د استعمار له منځه وړنه

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د امريکايي او اکسفورډ قاموس له مخې: « د استعمار له منځه وړنه يا Decolonization» ( د نورو بریتانوي انګليسيو او ګډو ګټو انګليسي Commonwealth له مخې هم: «decolonisation» د استعمار سياست له منځه وړل دي، چې وروستی (decolonisation) يې هغه پړاو دی چې يو ملت په کې د خپلو باندينيو سيمو واک تر لاسه کوي او ساتي، يادې سيمې زياتره وخت له هېواده د باندې وي. ذکر شوی مفهوم په ځانګړي ډول د ۲۰ پېړۍ د دويمې نيمايي پر مهال، له لومړۍ نړيوالې جګړې څخه مخکې په ټوله نړۍ کې د رامنځته شويو استعماري سترواکيو د ويجاړولو برخه کې پلې کېږي. د استعمار د له منځه وړنې ځينې پوهان په ځانګړي ډول، په مستعمرو کې پر هغو خوځښتونو باندې تمرکز کوي، چې د خپلواکۍ غوښتنه کوي. لکه: Creole ملتپالنه، چې د ګډو نژاد لرونکو وګړو ته وايي او هغه فرانسويان او هسپانويان په ګوته کوي، چې امريکا په ليوزيانا کې اوسېږي، مګر خپل ملي دود او دستور يې ساتلی دی. [۱][۲][۳]

د استعمار د بريالۍ له منځه وړنې وروستۍ پايله ښايي د ذاتي خيال پلوۍ له يوې بڼې سره مساوي شي. د استعمار سياست، نوي استعمار او کلتوري استعمار د پراخ: طبيعت په نظر کې نيولو سره، د استعمار د بشپړې له منځه وړنې موخه ښايي غولوونکې يا افسانوي ښکاره شي. طبيعي يا ذاتي پوهان څرګندوي چې: د استعمار د له منځه وړنې يو مهم اړخ، د لوېديځې نړۍ د نظرياتو اوسنۍ نيوکه او د ذاتي يا طبيعې پوهې لوړول دي. [۴][۵][۶]

د خپلواکۍ[سمول]

د خپلواکۍ بنسټيز حق د ملګرو ملتونو له لورې د استعمار له منځه وړنې د هستې په توګه مشخص شوی دی، چې خپلواکۍ او د استعمار د له منځه وړنې نورو لارو چارو ته اجازه ورکوي. د استعمار د له منځه وړنې په اړه د ملګرو ملتونو ځانګړې کمېټه (UN Special Committee on Decolonization) څرګنده کړې ده، چې د استعمار د له منځه وړنې په پړاو کې د استعمارچي لپاره بل هيڅ بديل نه شته، مګر دا چې د خپل برخليک ټاکنې د حق (خپلواکۍ) يو پړاو ته اجازه ورکړي. په خپلواکو دولتونو کې د خپلواکۍ ادعا دوام لري، چې لکه د بومي يا ذاتي ولسونو غوندي؛ له استعماره د وتنې غوښتنه کوي. [۷][۸][۹]

د استعمار له منځه وړنه ښايي له تاوتريخوالي پرته اوښتون يا د خپلواکۍ پلويو ډلو له لورې د ملي خپلواکۍ جګړې راونغاړي. د له منځه وړنې چاره کېدای شي، نړيواله وي يا دا چې د هغو نړيوالو قدرتونو منځګړيتوب يا لاسوهنه راونغاړي، چې په انفرادي ډول يا لکه د ملګرو ملتونو د نړيوالو سټو [بنسټونو] له لارې عمل کوي. که څه هم د استعمار د له منځه وړنې بېلګې د توسيديد (Thusydides) ليکنې په پيل کې موندل کېدلی شي، مګر په معاصرو وختونو کې يې هم بېلابېلې؛ په ځانګړي ډول فعالې دورې شته. يادې بېلګې په ۱۹ پېړۍ کې هسپانوي سترواکۍ ماتول، له لومړۍ نړيوالې جګړې څخه وروسته د جرمني، اطريش او هنګري، عثماني او روسي سترواکيو ړنګول، له دويمې نړيوالې جګړې څخه وروسته د بریتانيې، فرانسې، هالنډ، پرتګال، بلجيم، ايټاليا او د جاپان د استعماري سترواکيو له منځه وړل او د سړې جګړې په پای کې د شوروي اتحاد ړنګېدل دي. [۱۰]

د Decolonization اصطلاح د هغو استعمارچيانو له نظريو څخه فکري خلاصون لپاره کارول شوې ده، چې استعمار شوي وګړي يې بې ارزښته ګڼلو ته اړ کړل. د استعمار د له منځه وړنې مسئلې په معاصر ډول ټينګار کوي او راپورته کېږي. په لاتيني امریکا او سويلي افريقا کې دا ډول مسئلې په زياتېدونکي ډول تر decoloniality اصطلاح لاندې بحث کېږي. [۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵]

مېتود او شرایط[سمول]

هغه وخت چې له لومړۍ نړيوالې جګړې څخه وروسته نړيوال نظرد مستعمرو لپاره د خپلواکۍ لېوال شو، د ملتونو ټولنې (League of Nations) له لارې د استعمار له منځه وړنې پر لور يوې بنسټيزې ډله یيزې هڅې شتون درلود. د ملګروملتونو ټولنې د Convenant [منشور] د ۲۲ مادې له مخې: يو شمېر قيموميتونه رامنځته شول. څرګنده اراده خپل حکومت لرلو ته د دې هېوادونو چمتو کول وه، مګر ياد قيموميتونه زياتره وخت يوازې په ځانګړي ډول د جرمني او عثماني سترواکيو پر پخوانيو مستعمرو باندې د ماتو شويو قدرتونو د واک د بيا وېش په معنا وژباړل شوه. د بيا ټاکنې دې کار د ملګرو ملتونو له لورې د باور سيمو (trust territories) په يو روته نظام سره دوام وکړ، چې پر پخوانيو مستعمرو او تر قيموميت لاندې سيمو دواړو باندې د واک د برابرولو په موخه جوړ شوی دی. [۱۶]

د «مستعمره هېوادونو او خلکو ته د خپلواکۍ وربخښلو اعلاميه» تر سرليک لاندې د ملګرو ملتونو د د ۱۹۶۰ ز کال اعلاميه، د استعمار په له منځه وړنه کې يوه پرېکنده نښه وه. [۱۷]

د استعمار د له منځه وړنې پينځه پړاوونه[سمول]

د استعمار د له منځه وړنې پينځه پړاوونه وړاندې شوي دي. دا په Hawaii (له ۱۹۵۹ څخه وروسته) سره د استعمار د له منځه وړلو تر ټولو عام موندل شوي پړاوونه دي، چې د دې پړاوونو د ځان ښکاره کولو د څرنګوالي لومړنۍ بېلګه ده. [۱۸]

  1. لومړنی پړاو د بيا موندنې يا بيا رغولو دی، چې يوه مستعمره يا پخوا مستعمره شوې سيمه په کې د خپل کلتور، تاريخ او د خپلې سيمې د دودونو د لوړوالي د بيا ادعا کولو په موخه؛ خپلې رېښې په فعال ډول بيا مومي. دا پړاو د بېلګې په ډول د Hawaii په پيل يعنې نږدې ۱۹۵۶۰ ز کلونو کې په Hawaiian موسيقي او ادبياتو کې نویو خوځښتونو ته کتل شوی دی. [۱۹]
  2. دويم پړاو د خواشينۍ پړاو په توګه په نښه شوی دی، چې د يوې ټولنې په توګه په کې خلک هر هغه قرباني کېدنه تېروي او پرې پوهېږي، چې ښايي مستعمرې ازمايلې وي. دا پړاو زياتره د نا اهیلۍ يا محروميت او لاريون په بڼه څرګندېږي.
  3. د استعمار د له منځه وړنې درېيم پړاو، چې ډېری وخت د تر ټولو پرېکنده پړاو په توګه په نښه کېږي، د وړانديز شوې خپلواکې مستعمرې د راتلونکي جوړولو پړاو دی. ياد پړاو په عمومي ډول د مناظرې يا سلامشورې له لارې پېښېږي، چې بحث په کې د مستعمرې راتلونکی، د حکومت کولو تګلارې او جسم او د کلتور بيا رغونه رانغاړي.
  4. څلورم پړاو د درېيم بريالي پړاو په پايله کې رامنځته کېږي، چې څلورم پړاو د مستعمرې لپاره يو پرېکړه شوي لامل يا لارښوونې ته د ژمنتيا په اړه دی. دا پړاو د ټولو خلکو د غږونو يوه ټولګه ده، چې په يو لوري کې دومره روښانه او(متحد) شوي دي، چې مستعمره يې په واسطه وروستي پړاو ته تللی شي.
  5. د استعمار له منځه وړنې پينځم او تر ټولو عام او وروستی پړاو د ذکر شوې متحد (يو شوې) موخې پر لور هغه عمل دی، چې په بېلابېلو لارو چارو کې ځان څرګندولی شي. د بېلګې په ډول: د تاوتريخوالي يا هغه څه په بيا غوښتلو سره چې يو ځل مستعمره وه. د مخکينيو څلورو پړاوونو د عمل څرنګوالی ځيني وختونه چې تر يو ستر ګواښ لاندې وي، يوې مستعمرې سره نه شي برابرېدلی، چې په دې حالت کې پينځم پړاو په چټکۍ سره د ځان ښکاره کولو هڅه کوي. که څه هم د مخنيوي وړ نه دی، مګر دا د شونو مسئلو لامل کېدلی شي. لکه: د مستعمرې د لا راتلونکي په يووالي کې کمښت.

د دويمې نړيوالې جګړې له پای ته رسېدلو څخه وروسته، بریتانوي عوامو له ۱۹۴۵ز کال څخه د وروسته سترواکۍ په پرتله نور لومړيتوبونه لرل. د مالي چارو لپاره د هوساينې په يو نوي دولت سره، دوی د دوی د ارادې خلاف له هېواده د باندې سيمو د نيولو په موخه له نظامي کړنې سره لږه لېوالتيا درلوده. [۲۰]

په نظرپوښتنو کې ځينو ناخپلواکو سيمو، لکه :Gibraltar او French Guiana؛ د خپل ناخپلواک دريځ ساتل غوره کړي دي. ان لکه دفاکلنډ Falklands جګړې غوندې ځيني بېلګې شته، چې دې ډول [ناخپلواک] اوسېدلو ته د دوام په موخه د يوې ناخپلواکې سيمې د حق ساتنې په موخه په کې يو جيوپوليټيکي قدرت جګړه پر مخ وړې. مستعمراتي ځواکونو کله ناکله د مالي، نظامي او نورو پېټو د له منځه وړلو په موخه د استعمار له منځه وړنه هڅولې ده، چې په هغو مستعمرو کې د ودې کولو ميلان لری، چې استعماري حکومتونه په کې زيات خواخوږي شوي دي.

د استعمار د له منځه وړلو وروستی پړاو ښايي باندينيو اړيکو او امنيت ته د ځواب وينې له لېږد سره اړيکه ولري او د نوي حاکميت لپاره د تلپاتې يا رسمي پېژندني غوښتنه وکړي. که څه هم ان د دولت د دريځ له رسميت پېژندنې څخه وروسته د اوسنيو برابرو حکومتونو تر منځ د دوه اړخيزو تړونونو له لارې د دوام يوې کچې ته پاملرنه کېدلی شي، لکه د پوځي روزنې، د دوه اړخيز خونديتوب تړونونه يا ان يو لښکر کوټ يا د نظامي تم ځايونو ګټورتوبونه يا عملي والی رانغاړي. [۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵][۲۶]

سرچينې[سمول]

  1. ↑ Note however discussion of (for example) the Russian and Nazi empires below.
  2. ↑ Hack, Karl (2008). International Encyclopedia of the Social Sciences. Detroit: Macmillan Reference. د کتاب پاڼي 255–57. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-02-865965-7. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  3. ↑ John Lynch, ed. Latin American Revolutions, 1808–1826: Old and New World Origins (1995).
  4. ↑ Compare: Banerjee, Sandeep (2019). Space, Utopia and Indian Decolonization. Routledge. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0429686399. د لاسرسي‌نېټه ۱۲ ډيسمبر ۲۰۲۰. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  5. ↑ Nabobo-Baba, Unaisi (2006). Knowing and Learning: An Indigenous Fijian Approach. Institute of Pacific Studies, University of the South Pacific. د کتاب پاڼي 1–3, 37–40. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-9820203792. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  6. ↑ Tuhiwai Smith, Linda (2013). Decolonizing Methodologies: Research and Indigenous Peoples. Zed Books. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1848139534. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  7. ↑ "Residual Colonialism In The 21St Century". United Nations University (په انګلیسي ژبه کي). د اصلي آرشيف څخه پر ۱۷ جولای ۲۰۲۱ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۸ اکتوبر ۲۰۱۹. The decolonization agenda championed by the United Nations is not based exclusively on independence. There are three other ways in which an NSGT can exercise self-determination and reach a full measure of self-government (all of them equally legitimate): integration within the administering power, free association with the administering power, or some other mutually agreed upon option for self-rule. [...] It is the exercise of the human right of self-determination, rather than independence per se, that the United Nations has continued to push for. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  8. ↑ Adopted by General Assembly resolution 1514 (XV) (14 December 1960). "Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples". The United Nations and Decolonisation. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  9. ↑ کينډۍ:Cite thesis
  10. ↑ Strayer, Robert (2001). "Decolonization, Democratization, and Communist Reform: The Soviet Collapse in Comparative Perspective" (PDF). Journal of World History. 12 (2): 375–406. doi:10.1353/jwh.2001.0042. JSTOR 20078913. S2CID 154594627. د اصلي (PDF) آرشيف څخه پر ۲۴ فبروري ۲۰۱۵ باندې. د لاسرسي‌نېټه ۱۱ اپرېل ۲۰۲۲. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة); الوسيط |archiveurl= و |archive-url= تكرر أكثر من مرة (مساعدة); الوسيط |archivedate= و |archive-date= تكرر أكثر من مرة (مساعدة)
  11. ↑ Prasad, Pushkala (2005). Crafting Qualitative Research: Working in the Postpositivist Traditions. London: Routledge. OCLC 904046323. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1317473695. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  12. ↑ Sabrin, Mohammed (2013). "Exploring the intellectual foundations of Egyptian national education" (PDF). hdl:10724/28885. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  13. ↑ Mignolo, Walter D. (2011). The Darker Side of Western Modernity: Global Futures, Decolonial Options. Durham: Duke University Press. OCLC 700406652. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0822350606. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  14. ↑ "Decoloniality". Global Security Theory (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۵ اکتوبر ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  15. ↑ Hodgkinson, Dan; Melchiorre, Luke. "Africa's student movements: history sheds light on modern activism". The Conversation (په انګلیسي ژبه کي). د لاسرسي‌نېټه ۱۵ اکتوبر ۲۰۱۹. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  16. ↑ "II. The Covenant of the League of Nations", The League of Nations and Miscellaneous Addresses, Columbia University Press, د کتاب پاڼي 21–110, 1923-12-31, doi:10.7312/guth93716-002, د کتاب نړيواله کره شمېره 978-0-231-89509-5, د لاسرسي‌نېټه ۲۱ مې ۲۰۲۱ الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  17. ↑ Boswell, Terry (1989). "Colonial Empires and the Capitalist World-Economy: A Time Series Analysis of Colonization, 1640-1960". American Sociological Review. 54 (2): 180–196. doi:10.2307/2095789. ISSN 0003-1224. JSTOR 2095789. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  18. ↑ "DECOLONIZATION AS MOMENT AND PROCESS", Decolonization, Princeton University Press, د کتاب پاڼي 1–34, 2017-01-03, doi:10.2307/j.ctvc77drk.4, د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4008-8488-9, د لاسرسي‌نېټه ۲۲ مې ۲۰۲۱ الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  19. ↑ Detours : a decolonial guide to Hawai'i. Hokulani K. Aikau, Vernadette Vicuña Gonzalez. Durham. 2019. OCLC 1107065530. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-4780-0720-3. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)صيانة CS1: آخرون (link)
  20. ↑ Springhall, J. (2001). Decolonization since 1945. New York: Palgrave. Pgs. 89
  21. ↑ Strang, David (1990). "From Dependency to Sovereignty: An Event History Analysis of Decolonization 1870-1987". American Sociological Review. 55 (6): 846–860. doi:10.2307/2095750. ISSN 0003-1224. JSTOR 2095750. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  22. ↑ Strang, David (1991). "Global Patterns of Decolonization, 1500-1987". International Studies Quarterly. 35 (4): 429–454. doi:10.2307/2600949. ISSN 0020-8833. JSTOR 2600949. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  23. ↑ Boswell, Terry (1989). "Colonial Empires and the Capitalist World-Economy: A Time Series Analysis of Colonization, 1640-1960". American Sociological Review. 54 (2): 180–196. doi:10.2307/2095789. ISSN 0003-1224. JSTOR 2095789. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  24. ↑ Gartzke, Erik; Rohner, Dominic (2011). "The Political Economy of Imperialism, Decolonization and Development". British Journal of Political Science. 41 (3): 525–556. doi:10.1017/S0007123410000232. ISSN 0007-1234. JSTOR 41241795. S2CID 231796247 Check |s2cid= value (مساعدة). الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  25. ↑ Spruyt, Hendrik (2005). Ending Empire: Contested Sovereignty and Territorial Partition (په انګلیسي ژبه کي). Cornell University Press. د کتاب نړيواله کره شمېره 978-1-5017-1787-1. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
  26. ↑ MacDonald, Paul K. (2013). ""Retribution Must Succeed Rebellion": The Colonial Origins of Counterinsurgency Failure". International Organization (په انګلیسي ژبه کي). 67 (2): 253–286. doi:10.1017/S0020818313000027. ISSN 0020-8183. S2CID 154683722. الوسيط |CitationClass= تم تجاهله (مساعدة)
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=د_استعمار_له_منځه_وړنه&oldid=301247" نه اخيستل شوی