پدې مسأله کې به ان شاء الله د هغه پاچا حکم بیانوو چې د اسلام څخه وتلي وي که دا وتل هررنګ ولري لکه د اسلامی شریعت څخه پرته په وضعي قانون عمل کول ، یاد اسلامي شریعت بدلول ، یا د الله جل جلاله په دین اودهغه په احکامو پورې ملنډې وهل ، یا داسلام او مسلمانانو په ضد ددوی ددین په سبب جګړه تپل ، یا دسیکولر نظام رواج کول او دنورو باطلونظامونو لکه دیموکراسي اوداسې نور خپرول او دوسلې په زور دهغو حفاظت کول ، یا دمسلمانانو په مقابل کې د کافرانوسره دوستي د هغوی مرسته او هغوی ته لاس ورکول او داسې نورډولونه چې په هغې سره د اسلامی امت څخه وځي .
ژباړه : بیشکه الله حکم کوي تاسو ته چې و سپارئ تاسو امانتو نه د امانت خاوندانو ته او هرکله چې فیصله کوئ تاسو په منځ د خلکو کې نو فیصله کوئ په انصاف سره ، بیشکه الله ښه څیز دی هغه ، چې نصیحت کوي تاسې ته ، په هغې سره ، بیشکه الله ، دئ ، ښه اوریدونکئ او ښه لیدونکئ / اې هغه کسانو چې ایمان مو راو ړئ دی حکم ومنئ د الله ، او حکم ومنئ درسول ، او د خاوندانو د حکم ستاسو نه ، نو بیا که ستاسو په منځ کې جګړه راشي په څه خبره کې نو و اپس کوئ هغه الله ته او رسول ته که یی تاسې چې ایمان لرئ ، په الله او په ورځ د آخرت دا کار غوره دی او ډیر ښه دی د انجام په لحاظ سره .
له همدې سببه علماء کرمو ذکرکړي دي چې کوم مشران چې اطاعت کول یې واجب دي هغوی علماء ، فقهاء او هغه حاکمان دي چې د الله جل جلاله په اطاعت او پیروی سره امرکوي ، نه هغه کسان چې په منکر سره امر کوي د معروف له کولو څخه منع کوي او هغه حرام بولي او نه دهغو حاکمانو اطاعت شته چې خلک د وسلې په زورد اوسپنې او اور په کارولو سره کفرته بیایي نو دغسې حاکمان په هیڅ صورت سره هغه مشران نشي کیدی چې اطاعت او پیروي یې لازمیږي .
عبد الله بن احمد رحمت الله علیه ویلي دي : د الله جل جلاله پیروان اوتابعداران هغه څوک دي چې خلکو ته ددین معناوې ورښئي اوهغوی ته په معروف او نیکی امرکوي اوله بدی څخه یې منع کوي نو الله جل جلاله په خپلو بندګانو د دوی اطاعت لازم کړی دی .
دعطاء رحمت الله علیه څخه د الله جل جلاله ددې مبارک فرمان په اړه چې : « أطیعوا الله و أطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم » کې وایي : دغه کسان علماء او فقهاء دي او د پیغمبر صلی الله علیه وسلم د اطاعت څخه مطلب د قرآن کریم او نبوي احادیثو پیروي او متابعت دی .
مجاهد رحمت الله علیه ویلي دي : « أطیعوا الله و أطیعوا الرسول وأولی الأمر منکم » څخه مطلب علماء او فقهاء دي ، « فان تنازعتم فی شئ فردوه الی الله والرسول » څخه مطلب د الله جل جلاله کتاب او دپیغمبر صلی الله علیه وسلم مبارک حدیث دی او مشرانو ته هیڅ څیزمه وړاندې کوئ .
امام قرطبي رحمت الله علیه ویلي دي : جابر بن عبد الله رضی الله عنه او مجاهد رحمت الله علیه ویلي دي : د « أولو الأمر » څخه مطلب قاریان او عالمان دي همدغه دامام مالک رحمت الله علیه نظر هم دی ، په همدې ډول امام ضحاک رحمت الله علیه هم ویلي دي : چې مطلب ترې فقهاء او دیني علماء دي ، تردې چې امام قرطبي رحمت الله علیه ویلي دي : د میمون بن مهران ، مقاتل او کلبي څخه روایت دی چې د « أولو الأمر » څخه مطلب د جهادي ګروپونو قوماندانان دي .
سهل بن عبد الله التستري رحمت الله علیه ویلي دي : ترهغه به خلک په خیر او له فتنو څخه ژغورل شوي وي ترڅوچې د پاچایانو او علماؤ قدر او احترام کوي کله چې دغه کار وکړي نو الله جل جلاله به یې د آخرت او دنیا جوړه کړي او که دوی ته په سپکه سترګه وګوري آخرت او دنیا به یې خراب شي .[2]
امام ابوبکر جصاص رحمت الله علیه ویلي دي : د « أولی الأمر » په تفسیر کې علماء کرام اختلاف لري ، د جابر بن عبد الله رضی الله عنه او ابن عباس رضی الله عنهما څخه په یوه روایت کې راغلې ، اوهمدارنګه د حسن ، عطاء ، او مجاهد رحمت الله علیهم په نظر أولو الأمر فقهاء او علماء دي ، په بل روایت کې د عبد الله بن عباس او ابوهریرة رضی الله عنهما څخه راغلي دي چې : أولوالأمر د جهادې ګروپونو امیران دي ، داهم روا دي چې دآیت شریف څخه ټول مطلب دي ځکه چې دغه نوم کې ټول یادشوي کسان راځي ، ځکه چې امیران د لښکرو ، جهادي ګروپونو او دښمن د جګړي لپاره کارکوي او علماء کرام د اسلامي شریعت د ساتنې د روا او ناروا د بیانولو چارې په غاړه لري ، نو خلکو ته ددې امیرانو او مشرانو د اطاعت او دهغوی د امر منلو ویل تر هغه چې عدل کوي پداسې حال کې چې علماء کرام پخپله عادل او مراقبت والا ، پخپل دین باندې ټینګ په ورسپارل شوې دندې کې امانت کار او دا د الله جل جلاله ددې مبارک فرمان په څیر دی لکه چې الله جل جلاله فرمایي : « فَاسْأَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ ﴿43﴾» [3]
څوک چې عالم نه وي نو دغه مقام او منزلت نه لري ځکه چې جاهل د الله جل جلاله کتاب او د پیغمبر صلی الله علیه وسلم سنتو ته د فیصلې په وړاندې کولو او په پیښو باندې د قرآن کریم او نبوي احادیثو د دلائلو په وجوهاتو نه پوهیږي نو له دې څخه دا ثابته شوه چې د أولی الأمر څخه مطب علماء کرام دي .[5]
په يقيني ډول امام ابن كثير رحمت الله علیه ويلي دي: علي بن طلحه رحمت الله علیه د ابن عباس رضی الله عنه څخه نقل كوي چې ( أولو الأمر) فقهاء او ديني علما دي.
همدارنګه مجاهد عطاء حسن بصري او ابو العاليه ويلي دي: (اولوالامر) علماء دي، خو په ظاهري ډول داسې څرګندېږي چې دغه مبارك آيت عام دى په ټولو اولولامر اميرانو او علماء تطبيقېږي [6]
امام نووي رحمت الله علیه د علماء كرامو څخه نقل كوي چې : د أولوالأمر : څخه مطلب هغه څوك دي چې الله جل جلاله يې اطاعت پرې واجب كړى وي لكه علماء او اميران داد مخكينيو او وروستيو مفسرينو فقهاو او نورو نظر څښتنانو راى ده.
له همدې امله امام شوكاني رحمت الله علیه ددې آيت په تفسير كې ويلي دي: (اولي الامر: امامان، اميران او قاضيان دي او هر هغه څوك چې شرعي مشرتوب ولري نه طاغوتي مشري [8]
حافظ ابن حجررحمت الله علیه ويلي دي: امام طيبي ويلي د الله جل جلاله په دې فرمان كې چې (أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ)[9] كې د فعل اعاده او تکرار دي ته اشاره ده چې د رسول اكرم صلی الله علیه وسلم اطاعت مستقل دى او په اولي الامر كې دفعل اعاده نه ده ذكر كړې دادېته اشاره ده چې په اولي الامر كې به ځينې داسې خلك هم وي چې اطاعت او پيروي يې نه واجبېږي بيايې د الله جل جلاله په دې فرمان كې بيان كړ چې : فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ) لكه چې وويل شي كه چېرې په حق سره عمل ونكړي نو اطاعت يې مه كوئ او خپلې منځي شخړې د الله جل جلاله او رسول صلی الله علیه وسلم حكم ته وړاندې كړئ [10]
الله جل جلاله فرمایلي دي چي: وَأُولِي الْأَمْرِ مِنكُمْ) يعنې هغه مومنان چې د ايمان شرط په كې موجود وي ، په مبارك آيت كې د اسلامي شريعت څرګند حدد الله جل جلاله او پيغمبرصلی الله علیه وسلم د اطاعت او يواځې الله جل جلاله حاكم ګڼل او د خلكو لپاره د ابتداء څخه د تشريع او قانون ګرځول او د همدغه الله جل جلاله د لوري څخه د قانون او شريعت اخيستل او د هغه څه په اړه چې الله جل جلاله شرعی نص په كې رالېږلی او همدغه الله جل جلاله ته د هغه څه په هكله چې عقلونه او پوهه او نظر په كې اختلاف لري له هغه شي نه چې د الله جل جلاله له لوري د عامو اصولو د پلي كېدو په اړه یی كوم حكم نه وي په كې راغلى له هغه څه نه چې حكم په كې راغلى وي، حكم د الله جل جلاله اطاعت اصل ګرځوي او همدارنګه د پيغمبر صلی الله علیه وسلم اطاعت او پيروي هم اصل او اساس ګرځوي، ستاسو څخه د اولي الامر اطاعت د الله جل جلاله او پيغمبر صلی الله علیه وسلم د اطاعت تابع دى تر څو دا وښيي او ثابت يې كړي چې د اميرانو اطاعت د الله جل جلاله او پيغمبرصلی الله علیه وسلم داطاعت څخه اخيستل شوى وروسته له دې چې دوى په دې سره اعتراف وكړي چې ستاسو له جملې څخه دې، په ايمان او د هغه په شرط تړل شوي دي. [11]
علماء كرامو په دې اجماع كړې ده چې : په مسلمان باندې د كافر نه په واده او نه په نورو څېزونو كې اختيار او تسلط شته له همدې امله امام ابن مندز رحمت الله علیه ويلي دي: ټول هغه علماء كرام چې علم ترې اخيستل كېږي په دې سره اتفاق لري چې په هېڅ ډول د كافر لپاره په مسلمان باندې سرپرستي نشته. [14] .
په يقيني ډول صحابه كرامو دپيغمبرصلی الله علیه وسلم سره په دې بيعت و كړ چې د خپلو اميرانو به اطاعت كوي او خبره به يې اوري مګر كله چې د اسلام څخه په ظاهر،څرګند او ډاګيز كفر سره چې د الله جل جلاله په دين كې يې حكم معلوم وي خارج شي نو په دې مهال له دوی څخه وځي او دې ته كوم حق نه ثابېتېږي او نه په دوى باندې كوم اطاعت او پيروي شته دغه پخوانی ثابته اجماع د علماؤ کرامو څخه نقل شوی او هېڅوك نشي كولاى چې ددې اجماع په اړه ووايي چې ثبوت ته څه زيان ورسوي.
د جناده بن ابي اميه رحمت الله علیه څخه روايت دى چې موږ عباده بن الصامت رضی الله عنه ته ورغلو او هغه مريض وه ورته ومو ويل الله جل جلاله د روغ كړه موږ ته يوڅه خبره وكړه چې الله جل جلاله يې درته ګټه ورسوي هغه مبارك وويل: پيغمبرصلی الله علیه وسلم موږ اسلام ته راوبللو او موږ ورسره بيعت وكړ او ويې فرمايل په هغه څه كې چې بيعت يې را څخه واخيست: په رضا او ناخوښى، تكليف او راحت كې د امير خبره او رېدل او اطاعت پي كول او كه څه هم دغه اميران كوم څيز د د نیوي مال او متاع څخه د خپلو ځانونو لپاره خاص وګرځوي.
د امارت او مشرۍ د مستحق په وړاندې به جنجال نه كوو او مقابله به ورسره نه كوو تر څو چې ښكاره،څرګند او ډاګيز كفر ترې ووينی چې ستاسې سره د هغه په هكله د الله جل جلاله څخه په هغه كې دليل او ثبوت وي. دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه او امام مسلم رحمت الله علیه روايت كړى او همدارنګه امام احمد رحمت الله علیه او امام ابن حبان رحمت الله علیه هم ذكر كړى دى.
امام نووي رحمت الله علیه د عباده رضی الله عنه د مخكيني حديث شريف په شرح كې ويلي دي: قاضي عياضي رحمت الله علیه ويلي دي: علماء كرام په دې سره متفق دي چې د كافر لپاره امامت نشته او بيعت نه ورته اخيستل كېږي او كه چېرې كوم مسلمان امير كافر شي نو د امارت څخه د عزل كړى شي.
او همدارنګه قاضي عياض رحمت الله علیه ويلي دي: كه چېرې كوم مسلمان امير كافر شي او يا شرعي احكامو ته تغير وركړي او يا مبتدع شي امارت او مشرى څخه ووت او اطاعت يې نشته ، په مسلمانانو واجب دي چې په ضد يې پاڅون وكړي او د قدرت څخه يې لرې كړي او كه يې توان وي يو عادل امام يې د پرځاى و دروي كه چېرې دغه كار پر ته له يوې ډلې څخه بل چاته امكان نه لري نو په دوى واجب دى چې كافر امير د قدرت څخه لرې كړي. [15]
حافظ ابن حجر رحمت الله علیه ويلي دي: فقهاء په دې سره متفق دي چې د غالب امير اطاعت او تر امر لاندې يې جهاد كول واجب دي او اطاعت يې له هغه څخه چې په ضد يې پاڅون وشي غوره دى. له دې څخه يواځې هغه څه مستثنى دي چې د امير څخه ښكاره كفر سر ووهي نو په دې مهال يې اطاعت نشته، بلكې د داسې امير په ضد په توان لرونكو جهاد واجب دى. [16]
او همدارنګه حافظ ابن حجر رحمت الله علیه ويلي دي: امير د كفر په سبب په اجماع سره ګوښه كېږي نو په هر مسلمان واجب دي چې ددې لپاره را اوچت شي چاچې دغه كارته مټې را و نغښتې هغه ته ثواب او اجر دى او چاچې فريب او چالبازي وكړه ګناهګار شو او څوك چې ددغه كار څخه عاجز او بې وسه شو په هغه باندې ددغه ځاى او ټاټوبي څخه هجرت كول واجب شو،[17] په دې اړه فتح الباري ج۱۳\۱۳۳ مخ وګورئ دغه اجماع ابن حجر له ابن التين څخه نقل كړې[18]
امام ابن حجر رحمت الله علیه ويلي دي: ابن التين له داودي رحمت الله علیه څخه نقل كړي چې هغه ويلي دي : كوم نظر چې علما كرام يې د ظالمو اميرانو په هكله لري دادى چې: كه چېرې د فتنې او ظلم كولو پرته يې د ګوښه كېدو توان لري نو ګوښه كېدل يې واجب دي او كه نه بيا صبر كول واجب دي.
۱- يا لازمي فرض له منځه وړل لكه : ځينې لمونځونه، ځينې روژې ، ځینې زكاتونه ، ځينې ارکان حج ياد زنا څه اندازه حد کمول، او يا هم دقذف څه حد کمول یا ددې ټولو له منځه وړل .
په هرمسلمان دا فرض دي چې كه هر څوك داسې وويني چې د څلورو يا دشويو امورو څخه په يو باندې عقيده ولري پرته د توبې له غوښتلو څخه يې ووژنئ او توبه يې قبوله نكړئ كه توبه يې هم وكړه ، مال يې د مسلمانانو بيت المال ته وسپارئ ځكه چې د غه كس خپل دين بدل كړى يقيناً پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي جل جلاله چاچې خپل دين بدل كړى وي ویی وژنئ) [23]دغه حديث په احكام د ابن حزم ج ۶\ ۱۱۰ مخ او همدارنګه ۲\۱۱۷-۱۰۹-۷۸-۷۷ او حديث شريف امام بخاری رحمت الله علیه امام احمد رحمت الله علیه د ابن عباس رضی الله عنهما څخه روايت كړى دى.
همدارنګه ابن حزم رحمت الله علیه ويلي دي: كه چېرې څوك داسې عقيده ولري چې د پيغمبر صلی الله علیه وسلم د مرګ څخه وروسته يو شخص كولاى شي چې كوم حلال څيز حرام كړي او يا كوم حرام څيز حلال و ګرځوي او يا كوم حد واجب وګرڅوي په داسې حال كې چې د پيغمبرصلی الله علیه وسلم ترمرګ وړاندې واجب شوي نه وي او يا داسې شريعت او قانون جوړ كړي چې د پيغمبرصلی الله علیه وسلم په ژوند كې يې و جود نه در لود دغه شخص كافر او مشرك دى او مال يې حلال دى حكم يې د مرتد دى او هېڅ تو پير نه لري.[24]
وايي: الله جل جلاله دهغه چابدي بيانوي چې د الله جل جلاله دهغه حكم څخه سرغړاوى كوي چې ټول خير او نيكي یی په كې ده دټول شر او بدى څخه سرغړاوي كوي او دغه شخص د نورو نظرياتو، شخص او نفسياتي غوښتنو او دهغه اصطلاحاتو نه مخ اړوي چې پرته له كوم شرعي دليل څخه پرې استناد او تكيه كوي.
لكه څنګه چې د جاهليت په زمانه كې جاهلانو دخپلو نظرياتو او نفسياتي غوښتنو په بنا به يې په ګمراهى او ناپوهۍ سره فيصلې كولې، لكه تاتاريانو به چې خپل سياسي امور د چنګيزخان په لاس جوړشوي قانون په اساس فيصلې كولې چې دهغه كتاب څخه عبارت وه چې ديهوديت،نصرانيت اسلامي امت څخه اخيستل شوى وه او نور هم ورسره ګډ شوي وه او په دې كې ډېر داسې احكام وه چې صرف دده د نظر او نفسي غوښتنې زېږنده وه او بس په دې سره د غه وضعي قانون يې زامنو ته په يو اساسي قانون واو ښته پيروي او اطاعت به يې كاوه،دالله جل جلاله په كتاب او د پيغمبرصلی الله علیه وسلم په نبوي سنتو به يې وړاندې كاوه چاچې داكار وكړ هغه كافر شو وژل يې واجب دي تر هغه چې د الله جل جلاله او د هغه د پيغمبرصلی الله علیه وسلم حكم ته بېرته راوګرځي په لږاو ډېر كې يواځې د الله جل جلاله او درسول الله صلی الله علیه وسلم دپرېكړې څخه پرته حكم و نه كړي.[26]
د الله جل جلاله دكتاب او دپيغمبرصلی الله علیه وسلم د سنتو څخه پرته بل چاته خپله فيصله وړل،شیخ حمدبن عتیق نجدی رحمت الله علیه د نواقض الاسلام د ذکر کولو په درشل کې ویلي دي :څوارلسم څیز چې داسلام ماتوونکی دی : د الله جل جلاله د کتاب او دپیغمبر صلی الله علیه وسلم دسنتوڅخه پرته بل چاته خپله فیصله وړل هم د ایمان د نواقضو څخه دی . شيخ حمد بن عتيق دحافظ ابن كثير رحمت الله علیه ددې قول په هکله چې د الله جل جلاله ددې فرمان په اړه : أَفَحُكْمَ الْجَاهِلِيَّةِ يَبْغُونَ) ، کې راوړي ،وايي: ددې په څېر عام بانډه چيان هم په دې كې واقع دي او ددوى په شان هغه كسان چې دخپلو پلرونو هغه قوانين چې مشرانو يې جوړ كړي او ډېر بد او ملعون موضوعات يې په كې ځاى كړي چې د رفاقو قانون ورته ويل كېږي د الله جل جلاله په كتاب او د پيغمبرصلی الله علیه وسلم په نبوي سنتو يې وړاندې كوي چاچې وضعي قانون په الهي قانون وړاندې كړ كافر دى وژل يې واجب دي تر څو چې پېرته د الله جل جلاله او د پيغمبرصلی الله علیه وسلم حكم او فيصلې ته را وګرځي [27]
په همدې سره فقهاء كرام دعمررضی الله عنه د مناظرې څخه چې دابوبكر صدیق رضی الله عنه سره يې وكړه متفق شول او صحابه كرام هم د اسلامي حقوقو په اعادې سره متفق شول تر څو په قران كريم او نبوي احاديثو عمل وكړى شي.
او همدارنګه د پيغمبرصلی الله علیه وسلم څخه په لسو طريقو باندې دخوارجو په اړه حدیث شریف ثابت دی چې : خوارج بدترين دخلكو ظاهراً او باطناً جل جلاله سيرت او صورت) دي ددې سره چې پيغمبرصلی الله علیه وسلم فرمايلي دي: خپل لمونځونه به ددوى دلمونځونو په پرتله كم ګڼئ او خپلې روژې به د دوى د روژو په پرتله په لږ نظر وينئ. دغه حديث شريف امام بخاری رحمت الله علیه امام مسلم رحمت الله علیه امام ابن ماجه رحمت الله علیه د ابو سعيدرضی الله عنه څخه روايت كړى. امام احمد رحمت الله علیه،امام بخاری رحمت الله علیه،اوامام أبوداود رحمت الله علیه،دعمران بن حصين رضی الله عنه )څخه روايت كړى دى،امام مسلم رحمت الله علیه،امام أبودادرحمت الله علیه دعلي رضی الله عنه څخه،امام احمد رحمت الله علیه،امام أبوداود رحمت الله علیه امام ابن ماجه رحمت الله علیه دانس رضی الله عنه څخه روايت كړى دى.
له دې څخه داښكاره شوه چې يواځې په اسلام باندې منګولې لګول او ځان مسلمان بلل او په ځان داسلامي احكامو له منلو پرته هغه له جګړې څخه نشي ژغورلى نو جګړه ورسره كول واجب ده تر څو ټول دين يواځې د الله جل جلاله لپاره شي او ترڅو فتنه ختمه شي نو كله چې دين دالله جل جلاله څخه پرته د بل چالپاره وي نو جګړه ورسره واجب ده.
نو هره ډله چې دځيني فرضو لکه لمونځونه، روژې، حج او يا دناحقه وينو،مالونو،شرابو، زنا، قمار او يا دخپلوانو د نكاح حراموالى ونه مانه او يا يې دكفارو په ضد جهاد كول او يا په اهلو كتابو جزيه مقررول او داسې نور واجبات او ديني فرايض او محرمات ونه مني هېچاته د هغې په انكار او پريښودو كې عذر نشته په كومو سره چې منكر او نه منونكي د وجوب يې كافر كېږي. نو هغه ډله چې يادشوي څېزونه نه مني جګړه يې په ضد روا ده اګر كه په خوله اقرار هم پرې كوي په دې هكله څومره چې ماته معلومات دى د علماء تر منځ اختلاف نشته . [28]
تېر شوي نصوص په دې دلالت كوي چې شرعي مسووليت د عامو مسلمانانو په غاړه دا دى چې د كافر مشر په ضد پاڅون او هغه له قدرت څخه لرې كول او په ځاى يې د مسلمان مشر ټاكل واجب او حتمي دي كه څوك دا توان ولري پاڅون كول پرې حتمي دي او د الله جل جلاله په وړاندې يې لوى اجر دى.
ژباړه : ای مومنانو وویریږی تاسې له عذابه د الله او ایمان راوړی په رسول ددغه جل جلاله الله چې محمد دی ) چې درکړي تاسې ته دوی حصې برخې له رحمته خپله او چې وګرځوي تاسې لره یوه رڼآ چې تلل په هغې سره جل جلاله پر صراط ) او و بښي تاسې ته جل جلاله کناهونه ستاسې ) او الله ښه مغفرت کوونکی جل جلاله دخطیآتو) ډیر رحم والادی جل جلاله په انعام د اجر او ثواب سره ) .
ژباړه: ای مومنانو وویریږی له الله نه په حق دویرې دده او مه مری مګر پداسې حال کې چې مومنان جل جلاله موحدان ) یاست او منګولي ولګوی جل جلاله ای مومنانو ) تاسې په رسی د الله جل جلاله چې قرآن دی ) ټول او مه سره مختلف کیږی جل جلاله وروسته له اسلامه ) .
ژباړه: که مرسته وکړي له تاسې سره الله جل جلاله لکه چې په بدر کې یی وکړه ) نونشته جل جلاله هیڅ) غالب پرتاسې باندې او که مرسته ونه فرمایی له تاسې سره جل جلاله الله چې په احد کې یی پریښودی ) نو څوک دي هغه چې مرسته به وکړي له تاسې سره وروسته له هغه جل جلاله خذلان د الله جل جلاله لخوا) .
له همدې امله امام بخاري رحمت الله علیه يو باب په دې نوم سره چې: د جګړې څخه وړاندې نيك عمل،په دې اړه يې دحضرت ابوالدرداء رضی الله عنه دغه قول راوړى چې: يقيناً تاسو د خپلو اعمالو په سبب جګړه كوى په دې كې دأبو الدرداء رضی الله عنه دغه ټكي ته اشاره ده چې د برياليتوب دلويو اسبابو او لاملونو څخه دجګړې نه وړاندې نيك عمل كول دي.
