د الیزابیت دوره

د انګلستان په تاریخ کې د الیزابیت دوره د تیوډر په عصر کې د ملکې لومړۍ الیزابت (۱۵۵۸-۱۶۰۳) د واکمنۍ پرمهال ده. ډېری تاریخپوهان د انګلیس په تاریخ کې دا دوره د زرینې دورې په توګه انځوروي. د بریټانیا سمبول (د لویې بریټانیا یوه ښځینه شخصیت) د لومړي ځل لپاره په ۱۵۷۲ ز کال کې وکارول شو، او وروسته د رنسانس په توګه د الیزابیت دورې څرګندولو لپاره چې ملي ویاړ د کلاسیکو ایډیالونو، نړیوالې پراختیا او په هسپانیا کې د بحري بریا له لارې الهام ورکړ، کارول شوی دی.

دا «زرینه دوره» د انګلیسي رینسانس د اوج استازیتوب کوي او د شعر، موسیقۍ او ادب د پرمختګ شاهده ده. دا دوره د خپل تیاتر له امله خورا مشهوره ده، ځکه چې ویلیم شکسپیر او ډیریو نورو داسې ډرامې رامنځته کړې چې د انګلستان د پخواني تیاتر سبک یې مات کړ. دا د پرمختګ دوره له هېواده بهر وه، په داسې حال کې چې په کور دننه، د پروټیسټانټ اصلاحات د خلکو لپاره په ځانګړې توګه وروسته له هغه چې د هسپانوي بحري ځواک له منځه یوړل شو، د منلو وړ و. همداشان د هغې دورې پای و کله چې انګلستان د سکاټلینډ سره د شاهي اتحاد نه دمخه یوه جلا پاچاهۍ وه.

د الیزابیت دوره له تیرو او راتلونکو واکمنیو سره په کلکه توپیر لري. دا د داخلي سولې یوه لنډه دوره وه چې په تیرې پیړۍ کې یې د رزانو د جګړو، د انګلیسي اصلاحاتو، او د الیزابیت د واکمنۍ نه مخکې د پروټیسټانو او کاتولیکانو ترمنځ مذهبي جګړو، او بیا وروسته د انګلیس کورنۍ جګړې او روانو سیاسي جګړو ترمنځ یې دوام درلود. د پارلمان او پاچاهۍ تر منځ جګړو د اوولسمې پیړۍ پاتې برخه ټوله په برکې ونیوله.

حکومت

الیزابیتي انګلستان په دې دورې کې له نظامي اړخه بریالی نه و، خو د لویو ماتو مخه یې ونیوله او یو پیاوړی سمندري ځواک یې رامنځته کړ. په مساوي توګه، دا ویلای شو چې د الیزابیت دوره هغه دوره وه چې هېواد ته یې د اوږدې مودې لپاره عمومي خو نابشپړه سوله راوستله، او په عمومي توګه د هسپانیې د خزانو له کښتیو نه غلا کولو، په لږ دفاع سره په ښارګوټو بریدونه، او د افریقایي غلامانو پلورلو له امله په عمومي توګه یې سوکالي زیاته کړه. تر ۱۵۷۴ ز کال پورې د هغې مالي محدودیت رژیم له پور نه خلاص کړ، او لس کاله وروسته تاج له ۳۰۰۰۰۰ پونډو مازاد يا اضافې نه برخمن شو.

توپیرونه

په دې دورې کې انګلستان ځینې مثبت اړخونه درلودل چې دا یې د معاصر براعظم له اروپایی ټولنو نه جلا کړی و. ربړول یا شکنجه نادره وه، ځکه چې د انګلیس حقوقي سیسټم شکنجه یوازې د قتل یا لویو جرمونو لکه په امانت کې خیانت کولو لپاره ټاکلی و- که څه هم د ځینو فزیکي مجازاتو ډولونه چې ځینې یې خورا سخت وو، ترسره کېدل. د جادوګرانو ځورونه په ۱۵۶۳ ز کال کې پیل شوه، او په سلګونو اعدام شوو.

روغتیا

که څه هم د نفوس یوه کوچنۍ برخه دغلته ځای پر ځای شوې وه، د ټیوډور ښاروالۍ له ګڼې ګوڼې ډکې او غیر صحي وې. هیڅ د فاضله اوبو لپاره ویاله یا کوم سیسټم شتون نه درلود، او کثافات په ساده ډول په کوڅو کې پریښودل کېدل. ژوي لکه موږکان په دې شرایطو کې وده کوله او ډېر وو. په لویو ښارونو کې، لکه لندن، د روغتیا ساتنې د نشتوالي له امله د عامو ناروغیو له ډلې چیچک، شری، ملاریا، ټایفوس، ډیفټیریا، سره تبه، او د چرګ تڼاکې شامل دي.

د تور مرګ ناروغۍ خپریدل په ۱۴۹۸، ۱۵۳۵، ۱۵۴۳، ۱۵۶۳، ۱۵۸۹ او ۱۶۰۳ ز کلونو کې پیښ شوي. د دې ناروغۍ د چټکو خپریدو لامل د موږکانو ډیروالی و چې د دې ناروغۍ لیږدونکو ورږو له خوا اخته شوي و.

د ماشومانو مړینه د مخکینیو او ورستیو دورو په پرتله ټیټه وه، په هرو ۱۰۰۰ ماشومانو کې ۱۵۰ یا لږ مړه شوي دي. په ۱۵ کلنۍ کې یو سړی کولای شي اټکل وکړي چې ۴۰-۵۰ کاله نور ژوند کولای شي.

کورونه او استوګنځی

ډېری بزګران اجاره کوونکي وو چې په وړو کلیو کې اوسیدل. د پخوانیو پیړیو په څېر د دوی کورونو یوه یا دوې کوټې درلودې، که څه هم وروسته د دې دورې په بهیر کې، چتونه هم کاشي کاري شوو. د ټیوډور د کورونو دیوالونه ډېری د لرګیو، لښتو او ډواب، یا خښتو نه جوړ شوي وو. ډبرې او کاشۍ د شتمنو په کورونو کې ډیر عام وو. ډواب معمولا په اهک سره رنګېده ترڅو چې سپین رنګ واخلي، او لرګي په تور قیر سره رنګول ترڅو د خرابیدو مخه یې ونیسي، خو دا هرڅه د تیوډر په وخت کې نه و؛ وروسته بیا ویکتوریانو دا کارونه ترسره کړه. خښتې په لاس جوړې شوې وې او د عصري خښتو پر پرتله نازکې وې. د لرګیو تیران د لاس په واسطه پرې شوي و، چې د ټیډور کورونو او د تیوډر د سبک کورونو ترمنځ توپیر اسانه کوي، ځکه چې اصلي خښتې مستقیمې نه وي. د ټیوډور د کورونو پورتني پوړونه د ځمکې له پوړونو نه لوی وو، چې یو ډول راکښلی یا راوتلی غوندې ښکاري.

ښارونه

په ۱۵۵۸ کې د مري ټوډور د مړینې او په ۱۶۰۳ کې د لومړۍ الیزابت مړینې ترمنځ د لندن نفوس له ۱۰۰۰۰۰ نه ۲۰۰۰۰۰ ته لوړ شو. انفلاسیون ګړندی و او د شتمنیو تشه پراخه وه. بې وزله سړيو، ښځو او ماشومانو په ښارونو کې سوال یا ګدایي کوله، ځکه چې ماشومانو به په اونۍ کې یوازې شپږ پنسه ګټلې. کله چې صنعت وده وکړه، ډیریو ځمکوالانو پریکړه وکړه چې خپلې ځمکې د تولیدي موخو لپاره وکاروي، هغو بزګرانو چې هلته ژوند او کار کوه بې ځایه یې کړل. د ټیټې طبقې د مبارزې سره سره، حکومت د سوکالۍ پر ځای په جنګونو او اکتشافي سفرونو باندې پیسې لګولې.

غریبي یا فقر

شاوخوا یو پر دریمې برخې نفوس په فقر کې ژوند کاوه، له شتمنو نه تمه کیده ترڅو چې له بې وزلو سره د مرستې لپاره خیرات یا صدقه ورکړي. د تیوډور قانون د وړتیا لرونکو بې وزلو لپاره یعنې هغو کسانو لپاره چې د کار موندنو توان نه لري سخت و. هغه کسان چې د کار موندلو لپاره یې خپل ځایونه پریښودل د ایله ګرد یا ولګرد په نوم یادیدل او سزا ورکول کېده.

د وړتیا لرونکو بې وزلو لپاره د کاري کور نظر په لومړي ځل په ۱۵۷۶ ز کال کې وړاندیز شوی و.

زده کړه

زده کړې په بې ساري توګه د تیوډر په دورې کې پرمختګ وکړ. تر دې وخته لږ ماشومان ښوونځيو ته تلل. هغه کسان هم چې تلل د هغو پلرونه شتمن او د لوړو رتبو څښتنان وو چې د هغوی د فیس ورکولو توان یې درلود. هلکانو ته اجازه ورکړل شوې وه چې ښوونځيو ته لاړ شي او په ۴ کلنۍ کې یې پیل وکړ، کله چې ۷ کلن شوو د ګرامر ښوونځي ته لاړل. نجونې یا د مور او پلار له خوا په کور کې ساتل کېدې ترڅو د کور په کارونو کې مرسته وکړي یا به دباندې کارکولو لپاره لېږل کېدې ترڅو کورنۍ ته پیسې راوړي. دوی ښوونځي ته نه لېږل کېدې. هلکانو د کار لپاره او نجونو د واده او د کور د سمبالولو لپاره زده کړې کولې، ترڅو چې له واده وروسته وکولای شي د کور او ماشومانو ساتنه وکړي.