د شیدو لار

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
د شیدو لار کهکشان

د کهکشانونو مرکز چې د شپې له خوا د تلسکوپ په مرسته او هم په سترګو له ځمکې څخه د لیدلو وړ دی.

telescope)
د لاسرسی معلومات
TypeSb, Sbc, or SB(rs)bc[۱][۲] (barred spiral galaxy)
Diameter۱٫۵–۲٫۳ Mly (۴۶۰–۷۱۰ ك.فخ)[۳]
Thickness of thin stellar disk≈۲ kly (۰٫۶ ك.فخ)[۴][۵]
د ستورو شمیر100–400 میلیارده [(1–4)×1011][۶]
Mass0.8–1.5کينډۍ:E کينډۍ:Solar mass[۷][۸][۹][۱۰]
Angular momentum≈کينډۍ:Val[۱۱]
Sun's distance to Galactic Center۲۶٫۴ ± ۱٫۰ kly (۸٫۰۹ ± ۰٫۳۱ ك.فخ)[۱۲][۱۳][۱۴]کينډۍ:Additional citation needed
Sun's Galactic rotation period240 Myr[۱۵]
Spiral pattern rotation period220–360 Myr[۱۶]
Bar pattern rotation period100–120 Myr[۱۶]
Speed relative to CMB rest frame552.2 ± 5.5 km/s[۱۷]
Escape velocity at Sun's position550 km/s[۱۰]
Dark matter density at Sun's position0.0088کينډۍ:Sup sub کينډۍ:Solar masspc−3 or 0.35کينډۍ:Sup sub GeV cm−3[۱۰]
See also: Galaxy, List of galaxies


د شيدو لار (Milky Way) هغه کهکشان دی چې په هغه نوم سره زموږ لمريز سيستم په کې شامل دی، چې له ځمکې څخه د کهکشان ظاهری بڼه بيانوي: د رڼا يوه تته کړۍ چې له ستورو څخه جوړه شوې ده او د شپې له خوا کتل کېږي او هم په انفرادي ډول يې له ښکاره [خلاصې] سترګې سره توپير نه شي کېدلی. د Milky Way اصطلاح، له يوناني (γαλακτικός κύκλος (galaktikos kýklos)) څخه د لاتيني (via lactea) اصطلاح انګليسي ژباړه ده، چې د شيدو کړۍ يا دايرې معنا لري. د شيدو لار کهکشان له ځمکې څخه ځکه د يوې ډلې په توګه ښکاري، چې ټيکلي ته ورته جوړښت يې له دننه څخه ښکاري. ګاليله (Galileo Galilei) په ۱۶۱۰ ز کې د خپل دوربين په مرسته د لومړي ځل لپاره د رڼا کړۍ په انفرادي ستورو باندې تجزيه کړل. د ۱۹۲۰ز لسيزې تر لومړيو پورې ډېری ستورپوهانو فکر کاوه، چې د شيدو لار په نړۍ کې ټول ستوري رانغاړل. د ستورپوهانو Harlow Shapley او Herber Curtis تر منځ د ۱۹۲۰ ز له سترې مناظرې (Great Deabate) څخه وروسته، د Edwin Hubble له لوري کتنو وښودله، چې د شيدو لار د نورو ډېرو کهکشانونو له ډلې څخه يوازې يو کهکشان دی. [۱۸]

د شيدو لار د ۱۰۰۰۰۰ څخه تر ۲۰۰۰۰۰ نوري کالونو پورې د اټکل شوي قطر يا پېړوالي په لرلو سره، يو ليکه شوی (احاطه شوی) مارپېچ کهکشان دی. وروستي تشبیهات وړانديز کوي، چې د تياره مادې برخه هم ځينې د ليدلو وړ (څرګند) ستوري لري، چې کېدای شي د نږدې ۲ ميليونه نوري کالونو په پېړوالي (قطر) پورې وغځېږي. د شيدو لاره يو څو د سپوږمکيو کهکشانونه لري او د کهکشانونو د محلي ډلې (Local Group) يوه برخه ده، چې د Virgo Supercluster [د کهکشانونو کړۍ ده] يوه برخه جوړوي چې دا په خپله د (Laniakea Supercluster) يوه برخه ده. [۱۹][۲۰]

اټکل شوې ده چې د شيدو لاره کهکشان کې ۴۰۰-۱۰۰ بېليونه ستورو او لږ تر لږه په همدې شمېر سيارې دي. لمريز نظام د کهکشاني مرکز څخه نږدې ۲۷۰۰۰ نوري کالونه لرې په يوه وړانګه يا نيمايي قطر کې د منظومې برخې پر دننۍ څنډه باندې، چې ياده څنډه د ګاز او دوړې د راټولېدنې يوه مارپېچ بڼه ده. په ۱۰۰۰۰ نوري کالونو کې دننه ستوري يو راوتلتوب (برامدګی) جوړوي او يو يا زياتې ميلې له ياد راوتلتوب څخه ځلېږي (وړانګې وهې). کهکشاني مرکز د Sagittarius A* په نوم يوه کلکه بې سيم سرچينه ده، چې يو د 4.100 (+ 0.034) ميليونه لمريزو کتلو يو خورا ستر تور سوری دی. ستوري او ګازونه د کهکشان له مرکز څخه په پراخ واټن کې نږدې په يوه ثانيه کې نږدې ۲۲۰ کيلومتره څرخي. ښکاري چې د ثابتې څرخېدنې چټکتيا د Kepler ډيناميک له قوانينو سره مخالفت لري او وړانديز کوي، چې د شيدو لارې ډېره کتله (نږدې ٪۹۰) د دوربين په واسطه د ليدلو وړ نه دی چې الکترومقناطيسي وړانګې نه خپروي او نه يې زغمي. ياده اټکلي کتله «تياره ماده: dark matter» نومول شوې ده. د څرخېدنې دوره د لمر په وړانګه کې نږدې ۲۴۰ ميليونه کالونه ده. د شيدو لاره په ټوله کې د سرچينې له کهکشاني پورته چوکاټونو ته په پام سره يوه ثانيه کې د نږدې ۶۰۰ کیلومتر په چټکتيا حرکت کوي. په دې کهکشان کې تر ټولو پخواني ستوري نږدې هغومره پخواني يا زاړه دي، څومره چې نړۍ ده او په دې ډول کېدای شي، د Big Bang له تيارو دورو (Dark Ages) څخه لږ څخه مخکې جوړ شوي وي. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶][۲۷][۲۸]

ظاهري بڼه[سمول]

د شيدو لاره له ځمکې څخه د سپينې رڼا د يوې تتې ډلې په توګه د ۳۰ درجو په پراخولي سره د شپې له خوا اسمان کې د ليندۍ په بڼه د ليدلو وړ ده. د شپې له خوا د اسمان په کتنې سره که څه هم په ټول اسمان کې ټول انفرادي، لکه: د پرانيستې سترګې [پرانيستې سترګې ته ورته بڼه کې ښکاري] ستوري د شيدو لارې کهکشان برخه دي، چې د Milky Way اصطلاح د رڼا په دې ډلې پورې تړلې ده. ياده رڼا د نا تجزيه (حل) شويو ستورو او د کهکشاني سطحې په مسير کې د پرتو نورو موادو له راټولېدلو څخه رامنځته کېږي. د ډلې شاوخوا يو څه روښانه برخې د ستوري د ورېځو په نامه د نرمو څرګندو ټوټو په ډول ښکاره کېږي. د دوی له ډلې تر ټولو ستر يې Large Sagittarius Star Cloud ده، چې د کهکشان د مرکزي راوتلتوب يوه برخه ده. په کړۍ کې دننه تياره برخو، لکه: ستر درز (Great Rift) او Coalsack کې د ستورو تر منځ دوړه له لرې ستورو څخه د رڼا مخه نيسي. د اسمان هغه برخه چې د شيدو لار کهکشان يې تتوي (تياره کوي)، د مخنيوي برخه يا سيمه نومول کېږي. [۲۹][۳۰][۳۱]

د شيدو لاره يو څه ټيټه سطحه روښنايي لري، چې د ليدلو وړتيا يې د شاځمکې رڼا ،لکه:  د رڼا ککړتيا يا د سپوږمۍ رڼا له لوري خورا کمېدلی شي. د دې لپاره چې د شيدو لاره کهکشان وکتل شي، اسمان بايد په هر مربع کمال (arc) ثانيه کې د ځلا نږدې ۲۰،۲ درجو څخه زيات تياره وي. ياد کهکشان بايد هغه وخت هم د ليدلو وړ وي، چې ټاکلې اندازه نږدې +5.1 يا له دې غوره وي او په +6.1 کې د جزياتو ستره اندازه ښيي [کهکشان به ډېر روښانه وکتل شي او په اړه به يې ډېر معلومات تر لاسه کړی شو]. په ذکر شويو حالتونو کې له روښانه ښاري يا ښاري سيمو څخه د شيدو لارې کهکشان ليدل ستونزمنوي، مګر له کليوالي سيمو څخه هغه وخت په څرګند ډول ښکاري، چې سپوږمې له افق څخه ښکته وي. د شپې اسمان د مصنوعې نقشو روښنايي ښيي، چې د ځمکې د وګړو له يو پر درې برخو څخه زيات يې د رڼا ککړتيا له امله له خپلو کورونو څخه د شيدو لارې کهکشان نه شي ليدلی. [۳۲][۳۳]

لکه څرنګه چې له ځمکې څخه ښکاري، د شيدو لارې د کهکشاني سطحې روښانه (د ليدلو وړ) برخه د اسمان هغه سيمه او برخه نيسي، چې د ستورو ۳۰ ټولګې لري. کهکشاني مرکز (Galactic Center) اسماني ليندۍ پر لور پروت دی، چې Milky Way په کې تر ټولو روښانه دی. ښکاري چې له دې ليندۍ يا قوس څخه د سپينې رڼا تته کړۍ په Auriga کې د کهکشاني تمايل شاوخوا ته تېرېږي. ياده کړۍ د لارې په پاتې برخه کې د اسمان شا او خوا ته ادامه کوي، بېرته اسماني ليندۍ (Sagittarius) ته راګرځي او اسمان په نږدې دوه برابرو څنډو يا نيمه کرو وېشي. [۳۴]

کهکشاني سطحه نږدې ۶۰ درجو کې د لمر مدار (د ځمکې د مدار ميلان) ته متمايله ده. د اسماني استوا اړوند دا له شمال څخه د Cassiopeia ستورو ټولګې او سويل لوري کې د Crux ستورو ټولګې ته تېرېږي، چې د ځمکې د استوايي سطحې لوړ تمايل او د کهکشاني سطحې اړوند د لمر مدار سطحه په ګوته کوي. د شمالي کهکشاني قطب د ښي مخ پر لوړې (صعود) په ۱۲ ساعتونو ۴۹ دقيقو او +27.4 درجو (B1950) کې (β Comae Berenices) ته نږدې او د سويلي کهکشان قطب a Sculptoris ته نږدې پروت دی. د شپې او کال د وخت له مخې د دې لوړ ميلان له امله د شيدو لارې ليندۍ کېدای شي، په اسمان کې يو څه ټيټ يا لوړ څرګند شي. له ۶۵ درجې شمال څخه ۶۵ درجې سويل طول البلدونو څخه، د ليدونکو لپاره د شيدو لارې کهکشان په ورځ کې دوه ځلې په سيده ډول د سر له پاسه تېرېږي.

اندازه او کتله[سمول]

د شيدو لاره په محلي ډله (Local Group) له Andromeda کهکشان څخه وروسته د نږدې (۲۰۰۰۰۰ – ۱۷۰۰۰۰) نوري کالونو دايروي قطر او په منځني ډول د نږدې 1000 ly (0.3kpc) ډبلوالي په لرلو سره دويم تر ټولو ستر کهکشان دی. د شيدو لارې کهکشان د يو څه فزيکي اندازې د پرتله کولو لپاره که چېرې له نيپتون پرته د لمريز نظام د متحده ايالتونو څلورمه برخه (24.3 mm (0.955 in)) وی، نو د شيدو لاره به کېدای شي، د متحده ايالتونو د اندازې برابر وی. د يو څه هوارې کهکشانې سرخې څخه پورته او ښکته د څپې وهونکو ستورو کړۍ ته ورته تار يا رېښه ده، چې له ۱۵۰۰۰۰ څخه تر ۱۸۰۰۰۰ نوري کالونو (46-55 kps) قطر يا پېړوالي کې د شيدو لارې شا او خوا نغښتل کېږي او کېدای شي، په خپله د شيدو لار کهکشان يوه برخه وي. [۵][۳۵][۳۶]

پراخوالی[سمول]

A view of the Milky Way toward the constellation Sagittarius (including the Galactic Center), as seen from a dark site with little light pollution (the Black Rock Desert, Nevada), the bright object on the lower right is Jupiter, just above Antares
A time-lapse video capturing the Milky Way arching over ALMA
The Milky Way stretched out above one of the Auxiliary Telescopes of ESO's Very Large Telescope (VLT).[۳۷]

د سیارو شتون[سمول]

  1. ↑
  2. ↑ Frommert, Hartmut; Kronberg, Christine (August 26, 2005). "Classification of the Milky Way Galaxy". SEDS. مؤرشف من الأصل في May 31, 2015. د لاسرسي‌نېټه May 30, 2015. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ Croswell, Ken (March 23, 2020). "Astronomers have found the edge of the Milky Way at last". مؤرشف من الأصل في March 24, 2020. د لاسرسي‌نېټه March 27, 2020. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ Rix, Hans-Walter; Bovy, Jo (2013). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The Milky Way's Stellar Disk"]. The Astronomy and Astrophysics Review 21: 61. doi:10.1007/s00159-013-0061-8. Bibcode: 2013A&ARv..21...61R. 
  6. ↑
  7. ↑
  8. ↑
  9. ↑
  10. ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ ۱۰٫۲
  11. ↑ Karachentsev, Igor. "Double Galaxies §7.1". ned.ipac.caltech.edu. Izdatel'stvo Nauka. مؤرشف من الأصل في March 4, 2016. د لاسرسي‌نېټه April 5, 2015. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑
  13. ↑
  14. ↑
  15. ↑
  16. ↑ ۱۶٫۰ ۱۶٫۱
  17. ↑
  18. ↑ . Milky Way Galaxy: Facts About Our Galactic Home. Space.com.
  19. ↑ "Laniakea: Our home supercluster". youtube.com. مؤرشف من الأصل في September 4, 2014. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  20. ↑ Tully, R. Brent et al. (September 4, 2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The Laniakea supercluster of galaxies"]. Nature 513 (7516): 71–73. doi:10.1038/nature13674. PMID 25186900. Bibcode: 2014Natur.513...71T. 
  21. ↑ "Milky Way". BBC. د اصلي آرشيف څخه پر March 2, 2012 باندې. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ "How Many Stars in the Milky Way?". NASA Blueshift. مؤرشف من الأصل في January 25, 2016. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ Staff (په January 2, 2013 باندې). 100 Billion Alien Planets Fill Our Milky Way Galaxy: Study. Space.com.
  24. ↑ (په 31 January 2022 باندې). An Electrifying View of the Heart of the Milky Way - A new radio-wave image of the center of our galaxy reveals all the forms of frenzy that a hundred million or so stars can get up to.. The New York Times.
  25. ↑ Heyood, I. (په 28 January 2022 باندې). The 1.28 GHz MeerKAT Galactic Center Mosaic. arXiv.
  26. ↑ (په March 8, 2019 باندې). The Latest Calculation of Milky Way's Mass Just Changed What We Know About Our Galaxy. ScienceAlert.com.
  27. ↑ Watkins, Laura L. (February 2, 2019). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Evidence for an Intermediate-Mass Milky Way from Gaia DR2 Halo Globular Cluster Motions"]. The Astrophysical Journal 873 (2): 118. doi:10.3847/1538-4357/ab089f. Bibcode: 2019ApJ...873..118W. 
  28. ↑ H.E. Bond; E. P. Nelan; D. A. VandenBerg; G. H. Schaefer et al. (February 13, 2013). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "HD 140283: A Star in the Solar Neighborhood that Formed Shortly After the Big Bang"]. The Astrophysical Journal 765 (1): L12. doi:10.1088/2041-8205/765/1/L12. Bibcode: 2013ApJ...765L..12B. 
  29. ↑ Rey, H. A. (1976). The Stars. Houghton Mifflin Harcourt. د کتاب پاڼې 145. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0395248300. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  30. ↑ Pasachoff, Jay M.; Filippenko, Alex (2013). The Cosmos: Astronomy in the New Millennium. Cambridge University Press. د کتاب پاڼې 384. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-107-68756-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  31. ↑ Crossen, Craig (July 2013). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Observing the Milky Way, part I: Sagittarius & Scorpius"] (in en). Sky & Telescope 126 (1): 24. Bibcode: 2013S&T...126a..24C. 
  32. ↑ Crumey, Andrew (2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Human contrast threshold and astronomical visibility"]. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 442 (3): 2600–2619. doi:10.1093/mnras/stu992. Bibcode: 2014MNRAS.442.2600C. 
  33. ↑ Falchi, Fabio; Cinzano, Pierantonio; Duriscoe, Dan; Kyba, Christopher C. M.; Elvidge, Christopher D.; Baugh, Kimberly; Portnov, Boris A.; Rybnikova, Nataliya A. et al. (June 1, 2016). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "The new world atlas of artificial night sky brightness"] (in en). Science Advances 2 (6): e1600377. doi:10.1126/sciadv.1600377. ISSN 2375-2548. PMID 27386582. Bibcode: 2016SciA....2E0377F. 
  34. ↑ The bright center of the galaxy is located in the constellation Sagittarius. From Sagittarius, the hazy band of white light appears to pass westward through the constellations of Scorpius, Ara, Norma, Triangulum Australe, Circinus, Centaurus, Musca, Crux, Carina, Vela, Puppis, Canis Major, Monoceros, Orion and Gemini, Taurus, to the galactic anticenter in Auriga. From there, it passes through Perseus, Andromeda, Cassiopeia, Cepheus and Lacerta, Cygnus, Vulpecula, Sagitta, Aquila, Ophiuchus, Scutum, and back to Sagittarius.
  35. ↑ Newberg, Heidi Jo et al. (March 1, 2015). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Rings and Radial Waves in the Disk of the Milky Way"]. The Astrophysical Journal 801 (2): 105. doi:10.1088/0004-637X/801/2/105. Bibcode: 2015ApJ...801..105X. 
  36. ↑ "How Big is Our Universe: How far is it across the Milky Way?". NASA-Smithsonian Education Forum on the Structure and Evolution of the Universe, at the Harvard Smithsonian Center for Astrophysics. مؤرشف من الأصل في March 5, 2013. د لاسرسي‌نېټه March 13, 2013. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  37. ↑ "A New Age of Discoveries". مؤرشف من الأصل في March 31, 2020. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ مارچ ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_شیدو_لار&oldid=277820" نه اخيستل شوی