريد وکړ. د کريټ له نيولو وروسته، د 1941ز کال د جون په مياشت کې په پيل سره ټول يونان ونيول شو. د مرکزي سيمو اشغال د 1944ز کال په لومړيو کې د متحدينو د فشارونو له امله د المان او د هغه د اتحادي بلغاريې تر وتلو پورې دوام وکړ، په داسې حال کې چې په اروپا کې د دويمې نړيوالې جګړې له پای ته رسېدو وروسته، کريټ او د ايجين ځينې نور ټاپوګان د 1945ز کال د مۍ او جون په مياشتو کې د الماني ګارنيزونونو له خوا متحدينو ته وسپارل شول.
په پيل کې فاشستې ايټاليې د جګړې اعلان کړی او د 1940ز کال د اکتوبر په مياشت کې يې په يونان بريد وکړ، خو د يوناني پوځ له خوا بېرته ګاونډۍ البانيې ته په شا کړای شوه، کومه چې هغه مهال د ايټاليې تحت الحماية و. نازي المان د خپل اتحادي په استازولۍ په سويلي اروپا بريد وکړ. په داسې حال کې چې ډير يوناني پوځ د المانيې د محاذ په ليکو کې مېشت و، تر څو د ايټاليې د ځوابي بریدونو په وړاندې دفاع وکړي، د 1941ز کال د اپريل څخه تر جون مياشتې پورې يو چټک الماني «بلټزکريګ» (يو الماني جګړه ييز تکتيک و) بريد پر مخ يوړ، چې په پايله کې يې يونان مات او اشغال شو. د يونان حکومت تبعيد شو، او پر ځای يې يو محور همکار حکومت جوړ کړای شو. د يونان خاوره په اشغالي سيمو ووېشل شوه چې د محور ځواکونو تر منځ وېشل شوې وه، داسې حال کې چې المان د اتنز، تيسالونيکي او تزويراتي ايجين ټاپوګانو په ګډون، د دې هېواد ډېرې مهمې سيمې خپله اداره کولې. د دې هېواد نورې سیمې د المان د شريکانو ايټاليې او بلغاريا له خوا اداره کېدې.
اشغال د يونان اقتصاد کم کړ، او د يونان ملکي نفوس يې له ستونزو سره مخ کړ. د يونان ډېره اقتصادي وړتيا ويجاړه کړای شوه، د 80٪ صنعت، 28٪ زېربنا (بندرګاوې، سرکونه او اورګاډي پټلۍ)، 90٪ پلونه، او 25٪ ځنګلونه او نورې طبيعي سرچينې. د اقتصادي وړتيا د زيان تر څنګ، د اټکل تر مخې د اشغال په پايله کې 7-11٪ د يونان ملکي نفوس مړ شو. په اتنز کې، 40000 ملکيان له لوږې مړه شول او لسګونه زره نور د نازي او د دوی د همکارانو د غچ اخيستنې په فعاليتونو کې مړه شول.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
يوناني يهودي ولس نږدې ټول له منځه وړل شوی و. له جګړې مخکې نفوس يې 75-7700 پورې و، شا اوخوا 11-12000 يې ژوندي پاتې شول، ډيری يې په پټه د مقاومت سره د يوځای کېدو له لارې ژغورل شوي وو. ډيری «اشوټز» ته تبعيد کړای شوي يې مړه شول، او هغه چې په «تريس» کې د بلغاريې تر اشغال لاندې اوسېدل، «تريبلنکا» ته وشړل شول. ايټالويانو هغه يهوديان ونه شړل چې د دوی تر واک لاندې سيمو کې يې ژوند کاوه، خو کله چې المانيانو دا سيمې له هغوی ونيولې، په دې سيمو کې مېشت يهوديان هم وشړل شول.[۸]
د دې اشغال پر مهال يوناني مقاومت جوړ شو. دې مقاومتي ډلو د اشغالګرو قدرتونو پر ضد چريکي بريدونه پيل کړل، د همکارو امنيتي لیواګانو پر ضد وجنګېدلې، او جاسوسي شبکې يې جوړې کړې. د 1943ز کال تر وروستيو پورې، مقاومتي ډلو په خپلو منځو کې نښتې پيل کړې. د 1944ز کال د اکتوبر په مياشت کې د مرکزي سيمو د اشغال پای ته رسېدو سره، يونان د سیاسي قطبي کېدو په حال کې و. کوم چې ډېر ژر د يونان په کورنۍ جګړه بدل شو. له دې وروسته کورنۍ جګړې، ډېرو پياوړو نازي همکارانو ته يوه موقع په لاس ورکړه چې د کمونزم د مخالفت له امله له سزاوو څخه خوندي شي، او بالاخره د کمونستانو له ماتې وروسته په يونان کې حکومت وکړي.[۹][۱۰]
يوناني مقاومت 21087 محوري سرتيري ووژل (17536 المانيان، 2739 ايټالويان، 1532 بلغاريايان)، او 6463 يې ژوندي ونيول (2102 المانيان، 2109 ايټالويان، 2252 بلغاريايان)، د دوی په پرتله 20650 يوناني چریکان ووژل شول او يو نامعلوم شمېر ونيول شول.[۱۱]
د یونان سقوط
[سمول]د 1940ز کال د اکتوبر د اته ويشتمې نېټې د سهار په لومړيو ساعتونو کې، د ايټاليې سفير «ایمانويل ګريزي» د يونان لومړي وزير «Ionnis Metaxas» له خوبه راوېښ کړ او هغه ته يې يو ضرب الاجل وسپاره. Metaxas دا ضرب الاجل رد کړ او ايټالوي ځواکونو د ايټاليې له خوا نيول شوې البانيې څخه د يونان پر خاوره له درې ساعتونو څخه هم کمه موده کې بريد وکړ. (د يونان د رد کاليزه اوس په يونان کې عمومي رخصتي ده). د ايټاليې لومړي وزير «بينيټو مسوليني» دا بريد په جزوي ډول د دې ثابتولو لپاره پيل کړ، چې ايټالويان د الماني پوځ سره په پوځي برياوو کې برابر دي، او تر يو بريده له دې امله چې مسوليني باور درلود سويل ختيځه اروپا د ايټاليې د اغېز په ساحه کې موقعيت لري.
د مسوليني د توقع خلاف، يوناني پوځ په برياليتوب سره د «ايپيرس» له غره ييزو سيمو ګټه واخيسته. يوناني ځواکونو ځوابي بريد وکړ، او ايټاليان يې شا تګ ته اړ کړل. د ډيسمبر تر نيمايي پورې، مخکې تر ې چې ايټالوي مرسته او سخت ژمی د يونان د وړاندې تګ مخه ونيسي، يونانيانو د البانيې نږدې څلورمه برخه نيولې وه. د 1941ز کال د مۍ په مياشت کې، د ايټالويانو يو ستر ځوابي بريد له ماتې سره مخ شو. د يونانيانو له خوا ابتدايي ايټالوي بريد ته ماتې ورکول په دويمه نړيواله جګړه کې په ځمکه د ايتلافي ځواکونو لومړۍ بريا بلل کېږي، که څه هم د المان د مداخلې له امله، بالاخره دا ماتې د محور قدرتونو په بريا بدله شوه. د يونانيانو له يو ويشتو پوځي فرقو څخه پنځلس يې د ايټالويانو پر ضد جګړې ته استول شوې وې، او په دې سره د اپريل په لومړيو ورځو کې د يونان او يوګوسلاويه/بلغاريه د پولو سره نږدې د «ميټاکساس» پر لیکه د المان د سرتېرو د بريد په وړاندې د دفاع لپاره يوازې شپږ پوځي فرقې پاتې وې. د ونسټن چرچل د فرمان پر بنسټ له ليبيا څخه استول شوي د برتانيې مشترک المنافع سرتيري هم د دوی د مرستې لپاره استول شوي وو.
د 1941ز کال د اپريل په شپږمه نېټه، المان د ايټاليې بريد ته راوړاندې شو، او بلغاريې او يوګوسلاويا له لارې يې پر يونان بريد وکړ، يوناني او برتانوي سرتيري يې لاندې کړل. د اپريل په شلمه نېټه، په شمال کې د يوناني مقاومت د پای ته رسولو څخه وروسته، د بلغاريې پوځ له کوم ډز کولو پرته د يونان «تريس» ته ننوت، موخه يې دا وه چې په لوېديځ «تريس» او ختيځه مقدونيه کې د ايجين سيند په څنډو کې خپلې سيمې بيا تر لاسه کړي. بلغاريايانو د «سټريمون» سيند او «ايوروس» سيند په لوېديځ کې د «اليګزينډروپولي» او «سويلين ګراډ» څخه تېرېدونکي پوله جوړونکې سيمې ونيولې. د يونان پلازمينه «اتنز» د اپريل په اوه ويشتمه سقوط وکړ، او د جون تر لومړۍ پورې، د «کريټ» له نيولو وروسته، ټول يونان د محور ځواکونو تر نیواک لاندې و. له بريد وروسته، پاچا دويم جورج لومړی کريټ او بيا قاهرې ته وتښتېد. یو يوناني ښي اړخي حکومت د نيواګرو ځواونو د ګوډاګي په توګه په اتنز حکومت وکړ.[۱۲][۱۳]
درې ګونی نيواک
[سمول]د يونان اشغال د المان، ايټاليې او بلغاريې تر منځ ووېشل شو. الماني ځواکونو تر ټولو ډېرې ستراتيژيکې مهمې سيمې ونيولې: چې هغه د کريټ د ډېرې برخې په ګډون، اتنز، تيسالونيکي، منځنۍ مسيډونيا او ګڼ ايجين ټاپوګان د. په ابتدايي ډول، الماني برخه د المان د بهرنيو چارو د دفتر د سفير «Günther Altenburg» او فيلډ مارشال «Wilhelm List» له خوا اداره کېدې. له 1942ز کال وروسته، د المان تر نيواک لاندې سيمې د سويل ختيځې اروپا لپاره د مختارې واکمنې دوه تنو هر يو «هرمن نيوباچر» او فيلډ مارشال «Alexander Löhr » له خوا اداره کېدې. د 1943ز کال د سپتمبر-اکتوبر يه مياشت کې، نوی ټاکل شوي د امنيت ځانګړو پوليسو اعلی قوماندان «Jürgen Stroop»، د «Neubacher-Löhr» حکومت وننګاوه، او په دنده کې له يوې مياشتې څخه کمه موده تېرولو وروسته په چټکۍ له دندې لېرې کړای شو. «Walter Schimana» د «Stroop» پر ځای په يونان کې د امنيت ځانګړو پوليسو اعلی قوماندان ځای ونيو، او د «Neubacher-Löhr» له حکومت سره يې د ښه کار اړيکې جوړې کړې. [۱۴][۱۵]
سرچينې
[سمول]- ↑ Martin Seckendorf; Günter Keber; u.a.; Bundesarchiv (Hrsg.): Die Okkupationspolitik des deutschen Faschismus in Jugoslawien, Griechenland, Albanien, Italien und Ungarn (1941–1945) Hüthig, Berlin 1992; Decker/ Müller, Heidelberg 2000. Reihe: Europa unterm Hakenkreuz Band 6, ISBN 3822618926
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ Gregory, Frumkin. Population Changes in Europe Since 1939, Geneva 1951. pp. 89–91
- ↑ Mazower (2001), p. 155
- ↑ Munoz, Antonio J. The German Secret Field Police in Greece, 1941–44, Jefferson: MacFarland & Company, Inc., 2018, p. 95.کينډۍ:ISBN?
- ↑ Giannis Katris, The Birth of Neofascism in Greece, 1971 کينډۍ:ISBN? کينډۍ:Page?
- ↑ Andreas Papandreou, Democracy at Gunpoint (Η Δημοκρατία στο απόσπασμα)
- ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
- ↑ K.Svolopoulos, Greek Foreign Policy 1945–1981
- ↑ Bamberry, Chris, Second World War: A Marxist History, 2014, Pluto Press (p. 182) کينډۍ:ISBN?
- ↑ Mazower, Mark Inside Hitler's Greece: The Experience of Occupation, 1941–44, New Haven: Yale University Press, 2001 p. 222. کينډۍ:ISBN?
- ↑ Mazower, Mark Inside Hitler's Greece: The Experience of Occupation, 1941–44, New Haven: Yale University Press, 2001 p. 223. کينډۍ:ISBN?