د جعلي خبرونو وېب سايټ

د جعلي خبرونو وېب سايټونه چې د غولوونکو وېب سايټونو په نوم هم شهرت لري، هغه انټرنيټي وېب سايټونه دي چې په قصدي توګه جعلي او غولوونکو خبرونو، پروپاګانډا او ناسمو معلوماتو ته د ريښتينو/حقيقي  خبرونو  بڼه ورکوي. تر ډېره ټولنيزې رسنۍ د  وېب جعل  /فساد ته لار پرانيزي او اغېزې یې ډېروي. د طنزي وېب سايټونو پر خلاف د جعلي خبرونو وېب سايټونه په قصدي توګه د مشروعيت موندلو په هڅه کې دي خو په ظاهره د دوی کړنې د سياسي موخو او  پيسو تر لاسه کولو لپاره دي. د سياسي دروغو دا ډول وېب سايټونه په هند، جرمني، اندونيزيا او فليپين، سويډن، مکسيکو، ميانمار او متحده ايالتو کې دود دي. ډېری سايټونه د روسيې، شمالي مقدونيې، رومانيا او متحده ايالاتو له خوا رامنځته يا دود شوي.

د پوښښ بیاکتنه

د اروپا اړوند یوې ځايي ورځپاڼې د جعلي خبرونو ښېرازي/ پراختيا يو ډول اروايي جګړه بللې ده. د رسنيو د ځينو شننوکو په اند دا د ديموکراسۍ پر وړاندې ګواښ دی. په ۲۰۱۶ کال کې د اروپا د پارلمان د بهرنيو اړيکو کمېټې د يوه پرېکړه‌ليک  په تصويبولو سره د روسيې دولت ته خبردارۍ ورکړ چې د جعلي خبرونو د اجينسيو او انټرنيټي ټرول (هغه ډله کسان چې پر مجازي نړۍ د نورو د نظر جلبولو لپاره پاره‌وونکي او احساساتي ناسم معلومات خپروي) په کارولو سره د ناسمو معلوماتو او پروپاګند په خپرولو سره د ديموکراسۍ پر ارزښتونو باور کمزوری کوي.

په ۲۰۱۵ کال کې د سويډن  امنيتي خدمت او د ملي خونديتوب آژانس  له خوا خپور شوي راپور پايلو څرګنده کړه چې روسيه د جعلي خبرونو په کارولو او د پروپاګانډا په دودولو سره  « په ټولنه کې نفاق» ته لمن وهي. د سويډن د دفاع وزارت د احتمالي پېښو پر وړاندې خپله مدني اداره د روسيې له جعلي خبرونو سره د مبارزې لپاره موظفه کړه. غولوونکو/جعلي خبرونو په اندونيزيا او فليپين کې چېرته چې د ټولنيزو رسنيو کارول هم‌مهاله او پراخ دي او د سياسي ادعاګانو د اثبات لپاره محدودې سرچينې موجودې دي سياست اغېزمن کړی دی. د آلمان صدراعظمې انګېلا مېرکل د جعلي سايټونو، انټرنيټي ټرولونو (هغه ډله کسان چې پر مجازي نړۍ د نورو د نظر جلبولو لپاره پاره‌وونکي او احساساتي ناسم مالومات خپروي) او رباتونو د ټولنيزو اغېزو په هکله خبرداری ورکړ.

په ۲۰۱۶ کال کې د متحده ايالاتو د ولسمشرۍ ټاکنو پر مهال پر ټولنيزو رسنيو جعلي مقالې خپرې شوې، د امريکا پر اطلاعاتي ټولنې سربېره څو رسمي سرچينو وويل چې روسيه د جعلي خبرونو په خپرولو کې ښکېله ده. د FireEye په نوم د کمپيوټري خونديتوب کمپنۍ موندلې چې روسيه ټولنيزې رسنۍ د جعلي خبرونو او کيسو د خپرولو لپاره کاروي او دا يې د مجازي /سايبري جګړې لپاره يو کمپاين ياد کړی. ګوګل او فېسبوک د جعلي سايټونو پر آنلاين مارکېټنګ/تبليغاتو بنديز ولګاوه. فېسبوک د حقيقت موندلو له يو وېب سايټ سره همکاري پيل کړه تر څو  جعلي او غولوونکي خبرونه وپېژني، هغه ادارې چې له دې طرحې څخه يې هرکلی وکړ دا دي:( Snopes.com, FactCheck.org, and PolitiFact) بارک اوباما وويل: حقيقتونو ته نه پاملرنې د بې‌ځايه خبرو  «ګرد یا ورېځ رامنځته کړې. » الېکس يانګر د پټو/محرمو اطلاعاتو د خدمتونو رييس وويل جعلي خبرونه او پرليکه/آنلاين پروپاګانډا د ديموکراتيک ملت لپاره خطرناکه ده.

تعريف

نيويارک ټايمز پر انټرنېټ جعلي خبرونه د هغه دروغي مقالو په توګه تعريف کړي چې په ټوله کې په قصدي توګه د لوستونکو د تېر ایستلو لپاره د کلېک بایټ (د ډېرو کتونکو او لوستونکو د پام راجلبول) په موخه جوړ شوي دي. پوليټوفکت جعلي خبرونه د هغې دروغي محتوا په توګه تشرېح کړي چې د لوستونکو د تېر ایستلو لپاره طرحه شوي او وروسته  د ګڼ شمېر هغو کسانو تر منځ چې پر انټرنېټ يې خپرول زياتوي په يو ويروس بدل شوي. ځينې نور بيا د ذاتي سيستمونو د ځانګړنو په کارولو سره د هغو سرچينو او چينلونو پر جوړولو بوخت دي چې جعلي خبرونه خپروي. د مثال په ډول د نندارچيانو/کتونکو د پېژندګلوۍ/هويتي، ذهني او ګوندي/حزبي تړاو سره لوبې کول، د جعلي خبرونو ځينې وېب سايټونه له وېب سايټ سپوفېنګ (د جعلي وېب سايټ جوړول په داسې توګه چې لوستونکي په دې باوري کړي چې دا يوه باوري سرچينه ده) څخه کار اخلي او دا جوړښت د دې لامل کېږي چې ليدونکي  په دې باوري کړي چې دا لکه د MSNBC او ABC News په څېر د باور ‌وړ سرچينه ده.

جعلي خبرونه د متحده ايالاتو د ۲۰۱۶ کال تر ټاکنو د مخه په انټرنېټ او تبليغاتي ورځپاڼو کې موجود و، د هېلري کلېنټن او ډونالډ ټرمپ تر منځ د ټاکنيزو مبارزو د مخه جعلي خبرونو د ټاکنو پر بهير او راتلونکو پايلو تر دې کچې اغېز نه درلود خو د ۲۰۱۶ کال تر ټاکنو وروسته د جعلي خبرونو موضوع  په سياسي وسله بدله شوه او د کيڼ اړخ ( ټولنيزې برابرۍ) پلويانو ويل چې د ښي اړخ (سوسياليزم) پلويان جعلي خبرونه خپروي، په داسې حال کې چې دوهم لوري ادعا کوله چې هغه سانسور شوي دي. دا ډول پرلپسې شکايتونو ته په کتو د جعلي خبرونو تعريف  چې د داسې بحثونو لپاره کارول کېږي لا پېچلی دی. 

تر انټرنېټ وړاندې د دا ډول خبرونو تاريخچه

په ورځپاڼو ليکلو کې غير اخلاقي کړنې له انټرنېټ څخه سلګونه کاله د مخه موجودې وې. ژېړ ژورنالېزم (هغه خبرونه او خبريالان چې د مسلکي اخلاقو له معيار څخه په سرغړونې غير اخلاقي راپورونه خپروي) د تاريخ په اوږدو کې چې د طلايي دورې په نوم پېژندل کېده، د اخلاقي معيارونو او مسلکي اخلاقو په نه مراعتولو سره په پراخه کچه راپورونه خپرېدل د مسلکي اخلاقو نه لرونکو خبريالانو به د جعلي نومونو، مرکو او کيسو په جوړولو سره د پوهانو په هکله د ناسمو خبرونو د خپرولو په موخه جعل کاوه. د ۱۸۹۰یمې لسيزې په جریان کې دغه ډول جعلي خبرونه د شخړې او تاوتریخوالي لامل شول. ژېړ ژورنالېزم د جوزوف پولېټزر او وېليم رانډولف هرسېټ  په نوم دوو  ورځپاڼو خپرونکو له‌خوا د ګټو د لوړولو په موخه دود/ رامنځته  شو او وروسته يې تر هغې کچې ناسم پوهای رامځته کړ چې په ۱۸۹۸ کال کې د اسپانيا  او امريکا تر منځ د جګړې لامل شو. په ۱۸۹۸ کال کې جې بي مانت ګومري ـ اېم ګورڼ يوه ليکنه خپره کړه چې د جعلي خبرونو په اړه يې کلکه نيوکه کړې وه او په تندو ټکو يې غندلې وه او ويلي يې و هغه څه چې جعلي خبرونه څرګندوي په مطلق ډول د پاروونکو/ احساساتي او ناسمو مقالو خپرول دي چې د ناپوهه او بدګومانه وګړو د بېلارۍ لپاره خپريږي.

له ګلايويټس (د نظامي عملياتو نوم)  څخه د کارل هومک په نوم  يو آلماني سرتېري د راډيويي خپرونو له لارې داسې ښکارندويي کوله چې ګواکي دی يو پولنډی ترهګر دی او راډيويي سټېشن يې په خپله ولکه کې نيولی خو کله يې چې د جرمني د ننه او بهر له نورو سټېشنونو څخه رسميت تر لاسه کړ  په بله ورځ يې د پولنډ پر ضد د هېټلر د جګړې اعلان ته لمن ووهله. د يو اس اې ټوډې (د امريکايي ورځپاڼې نوم) په حواله هغه ورځپاڼې چې په عام ډول د جعلي خبرونو د خپرولو تاريخچه لري دا دي: ګلوب، ويکلي ورلډ نيوز او نېشنل اېنکوايرر.

ښکاره سرچينې

د جعلي خبرونو په وېب سايټونو کې چې په انفرادي توګه ناسم تبليغات خپروي تر ټولو نوميالي سايټونه په روسيه، شمالي مقدونيې، رومانيا او متحده ايالاتو پورې تړاو لري. 

شمالي مقدونيه

د متحده ايالاتو د ۲۰۱۶ کال ټاکڼو په بهير کې ډېری څارل شوي جعلي خبرونه د مقدونيې چې اوس د شمالي مقدونيې په نوم ياديږي د نويو ځوانانو په ځانګړې توګه د وېلز ښار وګړو له خوا خپاره شوي. د وېلز ښار ۵۰۰۰۰ کسيز نفوس په لرلو سره د مقدونيې په منځنۍ برخه کې پروت دی، د بې روزګارۍ کچه په کې لوړه ده او د ورځني مزد منځنۍ کچه په کې ۴۸۰۰ امریکايي ډالره ده. د جعلي خبرونو څخه تر لاسه شوی عايد د ان بي سي ورځپاڼې له خوا د طلايي معدن په نوم ياد شوی او مشرانو د دې عايد په ملاتړ ويلي دوی خوشحاله دي چې ځوانان کار کوي. سلاوچوچاديوي د وېلز ښاروال وويل دی د ځوانانو له کړنو څخه خواشينی نه دی ځکه دا د مقدونيې له قانون سره په ټکر کې نه دي او د هغوی شتمني په مالياتو کې برخه اخلي او دی به خوشحاله وي که چېرې د وېلز چال په ټاکنو کې د ټرامپ په ګټه اغېزمن پريوځي.

د بزفيډ او ګارډین په نوم ورځپاڼو د بېلابېلو څېړنو په لړ کې وموندله چې د وېلز نويو ځوانانو له ۱۰۰ څخه زيات جعلي سايټونه جوړ کړي چې د ډونالډ ټرامپ په پلوۍ جعلي کيسې خپروي. نويو ځوانانو د بارني سنډېرس په هکله جعلي کيسې و ازمويلي خو وروسته يې وموندل چې د ټرامپ په پلوۍ د کيسو مينه‌وال ډېر دي. د ۲۰۱۶ کال تر ټاکنو د مخه ځوانانو د جعلي طبي مشورو د سايټونو له لارې پيسې ګټلې د ۲۰۱۶ کال په اګسټ مياشت کې د الېکس په نوم يو ځوان له ګارډېن سره په مرکه کې وويل دغه چل به له دې پرته چې څوک به د ټاکنو ګټونکی شي  بيا هم ګټور پاتې کېدای شي. الکس زياته کړه چې هغه د ځينو مطالبو لپاره له نورو وېب سايټونو څخه د مقالو د غلا او کاپي کولو چاره هم عملي کړې وه چې کولی يې شوی د ورځې څو زره ډالر پرې ترلاسه کړي خو هغه په منځنۍ کچه يوازې په  مياشت کې څو زره ډالر کېدل.