منځپانگې ته ورتلل

د افغانستان توکمونه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا
د افغانستان توکمونه
نور مالومات
تاسیسات

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سموللاسوند وګورئ

افغانستان یوڅو توکمیزه او تر ډېره قومي ټولنه ده. د هېواد نفوس له ګڼو توکمیزو ژبنیو ډلو جوړ دی، لکه: پښتون، تاجیک، هزاره، اوزبیک، ایماق، ترکمن، بلوڅ، پشه یي، نورستاني، ګوجر، عرب، براهوي، قزلباش، قرغز، پامیري، سادات او نور.

د افغانستان پخوانی ملي سرود او اساسي قانون (له ۲۰۲۱ز کال نه مخکې) د دوی څوارلسو نومونو ته اشاره کوي، که څه هم لیستونه یې کټ مټ یو شان نه دي.[۱]

ملي هویت

[سمول]

د «افغان» کلیمه له «پښتون» قوم سره هممانیزه ده، خو اوسمهال دا اصطلاح د هغو خلکو په ملي هویت بدله شوې، چې په افغانستان کې ژوند کوي. [۲][۳]

د افغانستان ملي کلتور یو شان نه دی، په ورته وخت کې د بېلابېلو توکمونو ترمنځ ډېر توپیر نشته، پر دې سربېره، توکمیزې ډلې په نژادي توګه سره ورته نه دي. د افغانستان توکمونو د یو بل دودونه او جشنونه منلي او ټول سره ورته کلتور لري؛ لکه: نوروز د نوي کال جشن دی، چې په افغانستان کې د بېلابېلو توکمونو له خوا لمانځل کېږي. [۴]

توکمیزې ډلې

[سمول]

ایماق

[سمول]

ایماق په ترکي – منګولیک (اویماق) کې د قبیلې معنا لري، چې یوه توکمیزه فرقه نه ده، خو له نیمه کوچیانو او د هزاره، تاجیک او بلوڅو په ګډون د بېلابېلو توکمونو له کرنیزو قبیلو سره توپیر کوي، چې دا توکم په شپاړسمه او اوولسمه پېړۍ کې رامنځته شوی دی. دوی د بادغیس، غور او هرات ولایتونو په لوېدیځو سیمو کې د ناقبیله یي وګړو په منځ کې ژوند کوي، دوی سني مسلمانان دي، د فارسي په ایماقي ګړدود چې دري ژبې ته نږدې دی، خبرې کوي. د نفوس اټکلونه یې ډېر توپیر لري، له ۵۰۰۰۰۰ نه لږ او تر ۸۰۰۰۰۰ پورې رسېږي.[۵]

بلوڅ

[سمول]

بلوڅان د بلوڅي ژبې ویونکي دي، چې زیاتره یې د افغانستان په بلوچستان او شاوخوا سیمو کې ژوند کوي. په ۱۹۹۰ز لسیزه کې د دوی شمېر ۱۰۰۰۰۰ اټکل شوی، خو اوس شاوخوا ۲۰۰۰۰۰ دی. د افغانستان زیاتره بلوڅان شپانه او د دښتو اوسېدونکي دي، ډېری یې سني مسلمانان دي. عبدالکریم براهوي د نیمروز پخوانی والي بلوڅ توکمی و. [۶]

هزاره

[سمول]

هزاره ګان په افغانستان کې درېیمه لویه توکمیزه ډله ده. دوی د مرکزي افغانستان په هزاره جات سیمه کې اوسېږي. د ژبې له پلوه، دوی د دري – فارسي په هزاره ګي ګړدود خبرې کوي او کله ناکله، د دوی ګړدود د ترکي او مغولي له پور وییونو سره ګډېږي. دوی پر اسلام باور لري.[۷][۸]

نورستاني

[سمول]

نورستانیان هندو- آریاني وګړي دي، چې د آریایي قوم د درېیمې خپلواکې څانګې استازیتوب کوي (هندو آریایي، آریاني او نورستاني). دوی د افغانستان په شمال ختیځو سیمو کې او د پاکستان په چترال ولسوالۍ کې ژوند کوي. نورستانیان په بېلابېلو ژبو خبرې کوي. په تاریخي لحاظ دوی د کفارو په نامه پېژندل شوي او سیمې ته یې کافرستان ویل، چې د امیر عبدالرحمن خان د واکمنۍ پر مهال دې سیمې ته اسلام راغی او د «نورستان» په نامه یاد شو، چې معنا یې د «رڼا ځمکه» ده. دوی د نورو افغانانو په څېر سني مسلمانان دي. په ۱۹۹۰ز کال کې یې نفوس ۱۲۵۰۰۰ اټکل شوی و، خو نورستانیان خپل شمېر ۳۰۰۰۰۰ ګڼي.[۹][۱۰]

پښتون

[سمول]

پښتانه په افغانستان کې یوه ستره توکمیزه ډله ده، چې تر 60% پورې (په ۲۰۱۸ز کال کې د اسیایي بنسټ له خوا د ټولنپوهنې د څېړنو معلومات) د هېواد نفوس جوړوي. زیاتره پښتانه سني مسلمانان دي. په ۱۷۰۹ز کال کې د هوتکیانو له کورنۍ او په ۱۷۴۷ز کال کې له دراني سترواکۍ وروسته پښتنو د ټولنو په جوړولو سره په افغانستان او پاکستان کې پراختیا وموندله.[۱۱][۱۲]

د وروستیو کلونو د جینیټیکي (سلول پېژندنې) مطالعاتو د پښتنو شتون د سند، شمالي هند او اوسني پاکستان کي له تېرو زرګونو کلونو راهیسي ثابت کړی دی. ددې څېړنو پر بنسټ د غور له غرونو څخه تر چترال او بلوچستان پوري پښتانه اقوام استوګن دي، او دا خلک لږ تر لږه له دولسو زرو کلونو راهیسي یعني په سیمه کي د کرنې د پیل څخه شتون لري.

په افغانستان او پاکستان کي د پښتنو شمېر اوس وخت د پنځوس میلیونه څخه زیات دی او شاوخوا لس میلیونه نور پښتانه په نورو هېوادونو لکه هند، ایران، اماراتو او د نړۍ په بیلابیلو برخو کي ژوند کوي، چي د دې حساب پر بنسټ د نړۍ په کچه د پښتنو نفوس تقریبا ۶۰ میلیونه تنه اټکل کېږي.[۱۳]

د افغانستان اوسنی ملي هویت د ۱۸مې پېړۍ په نیمایي کې د احمد شاه دراني د واکمنۍ پر مهال وده وکړه. احمد شاه درانی د دراني سترواکۍ بنسټ اېښودونکی و.[۱۴]

په افغانستان کې د یادولو وړ پښتانه دا دي: میرویس خان هوتکي، احمد شاه بابا، دوست محمد خان، شاه امان الله خان، سردار محمد داوود خان، ډاګټر نجیب الله، حامد کرزی، محمد اشرف غني، نازو توخي، وزیر اکبرخان، ملاله میوندۍ، عبدالاحد مومند.[۱۵]

تاجیک

[سمول]

تاجیکان په افغانستان کې دویمه لویه توکمیزه ډله ده. دوی اصلي پارسي ژبي وګړي دي. د تاجیک اصطلاح، چې پخوا یې لږ و ډېر سپکاوی کېده، نو یوازې په تېرو څو لسیزو کې، په ځانګړې توګه په منځنۍ اسیا کې د شوروي د ادارې په پایله کې د منلو وړ شوه. د تاجیکانو نور نومونه دا دي: فارسي، فارسیوان (فارسي ژبي) او دیهګان. [۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]

د افغانستان د نورو توکمونو په څېر، د تاجیکانو اصلیت هم یو پټ راز دی. په افغانستان کې په ۱۹۹۵ز کال کې ټولټال ۴.۵ میلیونه تاجیکان وو. د بریتانیکا دایرت المعارف روښانوي چې: د ۲۱مې پېړۍ په لومړیو کې د ټول نفوس 14 سلنه جوړوي.[۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

ترکمن

[سمول]

ترکمنان په افغانستان کې یو کوچنی ترک ژبی توکم دی. دوی سني مسلمانان دي او د دوی رېښه تر ډېره ازبکو ته ورته ده، خو ترکمنان د اوزبیکانو پر خلاف، په دودیز ډول کوچیان دي ( دوی اړ شول، چې په ترکمنستان کې د شوروي تر واکمنۍ لاندې دا ډول ژوند پرېږدي). په ۱۹۹۰ لسیزه کې د دوی شمېر شاوخوا ۲۰۰۰۰۰ و.[۲۴][۲۵]

کوچنۍ ډلې

[سمول]

کوچنۍ توکمیزې ډلې دا دي: پشه یي، قرغیز، پامیري، عرب، ګوجر، مغول، اورمر، واخي، درد، سیکان، هندوان او نور.

توکمیز جوړښت

[سمول]

د افغانستان نفوس په ۲۰۱۷ز کال کې ۲۹.۲ میلیونه اټکل شوی، چې ۱۵ میلیونه یې نارینه او ۱۴.۲ میلیونه یې ښځینه دي. شاوخوا ۲۲سلنه یې ښاریان او پاتې ۷۸سلنه یې کلیوالي ژوند لري. ۳ میلیونه افغانان په منځ مهاله ډول په ګاونډیو هېوادونو پاکستان او ایران کې مېشت دي، چې ډېری یې په دغو دوو هېوادونو کې زېږېدلي او هملته لوی شوي دي؛ نو له دوی سره د افغانستان نفوس شاوخوا ۳۳۳۳۲۰۲ ته رسېږي او د اوسنۍ ودې کچه یې ۲.۳۴سلنه ده.[۲۶][۲۷][۲۸]

افغان حکومت اعلان وکړ، چې د برېښنایي پېژندپاڼو ورکول به پیل کړي او په هغه کې به د هر وګړي قومیت ولیکل شي. تمه کېږي، چې دا بهیر به د هېواد د توکمیزو ډلو د اندازې او جوړښت کره ارقام په ډاګه کړي. [۲۹][۳۰]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ "Article Four of the Constitution of Afghanistan". خوندي شوی له اصلي څخه په 28 October 2013. بياځلي په 23 May 2017. The nation of Afghanistan is کينډۍ:Sic the following ethnic groups: Pashtun, Tajik, Hazara, Uzbak, Turkman, Baluch, Pashai, Nuristani, Aimaq, Arab, Qirghiz, Qizilbash, Gujur, Brahwui and others.
  2. ↑ Kieffer, Ch. M. "Afghan". Encyclopædia Iranica. خوندي شوی له اصلي څخه په 16 November 2013. From a more limited, ethnological point of view, "Afḡān" is the term by which the Persian-speakers of Afghanistan (and the non-Paṧtō-speaking ethnic groups generally) designate the Paṧtūn. The equation Afghans = Paṧtūn has been propagated all the more, both in and beyond Afghanistan, because the Paṧtūn tribal confederation is by far the most important in the country, numerically and politically.
  3. ↑ "ABC NEWS/BBC/ARD poll – Afghanistan: Where Things Stand" (PDF). ABC News. Kabul, Afghanistan. pp. 38–40. خوندي شوی (PDF) له اصلي څخه په 28 June 2011. بياځلي په 29 October 2010.
  4. ↑ "Afghanistan – Non-Muslims". countrystudies.us. خوندي شوی له اصلي څخه په 3 November 2016. بياځلي په 27 April 2018.
  5. ↑ "Library of Congress, Aimaq". loc.gov. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 August 2017. بياځلي په 27 April 2018.
  6. ↑ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. خوندي شوی له the original on 10 January 2009. بياځلي په 8 October 2010.
  7. ↑ "HAZĀRA". Arash Khazeni, Alessandro Monsutti, Charles M. Kieffer. Encyclopædia Iranica. 15 December 2003. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 November 2013. بياځلي په 10 April 2014.
  8. ↑ Monsutti, Alessandro (2017-07-01), "Hazāras", Encyclopaedia of Islam, THREE (in انګليسي), Brill, بياځلي په 2021-12-20
  9. ↑ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. خوندي شوی له the original on 10 January 2009. بياځلي په 8 October 2010.
  10. ↑ "Afghanistan: (iv.) ethnocgraphy". L. Dupree. Encyclopædia Iranica. July 1982. خوندي شوی له اصلي څخه په 10 March 2014. بياځلي په 10 April 2014.
  11. ↑ https://alchetron.com/Ethnic-groups-in-Afghanistan
  12. ↑ https://farsi.alarabiya.net/afghanistan/2018/10/22/%D9%BE%D8%B4%D8%AA%D9%88%D9%86-%D9%87%D8%A7%D8%9B-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D9%82%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%AF
  13. ↑ https://www.howd.org/likene/3174-pashtunhaa-ki-and-01.html
  14. ↑ "Afghanistan". CIA World Factbook. بياځلي په 21 March 2011.
  15. ↑ "Afghan Government 2009" (PDF). Central Intelligence Agency. Southern Center for International Studies. 28 September 2009. خوندي شوی له the original (PDF) on 28 July 2011. بياځلي په 21 March 2011.
  16. ↑ Richard Foltz, A History of the Tajiks: Iranians of the East, London: Bloomsbury, 2019, p. 173.
  17. ↑ Perry, John (20 July 2009). "TAJIK i. THE ETHNONYM: ORIGINS AND APPLICATION". Encyclopædia Iranica. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 May 2014. بياځلي په 10 April 2014.
  18. ↑ "AFGHĀNISTĀN". Encyclopaedia of Islam (CD-ROM Edition v. 1.0). (1999). Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill NV. 
  19. ↑ "TĀDJĪK". Encyclopaedia of Islam (CD-ROM Edition v. 1.0). (1999). Leiden, The Netherlands: Koninklijke Brill NV. 
  20. ↑ Richard S. Newell "Post-Soviet Afghanistan: The Position of the Minorities". Asian Survey, Vol. 29, No. 11 (Nov. 1989), pp. 1090–1108. Publisher: University of California Press
  21. ↑ Perry, John (20 July 2009). "TAJIK i. THE ETHNONYM: ORIGINS AND APPLICATION". Encyclopædia Iranica. خوندي شوی له اصلي څخه په 17 May 2014. بياځلي په 10 April 2014.
  22. ↑ "Tajik". Encyclopædia Britannica. خوندي شوی له اصلي څخه په 25 November 2011. بياځلي په 6 November 2011. There were about 5,000,000 in Afghanistan, where they constituted about one-fifth of the population.
  23. ↑ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. خوندي شوی له the original on 10 January 2009. بياځلي په 8 October 2010.
  24. ↑ "Ethnic Groups". Library of Congress Country Studies. 1997. خوندي شوی له the original on 10 January 2009. بياځلي په 8 October 2010.
  25. ↑ "Afghanistan: (iv.) ethnocgraphy". L. Dupree. Encyclopædia Iranica. July 1982. خوندي شوی له اصلي څخه په 10 March 2014. بياځلي په 10 April 2014.
  26. ↑ "Afghan Population 29.2 Million – Pajhwok Afghan News". www.pajhwok.com. خوندي شوی له اصلي څخه په 11 October 2017. بياځلي په 27 April 2018.
  27. ↑ "Afghanistan". The World Factbook. www.cia.gov. بياځلي په 19 May 2017.
  28. ↑ Mohammad Jawad Sharifzada, ed. (20 November 2011). "Afghanistan's population reaches 26m". Pajhwok Afghan News. خوندي شوی له اصلي څخه په 1 January 2013. بياځلي په 5 December 2011.
  29. ↑ Abasin Zaheer, ed. (26 May 2013). "Senators stress caution in ID cards issuance". Pajhwok Afghan News. خوندي شوی له اصلي څخه په 12 June 2014. بياځلي په 4 May 2013.
  30. ↑ "Afghanistan". The World Factbook (in انګليسي). Central Intelligence Agency. 4 January 2022. بياځلي په 16 January 2022.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_افغانستان_توکمونه&oldid=345162" نه اخيستل شوی