Jump to content

د اناتومي تاریخ

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د اناتومي تاریخ په قرباني شوو قربانیانو باندې له لومړنیو ازموینو څخه د معاصرو پوهانو او اناتومي پوهانو له خوا د بدن تر پیچلې تجزیې او تحلیل پورې پراخوالی مومي. د انسان د بدن د غړو او برخو اړوند لیکل شوي مدارک زرګونه کلونه مخکې د لرغوني مصر په پاپیروس سندونو کې موندل کېږي، چېرې چې د هغوی د خښولو د دقیقو لارو چارو له امله دغه چاره ډېره اړینه وه.

تر ډېرې مودې پورې په لرغوني یونان کې د انسان د بدن د جوړښت او عملکرد اړوند تیوریکي ملاحظاتو وده نه وه کړې. د لرغوني یونان فیلسوفانو لکه آلکمئون او امپدوکلس او همدارنګه د لرغوني یونان طبیبانو لکه هایپوکراټ یا بقراط او د هغه مکتب د ژوندانه او ناروغیو له امله د وجود بېلابېلو فعالیتونو ته پام درلود. ارسطو د بیولوژیکي اشکالو د لاملونو د درک په موخه د خپل پروګرام د یوې برخې په توګه د حیواناتو له تشریح ملاتړ وکړ. په هلنیستیک دوره کې د انسانانو تشریح او په ژوندي حالت کې د هغوی څیرل د لومړي ځل لپاره د هروفیلوس او اراسیستراتوس په اثارو کې ترسره شول. په لرغونې دوره کې اناتومیکه پوهه له دې امله چې خپله جالینوس د طبي اعمالو او همدارنګه د شادیانو، غویانو او نورو حیوانانو د بدن څیرلو پر مټ مهمو کشفیاتو ته لاس رسی وموند؛ خپل اوج ته ورسېده.

د اناتومي د مطالعې پراختیا په تدریج سره د هغو مفاهیمو پر بنسټ وه چې د جالینوس په آثارو کې یې شتون درلود، هغه مفاهیم چې په منځنیو پېړیو کې یې د طبابت د سنتي زده کړو د پروګرام برخه جوړوله. رنسانس په کلاسیکو طبي متونو کې له بیاکتنې سره مل و او له ګالین وروسته یوځل بیا د لومړي ځل لپاره اناتومیکي بدن څیرلو رواج وموند. اناتوميکي مهمې چارې د مونډینو ډي لوزي(Mondino de Luzzi)، بیرنګاریو داکارپي(Berengario da Carpi) او جاکیوس دوبویس(Jacques Dubois) له خوا ترسره شوې او د اندریاس وسالیون (Andreas Vesalius's) په اصلي اثر De Humani Corporis Fabrica (۱۵۴۳ زکال) سره خپل اوج ته ورسېدې. له هماغه مهال راهیسې د بدن د جوړښت او عملکرد درک د طبي چارو یوه نه جلا کېدونې برخه او د علمي څېړنو لپاره سرچینه ده. [۱]

لرغونې اناتومي

[سمول]

مصر

[سمول]

د اناتومي مطالعه لږ تر لږه له میلاد څخه ۱۶۰۰ کلونو وړاندې ته اړوندېږي، یعنې د ادوین سمیت د جراحۍ په پاپیروس تاریخ سره پیلېږي. په دغه رساله کې زړه، د زړه رګونه، جګر، پانقراس، هیپوتالاموس، رحم او مثانه ښوول شوي او همدارنګه څرګنده شوې چې رګونه زړه ته اړوندېږي. نور رنګونه د هوا لېږدونکو، یو شمېر هم د مخاط او ښي غوږ ته نږدې دوه رګونه هم «د ژوندانه د نفس» لېږدونکو په توګه ښوول شوي. په ایبرس پاپیروس (له میلاد څخه۱۵۵۰ کاله وړاندې) کې د زړه اړوند لیکنه هم شتون لري. په دغه لیکنه کې څرګنده شوې چې زړه د وینې رسولو مرکز دی او رګونه یې د بدن له هر غړي سره وصل دي. داسې ښکاري چې مصریانو د ګردو او مغز د فعالیت اړونډ لږ اطلاعات لرل او زړه یې د هغو رګونو د یوځای کېدو نقطه بلله چې د بدن ټول مایعات – وینه، اوښکې، ادرار او مني لېږدوي. له دې سره هغوی د لاړو او خولې د سرچینې اړوند کومه نظریه نه لرله. [۲]

لرغونی یونان

[سمول]

په اناتومي کې ډېرۍ نومونې، کړنلارې او د اناتومي د مطالعې ډولونه د لرغوني یونان په آثارو کې شتون لري. له میلاد څخه وړاندې پنځمه پېړۍ کې فیلسوف الکمئون کېدای شي یو له هغو لومړنیو کسانو څخه وي چې حیوانات یې د اناتومیکي موخو لپاره وڅېرل او په ډېر احتمال سره یې په هغو کې د لید اعصاب او ستاش ټیوبونه وپېژندل. لرغونو طبیبانو لکه آکرون، پوسانیاس (Pausanias) او له لوکروي څخه فیلیسیتیون هم کېدای شي اناتومیکي څېړنې ترسره کړې وي. د هغه مهال بل مخکښ فیلسوف هم امپدوکلس و چې وینه یې د بدن ذاتي ګرمي بلله او استدلال یې کاوه چې زړه د وجود له اصلي غړو او د پنوما (دا کېدای شي نفس او روح ته د هغه اشاره وي) له سرچینو څخه دی چې د وینې او رګونو په مرسته وجود ته رسول کېږي. [۳][۴][۵]

د بېلابېلو لیکوالانو ډېری طبي متنونه د هایپوکرات په ټولګه کې راغونډ شوي چې د هغو یو هم نه شي کېدلای په قطعي توګه خپله هایپوکرات ته اړوند وبلل شي. دغه متنونه د عضلاتي اسکلېټ جوړښت او د یو شمېر غړو لکه د ګردو د فعالیت څرنګوالی بیانوي. د زړه درې برخې لرونکې دریچه (tricuspid valve) او د هغو د فعالیت څرنګوالی په On the Heart رساله کې مستند شوی.

فیلسوف ارسطو (له میلاد وړاندې څلورمه پېړۍ کې) د خپلو یو شمېر معاصرینو په خوا کې هڅه وکړه څو داسې یو سیسټم رامنځته کړي چې د تجربوي څېړنو لپاره فضا رامنځته شي. ارسطو د حیواناتو د څیرلو او بیولوژي پر مټ طبیقي اناتومي ته مخه کړه. په دغه مهال کې پراکساګوراس کېدای شي لومړنی کس وي چې د غړو اړوند پخوانیو توضیحاتو په نسبت یې په کره توګه د شریانونو او وریدونو ترمنځ توپیر وموند.

په هلنیستي دوره کې د اناتومي اړوند لومړنی ثبت شوی مکتب د څلورمې پېړۍ له وروستیو څخه تر دویمې پېړۍ پورې په الکسندریې کې جوړ شو. د لومړي سوتر بطلیموس په کار پیلولو سره روغتیايي مامورینو دا اجازه ومونده چې اجساد د انسان د بدن د عملکرد د زده کړې په موخه پرانیزي او معاینه یې کړي. د اناتوميکي څېړنو په موخه د انسان د بدن څخه لومړنۍ ګټنه د هیروفلیس او اراسیستراتوس په چارو کې وشوه هغو چې اجازه یې لرله په اسکندریه ښار کې د بطلیموسي لړۍ تر نظارت لاندې د محکومو مجرمینو بدن د هغوی په ژوندي حالت کې وڅېرې او په هغو څېړنه ترسره کړي. په ځانګړې توګه هروفیلوس اناتومیکي پوهې ته د مخکنیو اثارو په پرتله چې د انسان د بدن واقعي جوړښت په کې تشرېح شوی و ډېره وده ورکړه. نوموړي همدارنګه د ارسطو پخوانۍ انګېرنه چې زړه «د ځیرکتیا ځای» دی، رد کړه او د هغو پر ځای یې د مغز په اړه بحث وکړ. نوموړي همدارنګه د شریانونو او وریدونو ترمنځ د توپیر په اړه ولیکل او همدارنګه یې د انسان د بدن د جوړښت په ځانګړې توګه د عصبي سیسټم اړوند دقیق مشاهدات ترسره کړل.  [۶][۷][۸]

له منځنیو پېړیو څخه تر معاصرې دورې پورې اناتومي

[سمول]

د منځنیو پېړیو په اوږدو کې د انسان د بدن اناتومي تر ډېره پورې د کتابونو او حیواناتو د بدن څیرلو له مخې زده کول کېدله. [۹][۱۰]

مونډینو ډي لوزي «مونډینوس» چې شاوخوا په ۱۲۷۶ زکال کې وزېږېد او په ۱۳۲۶ زکال ومړ؛ له ۱۳۱۴ زکال څخه یې تر ۱۳۲۴ زکال پورې د بولونیا په پوهنتون کې د انسان د اناتومۍ اړوند ګڼ شمېر لکچرونه ورکړل. مونډینو ډي لوزي په ۱۳۱۶ زکال کې د خپلو څیړنیزو بدن سپړنو پر بنسټ د «اناتومیا» په نوم کتاب ولیکه چې تر راتلونکو ۲۵۰ کلونو پورې په پوهنتونونو کې تدریس کېده. «مونډینوس» د خالکیدون له هروفیلوس او د کئوس د اراسیستروس له مهال څخه ۱۵۰۰ کاله وروسته د انسان د بدن لومړنۍ سیستماتیکه سپړنه ترسره کړه. د روم له سقوط وروسته په مسیحي اروپا کې د اناتومي په برخه کې مهم لومړني پرمختګونه په بولنیا کې رامنځته شول، چیرې چې اناتومي پوهانو جسدونه تشریح کړل او د بدن د غړو او د هغو د فعالیت د توصیف په برخه کې یې ونډه لرله. د لوزي له لومړنیو څېړنو وروسته د پنځلسمې پېړۍ په اناتومي پوهانو کې الساندرو آچیلیني او آنتونیو بنیویني شامل و. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Lindemann, Mary (2010). Medicine and Society in Early Modern Europe (2nd ed.). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. p. 91.
  2. ↑ Porter, Roy (1999-10-17). The Greatest Benefit to Mankind: A Medical History of Humanity (The Norton History of Science). W. W. Norton. pp. 49–50. ISBN 9780393319804. بياځلي په 17 November 2013.
  3. ↑ Singer, Charles (1957). A Short History of Anatomy & Physiology from Greeks to Harvey. NEw York: Dover Publications Inc. p. 5.
  4. ↑ Singer, Charles (1957). A Short History of Anatomy & Physiology from Greeks to Harvey. NEw York: Dover Publications Inc. p. 7.
  5. ↑ Singer, Charles (1957). A Short History of Anatomy & Physiology from Greeks to Harvey. NEw York: Dover Publications Inc. p. 10.
  6. ↑ Siddiquey, Ak Shamsuddin Husain (2009). "History of Anatomy". Bangladesh Journal of Anatomy. 7 (1): 1–3. doi:10.3329/bja.v7i1.3008.
  7. ↑ Singer, Charles (1957). A Short History of Anatomy & Physiology from Greeks to Harvey. NEw York: Dover Publications Inc. p. 29.
  8. ↑ Bay, Noel Si-Yang; Bay, Boon-Huat (December 2010). "Greek anatomist herophilus: the father of anatomy". Anatomy & Cell Biology. 43 (4): 280–283. doi:10.5115/acb.2010.43.4.280. ISSN 2093-3665. PMC 3026179. PMID 21267401.
  9. ↑ Siraisi, Nancey G. (1990). Medieval and Early Renaissance Medicine. Chicago and London: University of Chicago Press. p. 84. ISBN 978-0-226-76129-9.
  10. ↑ Park, Katherine (November 2010). "Myth 5 - That the Medieval Church Prohibited Dissection". In Numbers, Ronald L. (ed.). Galileo Goes to Jail and Other Myths about Science and Religion. Harvard University Press. pp. 43–49. ISBN 9780674057418.
  11. ↑ Nutton, Vivian (2004). Ancient Medicine. London and New York: Routledge Taylor & Francis Group. p. 138. ISBN 978-0-415-36848-3.
  12. ↑ Crombie, A.C. (1967). Medieval and Early Modern Science (volume 1 ed.). Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. p. 180 and 181.
  13. ↑ Klestinec, Cynthia (2004). "A History of Anatomy Theaters in Sixteenth-Century Padua". Journal of the History of Medicine. 59 (3): 376–379. doi:10.1093/jhmas/59.3.375. PMID 15270335.
  14. ↑ Persaud, Tubbs, Loukas, T.V.N, Shane R. Marios (2014). A History of Human Anatomy. Springfield, Illinois: Charles C. Thomas Publisher, LTD. p. 55. ISBN 978-0-398-08105-8.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  15. ↑ lindemann, mary (2010). Medicine and Society in Early Modern Europe. Cambridge university press. p. 92. ISBN 978-0-521-73256-7.
  16. ↑ Gordon, Benjamin Lee (1959). Medieval and Renaissance Medicine. New York: Philosophical Library, Inc. pp. 422–426.
  17. ↑ Persaud, Loukas, Tubbs, T.V.N. Marios, Shane R. (2014). A History of Human Anatomy (Second ed.). Springfield, Illinois, U.S.A: Charles C. Thomas, Publisher, LTD. pp. 56, 55–59. ISBN 978-0-398-08105-8. بياځلي په 2015-11-28.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  18. ↑ Zimmerman, Leo M.; Veith, Ilza (1993-08-01). Great Ideas in the History of Surgery. Norman Publishing. ISBN 9780930405533. بياځلي په 7 December 2012.
  19. ↑ Crombie, Alistair Cameron (1959). The History of Science From Augustine to Galileo. Courier Dover Publications. ISBN 9780486288505. بياځلي په 19 December 2012.
  20. ↑ Benivieni, Antonio; Polybus; Guinterius, Joannes (1529). De abditis nonnullis ac mirandis morborum & sanationum causis. apud Andream Cratandrum. بياځلي په 7 December 2012.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_اناتومي_تاریخ&oldid=280887" نه اخيستل شوی