د سعودي عربستان اقتصاد

د سعودي عربستان اقتصاد په عربي هیوادونو کې تر ټولو لوی او په نړۍ کې اتلسم تر ټولو ستر اقتصاد دی. د اوپک (OPEC) یو بنسټګر او دایمي غړی دی، سعودي عربستان د نړۍ یو له لویو اقتصادونو په توګه د جي۲۰ مجلس برخه هم دی. دا اقتصاد په لوړه کچه د ملي حکومت او شاهي کورنۍ پر سرپرستۍ او خدماتو متکي دی.

د ۳۱.۰۰ تریلیون امریکایي ډالرو ارزښت سره، سعودي عرب په نړۍ کې د طبيعي سرچينو دويم درجه ارزښتناکې زېرمې لري. د سعودي اکثره زیرمې د پیټرولیم او طبیعي ګاز په شکل دي. دا هیواد د نړۍ دويمېم تر ټولو لويې ثابتې شوې زیرمې لري او د ګازو ثابتې شوې زېرمې يې په نړيواله کچه نبنځم مقام لري. سعودي عربستان اوس مهال په نړۍ کې د پیټرولیم تر ټولو لوی صادرونکی هېواد دی. د اقتصاد نورو لویو برخو کې یې د تیلو د زیرمو څخه بیا تمویلول او کیمیاوي محصولات شامل دي، د کوم زياته برخه چې په دولتي ملکيت سعودي ارامکو شرکت کې په عمودي ډول راټوله شوې ده.

د سعودي عربستان اقتصاد د تیلو هیواد په توګه کار کوي، او دا هیواد په «اوپيک» کې لوړ کردار لوبوي. په ۲۰۱۶ز کال کې، د سعودي دولت د سعودي لرلید ۲۰۳۰ پیل کړ، څو پر تیلو د هیواد تکیه راکمه او خپلو اقتصادي سرچینو ته بدلون ورکړي. د ۲۰۱۹ز کال په لومړۍ څلورمه برخه کې، د ۲۰۱۶ز کال راهیسې د سعودي عربستان بودیجې خپل لومړی زیاتوالی درلود. د ۱۰.۱۰ میلیارده امریکايي ډالرو دا زیاتوالی په تیلو او له تيلو پرته په نورو عایداتو کې د زیاتوالي له امله و. که څه هم دا په دوامداره ټیکنالوژۍ کې د پانګونې پيل دی، پر «فوسیل» تیلو د دې هېواد تکیه دا معنا لري چې سعودي عربستان د اقلیم کمولو په ځنډولو کې مهم ونډه درلوده.

اقتصادي ټولکتنه

د سعودي عربستان د تیلو زېرمې په نړۍ کې دويم ستر ځای لري (د برازیلی-وینزويلايي وروسته) او سعودي عربستان د نړۍ تر ټولو مخکې د تیلو صادرونکی او دویم تر ټولو لوی تولیدونکی دی. د سعودي دولت له خوا واړندې شويو شمېرو له مخې د سعودي عربستان ثابتې شوې زیرمې ۲۶۰ میلیارده بیلره (۴۱ کیلو متر مربع) اټکل شوي، کومې چې د نړۍ د تیلو د زیرمې شاوخوا څلورمه برخه جوړوي. په سعودي عربستان کې تیل نه یواځې زیات دی، بلکې د ځمکې قشر ته نیږدې فشار لاندې موجود دي، کوم چې د نورو ځایونو په پرتله د تیلو استخراج کم لګښته او زیات ګټور ګرځوی. د تیلو سکتور د سعودي عرب د بودیجې عایداتو تقریبا ۸۷٪، د صادراتو عایداتو ۹۰٪ او د جي ډي پي ۴۲٪ جوړوي. د سعودي عربستان د تیلو زیرمې او تولید په لویه پیمانه د دولتي ملکیت اتحادیې، سعودي ارامکو له خوا اداره کیږي.

د جي ډي پي نور ۴۰٪ د شخصي سکتورونو څخه په لاس راځي. د اټکل تر مخې ۷.۵ میلیونه (۲۰۱۳) بهرنیان په قانوني توګه په سعودي عربستان کې کار کوي چې د سعودي په اقتصاد کې یو مهمه دنده تر سره کړې، د بېلګې په ډول، د تیلو او خدمت په سکتورونو کې. دولت د څو کلونو په اوږدو کې د شخصي سکتورنو ودې ته کار کړی، څو په تیلو د دې پاچايۍ تکیه کمه کړي او د سعودي د مخ په زیاتیدونکي نفوس لپاره د کار فرصتونه زیات کړي. په وروستيو لسیزو کې، دولت د برېښنا توليد او مخابراتو په څېر برخو کې خصوصي سکتور او بهرنيو پانګوالو برخې اخستلو ته اجازه ورکول پيل کړل، کوم څه چې WTO منلي دي. د ۲۰۰۰ز  لسیزې په زیاته برخه کې، د تیلو لوړ نرخ دولت ته توان ورکړ چې بودیج زیاته کړی، پر روزنې او زده کړې لګښتونه چټک کړي، د زیربنا پرمختګ، او د دولت معاشات زيات کړي.

د خپل مطلقه شاهي نظام حکومت، لوی دولتي سکتور او د خیریه ګټو وړاندې سره د سعودي عربستان اقتصاد داسې تشریح شوی:

يو هېښونکی (لږ تر لږه د بهرنيانو لپاره) فيوډالي نظام او د ډېرې نوې سياسي پالنې ترکيب. د فعاليتونو په هره برخه کې په هره کچه، په سعوديانو کې د ژوند اداره کوونکي فردي امتيازات، ښېګڼې، مکلفيتونه او اړيکې راټول دي. په همدې ډول، دولتي بیوروکراسي د واک د متقابلو یا متضادو مرکزونو یو پیچومی دی چې د بیلابیلو شاهي شهزادګانو تر سرپرستۍ لاندې د خپلو لومړیتوبونو او اجنډا تر مخې تعقيبېږي او د خپلې خوښې لپاره انحصار پیدا کوي.

د تیلو د نرخ له مخې د سعودی عربستان ناخالص کورنی محصول او اصلي ناخالص کورنی عاید په هېښونکي ډول بدلون موندلی (لاندې وګوره).

کال	نا خالص داخلي تولید (GDP) (in billions of current USD)	سړي سر GDP (in current USD)	امریکایي ډالر تبادله (in millions of Saudi Riyals)	انفلاسیون شاخص (۲۰۰۰=۱۰۰)	نفوس (ملیونونه)	سړي سر عاید (as % of USA)	Real Gross Domestic Income (GDI) (in US$2010 billion)
۱۹۷۰	5.3773	921.35	4.50		5.836
۱۹۷۵	46.7734	6,296.30	3.52		7.429
۱۹۸۰	164.5417	16,892.36	3.59	95	9.741	43.84
۱۹۸۵	103.8978	7,877.54	3.62	92	13.189	49.33
۱۹۹۰	117.6303	7,204.73	3.74	91	16.326	33.13	192.30
۱۹۹۵	143.3430	7,650.74	3.74	101	18.736	28.29	198.08
۲۰۰۰	189.5149	9,126.95	3.74	100	20.764	26.50	262.85
۲۰۰۵	328.4596	13,739.83	3.74	100	23.906	32.53	412.42
۲۰۱۰	528.2072	19,259.59	3.75		27.426		528.21
۲۰۱۵	654.2699	20,732.86	3.75		31.557		574.67
۲۰۱۷	688.586	21,113.957	3.75	104.168	32.613		584.91
۲۰۱۸	786.522	23,538.940	3.75	106.562	33.414		638.13
۲۰۱۹	779.289	22,865.178	3.75	105.441	34.082		637.28

د پيسو نړيوال صدوق او نورو سرچینو د بازار نرخونه په ميليونونو سعودي ريالونو کې اټکل کړي دي. دا  معنا چې په ۲۰۰۹ز کال کې په يو ساعت کې د سړي سر مزد ۱۴.۷۴ ډالره و.

تاريخ

سعودي عربستان تر ۱۹۳۰ز لسیزې پورې یو باثباته اقتصاد و. په ۱۹۳۳ز کال کې، د سعودي دولت د کالیفورنیا د تیلو معیاري شرکت سره د تیلو د امتیاز تړون لاسلیک کړ. په سعودي عربستان کې د تیلو د سيمو پراختیا دوام درلود چې په عمده توګه د ارامکو له خوا اداره کیده، دا شرکت د «ټیکساکو» او «چیفرون» په شراکت سره جوړ شوی. په ۱۹۵۱ز کال کې، په منځني ختیخ کې لومړۍ ساحلي سيمه د عربي امریکايي د تیلو شرکت (ارامکو) له خوا په رأس السفانیه سیمه کې وموندل شوه.

د ۱۹۴۹ کلونو په وروستیو کې د سعودي د تیلو تولید په یوه ورځ کې ۵۰۰۰۰۰ بیلرو ته ورسید، او په ۱۹۵۴ز کال کې په چټکۍ سره په ورځ کې یو میلیون بیلرو ته لوړ شو. سربیره پر دې، په ۱۹۵۱ز کال کې، ارامکو پر ترانس-عربي نل ليکه کار پيل کړ، څو د سعودي عربستان له ختیځې سيمې څخه د مدیترانې سمندر ته تیل انتقال کړي چې د اردن، مصر او لبنان څخه تیریږي. همدرانګه، په ۱۹۸۱ز کال کې په دغه ليکه کې کار ودرید، ځکه چې په یوې نوې لیکه، کومه چې د فارس خلیج باندې د جبیل او په سور سمندر باندې ینبوع سره وصل کړي وو، کار پیل شو، کومه لیکه چې د تیلو په انتقال کې د واټن لنډولو کې په زیاته پیمانه مرسته کوي.

په ۱۹۶۰ز کال کې، «اوپک» جوړ شو چې سعودي عربستان یې یو بنسټګر غړی و. د ۱۹۷۳ز کال د تیلو بحران په اوږدو کې، د تیلو نرخ د یو بیلر په درې ډالرو څخه نږدې دولسو ډالرو ته لوړ شو او د سعودي اقتصاد په چټکۍ سره وده پيل کړه، په ۱۹۷۳ز کال کې د جي ډي پي لوړوالی تقریبا له پنځلس میلیارد ډالرو څخه تر ۱۹۸۱ز کال پورې تقریبا ۱۸۴ میلیارده ډالرو ته لوړ شو. په تدریجی توګه د ارامکو د شتمنیو پیرودلو وروسته، د سعودي حکومت په ۱۹۸۰ز کال کې دا شرکت دولتي کړ. په ۱۹۸۸ز کال کې، سعودي ارامکو د ارامکو د مسئولیتونو د اخیستلو لپاره تأسیس شو.

په ۱۹۸۰ز کال کې، د تیلو نرخ لوړې څوکې ته ورسید او تقاضا په صنعتي هیوادنونو کې د بحرانونو او د تیلو لا زیات اغېزناک استعمال په پایله کې ښکته وغورځیده، کوم څه چې د تيلو زياتوالی منځ ته راوړ. دې کار په ټوله نړۍ کې د تېلو زياتوالی رامنځ ته کړ چې د تېلو بیه په ۱۹۸۰ کې له ۳۶ ډالرو څخه په ۱۹۸۶ کال کې نږدې ۱۴ ډالرو ته راښکته شوه. د سعودي د تېلو تولید چې په ۱۹۸۰-۸۱ کلونو کې په ورځ کې نیږدې لس میلیونه بیلره (۱۶۰۰،۰۰۰ متر مربع) ته لوړ شوی و، په ۱۹۸۵ز کال کې د ورځې شاوخوا دوه میلیونه بېرلو ته راښکته شو. د بودیجې کسر وده وکړه، او حکومت خپلې بهرنۍ شتمنۍ کمې کړې. د تیلو د غلظت او په تولید کې د کمیدو فشارونو په پایله کې، سعودي عربستان له ۱۹۸۵ز کال وروسته د اوپیک غړو لپاره د تولید برخې په سختۍ سره پلي کول پیل کړل.