د سمندر تېزابي کېدل

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د سمندر تېزابي کېدل، د ځمکو سمندرونو د pH مقدار دوامداره کمېدل دي چې له هوا څخه د کاربن دای اکسایډ (CO2) د جذب له امله رامنځته کېږي. د سمندرونو د تېزابي کېدو اصلي لامل د انسان لخوا د فوسیلي سوندتوکو سوځول دي. په هوا کې د کاربن ډای اوکسایډ کچې زیاتوالي سره د سمندر لخوا د جذب شوي کاربن دای اوکسایډ کچه هم زیاتېږي. دا کار د سمندر په اوبو کې د یو لړ کیمیاوي تعاملاتو لامل کېږي چې په سمندر او هغه بڼو چې د اوبو لاندې ژوند کوي باندې منفي اغیزه پرېږدي. کله چې کاربن ډای اکسایډ د سمندر په اوبو کې حل کېږي، کاربونیک اسیډ (H2CO3) جوړوي. د کاربونیک اسیډ ځینې مالیکولونه یوه بای کاربونېټ آیون او یوه هایډروجن آیون ته بېلېږي، له همدې کبله د سمندر تیزابیت (د H+ آیون غلظت) ډېرېږي. د ۱۷۵۱ تر ۱۹۹۶م کلونو په منځ کې، د سمندرونو د pH کچه له کابو ۸.۲۵ څخه ۸.۱۴ ته راټیته شوې ده چې د نړۍ په سمندرونو کې د H+ آیون غلظت کابو ۳۰ سلنه زیاتوالی ښکاروي (د pH کچه لوګاریټمي ده، له همدې کبله د pH په کچه کې یو واحد بدلون د H+ آیون په غلظت کې لس برابره بدلون سره سمون لري.)[۱][۲][۳][۴][۵][۶]

تر ۲۰۲۰م کاله پورې د سمندر د pH کچه ۸.۱ وه، په دې معنا چې په اوسني حالت کې لږ القلي ده (له ۷ څخه پورته pH). د سمندرونو تیزابي کېدل د دې لامل کېږي چې pH کچه نور هم راټیټه شي، په دې معنا چې اوبه لږ القلي او‌په پایله کې لا تیزابي کېږي. د سمندرونو تېزابي کېدل کولی شي د صدفونو د پوښ د تولید یا نورو اوبو لاندې ژوو چې د کلسیم کاربونېټ پوښ لري د کمېدو او همدارنګه د سمندري موجوداتو لپاره د نورو فزیولوژیکي ننګونو لامل شي. هغه موجودات چې د کلسیم کاربونېټ پوښ لري نشي کولی په تېزابي شویو اوبو کې د نسل تولید وکړي. د سمندر تېزابي کېدل په ډېرو بڼو، په ځانګړې توګه صدف او مرجان په شان موجوداتو باندې اغیزه پرېږدي. دا پر سمندرونو باندې د اقلیمي بدلونونو یوه اغیزه ده.[۷][۸]

د سیند سطحې pH کې بدلونونه د ټولې نړۍ په کچه شتون لري، له سړو سمندرونو او لوړ جغرافیایي عرض سره چې د لا ډېر CO2 مقدار او همدارنګه د بای کاربونېټ د اشباع ټیټه کچه لري، چې د کلک پوستکي تولید لپاره د سمندري موجوداتو د وړتیا د کمېدو لامل کېږي. د سمندري جریانونو، لوی براعظمي سیندونه چې د اوبو تروش‌والی نری کوي، د یخونو اوبه کېدل او د فوسیلي سوند توکو سوځولو او بزګري له امله د نایټروجن او ګوګړ لاندې کېناستل هم د سمندر پر تېزابیت اغیزه پرېږدي. د سمندرونو تېزابي کېدل پخوا د ځمکې په تاریخ کې واقع شوي دي او له هغه څخه رامنځته شوي ایکولوژیکي سقوط په سمندرونو کې د نړیوال اقلیم او کاربني څرخېدو باندې اوږدمهاله اغیزې لرلې دي.[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳]

اټکل کېږي چې د تېزابیت ډېرېدل د سمندري موجوداتو لپاره د ډېرو زیانمنو پایلو یوه پراخه لړۍ رامنځته کوي، لکه د مټابولیک سرعت او په ځینو ارګانیزمونو کې د دفاعي ځوابونو کمېدل او د مرجان د سپینېدل. د سمندرونو تېزابي کېدل د سیندیز چاپېریالونو پر ایکوسیسټمونو هم اغیزه کوي چې د انساني نفوس لویې برخې لپاره خواړه، معیشت او نور ایکوسیسټمي خدمتونه برابروي. کابو ۱ میلیارډ کسان په بشپړ یا نسبي ډول د کب نیونې، ګرځندویي او ساحلي مدیریت په شان د مرجاني تېږو وړاندې شویو ایکوسیسټمي خدمتونو پورې تړلي دي. د آزاد هایډروجن آیونونو شتون زیاتوالي سره، اضافي کاربونیک اسیډ چې په سمندرونو کې جوړېږي بلآخره په بای کاربونېټ آیونو باندې د کاربونېټ آیون د بدلېدو لامل کېږي. د سمندر القلي توب له دې پروسې سره بدلون نه مومي یا کېدای شي په اوږدمهاله زمانه کې د کاربونېټ انحلال له امله ډېر شي. په موجوده کاربونېټ آیونونو کې دا خالص کم‌والی کېدای شي د سمندري کلکېدونکو موجوداتو لکه مرجان او ځینې پلانکټونونو لپاره د بایوجنیک کلسیم کاربونېټ تشکیل لا سخت کړي او داسې جوړښتونه کېدای شي د انحلال په وړاندې زیانمن شي. له همدې کبله په دوامداره توګه د سمندرونو تېزابي کېدل کېدای شي سمندر پورې اړوند راتلونکي خوراکي زنځېرونه وګواښي.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

د سمندر تېزابي کېدو اصلي حل لاره د فضا کاربن ډای اکسایډ کچې په ټیټېدو کې پرته ده. د اکاډمي د ننه پینل غړو په توګه، ۱۰۵ علمي اکاډمیو د سمندرونو تېزابي کېدو په هکله یوه بیانیه صادره کړې ده او توصیه کوي چې تر ۲۰۵۰ کاله به، د نړیوال CO2 خپرېدل لږ تر لږه د ۱۹۹۰م کال کچې په نسبت ۵۰ سلنه کم شي. د ملګرو ملتونو اغېزمنې پرمختیا ۱۴مه موخه («د اوبو لاندې ژوند») «د سمندرونو تېزابي کېدو اغیزو ته رسیدګي او هغه ترټولو ټیټې کچې ته رسولو» موخه لري.[۲۰][۲۱]

لاملونه او د کاربن دوره[سمول]

انساني فعالیتونه لکه د فوسیلي سوندتوکو سوځول او د ځمکې کارونې بدلونونه فضا ته د CO2 د نوي جریان لامل شوي دي. کابو ۴۵ سلنه په فضا کې پاتې ده؛ ډېری پاتې برخه یې د سمندرونو او نوره برخه یې د وچې بوټو لخوا جذب شوې ده. د کاربن دوره د سمندرونو، ځمکني بایوسفېر، لیټوسفیر او اټموسفیر ترمنځ د CO2 دوران توصیفوي. د کاربن دورخه کې دواړه عضوي مرکبات لکه سلولوز او غیرعضوي کاربن مرکبات لکه کاربن ډای اوکسایډ، کاربونېټ آیون او د بای کاربونېټ آیون شامل دي. عضوي مرکبات په ځانګړې توګه د سمندرونو تېزابي کېدو بحث کې مهم دي، ځکه هغوی د ځمکې سمندرونو کې د شته محلول CO2 ډېری بڼو کې شامل دي.[۲۲][۲۳]

کله چې CO2 حل کېږي، له اوبو سره تعامل کوي ترڅو د آیوني او غیر آیوني کیمیاوي بڼو تعادل رامنځته کړي: حل شوی آزاد کاربن ډای اوکسایډ (CO2(aq))، کاربونیک اسیډ (H2CO3)، بای کاربونېټ (HCO−3) او کاربونېټ (CO2−3). د دې بڼو نسبت د سیند اوبو ګرمي، فشار او تروش‌والي پورې اړه لري (لکه څنګه چې د Bjerrum plot کې ښکاره شوې ده). د غیر عضوي محلول کاربن دا بېلابېلې بڼې د یوه سمندر له سطحې څخه د هغه ننه ته د سمندر انحلالیت پمپ په واسطه لېږدول کېږي.[۲۴][۲۵]

د فضايي CO2 جذب په وړاندې د سمندر د یوې ساحې مقاومت د Revelle فکټور په توګه پېژندل کېږي.

د سمندرونو تېزابي کېدل له انساني اقلیمي بدلون سره پرتله شوې او د «د نړېوالې تودوخې ناوړه دوه‌ګوني» او «د CO2 بله ستونزه» په نوم نومېږي. د سمندرونو د تودوخې لوړوالی او د آکسیجن له لاسه ورکول د سمندر له تېزابي کېدو سره یوځای عمل کوي او پر سمندري چاپېریال د اقلیمي فشار «درې وژونکو» ډله جوړوي. د خوږو اوبو بدنونه هم تېزابي ښکاري، که څه هم دا پدیده لا پېچلې او لږ ښکاره ده.[۲۶][۲۷][۲۸][۲۹][۳۰][۳۱][۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶]

اټکل کېږي چې د انساني فعالیتونو څخه په فضا کې د آزاد شوي کاربن ډای اکسایډ ۳۰ تر ۴۰ سلنه په سمندرونو، سیندونو او جهیلونو کې جذب یا حل کېږي.[۳۷][۳۸]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Caldeira, K.; Wickett, M. E. (2003). "Anthropogenic carbon and ocean pH". Nature 425 (6956): 365. doi:10.1038/425365a. PMID 14508477. Bibcode: 2001AGUFMOS11C0385C. https://zenodo.org/record/1233227. 
  2. ↑ "Ocean Acidification". www.whoi.edu/ (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۳ سپټمبر ۲۰۲۱. According to the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), economic and population scenarios predict that atmospheric CO2 levels could reach 500 ppm by 2050 and 800 ppm or more by the end of the century. This will [reduce] the pH an estimated 0.3 to 0.4 units by 2100, a 150 percent increase in acidity over preindustrial times. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ "Ocean acidification | National Oceanic and Atmospheric Administration". www.noaa.gov. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  4. ↑ Jacobson, M. Z. (2005). "Studying ocean acidification with conservative, stable numerical schemes for nonequilibrium air-ocean exchange and ocean equilibrium chemistry". Journal of Geophysical Research: Atmospheres 110: D07302. doi:10.1029/2004JD005220. Bibcode: 2005JGRD..11007302J. http://www.agu.org/journals/ABS/2005/2004JD005220.shtml. 
  5. ↑ Hall-Spencer, J. M.اصطلاحي تېروتنه: ناپېژندل شوې ټکي "etal". (July 2008). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Volcanic carbon dioxide vents show ecosystem effects of ocean acidification"]. Nature 454 (7200): 96–9. doi:10.1038/nature07051. PMID 18536730. Bibcode: 2008Natur.454...96H. 
  6. ↑ "Report of the Ocean Acidification and Oxygen Working Group, International Council for Science's Scientific Committee on Ocean Research (SCOR) Biological Observatories Workshop" (PDF). الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ "Ocean Acidification". www.whoi.edu/ (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۳ سپټمبر ۲۰۲۱. According to the Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), economic and population scenarios predict that atmospheric CO2 levels could reach 500 ppm by 2050 and 800 ppm or more by the end of the century. This will [reduce] the pH an estimated 0.3 to 0.4 units by 2100, a 150 percent increase in acidity over preindustrial times. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ "Ocean acidification | National Oceanic and Atmospheric Administration". www.noaa.gov. د لاسرسي‌نېټه ۰۷ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ Doney, Scott C.; Fabry, Victoria J.; Feely, Richard A.; Kleypas, Joan A. (2009). "Ocean Acidification: The Other CO 2 Problem" (in en). Annual Review of Marine Science 1 (1): 169–192. doi:10.1146/annurev.marine.010908.163834. ISSN 1941-1405. PMID 21141034. Bibcode: 2009ARMS....1..169D. http://www.annualreviews.org/doi/10.1146/annurev.marine.010908.163834. 
  10. ↑ US EPA, OAR (2016-06-27). "Climate Change Indicators: Ocean Acidity". www.epa.gov (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۰۳ سپټمبر ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  11. ↑ Zeebe, R.E. (2012). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "History of Seawater Carbonate Chemistry, Atmospheric CO2, and Ocean Acidification"]. Annual Review of Earth and Planetary Sciences 40 (1): 141–165. doi:10.1146/annurev-earth-042711-105521. Bibcode: 2012AREPS..40..141Z. 
  12. ↑ Henehan, Michael J.; Ridgwell, Andy; Thomas, Ellen; Zhang, Shuang; Alegret, Laia; Schmidt, Daniela N.; Rae, James W. B.; Witts, James D. et al. (2019-10-17). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Rapid ocean acidification and protracted Earth system recovery followed the end-Cretaceous Chicxulub impact"]. Proceedings of the National Academy of Sciences 116 (45): 22500–22504. doi:10.1073/pnas.1905989116. ISSN 0027-8424. PMID 31636204. Bibcode: 2019PNAS..11622500H. 
  13. ↑ (په 2019-10-21 باندې). Ocean acidification can cause mass extinctions, fossils reveal. The Guardian.
  14. ↑ Anthony, KRN (2008). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Ocean acidification causes bleaching and productivity loss in coral reef builders"]. Proceedings of the National Academy of Sciences 105 (45): 17442–17446. doi:10.1073/pnas.0804478105. PMID 18988740. Bibcode: 2008PNAS..10517442A. 
  15. ↑ Rivera, Hanny E.; Chan, Andrea N.; Luu, Victoria (2020-08-05). "Coral reefs are critical for our food supply, tourism, and ocean health. We can protect them from climate change". MIT Science Policy Review (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۰۳ سپټمبر ۲۰۲۱. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ Kump, L.R.; Bralower, T.J.; Ridgwell, A. (2009). "Ocean acidification in deep time". Oceanography 22: 94–107. doi:10.5670/oceanog.2009.10. http://tos.org/oceanography/article/ocean-acidification-in-deep-time. Retrieved 16 May 2016. 
  17. ↑ Orr, James C. (2005). "Anthropogenic ocean acidification over the twenty-first century and its impact on calcifying organisms". Nature 437 (7059): 681–686. doi:10.1038/nature04095. PMID 16193043. Bibcode: 2005Natur.437..681O. http://www.ipsl.jussieu.fr/~jomce/acidification/paper/Orr_OnlineNature04095.pdf. 
  18. ↑ Cornelia Dean (په 30 January 2009 باندې). Rising Acidity Is Threatening Food Web of Oceans, Science Panel Says.
  19. ↑ Robert E. Service (13 July 2012). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Rising Acidity Brings and Ocean Of Trouble"]. Science 337 (6091): 146–148. doi:10.1126/science.337.6091.146. PMID 22798578. Bibcode: 2012Sci...337..146S. 
  20. ↑ IAP (June 2009). "Interacademy Panel (IAP) Member Academies Statement on Ocean Acidification". الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة), Secretariat: TWAS (the Academy of Sciences for the Developing World), Trieste, Italy.
  21. ↑ "Goal 14 targets". UNDP (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۲۴ سپټمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Raven, J. A.; Falkowski, P. G. (1999). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Oceanic sinks for atmospheric CO2"]. Plant, Cell & Environment 22 (6): 741–755. doi:10.1046/j.1365-3040.1999.00419.x. 
  23. ↑ Cramer, W. (2001). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Global response of terrestrial ecosystem structure and function to CO2 and climate change: results from six dynamic global vegetation models"]. Global Change Biology 7 (4): 357–373. doi:10.1046/j.1365-2486.2001.00383.x. Bibcode: 2001GCBio...7..357C. 
  24. ↑ "carbon cycle". Encyclopædia Britannica Online. 
  25. ↑ Kump, Lee R.; Kasting, James F.; Crane, Robert G. (2003). The Earth System (الطبعة 2nd). Upper Saddle River: Prentice Hall. د کتاب پاڼي 162–164. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-613-91814-5. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑ "Ocean Acidification Is Climate Change's 'Equally Evil Twin,' NOAA Chief Says". Huffington Post. 9 July 2012. د اصلي آرشيف څخه پر ۱۲ جولای ۲۰۱۲ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۰۹ جولای ۲۰۱۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  27. ↑ Nina Notman (29 July 2014). "The other carbon dioxide problem". Chemistry World. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  28. ↑ Alex Rogers (9 October 2013). "Global warming's evil twin: ocean acidification". The Conversation. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  29. ↑ Hennige, S.J. (2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Short-term metabolic and growth responses of the cold-water coral Lophelia pertusa to ocean acidification"]. Deep-Sea Research Part II 99: 27–35. doi:10.1016/j.dsr2.2013.07.005. Bibcode: 2014DSRII..99...27H. 
  30. ↑ Pelejero, C. (2010). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Paleo-perspectives on ocean acidification"]. Trends in Ecology and Evolution 25 (6): 332–344. doi:10.1016/j.tree.2010.02.002. PMID 20356649. 
  31. ↑ Nina Notman (29 July 2014). "The other carbon dioxide problem". Chemistry World. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  32. ↑ Hennige, S.J. (2014). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Short-term metabolic and growth responses of the cold-water coral Lophelia pertusa to ocean acidification"]. Deep-Sea Research Part II 99: 27–35. doi:10.1016/j.dsr2.2013.07.005. Bibcode: 2014DSRII..99...27H. 
  33. ↑ Doney, S.C. (2009). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Ocean Acidification: The Other CO2 Problem"]. Annual Review of Marine Science 1: 169–192. doi:10.1146/annurev.marine.010908.163834. PMID 21141034. Bibcode: 2009ARMS....1..169D. 
  34. ↑ "Ocean acidification (Issues Brief)" (PDF). IUCN (International Union for Conservation of Nature). November 2017. د لاسرسي‌نېټه ۰۳ نومبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  35. ↑ Gies, E. (11 January 2018). "Like Oceans, Freshwater Is Also Acidifying". Scientific American. د لاسرسي‌نېټه ۱۳ جنوري ۲۰۱۸. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  36. ↑ Weiss, L. C.; Pötter, L.; Steiger, A.; Kruppert, S.; Frost, U.; Tollrian, R. (2018). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Rising pCO2 in Freshwater Ecosystems Has the Potential to Negatively Affect Predator-Induced Defenses in Daphnia"]. Current Biology 28 (2): 327–332.e3. doi:10.1016/j.cub.2017.12.022. PMID 29337079. 
  37. ↑ Millero, Frank J. (1995). [اصطلاحي تېروتنه: د ناپېژندلې ليکنښې لوښه "۱". "Thermodynamics of the carbon dioxide system in the oceans"]. Geochimica et Cosmochimica Acta 59 (4): 661–677. doi:10.1016/0016-7037(94)00354-O. Bibcode: 1995GeCoA..59..661M. 
  38. ↑ Feely, R. A.; Sabine, C. L.; Lee, K.; Berelson, W.; Kleypas, J.; Fabry, V. J.; Millero, F. J. (July 2004). "Impact of Anthropogenic CO2on the CaCO3 System in the Oceans". Science 305 (5682): 362–366. doi:10.1126/science.1097329. PMID 15256664. Bibcode: 2004Sci...305..362F. http://www.pmel.noaa.gov/pubs/outstand/feel2633/feel2633.shtml. Retrieved 2014-01-25. 
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_سمندر_تېزابي_کېدل&oldid=283687" نه اخيستل شوی