د عمومي جریان ماډل
د عمومي جریان ماډل د اقلیمي ماډل یو ډول دی. دا د سیارهيي اتوموسفیر یا سمندر د عمومي جریان یو ریاضیاتي ماډل کاروي. دا ماډل د انرژۍ د بېلابېلو سرچینو (وړانګو او پټې تودوخې) لپاره له ترموډینامیک اصطلاحاتو سره په یوه څرخېدونکې کره کې ناویر-سټوکس معادلات کاروي. دا معادلات د کمپیوټر د پروګرامونو بنسټ دی چې د ځمکې د اتوموسفیر یا سمندرونو د ښودلو لپاره کارول کېږي. دغه اتوموسفیري او سمندري ماډلونه د سمندري یخ او د ځمکې د سطحې د عناصرو مهمې برخې دي.
دغه ماډلونه او د نړیوال اقلیم ماډلونه د هوا د وړاندوېینې، پر اقلیم د پوهېدو او د اقلیمي بدلون د وړاندوېینې لپاره کارول کېږي.
د لسیزو او پېړیو په زماني اندازه د اقلیمي استفادې لپاره د ماډلونو لومړنۍ ډیزاین شوې بڼې د «سیوکر مانابه» او «کیرک برایان» لهخوا د نیوجرسي ایالت په پرېنسټون ښار کې په جیوفزیکل فلوډ ډاینامیک لابراتوار کې جوړې شوې. دا ماډلونه د بېلابېلو ډينامیکي، کیمیاوي او کله ناکله بیولوژیکي معادلاتو د ادغام پر بنسټ ولاړ دي.
ترمینالوژي
[سمول]د (GCM) مخفف په اصل کې د عمومي جریان د ماډل په معنا دی. خو په دې وروستیو کې په دویمه معنا هم کارول شوی چې د نړیوال اقلیم ماډل ده. په داسې حال کې چې دا دواړه کومې واحدې موضوع ته نه ویل کېږي، د عمومي جریان ماډلونه عموماً هغه وسیلې دي چې د اقلیم د ماډل کولو لپاره کارول کېږي او له همدې امله دا دواړه اصطلاحات کله ناکله د یو بل پر ځای کارول کېږي. د «نړیوال اقلیم ماډل» اصطلاح ګونګه ده او ښايي یوه بشپړ چوکاټ ته وویل شي، د عمومي جریان د ماډل په ګډون ډېری برخې په کې شاملې دي، یا ښايي د اقلیمي ماډلونو عمومي ټولګې ته وویل شي چې د اقلیم د ریاضیکي تشرېح لپاره بېلابېلې وسیلې کاروي.
تاریخچه
[سمول]په ۱۹۵۶ کال کې «نارمن فیليپس» یو ریاضیکي ماډل جوړ کړ چې په ټراپوسفیر کې یې میاشتې او موسمي بېلګې په واقعیت سره انځورولی شوای. دا لومړنی بریالی اقلیمي ماډل شو. د فیليپس د کار په تعقیب ډېرو نورو ډلو د عمومي جریان د ماډلونو پر جوړولو کار پیل کړ. لومړی مورد چې د سمندري او اتوموسفیري دواړو پروسې یې سره یوځای کړې، د ۱۹۶۰مې لسیزې په وروستیو کې په «نووا جیوفزیکل فلویډ ډاینامیک لابراتوار» کې جوړ شو. د ۱۹۸۰یمې لسیزې په لومړیو کې د متحدو ایالتونو د اتوموسفیري څېړنو ملي مرکز د ټولنې د اتوموسفیر ماډل جوړ کړ؛ دا ماډل په داومداره توګه اصلاح شوی دی. په ۱۹۹۶ کال کې د خاورې او نباتاتو د ډولونو د ماډل کولو لپاره هڅې وشوې. وروسته د اقلیمي وړاندوېینې او څېړنې لپاره د هیډلي مرکز (HadCM3) ماډل د سمندر – اتوموسفیر عناصر یوځای کړل. د جاذبې د څپو رول د ۱۹۸۰یمې لسیزې په منځ کې اضافه شو. د جاذبې څپې د سیمهييزو او نړیوالو اندازو د جریانونو د څرګندولو لپاره اړینې دي.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۸]
د هوا له وړاندوېینې سره اړیکه
[سمول]د نړیوال اقلیم هغه ماډلونه چې د اقلیم د وړاندوېینې لپاره کارول کېږي، د جوړښت له نظره د هوا د وړاندوېینې عددي ماډلونو ته ورته دي (او تر ډېره له هغوی سره کمپیوتري کودونه شریکوي)، خو له دې سره سره هم په منطقي لحاظ له یو بل سره توپیر لري.
د هوا ډېری وړاندوېینې د عددي ماډل د پایلو پر بنسټ کېږي. دا چې وړاندوېینې یوازې څو ورځې یا څو اونۍ دي او د سمندر د سطحې تودوخه نسبتاً ورو ورو بدلېږي، نو په دغسې ماډلونو کې سمندري ماډلونه شامل نه وي. دا ماډلونه د وړاندوېینې د پیلولو لپاره دقیقو لومړنیو شرایطو ته اړتیا لري – معمولاً دا شرایط د مخکېنۍ وړاندوېینې له پایلو څخه اخیستل کېږي او له مشاهداتو سره یوځای کېږي. د هوا وړاندوېینې د اقلمي وړاندوېینو په نسبت لوړ زماني ریزولوشن ته اړتیا لري چې د اقلیم د میاشتنیو یا کلنیو اوسطونو په پرتله تر ساعتونو کم دی. له دې سره سره، لکه څرنګه چې د هوا وړاندوېینه یوازې ۱۰ ورځې رانغاړي، ماډلونه کېدای شي د اقلیم د حالت په نسبت په لوړ عمودي او افقي ریزولوشن سره اجرا شي.[۹][۱۰][۱۱]
سرچينې
[سمول]- ↑ Phillips, Norman A. (April 1956). "The general circulation of the atmosphere: a numerical experiment". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society. 82 (352): 123–154. Bibcode:1956QJRMS..82..123P. doi:10.1002/qj.49708235202.
- ↑ Cox, John D. (2002). Storm Watchers. John Wiley & Sons, Inc. p. 210. ISBN 978-0-471-38108-2.
- ↑ Lynch, Peter (2006). "The ENIAC Integrations". The Emergence of Numerical Weather Prediction. Cambridge University Press. pp. 206–208. ISBN 978-0-521-85729-1.
- ↑ "The First Climate Model". NOAA 200th Celebration. 2007.
- ↑ Collins, William D.; et al. (June 2004). "Description of the NCAR Community Atmosphere Model (CAM 3.0)" (PDF). University Corporation for Atmospheric Research (PDF). بياځلي په 2022-04-22.
{{cite web}}: CS1 errors: archive-url (link) CS1 errors: unsupported parameter (link) - ↑ Xue, Yongkang & Michael J. Fennessey (20 March 1996). "Impact of vegetation properties on U.S. summer weather prediction". Journal of Geophysical Research. 101 (D3). American Geophysical Union: 7419. Bibcode:1996JGR...101.7419X. CiteSeerX 10.1.1.453.551. doi:10.1029/95JD02169.
- ↑ McGuffie, K. & A. Henderson-Sellers (2005). A climate modelling primer. John Wiley and Sons. p. 188. ISBN 978-0-470-85751-9.
- ↑ "Pubs.GISS: Sun and Hansen 2003: Climate simulations for 1951-2050 with a coupled atmosphere-ocean model". pubs.giss.nasa.gov. 2003. بياځلي په 2015-08-25.
- ↑ "Archived copy". خوندي شوی له the original on 3 May 2008. بياځلي په 2016-02-07.
{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link) ECMWF-Newsletter spring 2016 - ↑ http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20010210225524/http://www.metoffice.gov.uk/research/nwp/numerical/operational/index.html
- ↑ "What are general circulation models (GCM)?". Das.uwyo.edu. خوندي شوی له the original on 2019-12-26. بياځلي په 2012-02-18.