د ایرلینډ جمهوریت تاریخ

د ایرلینډ دولت په ۱۹۱۹ ز کې د ایرلینډ جمهوریت د ۳۲ ولایت (سیاسي واحد) په توګه رامنځته شو. په ۱۹۲۲ ز کال کې، د انګلیس - ایرلینډ تړون له مخې د انګلستان او ایرلینډ له جلا کیدو وروسته، ایرلینډ په خپلواک هېواد بدل شو. د ۱۹۳۷ ز کال اساسي قانون د «جنوبي ایرلینډ» ایالت نوم په «ایرلینډ» بدل کړ. په ۱۹۴۹ز کال کې، یوازې ۲۶ ولایتونه په ښکاره ډول د ایرلینډ جمهوریت د قانون ۱۹۴۸ ز کال شرایطو سره سم په جمهوریت بدل شو، په قاطع ډول یې د بریتانیې دولت مشترکه غړیتوب پای ته ورساوه. په ۱۹۳۷ز کال کې د ایرلینډ جمهوریت د اروپایي ټولنې (EC) سره د غړي هیواد په توګه یوځای شو چې وروسته د اروپا اتحادیې (EU) باندې بدل شو.

تر تاسیس وروسته، د ایرلینډ خپلواک دولت، د دې تړون د ملتپالو ملاتړو ډلو او مخالفینو سره چې د اوسني جمهوریت ملاتړ یې کاوه په کورنۍ جګړه کې ښکیل شو. تړون پلوی اړخ، چې د Cumann na ngaedheal  تر نوم لاندې تنظیم شوی و، په جګړې کې بریالي شو او ورپسې ټاکنې یې وګټلې. دوی تر ۱۹۳۲ز کاله پورې د ایالت دولت جوړ کړ. په ۱۹۳۰ز لسیزه کې بدلونونو له بریټانیا سره د تړون له مخې جوړې شوې ډېرې اړیکې له منځه یوړې او په دویمه نړیواله جګړه کې د ایرلنډ بې پلویتوب له بریټانیا څخه د بهرنۍ پالیسۍ په چارو کې خپله خپلواکي وښوده.

په اقتصادي ډګر کې، د ایرلینډ دولت ګډ فعالیت درلود. د خپلواکۍ په وخت کې، دا د اروپا د نفوس په سر کې یو له شتمنو هیوادونو څخه و. په هرحال، دې هېواد د بیکارۍ، کډوالۍ، غیر مساوي جغرافیایي پراختیا او د اصلي صنعتي بنسټ نشتوالي ستونزې هم د بریټانوي واکمنۍ څخه په میراث وړې وې. د خپل تاریخ په ډیری برخه کې، دولت د دې ستونزو د حل لپاره مبارزه کړې ده. په ۱۹۳۰ز، ۱۹۵۰ز او ۱۹۸۰ز لسیزو کې کله چې د ایرلنډ اقتصاد لږ وده ثبت کړه، نو د کډوالۍ د اوج ځانګړي پړاوونه ثبت شوو.

بېلتون غوښتنه، بغاوت او وېش

د ۱۸۰۱ز کال د اتحادیې نه تر ۶ د ډسمبر ۱۹۲۲ز کاله پورې ټول ایرلینډ د انګلستان او ایرلینډ برخه وه. په هرحال، د ۱۸۸۰ز لسیزې راهیسې، د اوږدې مودې لپاره د خپلواکۍ یا کورواکي لپاره ملتپال غورځنګ شتون درلود. نور افراطي غږونه لکه د ایرلنډ جمهوري غوښتونکي اخوان د خپلواکۍ غوښتنه وکړه، خو دا غږونه په اقلیت کې حساب شو.

په ۱۹۱۲ز-۱۹۱۳ز کلونو کې، په انګلستان کې لیبرال حکومت د کورواکۍ لپاره یو بل وړاندیز وکړ. اتحادیې په شمال کې اندېښمنې شوې وې، متحدینو د اولیسټر رضاکارانو ډله تنظیم کړه، دا یوه وسله واله ملیشه وه چې د کورواکۍ پر وړاندې یې په زوره مقاومت کاوه. ملتپالو په ځواب کې د ایرلینډ د رضاکارانو ډله تاسیس کړه. د دې دریځ په پایله کې، د ایرلینډ د وېش وړاندیز د ایرلینډ د پارلماني ګوند، اتحادیې ګوند او د بریتانیا حکومت ترمنځ په درې اړخیزو خبرو اترو کې وشو. په ۱۹۱۴ز کال کې، د انګلستان پارلمان د ایرلینډ د کورواکۍ درېیم قانون تصویب کړ خو د لومړۍ نړیوالې جګړې تر پایه پورې یې د هغې اغېز وځنډاوه.

ملتپال مشر جان ریډمونډ د بريټانیا د جګړو د هڅو ملاتړ وکړ او ډیری ایرلینډیانو د بريټانیا په اردو کې خدمت وکړ، خو جګړه او د کورواکۍ په اړه د ملتپالو مایوسي د ایرلینډ د ملتپالنې بنسټیز کېدو لامل شو. په ۱۹۱۶ز کال کې، د ایرلینډ رضاکارانو په منځ کې د  IRB فعالینو یوې ډلې په ډوبلین کې د ایرلینډ خپلواکۍ په هدف یو بغاوت رهبري کړ چې د سپېڅلي اختر پاڅون په نوم پیژندل کیږي. بغاوت د خلکو ملاتړ نه درلود او د یوې اوونۍ په اوږدو کې له منځه یوړل شو.

د ایرلینډ دولت، ۱۹۲۲-۱۹۳۹ز کلونه

تر کورنۍ جګړې وروسته په سملاسي توګه، ټولټاکنې ترسره شوې چې د تړون ضد سین فیین ته د ګډون اجازه ورکړل شوه. که څه هم د دوی ډیری کاندیدان، په ګډون د ایمون ډي والیرا، زنداني شوي وو، دوی شاوخوا یو پر دریمه برخه رایې وګټلې. په هرحال، د تړون د پلویانو اړخ، چې په Cumann na nGaedheal کې تنظیم شوی، په ارامۍ سره اکثریت رایې ترلاسه کړې او تر ۱۹۳۲ ز کال پورې یې د نوي دولت حکومت جوړ کړ.

د Cumann na nGaedheal حکومتونه، چې د WT Cosgrave په مشرۍ، خورا محافظه کار وو - د ټولنیز یا سیاسي اصلاحاتو په پرتله د کورنۍ جګړې له ویجاړیدو وروسته د دولت د بنسټیزو بنسټونو په جوړولو کې ډیر اندیښمن وو. د عدلیې وزیر کیون اوهګینز په وینا، «موږ د انقلابیانو تر ټولو محافظه کاره ډله یو چې تراوسه مو بریالی انقلاب ترسره کړی».

د ایرلینډ ملکي خدمتونه په پراخه کچه په بشپړ ډول له بريټانیا نه په میراث پاتې و او لوړ پوړي ملکي مامورین لکه C.J. Gregg له لندن څخه ایرلینډ ته په پور (د مرستې لپاره) ورکړل شو ترڅو د نوي دولت بیوروکراسي له منځه یوسي. نوي خدمتونه او په ځانګړې توګه د هغې کنټرولونکی، جوزف برینان په پیل کې د دولت د بودیجې توازن او د اوږد مهاله پورونو څخه د مخنیوي په هکله اقدام وکړ.

اوسنی تاریخچه

اقتصادي، سیاسي او ټولنیز تاریخ، ۱۹۴۵-۱۹۹۸ ز کلونه

ایرلینډ د دویمې نړیوالې جګړې نه د ډیری اروپایی هیوادونو په پرتله په ښه حالت کې پاتې شو، په جګړه کې له مستقیمې ښکیلتیا څخه خوندي و او د سړي سر عاید یې د ډیریو جنګیالیو هیوادونو په پرتله لوړ و. ایرلینډ هم د مارشال پلان لاندې د پور څخه ګټه پورته کړه؛ ۳۶ میلیون ډالر، په ۲٪ سود کې. دا پیسې د کور جوړونې او د کثافاتو د پاکولو په پراخه پروژه او د نري رنځ د له منځه وړلو په بریالي کمپاین کې مصرف شوې.

په هرحال، په داسې حال کې چې ډیری اروپایی هیوادونو په ۱۹۵۰ز لسیزه کې دوامداره اقتصادي وده تجربه کړه، ایرلینډ داسې نه و، اقتصاد یې د لسیزې په اوږدو کې په کال کې یوازې ۱٪ وده وکړه. ایرلینډ د پایلې په توګه د لسیزې په اوږدو کې په کال کې شاوخوا ۵۰۰۰۰ چټکه کډوالي تجربه کړه او د دولت نفوس د ټولو وختونو په پرتله ټیټې کچې ۲.۸۱ میلیون ته راټیټ شو. د ساتنې سیاست او ټيټ عمومي لګښتونه چې د ۱۹۳۰ز لسیزې راهیسې غالب وو په پراخه کچه د ناکامۍ په حال کې لیدل شوي.

د فیانا فیل سیاسي حاکمیت په ۱۹۴۸ز-۵۱ او ۱۹۵۴-۱۹۵۷ز کلونو کې مات شو، کله چې د فاین ګیل په مشرۍ ائتلافونو (Cumann na nGaedheal اولادونو) او د کارګر ګوند Clann na Poblachta په ګډون ټاکنې وګټلې ،نو حکومت یې جوړ کړ. په هرحال، د ایتلافي واکمنۍ دورې د حکومت په سیاستونو کې د بنسټیز بدلون لپاره اساسي بدلون رامنځته نه کړ. د روغتیا وزیر نول براون لهخوا نوښت، چې د مور او ماشوم طرحې معرفي کول، میندو او ماشومانو ته وړیا طبي پاملرنې چمتو کول و، چې د کاتولیک کلیسا او د خصوصي طبي متخصصینو له خوا له مخالفت سره مخامخ شو او بې پایلې پاتې شو.

ټولنیزه آزادي

د شلمې پیړۍ په وروستیو کې، د ایرلینډ ټولنه د چټک ټولنیز بدلون سره مخامخ شوه. د ۱۹۶۰ز لسیزې په وروستیو کې د وړیا زده کړې له پیل نه وروسته، ډیری نور خلک د دویمې او دریمې درجې وړتیاوو ته لاسرسی درلود. د ۱۹۶۰ز او ۱۹۷۰ز لسیزو نسبي اقتصادي بریالیتوب هم مهاجرت راکم کړ، په دې معنا چې د ایرلینډ ټولنه د پخوا په پرتله ځوانه او ډیره ښاري ټولنه شوه. د ټلویزیون او نورو ډله ییزو رسنیو خپریدل د ایرلینډ اتباع هم د پخوا په پرتله خورا پراخه نفوذ ته ورسول. دې ټولو عواملو په ټولنه کې د دودیزو سیاسي ګوندونو او کاتولیک کلیسا واک راکم کړ. په ۱۹۸۰ز لسیزه کې، ځینو د دولت د قوانینو د آزادولو غوښتنه کوله، په ځانګړې توګه د طلاق، امیندوارۍ او همجنسبازۍ په مواردو کې د بیاکتنې غوښتنه وکړه. په هرحال، دوی د منظمو ډلوله خوا هم له مخالفتونو سره مخامخ شو، چې اصلاح کوونکي یې په بې دینۍ او په «کورنۍ ضد» تورن کړل. دا لسیزه د ټولنیزو محافظه کارانو، په اصل کې مذهبي عناصرو او لیبرالانو ترمنځ د یو لړ ټول پوښتنو په ترڅ کې د سختو مخالفتونو شاهده وه.