د عراق او انګریزانو جګړه

د انګرېز او عراق جګړه د دویمې نړیوالې جګړې په لړ کې د رشید ګیلانې په مشرۍ د عراق د شاهي حکومت  په وړاندې چې په کال ۱۹۴۱ کې یې د جرمني او ايټالیا په مرسته د یوې کودتا له لارې واک ترلاسه کړی و د برتانیا په مشرۍ یوه جګړه وه. دا جګړه د ګیلاني د حکومت د پرځېدو، د برتانیا له خوا د عراق بیاځلې اشغال، قدرت ته دنایب السلطنه عبدالله چې د برتانیا له متحدینو و ستنېلو لامل شوه. 

تر ملاتړ لاندې عراق له کال ۱۹۲۱ څخه را په دې خوا د برتانیا له خوا اداره کېده. د عراق دتش په نامه استقلال (۱۹۳۲) څخه د مخه، برتانیا د برتانیا او عراق د کال ۱۹۳۰ تړون ترسره کړ چې د رشید علی الګیاني په ګډون د عراقي ملتپالانو یې مخالفت وکړ. که څه هم عراق د نایب السلطنه عبدالله په وخت کې یو بې طرفه قدرت بلل کېده خو د برتانیا طرفداره حکومت یې درلوده. د کال ۱۹۴۱ د اپرېل په میاشت کې، عراقی ملتپالانو د نازي جرمني او فاشیستي ايټالیا په مرسته طلایي څلورلاري په نامه کودتا په لاره واچوله. کودتا عبدالله له قدرت څخه ګوښه او په ځای یې الګیلاني د لومړي وزیر په توګه وګماره. نوموړي په رسمي توګه له محوري قدرتونو سره نژدې اړیکې ټينګې کړې چې متفقین یې ژر د ځواب په لټه کې شول. د متفقینو لپاره له د برتانیایي قواوو او مصر او هند ترمنځ د ځمکني پله اهمیت درلود.

له یوشمېر کشمشکونو وروسته، د مې په ۲ د متفقینو له خوا په عراق هوایي حملې تر سره شوې. دا جګړه د الګیلانې د لنډ مهاله حکومت د پرځېدو او د نایب السلطنه په توګه دعبدالله د بیا واکمنېدو لامل شوه. دې جګړې د منځنې ختيځ په حوزه کې د متفقینو نفوذ هم ډېر کړ. 

مخینه

تر ملاتړ لاندې عراق

د عراق شاهي دولت ( چې د بین النهرین په نامه هم یادېده) د برتانیا له خوا د ملتونو د یوې ټولني دتر قیمومیت لاندې اداره کېده، او دې ادارې تر کال ۱۹۳۲ یا دعراق تر تش په نامه خپلواکۍ پور دوام وموند. د خپلوکۍ تر ورکړې دمخه برتانیا د برتانیا او عراق تر منځ د انګریز اوعراق د کال ۱۹۳۰ تړون ترسره کړ، چې په دې کې په عراق کې  د برتانیا له پاره د نظامي بېزونو تاسیس او استفاده او د عراقي حکومت د غوښټنې په صورت کې عراق ته د نامحدوده ځواکونو استول شامل و. د دې تړون شرایط د برتانیا له خوا تحمیل کېدل تر څو برتانیا عراقي پترولیمو ته لاس رسی یقیني کړي. ډېریو عراقیانو د تړون له شرایطو څخه کرکه در لوده چې همدې حالت عراق تر اوسه پورې د برتانیا د حکومت تر کنترول لاندې پرېښود.

له کال ۱۹۳۷ څخه وروسته، په عراق کې هېڅ برتانوي عسکر پاتې نه شو او د داخلي امنیت مسؤلیت یوازې د حکومت غاړې ته پرېوتې. شاهې هوایي قواوو ته اجازه ورکړل شوه چې دوه بېزونه وساتي: یو بصرې ته نژدې د شایبا هوایي قوه او د هبانیا هوایي قوه چې قومانده یې د هوایي قواوو مرستیال مارشال جورج سمارت لاس کې وه او د رمدی او فلوجې تر منځ د شاهي هوایي قواوو قومانده د برتانیا هوایي قواوو صاحب منصب په لاس کې وه. دې بېزونو د برتانیا د پطرولیمي ګټو ساتنه کوله او د هند او مصر تر منځ یې د هوايي تړونکي مسیرحیثیت درلود. د دویمې نړویالې جګړې په لومړیو کې، د هبانیا شاهی هوایي قواوو بیز یو روزنیز بېز شو چې د شاهي هوایي قواوو د زرهي موټرو کمينۍ له خوا یې ملاتړ کېده او په محلي کچه یې اسیریاني قواوې روزلې. د شاهي هوایی قوي د عراق د جلب جذب برخه کله ناکله د اسیریاني جلب وجذب برخې په نامه هم یادېدې.

د کال ۱۹۳۹ د سپتمبر په میاشت کې، عراقي حکومت خپلې دیبلوماتیکې اړيکې له نازې جرمني سره پرې کړې. د کال ۱۹۴۰ د مارچ په میاشت کې ملتپال او برنتانیا صد رشید علي نورې السعید د عراق لومړی وزیر وټاکه.  رشید علي په انقره او برلین کې له جرمني استاذو سره پټ تماسونه ونيول که څه هم هغه لاتراوسه په ډاګه د محوري قدرتونو طرفدار نه و. د کال ۱۹۴۰ په جون کې چې کله فاشیستي ايټالیا د جرمني په ملاتړ جګړي ته ننوته، نو عراق خپلې دیپلوماتیکې اړيکې پرې نه کړې. په بغداد کې د دايټالیا سفارت د محوري قدرتونو لپاره د تبلیغاتو او برتانیایي ضد احساساتو پارولو له پاره ستر مرکز وګرځېد. امین الحسینی د بیت المقددس ستر مفتي چې په کال ۱۹۲۱ کې د برتانیا له خوا توظیف شوی و له دې حالت سره مرسته کوله. دا ستر مفتي د برتانیا تر تسلط لاندې فلسطین څخه له جګړې لږ وخت وروسته تښتېدلی و اووروسته یې په بغداد کې پناه اخیستې وه. د کال ۱۹۴۱ د جنورۍ په میاشت کې رشیدعلي د یوه سیاسی کړکیچ او یوې ممکنه داخلي جګړې په منځ کې  د لومړي وزیر په توګه استعفا وکړه او په ځای یې طه الهاشمي لومړی وزیر شو.

کودتا

د مارچ په ۳۱، د عراق نایب السلطنت شهزاده عبدالله د هغه د نیولو له یوې توطیې خبر شو او په بغداد کې يې په هبانیا کې د شاهي هوایی قواوو بیز ته وتښتیر اوله هغه ځایه بصرې ته وتښتېد او هلته یې ذ کاکچافر یوې کوچنۍ بیړۍ ته پناه یوړه. د اپرېل په لومړۍ نیټه رشید علي او او د طلایي څلورلاري کودتا څلورو نظامي مشرانو دکودتا له لارې قدرت لاسه ته راوړ. رشید علی خپل ځان د  ملي دفاع حکومت مشر اعلان کړ. له دې وروسته د طلایي څلورلاري مشرانو له خوا هغه یو ځل بیا د عراق د لومړي وزیر په توګه وټاکل شو. علي سلطنت ړنګ نه کړ او د شرف بن راجه په نامه یې یو نوی نایب السلطنت پاچا دویم فیصل ته نوماند کړ. فیصل او دهغه کورنۍ د ملا افندي کور کې پناه واخیسته. د طلایي څلورلاري مشرانو د برتانیا طرفداره وګړي او سیاسیون ونیول او ډیرو وکولای شو چې د اردن له لارې وتښتي.

د طلایي څلورلارې مشرانو  وپتیله چې نور برتانیا ته امتیازات ور نه کړي، له فاشیستي ايټالیا سره دپلوماتیکې اړیکې وساتي او د برتانیا طرفداره ساسیون وشړي. هغوی فکر کاوه چې برتانیا ضعیفه شوې ده او له دوی سره به خبرې اترې وکړي. د اپرېل په ۱۷، علي له جرمني څخه له برتانیا سره د جګړې په صورت کې د مرستې غوښتنه وکړه. هغه همدارنکه هڅه وکړه چې د عراق او برتانیا د کال ۱۹۳۰ د تړون د پنځمې مادې په اساس د برتانیا حقوق محدود کړي او ټينګار یې وکړ چې عراق ته نوي رسیدلي برتانیوي عسکر باید په چټکۍ سره د عراق له لارې فلسطین ته انتقال شي.

تر جګړې د مخه، له کال ۱۹۳۸ څخه را په دې خوا برتانیا د تورن جنرال جي  جې واتر هاوس په مشرۍ د یوه ماموریت له لارې چې مرکز یې په بغداد کې و د  برتانیا عراقي شاهي پوځ، شاهي عراقي سمندري پوځ لو عراقي شاهي هوایي قواوو څخه ملاتړ کاوه. دایرلند د جمهوریت پوځ ریرا  له ۶۰۰۰۰ عسکرو جوړ و چې ډېرۍ یې په څلورو پیاده فرقواو یو میکانیزه غونډ کې تنظیم شوي و. لومړۍ او دریمه فرقه بغداد ته نژدې مېشت شولې. بغداد ته نژدې یومستقله میکانیزه غونډ چې د L3/35 سپک ټانکونه په کې شامل و، د کروسولي زغره وال موټرو یو واحد، د موټرلرونکو دوو لواوو، ماشیګن لرونکې پیاده او توپ لرونکې غونډ ځای په ځای شول. د میکانیزه دا صطلاح د اوسني ساتعمال په خلاف، د میکانیزه په ۱۹۴۱ کې د عسکرو انتقال د لاریو موټرو په واسطه او پیاده جګړې په معنی وه. د عراق دویمه فرقه په کرکوک کې او څلورمه فرقه په الدیواینه کې له بغداد څخه تر بصرې پورې د ریل پټلۍ لارې په اوږدو کې ځای په ځای شوې. عراقیانو د پولیسو واحدونه او ۵۰۰ تنه نامنظمه پوځیان چې مشري یې د ګوریلایانو یوه بې رحمه مشرفوظي القواقي چې د زندانیانو په وژنه یا فلجولو کې یې ځنډ نه کاوه کوله جګړې ته واستول. فوظي القواقي مخکې له دې چې سوریې ته وشړل شي ډېری وخت د رتاب او رمدي تر منځ عملیات کول.