د اقلیمي بدلونونو اړوند عامه لیدلوری

د اقلیمي بدلونونو اړوند عامه لیدلوری د هغو لیدلورو او باورونو ټولګې ته ویل کېږي چې «په اقلیم کې د انساني چارو د اغېز له امله بدلونونه، د اقلیمي بدلونونو له امله رامنځته کېدونکي ګواښونه، د هغو جدیت او همدارنګه هغه افکار چې که چېرې د اقلیمي بدلونونو د مخه نیولو په برخه کې کار وه نه شي څه به کېږي» په ځان کې رانغاړي. د اقلیمي بدلونونو اړوند عامه لیدلوری د ټولنیزو دیموګرافیکي، سیاسي، کلتوري، اقتصادي او چاپېریالي عواملو، رسنیز پوښښ او له بېلابېلو خبرونو او ټولیزو رسنیو سره د تعامل د څرنګوالي په ګډون ګڼ شمېر بدلون کوونکو فکتورونو ته اړوند دی.

د اقلیمي بدلونونو اړوند نړیوال عامه لیدلوری څرګندوي چې ډېری کسان دغې ستونزې ته د یو بېړني حالت په سترګه ګوري. د ۲۰۲۱ زکال په جنوري میاشت کې د ملګرو ملتونو پراختیايي پروګرام د اقلیمي موضوعاتو اړوند د ترسره کړې نظر پوښتنې پایلې خپرې کړې. دا د اقلیمي بدلونونو اړوند یوه لویه نظرپوښتنه وه چې له ۵۰ هېوادونو څخه ۱.۲ میلیونو کسانو په کې ګډون کړی و؛ په دغه نظرپوښتنه کې ۶۴٪ ځواب ویونکو اقلیمي بدلونونه یوه بېړنۍ موضوع بللې وه او د ځمکې او ځنګلونو څخه یې ساتنه د هغو لپاره تر ټولو غوره حل لار بللې وه. د یادې نظرپوښتنې د راپور لیکونکو په خبره د دغې نظرپوښتنې پایلو «پرېکړه کوونکو ته یوه واضحه او قانع کوونکې کړنلار ښوولې ده څو خپلو موخو ته ورسېږي».

عامه نظر پوښتنې

په ۲۰۱۵ زکال کې د یوې علمي مقالې پر بنسټ چې له ۱۹۸۰ زکال څخه تر ۲۰۱۴ زکال پورې ترسره شوې څه باندې ۲۰۰ څېړنې په کې ارزول شوې؛ څرګنده شوه چې له ۱۹۸۰مې لسیزې څخه د ۱۹۹۰مې لسیزې تر لومړیو پورې د اقلیمي بدلونونو اړوند درک کې زیاتوالی راغلی او ورپسې د ۱۹۹۰مې لسیزې له وروستیو څخه د ۲۰۰۰ مې لسیزې تر لومړیو پورې دوره کې د هغو اړوند اندېښنو زیاتوالی موندلی – په داسې حال کې چې ورسره مخالفو لیدلورو هم شتون لرلی. ورپسې د ۲۰۰۰مې لسیزې له نیمايي وروسته د دغې لسیزې تر وروستیو پورې «د عامه اندېښنو د کمښت او پر هغو باندې د شک د زیاتوالي» یوه دوره رامنځته شوه. سربېره پر دې له ۲۰۱۰ زکال څخه تر ۲۰۱۴ زکال پورې بلې دورې بیا «د اقلیمي بدلونونو اړوند د احتمالي اندېښنو د ثبات» وړاندیز کاوه.

په ۲۰۰۷ زکال کې د مټیو سي نیسبت او تراز مایرز له خوا «د نړیوال ګرمښت اړوند شل کلن عامه لیدلوری» تر عنوان لاندې مقالې له ۱۹۸۰زکال وروسته په متحده ایالاتو کې دوه لسیزې په ځان کې رانغاړلې چې په دغه مقاله کې یې د نړیوال ګرمښت د لاملونو او اغېزو اړوند عامه درک، دولتي پالیسۍ، د اقلیمي بدلونونو اړوند علمي اجماع، له کیوټو هوکړې څخه عامه ملاتړ او همدارنګه د اقلیمي بدلونونو اړوند د غبرګون ښوونکو دولتي سیاستونو د اقتصادي لګښتونو اړوند اندېښنې څېړلې وې. هغوی د پوښتنو له ځوابونو وموندله چې له ۱۹۸۶ زکال څخه تر ۱۹۹۰ زکال پورې د اقلیمي بدلونونو اړوند د باخبره کسانو کچې له ۳۹٪ څخه ۷۴٪ پورې زیاتوالی لرلی. له دې سره دوی څرګنده کړه چې «په بشپړه توګه د هغو د درک کچه لا هم محدوده ده».

د ګواښونو د تحلیل (Risk Analysis) په نامه علمي مجلې کې ۲۰۱۰ زکال ته اړوندې یوې علمي مقالې د اقلیمي بدلونونو اړوند د خلکو د درک د کچې د مالومولو په موخه د ۱۹۹۲ زکال او ۲۰۰۹ زکال نظرپوښتنې پرتله کړې. په ۱۹۹۲ زکال کې عامه وګړو د اقلیمي بدلونونو او د اوزون د طبقې د تخریب ترمنځ توپیر نه شو کولای. د دغې مقالې څېړونکو د ذهني موډلونو له میتودولوژي څخه په ګټنې موندلې وه چې تر ۲۰۰۹ زکال پورې د اقلیمی بدلونونو اړند عامه درک په پام وړ کچه زیاتوالی درلود، هغه مهال ډیری کسانو دا نه وه منلې چې نړیوال ګرمښت «په لومړۍ درجه کې په اتومسفیر کې د کاربن ډای اکساید د غلظت د زیاتوالي له امله» دی، یا هم دا چې د فوسیلي سون توکو سوزول د کاربن ډای اکساید مهمه منبع جوړوي.

د اروپايي اتحادیې له خوا په ترسره شوې نظرپوښتنه کې ۹۱٪ چینايي ، ۷۳٪ بریتانوي، ۷۰٪ اروپايي او ۶۰٪ امریکايي ګډونوالو د اقلیمي بدلونونو د کمښت په موخه د پیاوړو پالیسیو له جوړولو ملاتړ وکړ. په دغه نظرپوښتنه کې ۶۳٪ اروپايي، ۵۹٪ بریتانوي، ۵۰٪ امریکایي او ۶۰٪ چینایي ګډونوالو تجدید منونکې انرژۍ ته له مخه کولو ملاتړ کړی و. د بریتانوي او اروپايي وګړو لپاره هستوي انرژي د فوسیلي سون توکو پر مټ د تولید کېدونکې انرژۍ غوره ځای نیونکې وه.

ورته مهال په دغه نظر پوښتنه کې ګډون کوونکو ۶۹٪ اروپایانو، ۷۱٪ بریتانویانو، ۶۲٪ امریکایانو او ۸۹٪ چینایانو په هغو توکو او خدمتونو باندې د لا زیاتو مالیاتو له لګولو ملاتړ کاوه چې په نړیوال ګرمښت کې یې زیات رول درلود.

د همدغې اقلیمي نظر پوښتنې د ۲۰۲۲ زکال په ګڼه کې د اروپا او بریتانیا څخه ۸۷٪ ګډون کوونکي په دې یوه خوله و چې د دوی دولتونه د اقلیمي تغیراتو په برخه کې ډیر کرار حرکت لري، په داسې حال کې چې دغه کچه د امریکایانو او چینایانو ترمنځ په ترتیب سره ۷۶٪ او ۷۴٪ وه. له اروپايي اتحادیې او چین څخه ګډون کوونکو (په ترتیب سره ۸۰٪ او ۹۱٪) دا فکر هم درلود چې اقلیمي بدلونونه د هغوی په ورځني ژوند اغېز لري. ورته مهال امریکایانو (۶۷٪) او بریتانویانو (۶۵٪) بیا د هغوی څخه لږ کم دغه ډول فکر درلود. د دغې نظرپوښتنې نورو موندنو ښووله چې په اروپايي اتحادیه کې ۶۳٪ وګړي غواړي د انرژۍ لګښتونه له هغو څخه ګټنې ته اړوند وي او تر ټولو زیات مصرف کوونکي باید زیات لګښت ورکړي. دغه کچه بیا په چین کې ۸۳٪، په بریتانیا کې ۶۳٪ او په متحده ایالاتو کې ۵۷٪ وه.

د چینايي ګډون کوونکو د ۸۴٪ برخې سره په پرتله د متحده ایالاتو څخه ۶۶٪، له بریتانیا څخه ۵۲٪ او له اروپايي اتحادیې څخه ۶۴٪ ځواب ویونکو غوښتي و چې په هوايي چلن او ټېلري ټرانسپورټ باندې باید د هغو د چاپېریالي اغېزو له امله زیات مالیات وضع شي. ۸۸٪ چینايي، ۸۳٪ بریتانوي، ۷۲٪ امریکايي او ۸۴٪ اروپايي ځواب ویونکي په دې باور و چې که چېرې په راتلونکو کلونو کې د ګلخانه یي ګازونو له تولید کوونکو محصولاتو او انرژۍ څخه ګټنه راکمه نه شي، بیا نو نړۍ له یوې نه ډډه کېدونکې فاجعې سره مخ کېدونې ده.

په ۲۰۲۲ زکال کې د اروپا د پانګونې د بانک د اقلیمي نظرپوښتنې پر بنسټ، ۸۴٪ اروپايي وګړو څرګنده کړې وه چې که چېرې په نږدې راتلونکې کې په پام وړ کچه د توکو او انرژۍ په لګښت کې کمښت رامنځته نه شي، د هغو منفي اغېزې به بیا نه جبران کېدونکې بڼه ومومي. د اروپايي اتحادیې ۶۳٪ وګړي د دې غوښتونکي و چې د انرژۍ بیه باید د هغو د مصرف پر بنسټ وي او همدارنګه په هغو کسانو او سوداګریو باندې د انرژۍ بیې لوړې کړي چې په زیاته کچه انرژي مصرف کوي. ورته مهال له اروپايي اتحادیې څخه ۴۰٪ ځواب ویونکي د دې غوښتونکي و چې دولت باید په نږدې راتلونکي کې د انرژۍ اړوند مالیات کم کړي. د اروپايي اتحادیې څخه ۸۷٪ او له بریتانیا څخه ۸۵٪ ګډون کوونکي په دې باور و چې د دوی دولتونه د اقلیمي بدلونونو سره د مبارزې په برخه کې کرار مخکې تګ کوي. سربېره پر دې له بریتانیا، اروپايي اتحادیې او متحده ایالاتو څخه ډېر لږ شمېر ګډون کوونکي باوري و چې د هغوی دولتونه به تر ۲۰۳۰ زکال پورې د کاربن د خپرواي په کمښت کې بریالي شي.

د اروپايي اتحادیې او چین ډیری وګړو (په ترتیب سره ۸۰٪ او ۹۱٪) ادعا کوله چې دوی په خپل ورځني ژوند کې اقلیمي بدلونونه تجربه کوي. ورته مهال امریکایانو (۶۷٪) او بریتانویانو (۶۵٪) ته په خپل ورځني ژوند کې د اقلیمي بدلونونو اغېزو په لږ کچه اهمیت درلود.

په ۲۰۲۱ زکال کې د لویډز ریجسټر فونډېشن له خوا د نړیوال ګواښ نظرپوښتنه چې ګالوپ بنسټ ترسره کړه وه یې ښووله چې ۶۷٪ وګړي اقلیمي بدلونونه د خپل هېواد د وګړو پر وړاندې ګواښ بولي چې د ۲۰۱۹ زکال د ۶۹٪ کچې څخه یې لږ توپیر درلود؛ دغه توپیر کېدای شي د وګړو په روغتیا او هوساینې باندې د کوېډ – ۱۹ وبا د اغېز امله رامنځته شوی وي. دغه نظرپوښتنه چې په ۲۰۲۱ زکال کې د نړۍ په ۱۲۱ هېوادونو کې ترسره شوه، شاوخوا ۱۲۵۰۰۰ تنو په کې ونډه اخیستې وه.

د نظر پوښتنو پر مټ دغه ډول څېړنو په اقلیمي بدلونونو باندې د باوري او نا باوره کسانو بېلابېل ډولونه وړاندې کړل. پر دې بنسټ، څېړونکو «د نړیوال ګرمښت اړوند د پنځو جرمنانو» یا «د نړیوال ګرمښت اړوند د شپږو امریکایانو» عبارتونه توصیف کړل. د جرمني لپاره په دغه ډول کسانو کې خبرداري ورکوونکي فعالین، متقاعد شوي، احتیاط کوونکي، جلا شوي او پام کې نه نیونکي شامل وو.