Jump to content

د امریکایي هېوادونو سازمان

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د امریکایي هېوادونو سازمان (OAS؛ هسپانوي کې : Organización de los Estados Americanos, پرتګالي کې: Organización dos Estados Americanos, فرانسوي کې: Organization des États américains; OEA) یو نړیوال سازمان دی، چې د ۱۹۴۸ز کال د اپریل په ۳۰مه د امریکایي هېوادونو د پیوستون او همکارۍ په موخه رامنځته شو. دغه راز د یاد سازمان مرکزي دفتر د امریکا پلازمینه واشنګټن ډي سي کې ده چې ۳۴ غړي لري او ټول خپلواک هېوادونه دي. دغه سازمان له ۱۹۹۰ لسیزې راهیسې د ټاکنو پر څارنې تمرکز کړی ده. د OAS مشر عمومي منشي ګڼل کېږي او اوسنی مشر یې لوئیس الماګرو د یوراګوای هېواد نه دی.[۱][۲]

بنسټ

[سمول]

د ۱۹۳۰ لسیزې په منځ کې د متحده ایالاتو ولسمشر فرانکلین ډیلانو روزولټ په بیونس ایرس کې یو بین الامریکایي کنفرانس جوړ کړ، چې د دې کنفرانس یو له موخه نه «د امریکا د ملتونو ټولنې» رامنځته کول و چې دا مفکوره د کولمبیا، ګواتیمالا او ډومینیکن جمهوریتونو له خوا وړاندیز شوې وه. دغه راز د سولې د ساتنې په موخه په راتلونکي بین الامریکايي کنفرانس کې ۲۱ هېوادونو ژمنه وکړه چې د دوو غړو ترمنځ د شخړې په صورت کې به بې پرې پاتې شي. همدارنګه د دویمې نړیوالې جګړې له تجربې نه امریکایي حکومتونه په دې باور درلود چې یو اړخیز ګام د بهرني یرغل په صورت کې د امریکایي هېوادونو ځمکنۍ بشپړتیا نشي تضمینولی. نو ځکه له جګړې وروسته له نړیوالو شخړو ننګونو سره د مبارزې لپاره دوی د ډله اېز امنیت سیسټم تصویب کړ او په دې ډول د دوه اړخیزو بین الامریکایې مرستو تړون (ریو تړون) په ۱۹۴۷ز کال کې په ریو ډی جنیرو کې لاسلیک شو.[۳][۴]

د بین الامریکایي هېوادونو نهم نړیوال کنفرانس د ۱۹۴۸ کال د مارچ او مې تر منځ په بوګوتا کې د امریکا د بهرنیو چارو  وزیر جورج مارشال په مشرۍ جوړ شو او په پایله کې یې غړو ژمنه وکړه چې په لوېدیځه نیمه کره کې به د کمونیزم پر وړاندې مبارزه کوي او په دې توګه د ۱۹۴۸ز کال د اپریل په ۳۰مه د امریکایي هېوادونو د سازمان منشور د ۲۱ امریکایي هېوادونو له خوا لاسلیک کولو سره د OAS بنسټ کېښودل شو. همدارنګه په دې غونډه کې د انسان د حقونو او دندو په اړه د امریکا اعلامیه هم تصویب شوه چې په نړۍ کې د بشري حقونو لومړنی نړیوال سند بلل کېږي.[۵]

دغه راز البرټو لیراس کامارګو، د سازمان لومړی منشي په توګه وټاکل شو، خو اوسنۍ عمومي منشي لویس الماگرو د یوراګوای د بهرنیو چارو پخوانی وزیر دی.

ټاکنو کې

[سمول]

OAS په ۲۰۱۹ز کال کې د بولیویا هېواد ټولټاکنو کې یوه پلټنه ترسره کړه، ځکه د اپوزیسیون پلویانو په ټاکنو کې د درغلۍ استدلال کاوه د OAS راپور له مخې د ټاکنو پایلې د «ښکاره لاسوهنې» او د ډېرو بې نظمیو له امله زیانمنې اعلان شوې چې په ۲۰۱۹ز کال کې د بولیویا د سیاسي کړکېچ لامل شو. د بولیویا ولسمشر ایو مورالیس لږ وروسته له هغه استعفا وکړه چې د دې هېواد په پوځ یې باور له لاسه ورکړ او دوی یې د ځان په وړاندې په کودتا تورن کړ. همدارنګه د ډسمبر په ۲۱مه د اروپایي ټولنې له خوا لېږل شوي د ټاکنیزو متخصصینو تخنیکي ټیم د OAS راپور ته ورته کتنو او پایلو سره ۶۷ مخیز راپور خپور کړ او په کې یادونه شوې و چې « د رایې ورکولو په یو شمېر مرکزونو کې په غیر معمول ډول باطلې رایې، خالي رایې او د سلهاوو رایې ورکوونکو ګډون ته اشاره کوله » او د دې بې نظمیو رامنځته کولو کې یې د TSE بشپړه ناکامي په ګوته کړه. همدارنګه  کیڼ اړخه امریکایي فکري خاوندان (CEPR) له خوا ترسره شوي څېړنې د OAS راپور احصایوي تحلیل غلط  او بې اعتباره بللۍ او دغه سازمان د بولیویا په کورنیو چارو کې د مداخلې له امله د مکسیکو او CEPR له خوا تر نیوکه لاندې راغلۍ. دغه راز نیویارک ټایمز دې پایلې ته ورسېد چې درغلۍ شوې وې، خو دا څرګنده نه وه چې د ټاکنو د پایلو د بدلولو لپاره څومره یا کافي دي او وړاندیز یې وکړ چې د OAS لومړنی تحلیل نیمګړی و.[۶][۷][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸]

د ۲۰۲۲ز کال اپریل کې نیکاراګوا له OAS نه د وتلو د پروسې بشپړولو راپور ورکړ، چې دا پروسه د ۲۰۲۱ز کال په نومبر کې پیل شوی و. که څه هم OAS څړګنده کړې چې د تړون د شرایطو پر بنسټ تر ۲۰۲۳ز کال پورې د دې هېواد وتل به اجرایي نه شي.[۱۹]

موخې

[سمول]

د منشور د لومړۍ مادې له مخې د OAS په جوړولو کې د غړو هېوادونو موخه «سولې او عدالت ټینګول، د دوی پیوستون ته وده ورکول، د همکارۍ پیاوړي کول او له خپل ځمکنۍ بشپړتیا او خپلواکۍ نه دفاع کول دي»، خو دویمه ماده بیا اته اساسي موخې تعریفوي:

  • د وچې د سولې او امنیت ټینګښت.
  • د نه مداخلې د اصولو په نظر کې نیولو سره د ډیموکراسۍ وده او پیاوړتیا.
  • د ستونزو د احتمالي لاملونو مخنیوی او د هغو شخړو سوله ایز حل لارې موندل چې ممکن د غړو هېوادونو تر منځ رامنځته شي.
  • د یرغل په صورت کې د دغو هېوادونو له خوا د ګډ ګام پورته کول.
  • د سیاسي، قضایي او اقتصادي ستونزو حل لارو موندل چې ګواکې د دوی تر منځ راپورته شي.
  • د همکاری له لارې اقتصادی، ټولنیز او کلتوری پراختیا ته وده ورکول.
  • د سختې بې وزلۍ له منځه وړل، چې د نیمه کرې د خلکو د بشپړ دیموکراتیک پرمختګ په وړاندې خنډ کېدای شي.

د ۱۹۹۰ لسیزې په اوږدو کې د سړې جګړې پای ته رسېدو سره، په لاتینې امریکا کې ډیموکراسۍ ته راستنیدل او د نړیوال کولو په لور حرکت، OAS د نوي شرایطو سره د سمون لپاره لویې هڅې وکړې، چې د دې بیان شوي لومړیتوبونه دا دي:

  • د ډیموکراسۍ پیاوړتیا: د ۱۹۶۲ او ۲۰۰۲ز کلونو ترمنځ سازمان څو مليتي څارونکي ماموریتونه د ازادو او عادلانه ټاکنو څارنه لپاره غړو هېوادونو ته لېږلي. همدارنګه  OAS د ملي او محلي حکومتونو او ټاکنیزو ادارو د پیاوړتیا لپاره کار کوي، دیموکراتیکو کړنو او ارزښتونو ته وده ورکوي او له هېوادونو سره مرسته کوي چې فساد له منځه یوسي.
  • د سولې لپاره کار کول: د OAS ځانګړي ماموریت په نیکاراګوا، سورینام، هایټي او ګواتیمالا کې د سولې پروسې ملاتړ کړی. دې سازمان په غړو هېوادونو کې د ځمکنیو ماینونو په لرې کولو کې مهم رول لوبولی او د هېوادونو پاتې سرحدي شخړو (ګواتیمالا /  پیرو / اکوادور) د حل لپاره د خبرو اترو مشري هم کړې. دغه راز د بین الامریکایي تروریزم ضد د جبهې جوړولو لپاره هم کار روان دی.
  • د بشری حقونو دفاع: د امریکا د بشری حقونو بین المللی سیسټم ادارې په غړو هېوادونو کې د بشري حقونو د عمومي وضعیت څارنه او راپور ورکوي.
  • د ازادې سوادګرۍ وده: OAS یو له درېیو سازمانونو نه دی چې اوس مهال د یو تړون مسوده چمتو کوي چې موخه یې له الاسکا نه تر ټیرا ډیل فیوګو پورې د ازادې سوداګرۍ ساحه رامنځته کول دي.
  • د نشه یي توکو له سوداګرۍ سره مبارزه: د مخدره توکو د ناوړه ګټه اخیستنې د کنټرول بین المللي کمیسون په ۱۹۸۶ز کال کې په دې سیمه کې له پولې هاخوا د هڅو او همکارۍ د همغږي کولو لپاره رامنځته شو.
  • د تلپاتې پراختیا هڅول: د OAS د بین الامریکایي شورا موخه د اقتصادي پراختیا وده او له فقر سره مبارزه ده. دغه راز د OAS تخنیکي همکارۍ پروګرامونه د سیندونو د حوزې مدیریت، د حیاتي تنوع ساتنه، د کلتوري تنوع ساتنه، د نړیوال اقلیم بدلون لپاره پلان جوړونه، پایښت لرونکی ګرځندوی او د طبیعي پیښو کمولو برخه کې کار کوي.

سرچينې

[سمول]
  1. "The Organization of American States". Council on Foreign Relations.
  2. Wyss, Jim. "As a Uruguayan is poised to head the OAS, questions swirl about Venezuela". Miami Herald. نه اخيستل شوی 18 March 2015.
  3. "Americas adopt neutrality pact", The New York Times. December 20, 1936.
  4. Special to the New York Times. "League of Nations in Americas urged by 3 Latin states", The New York Times. April 13, 1936. p. 1.
  5. "Organization of American States". Encyclopedia Britannica (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2019-09-04.
  6. "AP Explains: Did a coup force Bolivia's Evo Morales out?". Associated Press. 11 November 2019. نه اخيستل شوی 4 December 2019. Whether the events Sunday in Bolivia constitute a coup d’état is now the subject of debate in and outside the nation. ... Bolivia’s "coup" is largely a question of semantics
  7. Rosenberg, Tina (4 November 2007). "The Perils Of Petrocracy". The New York Times. نه اخيستل شوی 5 October 2014. … Mark Weisbrot, co-director of the Center for Economic and Policy Research, a left-wing Washington policy group.
  8. Sussman, Anna Louie (7 September 2015). "Are Women the New Face of Organized Labor?". The Wall Street Journal. نه اخيستل شوی 20 September 2015.
  9. Fox, Maggie (24 July 2013). "Obamacare won't slash workers' hours, report finds". NBC News. نه اخيستل شوی 31 October 2014.
  10. "Unión Europea Misiónde Expertos Electorales Bolivia 2019 Informe Final" (PDF) (په اسپانيايي). European Union in Bolivia. Archived from the original (PDF) on 6 July 2020. نه اخيستل شوی 15 October 2020.
  11. "Informe de la UE detectó "numerosos errores" en elecciones de Bolivia | Voice of America - Spanish". www.voanoticias.com (په اسپانيايي). Voice of America Spanish. 21 December 2019. نه اخيستل شوی 15 October 2020.
  12. "Data from Bolivia's Election Add More Evidence That OAS Fabricated Last Year's Fraud Claims". October 21, 2020.
  13. Nooruddin, Irfan. "Analysis | Yes, Bolivia's 2019 election was problematic. Here's why". The Washington Post (په انګليسي). ISSN 0190-8286. نه اخيستل شوی 2021-03-18.
  14. Garcia, David Alire (March 17, 2021). Esposito, Anthony (ed.). "Mexico to OAS: Stop interfering in Bolivia's internal affairs". Associated Press. Thomson Reuters. نه اخيستل شوی February 14, 2022.
  15. Hetland, Gabriel (March 7, 2020). "Opinion: The OAS helped undermine, not restore, democracy in Bolivia". The Washington Post. نه اخيستل شوی 14 February 2022.
  16. Williams, Jack R.; Curiel, John. "Analysis of the 2019 Bolivia Election" (PDF). Center for Economic and Policy Research (CEPR). نه اخيستل شوی February 14, 2022.
  17. Tancara Castillo, Cándido (23 October 2020). "ONU, OEA y Uniore descartan fraude en elecciones generales". Pagina Siete (په اسپانيايي). Archived from the original on 14 April 2021. نه اخيستل شوی 18 September 2022. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
  18. Kurmanaev, Anatoly (June 7, 2020). "A Bitter Election. Accusations of Fraud. And Now Second Thoughts". The New York Times.
  19. "Nicaragua announces withdrawal from Organization of American States despite bloc's objections". france24.com. 25 April 2022.