که دغه ليکنه د چټک ړنګولو پر معیار برابر نه وي، او یا یې تاسو د سمولو اراده لرئ، نو مهرباني وکړئ دا خبرتیا لرې کړئ، خو که چېرې دا ليکنه تاسو نه وي ليکلې نو دا خبرتیا مه ليرې کوئ!. که تاسو دا ليکنه جوړه کړې ده او د ړنګولو لپاره د ورکول سوي/شوي دليل سره موافقت نه کوی، نو لاندې کليک کړئ پر شنه/اسماني رنګ بکس کليک کړئ او خپل نظر څرګند کړی؛
شايد دا ليکنه ډېر ژر ړنګه سي!!!!
نوموونکو: مهرباني وکړئ دا لاندې کينډۍ د ليکوال د خبرو اترو په مخ کې ځای پر ځای کړئ:
{{subst:db-reason-notice|دپاچایانو ډولونه دشریعت له مخې|header=1|بې مفهومه او د ويکيپېډيا له اصولو سره په ټکر کې}} ~~~~
پاچايان په څو ډوله دي ځيني يي عادل مسلمان ، ځيني يي : فاسق ظالم او تيرئ کوونکي اوځيني بيا کافر اوددين څخه وتلي ،دلته يوازي اول قسم ذکر کوو چې څه مسوليتونه لري او په امت يي څه حقوق دي دالله جل جلاله څخه پدې اړهﻻرښوونې او مرستې غوښتنه کوو .................... امير باید مسلمان او عادل وي :
ژباړه : د حضرت أبوهریرة رضی الله عنه څځه روایت دئ چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايي : اووه کسان به دالله جل جلاله دسيوري ﻻندې وي په هغه ورځ چې دالله جل جلاله دسيوري پرته به بل سيوری نه وي ، له دوی څخه يي يو عادل امير ياد کړی دی .... دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مسلم رحمت الله علیه امام احمد رحمت الله علیه ،امام نسايي رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه ،دأبوهريرة او أبو سعيد خدري رضی الله عنهما څخه روايت کړی دی
إنَّ المُقْسِطِينَ عِنْدَ اللهِ علَى مَنابِرَ مِن نُورٍ، عن يَمِينِ الرَّحْمَنِ عزَّوجلَّ -وكِلْتا يَدَيْهِ يَمِينٌ- الَّذِينَ يَعْدِلُونَ في حُكْمِهِمْ وأَهْلِيهِمْ وما وَلُوا. رواه امام مسلم رحمه الله وهو من أفراد امام مسلم رحمه الله علی الامام بخاری رحمه الله . [2]
ژباړه : دحضرت عبدالله بن عمرو رضی الله عنه څخه روايت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمايلي :- هغه کسان چې عدل کوي دالله جل جلاله سره به درڼا په منبرونو ،ښي اړخ ته به ناست وي او دواړه بلا کيف ﻻسونه يي يمين دي دا هغه کسان دي چې پخپلو فيصلو خپلوکورونواو تر خپل ﻻس ﻻندي خلکو کې عدل کوي ،دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،او امام نسايي رحمت الله علیه ،دعبدالله بن عمرو رضی الله عنه څخه روايت کړيدی.
عن أبي سعيد قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «إن أحب الناس إلى الله يوم القيامة وأدناهم منه مجلسا إمام عادل، وأبغض الناس إلى الله وأبعدهم منه مجلسا إمام جائر» [3]
ژباړه : دابو سعيد خدري رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- بيشکه چې الله جل جلاله ته دقيامت په ورځ ډيرګران اونيږدې دخلکو څخه هغه ته۰الله جل جلاله ته دناستې او مجلس له پلوه عادل امام دی . او همدارنګه ډير بد د خلکو څخه الله جل جلاله ته د قيامت په ورځ او ډير سخت عذاب واﻻ ظالم امير يا امام دی . داحديث امام احمد رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه ،په سننواو شعب الايمان کي اوامام ترمذي رحمت الله علیه روايت کړيدی اوويلي يي دي دغه حديث حسن او غريب دی (بلکې حدیث ضعیف دی ) خو حديث د تحسين احتمال لري ځکه چې په څو سندو نو سره راغلی او فضيل بن مرزوق وقاصي په کې دی، امام ذهبي رحمت الله علیه په ضعفاءکې ذکر کړی او وويلي يي دي : دغه حدیث امام ابن معين رحمت الله علیه او نورو امامانو ضعيف بللی دی . او همدارنګه دغه حديث دعطيه العوفی په سند سره هم راغلی ، امام ابن قطان ويلي دي :ضعيف کړی شوی دی ، امام ذهبي رحمت الله علیه ويلي : ضعيف يي بللی ، ابن قطان ويلي :حديث حسن دی اوصحيح ندی .
عن عمر بن الخطاب عن النبی صلی الله علیه وسلم قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم : أفضلُ الناسِ عند اللهِ منزلةً يومَ القيامةِ إمامٌ عَدْلٌ رفيقٌ، وشَرُّ عبادِ اللهِ منزلةً يومَ القيامةِ إمامٌ جائرٌ خَرِقٌ [4]
امام طبراني رحمت الله علیه دعمر رضی الله عنه څخه مرفوعا پدې لفظ سره روايت کړي چې الله جل جلاله دغوره بندګانو څخه دقيامت په ورځ دمرتبې او منزلت له پلوه عادل او نرمي کوونکی امام (پاچا )دی او دالله جل جلاله دبدترينو بندګانو څخه دقيامت په ورځ ظالم او سختي کوونکی امير يعني پاچا دی .
دغه سند ابن لهيعه په يوازيتوب سره روايت کړی او دحديث لپاره بل سند دامام ابو يعلی رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه سره دابو سعيد خدری رضی الله عنه نه په مرفوع ډول پدې لفظ سره روايت شوی چې :عن أبی سعید الخدری رضی الله عنه قال قال رسول الله صلی الله علیه وسلم : أشدُّ النَّاسِ عذابًا يومَ القيامةِ إمامٌ جائرٌ[5]
عن أبی هریرة عن النبی صلی الله علیه وسلم قال : ........وإنَّما الإمَامُ جُنَّةٌ يُقَاتَلُ مِن ورَائِهِ ويُتَّقَى به، فإنْ أمَرَ بتَقْوَى اللَّهِ وعَدَلَ، فإنَّ له بذلكَ أجْرًا وإنْ قالَ بغَيْرِهِ فإنَّ عليه منه.[6] متفق علیه .
ژباړه : حضرت أبو هریرة رضی الله عنه ویلی دي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلی دي : امام ډال او سپر دئ چې ترشاه به یی جګړه کیږي او په همدې سره د ځان ساتنه کیږي که چیرې په تقوی سره امر وکړي او په پریکړه کې عدل او انصاف وکړي پدې سره ده ته اجر ورکول کیږي ، او که په بل څه سره امر وکړي نو دئ ګناهکار دی . دا حدیث شریف امام بخاری رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه، او امام نسائی رحمت الله علیه روایت کړئ دئ .
عن أبی هریرة عن النبی صلی الله علیه وسلم قال قال الرسول صلی الله علیه وسلم : ثلاثةٌ لا تُرَدُّ دعوتُهم : الصَّائمُ حتَّى يُفطِرَ ، والإمامُ العادِلُ ودَعوةُ المَظلومِ ، يَرفَعُها اللهُ فوقَ الغَمامِ ، وتُفتَحُ لها أبوابُ السَّماءِ ويَقولُ الرَّبُّ : و عِزَّتي وجَلالي لأنصُرَنَّكِ ولَو بَعدَ حينٍ[7]
دحضرت ابوهريرة رضی الله عنه څخه روايت دي چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي : دري کسان دي چي ددوي دعوت او غوښتنه نه رديږي عادل امير ، روژه دار ترڅو يي روژه ماته کړي نه وي ، دمظلو م دعوت او غوښتنه ، الله جل جلاله یی د قیامت په ورځ د وریځو څخه اوچته پورته کوي او داسمان دروازي ورته خلاصیږي او الله جل جلاله فرمايي :- زما دپخپل عزت سوګند وي چي حتما به ستا مرسته کوم اګر که لږ وروسته هم وي بيشګه پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي : امام ډال او سپر دی چې ترشا به يي جګړه کيږي او په همدې سره دځان ساتنه کيږي که چيرې په تقوی سره امروکړي اويه پريکړو کې عدل او انصاف وکړي پدې ورته اجر ورکول کيږي اوکه په بل څه سره امر وکړي نو دی ګناهکار دی . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه او امام نسايي رحمت الله علیه روايت کړيدی.
فرواه الامام طبراني رحمت الله علیه في الدعاء والبيهقي في الشعب من حديث أبي هريرة ـ رضي الله عنه ـ ولفظه: ثَلاَثَةٌ لَا يَرُدُّ الله دُعاءَهُمْ: الذَّاكِرُ الله كَثِيراً، والمَظْلُومُ، والإِمامُ المُقْسِطُ. وحسنه الألباني في صحيح الجامع [8]
ژباړه : دحضرت أبوهریرة رضی الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلی دي : دری کسان دي چې الله جل جلاله یی دعا قبلوی او نه یی ردوي ، یو هغه شخص چې د الله جل جلاله ډیر ذکر کوي ، بل مظلوم او دریم عادل امام ، دغه حدیث امام طبرانی رحمت الله علیه امام بیهقي رحمت الله علیه په شعب الایمان کې روایت کړئ دئ ، او شیخ الباني رحمت الله علیه په صحیح الجامع کې حسن بللئ دئ.
مسلمان امام دندې لري چې بايد ترسره يي کړي او ده لره حقوق او امتيازات دي چې بايد ورکړل شي هغه دندېي په قراني آياتونو او نبوي احاديثو کې ذکر شوي چې په لنډ ډول يي وړاندې کوو
په حديث شريف کي راغلي دي :-يقينا الله جل جلاله تر هغه وخته دپاچايانو قاضي ملګری وي چې ظلم يي نه وي کړی خو کله چې ظلم وکړي بيا يي الله جل جلاله دهغه خپل ځان ته وسپاري . دا حديث امام ترمذي رحمت الله علیه اوامام حاکم رحمت الله علیه روایت کړئ او دواړو حسن بللئ دئ ، او امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه او امام بیهقي رحمت الله علیه دعبدالله بن أبي أوفی رضی الله عنه څخه پدي لفظ روايت کړی چې : -
عن عبد الله بن أبي أوفى قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: «إن الله مع القاضي ما لم يجر، فإذا جار تخلى عنه ولزمه الشيطان»: هذا حديث غريب لا نعرفه إلا من حديث عمران القطان[10]
امام بيهقي رحمت الله علیه زياته کړي چي : دحضرت عبد الله بن أبی أوفی رضی الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلی دی : الله جل جلاله د قاضی ملګر ئ او حامی تر هغه وخته وي ترڅو چې ظلم و نه کړي کله چي ظلم وکړي الله جل جلاله يي پريږدي او شيطان ورسره ملګري شي.
امام ابن ماجه رحمت الله علیه زياته کړي : کله چي ظلم وکړي الله جل جلاله تري بيزاره شي )، امام ترمذي رحمت الله علیه ويلي : دغه حديث حسن او غريب دي موږ يي دعمران القطان دحديث څخه پرته دبل چا له لوري نه پيژنو . امام ابن حجر رحمت الله علیه ويلي : پدي کي څه خبره شته مګرمتروک ندي اوامام بخاری رحمت الله علیه استشهادپري کړي .همدرانګه امام ابن حبان رحمت الله علیه او امام حاکم رحمت الله علیه يي احاديث ذکر کړي [11].
ژباړه:-او راولیږو موږتاته ای محمد صلی الله علیه وسلم کتاب د حق سره چې تصدیق کوونکی دی د هغه څه چې موجود دی په وړاندې دده د کتاب نه او محافظ دی په هغه کتاب نو فیصلې کوه په منځ ددوی کې مطابق دهغه قانون چې نازل کړی دی الله او مه کوه پیروي د خواهشاتو ددوی .
وعن أبی ذر رضی الله عنه أنه قال للنبی صلی الله علیه وسلم ، قُلتُ: يا رَسولَ اللهِ، أَلَا تَسْتَعْمِلُنِي؟ قالَ: فَضَرَبَ بيَدِهِ علَى مَنْكِبِي، ثُمَّ قالَ: يا أَبَا ذَرٍّ، إنَّكَ ضَعِيفٌ، وإنَّهَا أَمَانَةُ، وإنَّهَا يَومَ القِيَامَةِ خِزْيٌ وَنَدَامَةٌ، إلَّا مَن أَخَذَهَا بحَقِّهَا، وَأَدَّى الذي عليه فِيهَا.[15]
ژباړه : دحضرت أبوذر غفاري رضی الله عنه څخه روايت دی چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي : ايامانه مقرروي ؟ يعني ماته وظيفه نه راکوي ؟ نو پيغمبر صلی الله علیه وسلم ورته وفرمايل : - اي أبوذره ته کمزوری يي او وظيفه امانت دی اودا دقيامت په ورځ افسوس او پښيمانتيا ده . مګر هغه څوک چې په حق سره يي واخلي او هغه څه ادا کړي چې ورسپارل شوي ده دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه ،امام احمد رحمت الله علیه ، امام بيهقي رحمت الله علیه ، او امام منذري رحمت الله علیه په ترغيب اوترهيب کي روايت کړی او په عام ډول ندی راغلی بلکې دهغه چاله اړوند چې عدل نه کوي په خپل امارت کې دالله جل جلاله حق نه پلی کوي او له همدې امله امام نووي رحمت الله علیه ددې په شرحه کې ويلي دي :- دوظيفې اخستلو څخه دځان ژغورنې په هکله دا حديث شريف يو لوی اصل دی په ځانګړي ډول دهغه چاپه باره کی چې کمزوری وي او دخپلې وظيفې حق نه شي ادا کولی مګرذلت او پښيمانتيا دهغه چاپه باره کې ده چې دوظيفې سرته رسولو توان اووړتيا نلري يا دوظيفې وړوي خو په هغوی کې عدل نکوي مګر هغه څوک چې دامارت او مشری وړ وي اوبيا په هغې عدل هم وکړي نوده لره ډير زيات اجراوثواب دی پدې هکله ډير زيات احاديث او دلايل شته مګر ددندې په ورننوته کې هم لوی خطرشته له همدې سببه لويو امامانو او محدثينوترې ممانعت کړی دی امام شافعي رحمت الله علیه دمامون غوښتنه ونه منله کله يي چي دشرق او غرب دقضاء لپاره وغوښت او همدارنګه امام ابو حنيفه رحمت الله علیه هم دخليفه منصور غوښتنه ردکړه کله يي چي دقضا منلو ته وغوښت بيايي بندي کړ او په بنديخانه کي یي ډير وکړاوه اوويي واهه،اوهغه لوی امامان چې دوظيفې اخستلو څخه يې انکار کړی ډيرزيات دي [16]
- أخرجه الامام طبرانی رحمت الله علیه و البزار بسند صحیح عن عوف بن مالک الاشجعی مرفوعا: قال: أوَّلُها مَلامةٌ، وثانيها نَدامةٌ، وثالثُها عذابٌ يومَ القِيامةِ، إلَّا مَن عَدَل. [17]
دعوف بن مالک رضی الله عنه څخه په مرفوع حديث کي راغلي :- دامارت او مشری لومړی ملامتيا ، دوهم پښيما نتيا او دريم دقيامت په ورځ عذاب دی مګر هفه څوک چې پدې کې عدل او انصاف وکړي مستثنی دي . دا حديث امام طبراني رحمت الله علیه او امام بزار رحمت الله علیه په صحيح سند سره روايت کړي .
امام طبراني رحمت الله علیه دزيد بن ثابت رضی الله عنه له اړخه مرفوع حديث روايت کړی چې:- بهترين او غوره څيز امارت او مشري هغه چا لره ده چې حق يي ادا کړي اوبدترين شی هم امارت او مشري هغه چا لره ده چې په نا حقه سره یی ﻻ س ته راوړی وي په دغه شخص به دقيامت په ورځ افسوس او حسرت وي.
وعن ابن عمر رضی الله عنهما أن النبی صلی الله علیه وسلم قال : لایسترعی الله تبارک و تعالی عبدْرعیة قلت أو کثرت الاسأله الله تبارک و تعالی عنها یوم القیامة أقام فیهم أمر الله تبارک و تعالی أم أضاعه ، حتی یسأله عن أهل بیته خاصته . [19]
دعبدالله بن عمر ( رضی الله عنهما) څخه روايت دی چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- الله جل جلاله چې کوم بنده ته مشري ورکړي که هغه دلږ شي وي ياد ډير شي مګر الله جل جلاله به دقيامت په ورځ ترې پوښتنه کوي چې دالله جل جلاله امر يي په دوی باندې پلی کړی دی ، او که يي ضايع کړيدئ ، تردې چې دخپلې کورنی په اړه به هم ترې په ځانګړي ډول پوښتنه کيږي . دا حديث امام احمد رحمت الله علیه رحمت الله علیه رړايت کړی دی .
دانس رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- لسو کسانو مشر به هم دقيامت په ورځ ځنځير او زولنې راوستل شي تردې چې عدل او انصاف يي وژغوري اويا ظلم يي هلاک کړي.
دحضرت أنس رضی الله عنه څخه روایت دئ چې رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت کړئ دی چې : الله جل جلاله دهر مشرڅخه دهغه درعيت په هکله پوښتو نکئ دئ أيا دا رعیت يي ساتلی يا يي ضايع کړی تردې چې الله جل جلاله سړی دخپل کور (کهول ) په اړه وپوښتي . دا حديث امام نسايي رحمت الله علیه او امام ابن حبان رحمت الله علیه په حسن سند سره روايت کړی دی .
عن أبی هریرة عن النبی صلی الله علیه وسلم قال : ما من أميرِ عشرةٍ ، إلَّا وهو يُؤْتَى بِهِ يومَ القيامَةِ مغْلُولًا ، حتى يَفُكَّهُ العدلُ ، أوْ يوبِقَهُ الجورُ [21]
عن أبي أمامة، عن النبي صلى الله عليه وسلم أنه قال: " ما من رجل يلي أمر عشرة فما فوق ذلك إلا أتى الله مغلولا، يوم القيامة يده إلى عنقه فكه بره أو أوبقه إثمه أولها ملامة، وأوسطها ندامة وآخرها خزي يوم القيامة "[22]
او همدرانګه د أبو امامة رضی الله عنه څخه مرفوع حديث راغلی چې :_ داسي سړی به نه وي چې دلسو کسانو مشري يي اخستې وي مګر الله جل جلاله به يي دقيامت په ورځ راولي ﻻس به يي له ستوني سره تړل شوی وي مګرنیکي به یی خلاصوي اويا ګناه به يي کلکوي .
داحديث په مختلفوالفاظو سره امام امام احمد رحمت الله علیه او امام بيهقي رحمت الله، امام أبويعلي رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه په صحيح سند سره روايت کړي دي .
دأبوسعيد خدري رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- دقيامت په ورځ به سخت ترين عذاب دظالم پاچا وي . امام طبراني رحمت الله علیه په معجم اوسط امام ابو نعيم رحمت الله علیه په حلية الاولیاءاوامام أبو يعلی رحمت الله علیه پخپل مسند کي دأبوسعيد خدري رضی الله عنه څخه روايت کړی دی .
امام ماوردي رحمت الله علیه دمسلمان امير د مسوليتو نواو دندو په اړه ويلي دي :-دثابتو اصولو سره سم او سلفوصالحو دأئمه ؤو په همغږی سره سم ددين ساتنه کوي ، خوکه چيرې کوم مبتدع ښکاره شواو يا هم کوم شک کوونکی ترې کوږشو نو ده ته ددليل څرګند کړي او په صحيح ډول د ورته بيان کړي او په هغه څه دورسره حساب وکړي چې حقوق او حدود پرې ﻻزموي تر څو دين وساتلی شي او اسلامي امت د ښويدو څخه وژغورل شي او دجګړه مارو تر منځ (شرعي ) احکام پلي او دعوي دار و تر منځ دښمني ختمه کړي شي ترڅو عدل او انصاف عام شي ظالم تيری ونکړي او مظلوم کمزورئ ونه ګڼل شي او حدود پلي کړي ترڅو دالله جل جلاله حرام کړل شوي څيزونه دﻻس وهنې څخه وساتي او بندګانو حقوق دپامال کيدو څخه وژغوري .[24]
زمـــــــــــــــــوږ په دين او دنيا کـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــې له دې اړخــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــه رحمت دئ
کــــــــــــه چيرې خلافت نه وای نو زموږ لا ري به په امــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــن نه وي
عن عمرو بن مرة الجهنی رضی الله عنه أنه قال لمعاویة رضی الله عنه انی سمعت رسول الله صلی الله علیه وسلم قال : ما مِن إمامٍ يُغْلِقُ بابَه دونَ ذوي الحاجةِ والخَلَّةِ والمسكَنةِ ؛ إلَّا أغلَق اللهُ أبوابَ السَّماءِ دونَ خَلَّتِه وحاجتِه ومَسكنتِهِ [25]
حضرت عمرو بن مرة الجهنی رضی الله عنه روایت کوي چې ده حضرت معاویه رضی الله عنه ته وویل چې ما د رسول الله صلی الله علیه وسلم څخه اوریدلي دي چي فرمايل يي :- داسي امام او امير به نه وي چي خپله دروازه یی د ضرورتمنو ( حاجتمنو ) او غربت واﻻ په وړاندې بنده کړي مګر الله جل جلاله به دا سمان دروازې دده د ضرورت ، حاجت او غربت په مخ وتړي نو معاويه رضی الله عنه دخلکو دحاجتونو دپوره کولو لپاره يو کس وټاکه ، دا حديث امام احمد رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه،امام أبوداد رحمت الله علیه،.امام أبو يعلي رحمت الله علیه او امام حاکم رحمت الله علیه روايت کړيدی .
وعن أبي مريم الآزدي - رضي الله عنه - أنه قال لمعاوية رضي الله عنه: سمعت رسول الله ﷺ يقول: " من ولاه الله شيئًا من أمور المسلمين، فاحتجب دون حاجتهم وخلتهم وفقرهم؛ احتجب الله دون حاجته وخلته وفقره يوم القيامة " فجعل معاوية رجلًا على حوائج الناس. رواه أبو داود والترمذي.[26]
وفی روایة أخری عن أبی مریم الازدي أنه قال قال الرسول صلی الله علیه وسلم :مَن وَلِيَ أمرا مِن أمرِ النّاسِ ، ثُمَّ أغلَقَ بابَهُ دونَ المِسكينِ وَالمَظلومِ أو ذِي الحاجَةِ ، أغلَقَ اللّهُ تَبارَكَ وتَعالى دونَهُ أبوابَ رَحمَتِهِ عِندَ حاجَتِهِ وفَقرِهِ أفقَرَ ما يَكونُ إلَيها [27]. ۲
په بل روايت کي راغلي دي : - چاچي دخلکو دکاروو څخه يو کار په غاړه واخست او مشر يي شو بيا يي دمسکين ، مظلو م او حاجت من په وړاندي خپله دروازه وتړله نو الله جل جلاله به دده په واړندې دخپل رحمت دروازه دده د حاجت او ډير زيات فقر او نا توانی په وړاندې چي ډير ورته اړ وي وتړي . دا حديث امام أبوداود رحمت الله،امام حاکم رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه ټولو په صحيح سند سره دابو مريم ازدي رضی الله عنه څخه روايت کړيدی . له همدي امله د پيغمبر صلی الله علیه وسلم دروازه وان او ملازم نه وه چې خلک له ورتلو څخه ترې منع کړي لکه څنګه چي دا کار نن ورځ پاچايان او مشران کوي .
دانس بن مالک رضی الله عنه څخه روايت دی چي ويل يي :- پيغمبرصلی الله علیه وسلم د يوې ښځې ترځنګ تیر شو چي ديوه قبرسره ناسته وه او ژړل يي نو پيغمبر صلی الله علیه وسلم ورته وويل :- دالله جل جلاله څخه وويريږه او صبر وکړه ، هغې ښځې ورنه وويل زما څخه لري شه ځکه تا ته هغه مصيبت او غم ندی رسيدلی چې کوم ماته رسيدلی دی،حال دا چې هغې نه پيژانده . هغې ښځې ته وويل شو هغه پيغمبر صلی الله علیه وسلم دئ نو هغه ښځه دپيغمبر صلی الله علیه وسلم دروازې ته راغله او هيڅ دروازوان يي هلته پيدانکړوويي ويل : ما ته ونه پيژندې ، پيغمبرصلی الله علیه وسلم ورته وفرمايل : په يقيني ډول صبر دلومړي ټکان سره وي. دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام ترمذي رحمت الله علیه ،امام أبوداود رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه،امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام ابو يعلی رحمت الله علیه اوامام بیهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی . بيشکه پيغمبر صلی الله علیه وسلم پدې حيثيت چې دمسلما نانو امام وه دخپل رعيت احوال به يي اخسته .
دحضرت انس رضی الله عنه څخه روايت دی چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم به مريض پوښته کوله ، په جنازه پسې تللواو دغلام بلنه بۀ يي منله نو دهغه غوښتنې ته بۀ يي مثبت ځواب ورکاوه . داحديث امام ابن ماجه رحمت الله علیه،امام حاکم رحمت الله علیه ،امام ابو يعلی رحمت الله علیه،امام ابن ابی شيبه رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه روايت کړی دی اسناد يي حسن دی .
دأنس ( رضی الله عنه ) څخه روايت دي چي ويلي يي دي : پيغمبرصلی الله علیه وسلم په لاره کې دځينو صحابه کرامو سره وه چې يوه ښـځه ورسره مخامخ شوه او ویی ويل : اي دالله جل جلاله رسوله : - په يقيني ډول مي تاته ضرورت دی ، پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمايل :- اي د فلاني مورې دلارې په هر کونج کې چې کښينې کښينه زه هم تا سره کښينم ، ښځه کيناسته او پيغمبر صلی الله علیه وسلم ورسره کينا ست تردې چې خپل ضرورت يی رفع کړ. دا حديث امام احمد رحمت الله ،او امام أبوداود رحمت الله علیه روايت کړيدی .
دأنس رضی الله عنه څخه روايت دی چي ويلي يي دي لمونځ به دريده او پيغمبر صلی الله علیه وسلم به ديوسړي سره دهغه دحاجت په اړه خبري کولې او دا سړی به د پيغمبر صلی الله علیه وسلم او دقبلي تر منځ دريده ترهغه به وﻻړوه او دسړي سره به يي خبري کولي تردې چې کله کله به په ځينو خلکو باندې د پيغمبر صلی الله علیه وسلم دډير دريدو له امله خوب راغی دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، اوامام عبدالرزاق رحمت الله علیه په مصنف کي روايت کړيدی ..
درعيت اصلاح کول او له دوي سره نرمي کول او دهغه چا څخه چي خطاسر ووهي بيرته يي سمي ﻻري ته ګرځول او چي څوک دحقي ﻻري څخه کاږه شي بيرته یی سيده کول اوله هغوي سره په عدل او انصاف عمل کول .
يادشوي معنی کومه چي واړندي تيره شوه دعبدالله بن عمر رضی الله عنهما په روايت کي راغلي چي وايي ما د پيغمبر صلی الله علیه وسلم څخه اوريدلي دي چي فرمايلي يي :- ټول ستاسو څخه پالونکي دي اوټول ستاسو څخه دخپل رعيت په اړه مسوليت او دنده لري امام او اميرپالونکی او مسؤول دخپل رعيت دی ، نارينه دخپل کور پالونکی دی اوهغه دخپل رعيت مسؤول دی او ښځه دخپل خاوند په کور کې پالونکې ده او دخپل رعيت په وړاندي مسؤوله ده او مريي د خپل بادار مال کې پالونکی دئ او دخپل رعيت په اړه مسؤول دي،بيايي وويل : زه ګومان کوم چي پيغمبرصلی الله علیه وسلم وفرمايل : سړي دخپل پلار دمال پالونکئ دئ او دخپل رعيت مسوليت لري او هريو له ستا سو څخه پالونکئ دئ او دخپل رعيت مسوليت لري داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،امام أبوداد رحمت الله علیه امام ترمذي رحمت الله علیه دعبدالله رضی الله عنه څخه روايت کړيدي.
حدثنا سياربن سلامة أبوالمنهال قال: دخلت مع أبي على أبي برزة، وإن في أذني يومئذ لقرطين، وإني غلام، قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: " الأمراء من قريش ثلاثا ما فعلوا ثلاثا: ما حكموا فعدلوا، واسترحموا فرحموا، وعاهدوا فوفوا، فمن لم يفعل ذلك منهم فعليه لعنة الله والملائكة والناس أجمعين "[31]
دابوالمنهال سياربن سلامة څخه روايت دي ويلي يي دي چي دپلار سره مي أبوبرزة رضی الله عنه ته ورغلم پدي وخت کي مي په غوږونو کي دوه غوږوالئ وي او زه ما شوم وم وايي چي پيغمبرصلی الله علیه وسلم وفرمايل : اميران به دقريشو څخه وي دري ځلي يي وويل،خوترڅو يي چي دري کارونه کول چي دحکم او امارت په وخت يي عدل کاوه، او چي چادترحم غوښتنه تري کوله رحم يي پري کاوه او پخپله وعده يي وفاکوله چا چي بيا دا کار نه کا وه نو په هغه دالله جل جلاله ملا يکو او ټولو خلکو لعنت وي . داحديث امام احمد رحمت الله علیه ،امام ابويعلی رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه په معجم اوسط او امام بزار رحمت الله علیه روايت کړي مګرامام بزار رحمت الله علیه ويلي دي : - پاچاهي به دقريشو وي ، دامام احمد رحمت الله علیه راويان ثقه دي . دابوهريره رضی الله عنه څخه روايت دي چي ويلي يي دي : پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- زما په قريشو حق دی او د قريشو په تاسي حق دی هغوی چي حکم او امارت کوي عدل کوي او چي امانت ورته کيښودل شي اداء کوي يي ، او چي درحم غوښتنه ترې وشي په هغوي رحم او شفقت کوي دا حديث امام احمد رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه په معجم اوسط کي روايت کړی او دامام احمد رحمت الله علیه راويان دصحيح کتاب راويان دي .
عن أبی هریرة رضی الله عنه عن النبی صلی الله علیه وسلم قال : أنَّ رَسولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ قَالَ: والذي نَفْسِي بيَدِهِ لقَدْ هَمَمْتُ أنْ آمُرَبحَطَبٍ، فيُحْطَبَ، ثُمَّ آمُرَ بالصَّلاَةِ، فيُؤَذَّنَ لَهَا، ثُمَّ آمُرَ رَجُلًا فَيَؤُمَّ النَّاسَ، ثُمَّ أُخَالِفَ إلى رِجَالٍ، فَأُحَرِّقَ عليهم بُيُوتَهُمْ، والذي نَفْسِي بيَدِهِ لو يَعْلَمُ أحَدُهُمْ، أنَّه يَجِدُ عَرْقًا سَمِينًا، أوْ مِرْمَاتَيْنِ حَسَنَتَيْنِ، لَشَهِدَ العِشَاءَ[32]
دأبوهريره رضی الله عنه څخه روايت دي چي پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- زما دپه هغه ذات سوګندوي چې زما نفس يې په ﻻس کي دئ چي ماکلک قصد وکړچي دلرګيو په را غونډولو امر وکړم تر څو راټول کړل شي بيا به په لمانځه امر وکړم او آذان به ورته وکړی شي بيا يو کس ته امر وکړم چې خلکوته لمونځ ورکړي بيا هغوخلکو ته ورشم چي له لمانځه څخه پاتې شوي او کورونه يي پرې وسيځم زما دپه هغه ذات سوګند وي چې نفس مې د هغه په ﻻس کې دی که له دوئ څخه يو هم پدې وپوهيږي چې هلته غوښن هډوکي يادوه ښایسته نیزې دښکار لپاره ورته حاصلیږي نو خامخابه د ماخوستن لمانځه ته راغلي وی ، دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام مالک رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه ،ام طبراني رحمت الله علیه ،امام بيهقي رحمت الله علیه ،امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، دابوهريره رضی الله عنه څخه روايت کړيدي .
دحضرت عائشي رضی الله عنها څخه روايت دی چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- اي الله چا چي زما دامت څخه دکوم کار مشري ترﻻسه کړه او پدوي يي سختي راوسته په ده هم سختي راولي اوچاچي زما دامت څخه دکوم کار مشري وکړه او بيا يي په هغوي آساني وکړه په هغوی هم آساني وکړی. دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه اوامام أبوعوانه رحمت الله علیه او امام بيهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی .
دعائذ بن عمرو رضی الله عنه څخه روايت دی ده ويلي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- بدترين دمشرانوڅخه سخت ترين په معامله کي دخپل ولس سره دي : دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام طبراني رحمت الله علیه ،امام بيهقي رحمت الله علیه اوامام ابو عوانه رحمت الله علیه روايت کړيدی.
اي اميرالموميننه،ای امیرالمؤمنینه :--آيا دوی همداسي پريږدم ځکه چي اوبه او واښه ماته دسروزرو اوسپينو زرو څخه ګران دي زما دپه الله جل جلاله سوګندوي چي دا دوی پخپلو ځانونو ظلم ګڼي په يقيني ډول داددوی هيواد دی او دايي اوبه دي په جاهليت کې یی جګړي پري کړي او په اسلام کي يي سوله پري کړي ده زما دپه هغه ذات سوګند وي چي زما روح يي په بيلاکيف ﻻس کې ده که چيري دغه مال چي زه يي دالله جل جلاله په ﻻره کي مصرفوم نو مابه ددوي دسيمي څخه يوه لويشت هم څړځاي نه وايي ګرځوﻻي . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مالک رحمت الله علیه په موطا کي،امام شافعي رحمت الله علیه په خپل مسند او امام بيهقي رحمت الله علیه په سننو کي او امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه په مسند کي روايت کړيدی .
دحسن رحمت الله علیه څخه روايت دی چي عبيدالله بن زيادمعقل بن یساررضی الله عنه ته ورغئ او هغه په سخت دردکي وه پوښتنه يي تري وکړه او ورته یی وويل : زه تا ته د نبي کريم صلی الله علیه وسلم يوحديث وايم اګر چي ما نه غوښتل تا ته يي ووايم،په يقيني ډول پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمايل : - الله جل جلاله يو بنده پالونکی او مشر يوه ولس ته نه ټاکي مګرکله چې هغه مړکيږي په وخت دمرګ کې دی خپلوخلکوسره دوکه بازاوفريب کوونکی وي مګرالله جل جلاله بۀپه ده جنت حرام وګرځوي . داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، او امام بيهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی ..
په بل روايت کې دحسن رحمت الله علیه څخه راغلي دي چې : - معقل رضی الله عنه مريض شو او مريضي يي سخته شوه او ابن زياد يي پو ښتني ته راغي،معقل بن یسار رضی الله عنه وويل زه تا ته داسي حديث وايم چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه مې اوريدلي دي چې فرمايل يي :- څوک چي ديوولس مشر وټاکل شو او هغوئ ته يي نصيحت ونه کړودا شخص به دجنت بوئ حس نه کړي او دجنت بوۍ به د سلو کالو په فاصله باندې لرې موندل کيږي داحديث امام احمد رحمت الله علیه، امام طبراني رحمت الله علیه،امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه،امام ابن عبدالبر رحمت الله علیه په تمهيد او امام ابو نعيم رحمت الله علیه په حلية الأولیاء کې روايت کړيدۍ .
په بل روايت کې راغلي چې فرمايلي يي دي :- ما دپيغمبر صلی الله علیه وسلم څخه واوريدل چې فرمايل يي :- داسې امير به نه وي چې دمسلمانانو مشري کوي بيا ددوی په نصيحت کې خواري او زيار ونه باسي او نيکی ته يي نه را بولي مګر له دوی سره به جنت ته داخل نه شي . داحديث امام مسلم رحمت الله علیه، امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، او امام بيهقي رحمت الله علیه د معقل بن يسار رضی الله عنه څخه روايت کړيدی .
او همدارنګه دمعقل رضی الله عنه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- هر يو مشر چې دخپل ولس سره فريب او دوکه وکړه هغه به دجهنم اورته ننوزي . دا حديث امام طبراني رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، امام ابن عساکررحمت الله علیه دمعقل بن يسار رضی الله عنه څخه په صحيح سند سره روايت کړيدی.
عبدالله بن عمر رضی الله عنهما د نبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه روايت کړيدی چي فرمايي :- او ددجال يادونه يي کړې چې :- زه خامخا تاسو له دجال څخه ويره وم او داسې پيغمبر نشته چې خپل قوم يي ددجال څخه نه وي ويرولی بلکې ويرولې يي دي مګر زه تاسو ته داسي خبردرکوم چي هيڅ نبي به خپل قوم ته نه وي کړی : دجال په يوه سترګه ړوند دی او ستاسو رب داسي ندی ( په يو سترګه ړوند ندۍ ) . داحديث امام بخاری رحمت الله علیه په خپل صحيح کې، کتاب الفتن باب ذکر الدجال کې روايت کړی اوامام مسلم رحمت الله علیه ابن حبان رحمت الله علیه ، امام أبوداود رحمت الله علیه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام حاکم رحمت الله علیه ، امام طبراني رحمت الله علیه ، امام ابن ابي شيبه او امام ابو يعلی رحمت الله علیه دانس رضی الله عنه،ابن عمر رضی الله عنهما، ابن عباس رضی الله عنهما، جابر بن عبدالله رضی الله عنه او ابو امامة الباهلي رضی الله عنه څخه روايت کړيدی .
او امام ترمذي رحمت الله علیه دعبدالله بن عمر رضی الله عنهماڅخه روايت کړی اوويلي يي دي پدي باب کې د سعد رضی الله عنه ، حذيفه رضی الله عنه،أبوهريره رضی الله عنه،أسماء رضی الله عنها،جابر بن عبد الله رضی الله عنه وأبي بکر ة رضی الله عنه، عايشي رضی الله عنها، انس رضی الله عنه، ابن عباس رضی الله عنهما او فلتان بڼ عا صم رضی الله عنه روایت کړی دی.
دأبوهريره رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم به داسې مړي ته راتله چې په هغه به پوروه نو پو ښتنه به يې کوله آيا د پور لپاره یی څه اضافه شۍ پريښیي دي ، نو که ورته وبه ويل شول چې دپور خلاصولو لپاره يې څه پريښي دي دجنازي لمونځ به يي پرې کاوه او کنه بيايي مسلمانانو ته فرمايل :- پخيل ملګري مو لمونځ وکړئ خو کله چې الله جل جلاله په غزاګانوکې برياليتوبونه وروبښل ويي فرمايل : زه دمسلمانانودخپلو ځانو څخه ورته غوره يم نو کوم مومن چې به وفات شي او په هغه پوروي په مايي خلاصول دي او چا چې مال پريښود هغه يي د ورثه وولپاره دی. دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه د جابر رضی الله عنه څخه روايت کړی دۍ .
أبوهريره رضی الله عنه دنبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه روايت کړی چي فرمايلي يي دي :- دکوم مړي څخه چې مال پاتې شي هغه يي دميراث خوارو دی او چا چې عيال پريښود دهغو پالنه او ساتنه زموږ پرغاړه ده . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، او امام بيهقي رحمت الله علیه روايت کړيدۍ.
د علي رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم ده او خپلې لور فاطمې رضی الله عنهاته وفرمايل :- تا سو ته څۀ نه درکوم پداسې حال کې چې اهل صْفه دلوږو خيټو له امله اوړي را اوړي . يوځاي يي وويل :- کله چي فاطمي رضی الله عنها دغلامانو څخه ديو غلام غوښتنه ترې وکړه چې خدمت يې وکړي : زه ستاسوخدمت نکوم چي اهل صفه پريږدم چي دلوږې څخه یې کولمې او ګيډ ې تشي او خالي دي . دا حديث امام احمد رحمت الله علیه، امام بيهقي رحمت الله علیه او امام أبونعيم رحمت الله علیه په حسن سند سره روايت کړيدۍ.
دجبير بن مطعم رضی الله عنه څخه روايت دۍ چې همدئ د پيغمبر صلی الله علیه وسلم سره روان وه اودده سره داسې خلک وه چې د حنين غزا څخه راګرځيدلي وه خلک ورپورې ونښتل او پو ښتنې يی ترې کولې تردې چې اغزي لرونکې ونې ته يي ورټيل وهلو ته اړکړ څادر يي وتښتاوه نو پيغمبر صلی الله علیه وسلم ودريداو ویی ويل : زما څادر راکړئ که ددغه اغزي لرونکې ونې د شمير په اندازه زما سره پسونه وی نو خامخا به مې پرتاسو ويشلي وای . بيا به ما بخيل ، دروغژن او بې زړه ونه مومئ . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام مالک رحمت الله علیه، امام ابو يعلی رحمت الله علیه، امام طبراني رحمت الله علیه او امام بزار رحمت الله علیه روايت کړيدی .
امام احمد رحمت الله علیه دموسی بن طلحه څخه روايت کړی چې ما د عثمان بن عفان رضی الله عنه څخه اوريدلي دي چې په منبر ناست وه ، او موذن دلمانځه اقامت وايه اوده دخلکو څخه دهغوی خبر اخسته پوښتنه يي ترې کوله دهغوی دحالاتو او نرخونو معلومات يي تري کاوه .
دابو حميد ساعدي رضی الله عنه څخه یې روايت کړيدی چې : پيغمبر صلی الله علیه وسلم د ازد قبیلې څخه يو کس چې ابن تبية يا ابن لتبية نوميده په زکات راټولولو وګوماره خو کله چې راغې ويي ويل : دغه مال ستاسې دی او دغه مال ما ته تحفه راکړل شوی دی . پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرما يل :- ايا دخپل پلار يا خپلې مور په کور کې ناست وې چې ليدل شوې وای ايا ده ته څوک تحفه ورکوي اوکنه ؟ زما د په هغه ذا ت سوګند وي چې زما نفس دهغه په ﻻس کې دی هيڅوک ددغه مال څخه کوم شی نه اخلي مګر اخستل شوی څيز به دقيامت په ورځ دهغه په غاړه بار وي که يي اوښ اخستی وي هغه به بړيږي او که يي غويي اخستی وي هغه به لمباړې وهي او که يي پسه اخستی وي هغه به بغيږي بيا پيغمبر صلی الله علیه وسلم خپل ﻻسونه پورته کړل تردې چې موږ يي دتخرګونو سپين والی وليد او وي فرمايل :--اي الله جل جلاله ما ستا پيغام ورساوه .. ما ستا پيغا م ورساوه دا خبر يي درې ځلې تکرار کړ ..
دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه او امام دارمي رحمت الله علیه روايت کړيدی . او دعبد الله بن عمر رضی الله عنهما څخه روايت دی ده ويلې چې ما د پيغمبر صلی الله علیه وسلم څخه اوريدلې دي چې فرمايلي يې دي :--هريو ستاسې څخه پالونکي دی او هريو ستاسي څخه دخپل رعيت په واړندې مسوول او مکلف دی و ښځه دخپل خا وند په کور کې پالونکې ده او دخپل ﻻس ﻻندې خلکوپه وړاندې مسووليت لري او خادم دخپل بادار دمال په هکله پالونکی او مسوول دی هر يو ستاسي څخه پالو نکی او خپل ﻻس ﻻندې خلکو دامورو څخه مسووليت لري . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه ، امام تر مذي رحمت الله علیه ، د ابن عمر رضی الله عنه څخه روايت کړيدی.
د اسلامي خلافت څخه دفاع او د هغه ساتنه د مسلمانانو د ما لونو او ناموسونو حفاظت او داسلامي امت پرمختګ او هغه خنډونه دمخې لرې کول چې ورسره مخامخ دي : الله جل جلاله فرمايلي دي :-- وَقَاتِلُواْ الْمُشْرِكِينَ كَآفَّةً كَمَا يُقَاتِلُونَكُمْ كَآفَّةً [33]
الله جل جلاله پخيل کتاب قرا ن کريم کې په ډير و آياتونو کې د کفا روپه مقابل کې په جهاد کولو امرکړی دی دغه واجب تر امام پورې اړه لري ځکه چې همدا خليفه لښکرې برابروي دجهادي او نظامي ګرپونوليږل ، دغنيمتونو او دهغه ويشل دقرار دادونو تړل دخليفه او مسلمان امير له دندو څخه دي. له همدي امله علمای کرامو ويلې دي : دجهاد امر تر امير او خليفه پورې اړه لري مګر کله چي امير موجود نه وي نو جهاد نه ورسته کيږي ځکه چي دجهاد ګټه او مصلحت دهغه په وروسته والي باندې له منځه ځي ،او خلک به دخپل منځ څخه هغه غوره او ښه کسان ټاکي تر څو خپل کا رونو پر مخ بوځي ..... [35]
د انس رضی الله عنه څخه روايت دی چې هغه ويلې دي چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم دټولو خلکوڅخه ښکلی،او دټولوخلکو څخه زړور او دټولو خلکو څخه سخي وه ، يو ځلې دمديني خلک وويريدل او دغږ په طرف ورووتل ، پيغمبر صلی الله علیه وسلم له دوی سره مخامخ شو او ريښتينی خبر او احوال يي ورکړ د ابو طلحه رضی الله عنه په لوڅ آس سپور او په غاړه يي توره څوړنده وه او فرمايل يي : -- مه ويريږي او مه ويريږي !
د براءبن عازب رضی الله عنه څخه روايت دی چې : - یو سړي ورته وویل : ای ابو عماره دحنين دغزا په ورځ په شا راغلي ؟ ده وويل : نه زما د په الله جل جلاله سوګند وي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم په شا رانه غی مګر تيزو خلکو ماتې وکړه او د هوازن قبيلې هغوی په غيشو وويشتل او پيغمبر صلی الله علیه وسلم په سپينه اوښه سپوروه ابوسفيان بن حارث رضی الله عنه يي جلب نيولی وه او پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمايل : - زه پيغمبر يم په رښتيا سره او زه د عبدالمطلب ځوي يم ). دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه و امام نسايي رحمت الله علیه او امام ابن حبان رحمت الله علیه روايت کړيدی .
دسلمه بن اکوع رضی الله عنه څخه روايت دی چې ويي ويل : ما دپيغمبر صلی الله علیه وسلم سره اووه غزاګانې کړې دي او په هغو لښکر وکې چې ليږل به يی په نهو غزاګانو کې شريک شوی يم يو ځلې زموږ اميرابوبکر رضی الله عنه اويوځلې زموږ امير اسامه رضی الله عنه وه )) داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، او امام ابو عوانه رضی الله عنه روايت کړيدی .
دابوهريره رضی الله عنه څخه روایت دی چې ويلي يی دي :- ما د پيغمبرصلی الله علیه وسلم څخه اوريدلې دي چي فرمايل يي :- زما د په الله جل جلاله سوګند وي چې زما نفس دهغه په ﻻس کې دی که چيري ځينو مومنانو دانه غوښتی چې زما څخه دوروسته پاتې شي پداسي حال چي زما سره دهغوي داکمالاتو لپاره څه نه وه نو زه بۀ دهيڅ نظامي ګروپ څخه نه وم پاتي شوی کوم چې دالله جل جلاله په ﻻر کي جګړه کوي او زما دپه هغه الله جل جلاله سوګندوي چې زما نفس يي په ﻻس کي دی ما دا خوښوله چي دالله جل جلاله په ﻻر کي ووژل شم بيا راژوندی شم بيا ووژل شم بيا راژوندی شم بيا ووژل شم بيا راژوندی شم. دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، او امام طبراني رحمت الله علیه يو بل ته په نږدو الفا ظو روايت کړيدی .
.دامیر دا دنده ده چې د الله جل جلاله په ﻻرکې دجهاد لپاره نظامي ګروپونه وليږي او دمختلفو سيمو لپاره مسوولين وټاکي همداد پيغمبر صلی الله علیه وسلم سنت دي ، دجابر بن عبدالله رضی الله عنه څخه روايت دی چې ويلي يي دي : پيغمبر صلی الله علیه وسلم يو جهادي ګروپ دابو عبيدة بن جراح رضی الله عنه تر امارت ﻻندې دبحر غاړې ته وليږه دوی درې سوه کسان وه او زه هم ددوی له ډ لې څخه وم موږ روان شوو خوکله چي يو ځای ته ورسيدو غذايي مواد مو ختم شول ابو عبيدة رضی الله عنه امر وکړ چې دلښکر دټولو کسانو څخه ددهغوی خوراکي مواد راغونډکړی شي دا را ټول شول زما خوراکه څۀ خرما وي وي ، موږ ته به يي لږ لږ خوراک راکا وه تردې چې ټول خلاص شول موږ ته يواځې يوه يوه خرما رسيده . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام ابن حبا ن رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه او امام مالک رحمت الله علیه په موطا کي روايت کړيدی.
د عبدالله بن عمر رضی الله عنهما څخه روايت دی ده ويلي دي چې :--- پيغمبر صلی الله علیه وسلم دموته په غزا کې زيد بن حارثه ته امر وکړاوويل یی : که زيد ووژل شو بيا به جعفر امير وي او که جعفر ووژل شو بيا به عبد الله بن رواحه امير وي عبدالله رضی الله عنه وايي : پدي غزا کي زه ورسره ملګری وم جعفر بن ابي طالب مو ولټاوه په مړيو کې وه او موږ يي په بدن با ندې څو نوي د تورو اوغشو ټپونه وموندل . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام طبراني رحمت الله علیه او امام بيهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی .
امام ماوردي رحمت الله علیه ويلي دي :--دامام ددندواو مسوليتونو څخه دسنګر ونو محکمول په عصري وسله باندي محکم اوقوي ځواک سره ټينګول ترڅودښمن ونتوانيږي چې په ناڅاپي ډول تيري وکړي دکوم مسلمان يا متعهد وينه توی نکړي او دکوم جرم مرتکب نشي او دپاک څيزسپيڅلتيا تر پښو ﻻندې نکړي او همدارنګه په امام ﻻزم دي جې داسلامي دعوت څخه وروسته ددين او اسلام سره دکينې کوونکو په مقابل کې جهاد وکړي تردې چې يا اسلام ومني او يا هم اهل الذمه شي تردې چي دالله جل جلاله حق پلی کړي چې هغه په ټولو باطلو دينونو داسلا م بر ﻻسی او بريا ليتوب دی.
اول :-- پدې سره دعلما کرامو اجماع شوي چې دفاسق او فاجر په اصل کې دمشر تابه لپاره ټاکل رواندي او په هغه چاچاي په ﻻس او اختيار کي يي ټاکي بايد پرته له عادل او نيک سړي څخه بل څوک ونه ټاکل شي ځکه چي الله جل جلاله فرمايلې دي : لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ ﴿124﴾ [38]
دوهم :-- که داونشو او حتما فاسق ،او بدعتي شخص امير او مشر و ټاکل شې بيا مسلمان مجاهد فرصت لري چې ددې امير سره جهادپريږدي او بل غوره کړي نو پردې مجاهد دفاجرامير سره کار پريښودل واجب دي .
دوهم :-- ددغه فاجر امير په پريښودو او له هغه څخه دلريوالي په سبب فاجر ته تأديب دی که پدې سره پوه شي چې ټول يې دده دفسق له امله پريږدي ښايي خپل فسق او بدکاري پريږدي دا کار دلمانځه دهغه فاسق امام په څير دی چې که ځينې خلک په ده پسې لمونځ کول پريږدي او په بل چا پسې خپل لمونځ ادا کړي دغه کار دفاسق امام په دغه ورپوښل شوي منکر او بدي په ردولو سره دا اغيزه کوي چې يا توبه وباسي يا لري شي او هم خلک ددې په څيردګناه کولو نه ځانونه و ساتي نو ددې امام څخه وروسته دلمانځه پريښودلو کې يو شرعي مصلحت او ګټه ده پدې شرط چې د مقتدي څخه دجَمعې او جُمعې لمونځ پاتې نشي همدارنګه په جهاد کې همدا حکم دی .[41]
نو که چيرې مسلمان له ده څخه پرته بل څوک دکوم سبب او ﻻمل له پلوه ونه مومي او له ده ( فاجر امیر) سره جهاد په پريښودلو کې جهاد په ټوليز ډول پريښودل کيږي .
ابوعبدالله امام احمد بن حنبل رحمت الله علیه چې د اهل سنتو امام دی ويلي دي :--ديوسړي په هکله ترې وپوښتل شول چې ويل يي : زه جهاد نه کوم ځکه چې دعباس اوﻻديې اخلي او دوي ته د فئ مالونه برابروي ،ده وويل : سبحان الله : دغه ډير بدخلک دي دغه دجهاد څخه ناست اووروسته پاتي ،جاهل او ناپوهان دي ، ويل کيږي : تاسي پام وکړی که چيرې ټول خلک ستاسو په څیر کښيني نوڅوک به جهاد وکړي آيا پدې توګه به اسلام ختم نشي ؟ روميان به څه ونکړي ابن قدامة رحمت الله علیه وايي : امام ابوداود رحمت الله علیه پخپل سند سره دابوهريره رضی الله عنه څخه روايت کړيدی چې نبي اکرم صلی الله علیه وسلم فرمايلې دي : په تاسو جهاد کول دهر ښه او بد امير سره واجب دي. دا حديث امام أبوداود رحمت الله علیه او امام ابويعلی رحمت الله علیه دابوهريره رضی الله عنه څخه روايت کړي دی امام ابن حجر رحمت الله علیه ويلې دي :-- په اسناديې باک نشته مګر دا چې دامام مکحول رحمت الله علیه دروايت څخه دی او هغه دابوهريره رضی الله عنه څخه ندی اوريدلی .
پخپل اسناديې دانس رضی الله عنه څخه روايت کړی هغه ويلې چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلې دي : درې څيزونه دایمان اصل دي دهغه چا څخه ﻻس نيول چې لا اله الا الله ووايي په ګناه سره يي نه کافرکوو او داسلام څخه يي دکوم عمل اوکړني په سبب نه باسو جهاد له هغه وخته روان دی چې الله جل جلاله پيغمبرصلی الله علیه وسلم راليږلی دی ترڅو چې ورستنی امتي مې دجال ووژني او ايمان په اندازه د (اقدارو) سره دی . دا حديث امام أبوداود رحمت الله علیه روايت کړيدی او امام مندري رحمت الله علیه دواړويي له حکم څخه چُپ او ساکت پاتې شوي او په اسناد کې يي يزيد بن ابي نشبة موجوددی او هغه مجهول دی او همدارنګه امام سعيد بن منصور رحمت الله علیه روايت کړی اوپه سند کې یې ضعف دی او شواهد يي هم شته [42] د فاجر او بد عمله امير سره دجهاد پريښودل ددې باعث کيږي چې جهاد بالکل له منځه لاړ شي کفار په مسلمانانو غالب شي ،مسلمانانو بيخ وباسي او ختم يي کړي دکفر کلمه اونظام بريالی او رامنځ ته کړي چې پدې کې لوی فساد او فتنه نغښتې ده الله جل جلاله فرمايلې دي : وَلَوْلاَ دَفْعُ اللّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَّفَسَدَتِ الأَرْضُ ..﴿251﴾ [43]
ابن تيمیه رحمت الله علیه ويلي دي :- په خلکو کې دقوت او امانت يو ځای شتون ډير لږ دی له همدي سببه به حضرت عمر رضی الله عنه ويل :- ای الله : زه تاته د فاجر دزور او عادل دکمزورتيا څخه شکايت کوم چې په هروﻻيت کې تر ټولو غوره او مصلح سړی وټاکل شي تر دې چې رحمت للعالمين صلی الله علیه وسلم وويل : په جنګي امارت او مشری کې به زړور او قوي شخص اګر که څه فجور او بدي هم پکې وي په عاجز او کمزوري شخص باندې واړندې کيږي اګر که دغه کمزوری امين هم وي لکه څنګه چې امام احمد رحمت الله علیه دهغه دوو کسانو په هکله وپوښتل شو چې په غزا او جهاد کې به اميران وي يوقوي ځواکمن خو فاجر او بل نيک صالح خو کمزوری ، ضعيف دکوم يوه سره به غزا او جهاد کړل کيږي ده وويل : دفاجر ځواکمن قوت دمسلمانانو لپاره دی او بدي يي پخپل ځان دي دصالح کمزوري صلاح او نيکي يي دخپل ځان ده او ضعيفي يي دمسلمانانو ده نو جهاد به دقوي فاجر امير تر قيادت ﻻندې کيږي ځکه چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي :-- الله جل جلاله دغه دين ته دفاجر شخص په واسط نصرت ورکوي او همدارنګه په حديث شريف کي راغلي : الله جل جلاله دغه دين ته دداسې خلکو په وسيله بری ورکوي چې دوی ته به څه برخه دخير اوثواب نه وي . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام نسايي رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه دانس رضی الله عنه څخه روايت کړی دی. او امام احمد رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه دابوبکر رضی الله عنه څخه روايت کړيدی
او همدارنګه ابن تيمیه رحمت الله علیه ددې مسألې په اړه په يو جامع او ټوليز ډول دتاتار و دجګړې په درشل کې وايي : که چيرې داسې څوک پيدا شول چې د تاتاريانو په مقابل کې په پوره ايمانداری سره جنګيږي همدغه د الله جل جلاله درضا دکلمې دعزت ، لوړوالي اوددين دپلي کيدو او دپيغمبر صلی الله علیه وسلم داطاعت او پيروی لپاره موخه او هدف دي که چيرې دمجاهدينو په ليکو کې داسې څوک وه چې په دوی کې فجور، بدکاري دنيت خرابوالی وه لکه چې څوک د رياست او چوکی لپاره جګړه کوي يا په ځينو حاﻻتو کې تيری پرې کوي او فتنه داسې رامنځته کيده چې دکفارو په ضد دجګړې مانع ګرځيده نو پدې صورت کې ددين دحفاظت لپاره ددوی په ضد په داسې نااهلو خلکو جهاد کول غوره دی تردې چې بالکل جهاد په ټپه ودرول شي ، همدارنګه دا واجب ندي چې کفار وټکول شي ووژل شي ترڅو دوه لويي فتنې پرې دفع شي او يوه وړه فتنه ومنل شي . همدغه داسلام اصول او مقرارت هم دي چې بايد مراعات يي وشي ، همدارنګه داهل السنت والجماعت داصولو څخه دهرنيکو کاره اوبدکاره ترقوماندې ﻻندې جهاد کول روا دی .. تردې چې ابن تیمیه رحمت الله علیه وويل :-- دخلفاي راشيدينو دزمانې څخه راورسته زياتره غزاګانې په همدې ډول منځته راغلي دي او دنبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه ثابته ده چې فرمايلي دي :-٠-دآسونو په تنديو کې ترقيامته پورې خير شته چې هغه : ثواب اوغنيمت دی. دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه ، امام نسايي رحمت الله علیه ، امام ترمذي رحمت الله علیه ، امام أبوداود رحمت الله علیه ، ديوي ډلې صحابه کرامو څخه روايت کړيدی دا حديث دهغه معنی ثبوت دی چې ابو داود په خپلو سننو کې دپيغمبرصلی الله علیه وسلم څخه روايت کړيدی غزا دهغه وخته راروانه ده چې الله جل جلاله پيغمبر صلی الله علیه وسلم رااستولی دی او تر هغه وخته به جاري وي چې زمااخرينی امتي دجال ووژني غزا او جهاد به دظالم ظلم او دعادل عدل له منځه يو نسي .
د نبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه مشهوره ده چې فرمايلي يي دي :-- زمادامت څخه به يو ډله ښکاره په حق باندې وﻻړه وي دچا مخالفت به څه زيان ورته ونه رسوي او دا به تر قيامته پورې همداسې وي دا حديث او داسې نور دﻻيل شته چې اهل سنت او جماعت دټولو ډلو سره يو ځای ددې په کارولو متفق دي چې دهغه چا سره چې دجهاد وړوي دنيکو کاره او بدکاره اميرانو تر قوماندې ﻻندې جهاد وکړی شي ،، يوازي روافض او خوراج چې داهل سنتو څخه وتلي پدې کې اختلاف لري سره ددې چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم خبر ورکړي فرمايي :-- خامخا به وروسته ظالم ، خاين او فاجر اميران قدرت ته رسي چاچې دهغوی ددرواغو ريښتينوالي تصديق کړه او له هغوی سره يي مرسته وکړه زما دامت څخه ندي او زه هم دهغوی نه بیزاره يم او حوض کوثر ته به نه راځي او چاچې دهغوی ددرواغو تصديق ونکړ او له هغوی سره په ظلم کولو کې مرسته ونکړه هغه زما امتي او زه دهغوی نه راضي يم او هغوی به حوض ته راځي ، دا حديث امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام طبراني رحمت الله علیه او امام حاکم رحمت الله علیه روايت کړی دی ، دکوم سړي علم چې هغه څه ته ورسيد چي پيغمبرصلی الله علیه اميرانو ته تر قيامته دجهاد کولو امر کړی او د ظالمانو سره يې دهغې د ظلم کولو نه دمرستې څخه منع کړيده پدې پوهول کيدای شي چې منځڼی ﻻر داسلام خالص دين دی هغه دا چې : دهغه چاسره جهاد کول چې وړاو مستحق يې وي لکه دغه قوم چې ددوی ټا کل شوی شخص دهر امير سره وي او دغه په حق وﻻړه ډله په اسلام کې له دوی څخه غوره ده ، که پرته له دې څخه یی جهاد کول ناشونی وي ، او دهغه ډلې له مرستې څخه ځان ژغورل چې دی ورسره په غزا کې شريک وي او هغوی دالله جل جلاله څه نا څه نافرماني کوي بلکه اطاعت يې دوکړي دالله جل جلاله په اطاعت کې، او که هغوی نافرماني کوي بيا يې اطاعت پرې نشته ځکه چې دمخلوق اطاعت د الله جل جلاله په معصيت اونا فرماني کې نشته داددې امت دغوره خلکو پخوانی او اوسنیﻻرده اودهمدې اختيارول په هرمکلف مسلمان باندې وا جب ده، او همدامنځنۍ ﻻردحروريه ؤ او ددوی په ساري کوم خلک چې دفاسدې تقوی او پرهيز ګاری لرونکي دي او دکم علمی او نا پوهی څخه سرچشمه اخلي او دمرجئه ؤ په څير او چا چې داميرانو اطاعت په مطلق ډول منلئ پداسي حال کې چې دغه اميران نيکان هم نه وي يوه ډيره غوره او منځنیۍ ﻻرده ،[45] او همدارنګه شرح عقيده طحاویة ٤٢٢—٤٢٣ مخونه وګوری ډيراوږد بحث يي ذکرکړيدی خو زموږ له يادي شوي څيړنتيااوليکنې څخه نه وځي .
دعقيده طحاوي شارح رحمت الله علیه ويلي :-- دمتن خاوند امام طحاوي رحمت الله علیه قول دی چې حج او جهاد دمسلمانانو دامير سره که هغه نيکوکار وي او يا هم بد کار تر قيامته پوري روان دی نه يي کوم شی کمولی شي او نه یی له منځه وړلی شي ، شارح رحمت الله علیه وايي :-- شيخ رحمت الله علیه( امام طحاوي ) رافضه ؤ ته د رد په درشل کې اشاره کوي وايي : دالله جل جلاله په ﻻر کې تر هغه پورې جهاد نشته ترڅو د آل محمد صلی الله علیه وسلم څخه رضا خروج ونه کړي او داسمان له پلوه يوآوازکوونکی آواز وکړي چې : ددغه شخص پيروي وکړئ،
ددغه قول بطلان ددې څخه ډير څرګنددی چې دليل پرې وړاندې شي رافضه وو د امام په هکله پرته له کوم دليل نه دټولو نه ګناهونو څخه عصمت او پاکوالی شرط بللی دی بلکې په صحيح امام مسلم کې د عوف بن مالک رضی الله عنه څخه روایت دی چې ويلي يې دي ما د نبي اکرم صلی الله علیه وسلم څخه اوريدلي چې فرمايلي يي دي :-- غوره او ښه مشران ستاسې هغه خلک دي چې تاسوورسره مينه لری او هغوی ستا سو سره مينه لري تاسو دعا ورته کوی او هغوی تاسو ته دنيکی دعاکوي او بدترين دمشرانو ستاسې هغه خلک دي چې بديي بولی اوکرکه ورڅخه کوی او دوی هم ستاسې څخه کرکه او نفرت کوي او تاسو پرې لعنت وايی او هغوی هم پر تاسې لعنت وايي ، عوف رضی الله عنه وايي ما ورته وويل : اي دالله جل جلاله رسوله ، آیا مخالفت یی نکړو ، رسول صلی الله علیه وسلم وفرمایل:-- نه ، ترڅو يي چې په تاسو کې لمونځ قائم کاوه، خبردار اوسی په چاچې کوم والي او مشر وټاکل شو اوويي ليد چې دالله جل جلاله څخه نافرماني کوي نو هغه څه دبد وبولي کوم چې دالله جل جلاله نافرماني او ګناه کوي او هيڅکله دخپل ﻻس د هغه له اطاعت څخه نه باسي مخکې دامامت په مبحث کي ددي حديث په څيرځينې احاديث تير شول خو دايي ونه ويل چې امام بايد معصوم او د ګناه څخه پاک وي [46]
امام بخاری رحمت الله علیه په کتاب الجهاد کي ددې مسألي لپاره باب ايښی دی اوويلي يې دي : جهاد دهر فاجر او نيک امير سره کيږي ځکه چې پيغمبر صلی الله علیه فرمايلي دي : دآسونو په تنديو کې تر قيامته خير او نيکي ايښودل شوې ، دا حديث دعروة بارقي رضی الله عنه څخه په مرفوع ډول روايت شوی چې :-- دآسونو په تنديو کې دقيامت تر ورځې پورې خير ایښودل شوی چې هغه : ثواب او غنيمت دی .
ابن حجر رحمت الله علیه ددې په شرح کې ویلي دي : پدې حدیث دلیل نیولوته امام احمد رحمت الله علیه مخکي شوي ځکه چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم دآسونو په تنديو کې تر قيامته پورې دخير يادونه کړې او هغه خير يي په ثواب او غنيمت باندې تفسيرکړی او غنيمت يادول داجر سره يو ځای په آسونوکې يواځې په جهاد کې منځته راځي او دايې ندي مقيد کړي چې امام يا امير بايد عادل وي نودا پدې سره دﻻلت کوي چې ددغه بهتری او ثواب په ګټلو کې دا تو پير نشته چې غزا د نيکو کار اميرترقوماندې ﻻندې وي يا دبدکارامير تر قوماندي ﻻندې ، او په حديث کې ديته ترغيب دی چې بايد په آسونو جهاد وکړی شي.[47] .
دامامانو په اتفاق سره دهغه سړي لپاره لمونځ کول روا دي چې دخپل امام دبدعت او فسق څخه خبر نه وي ، دجماعت دشروطو څخه داندي چې دامام دعقيدې څخه خبر وي او دا هم نشته چې امتحان ترې واخلې اوووايي : ستا عقيده څه شی ده؟ بلکې په هغه چا پسې به لمونځ کوې چې حالت يي پټ وي که چيري يې په هغه مبتدع پسي لمونځ وکړ چې خپل دعوت ته بلنه کوي او يا په ښکاره سره فاسق او بدکاره وي خو هغه دفرض لمانځه امام وي چي پرته له ده څخه دلمو نځ کولو امکان نه وي لکه دجُمعي اواخترونو امام يا په حج دعرفات امام او داسې نور، نو دعامو سلفو او خلفاؤ په نزد به مقتدي لمونځ پسې کوي او چاچې په فاجر او بدکار امام پسې دجُمعي او جَمعي لمونځ ونکړنو دغه شخص دعامو علما ي کرامو په نزد بدعتې دي .
لمونځ به کوي او بيرته به يي نه راګرځوي ځکه چې صحابه کرامو به دجَمعې او جُمعې لمونځونه په ظالمواميرانو پسې ادا کول او بيا به يي نه راګرځول لکه څنګه چې عبدالله بن عمر رضی الله عنهما دحجاج بن يوسف پسې لمونځ کاوه اوبيا به يي نه راګرځاوه ، همدارنګه انس رضی الله عنه ، عبدالله بن مسعودرضی الله عنه او داسې نورو به دوليد بن عقبه بن ابي معيط پسې لمونځ کاوه . او هغه به شراب څښل تردې چې يو ځل يي دسهار لمونځ څلور رکعته ادا کړ او بيايې وويل : - نور يي درته زيات کړم ، په صحيح سند سره راغلي چې کله عثمان رضی الله عنه کلا بند شو خلکو ته يوه کس لمونځ امامت وکړ نو يوکس د عثمان رضی الله عنه څخه پوښتنه وکړه ته دعامو مسلمانانو امام يې او دغه سړي چې خلک لمونځ پسې کوي دفتنې امام دی عثمان رضی الله عنه وويل :-- ای وراره لمونځ دهغو غوره اعمالوڅخه دی ،چې خلک يي اداء کوي که ښه يي اداکړنو ښه يې ورسره ادا کړه او که يي سم ادا نکړ ته يي دبدی څخه ليري شه تر دې چې ويې ويل :کله چې دمقتدي نه دجَمعې او جُمعې لمونځونه ( د فاجر امیر په امامت باندې ) پاتې کيږي نودلته پرته د بدعتي څخه بل څوک لمونځ نه پريږدي کوم چې دصحابه کرامو سره مخالف دي ، ( بلکې باید لمونځ اداء شي ) .
او همدارنګه که چيرې امام دمشرانو لخواټاکل شوی وي اوپه ده پسې دلمونځ په پريښودو کې څه شرعي ګټه هم نه وي نو دلته به لمونځ نه پريښودل کيږي بلکه په ده پسي لمونځ کول بهتر او غوره دي ، که چيري څوک پدي سره ونه توانيږي چې دامامت داسې څوک واړندي نکړي چې هغه ديو منکر او بدکار ښکاره کوونکی وي نو په ده واجب دي چې دغه کار تر سره کړي مګر که چيرې بل چا ټاکلی وي او نشي کوﻻی چې دامامت څخه يي منع کړي او يايي دامامت څخه منع په ډير لوي زيان او ضرر له هغه منکر او بدیڅخه منځ ته راځي چې ښکاره کوي يي نوپدي صورت کي دوړي فتني دفع کول په لويي فتني سره او يا دلږ زيان دفع کول په لوي زيان سره جواز نلري ، ځکه چي شرايع او الهي قوانين دګټو دحاصليدو په خاطر راغلي . نو دجَمعې او جُمعې دله منځه تلل ډيره لويه فتنه تر هغې ده چې پدې دواړو جَمعه او جُمعه کې په فاجر او بد کاره امام پسې اقتدا وشي په ځانګړي ډول که چيرې دده په وروسته کيدو سره فجوراو بدي هم نشي لري کولی نو دشرعي مصلحت تعطيل کول پرته دهغه فتني له دفع کولو څخه پخپل ځاي پاتي کيږي.[49]
او پرته له کومې ګټې دمسلمانانو ضايع کيدوته هيڅ اهتمام نکوي او يا مسلمان جګړي ته د طواغيتو د يو طاغوت د تخت د ټنګښت او داسلام دکوم مخالف نظام دبقاء او جوړيدو لپاره واړندې کوي پدې هکله صحيح خبره داده چې : دداډول اميرانو سره او دهغوی تر امرﻻندي جهادنه کړل کيږي ځکه چې دوي دامارت دشرعي رنګ دموخې او هدف سر مخالفت وکړ .[50]
په ولس باندي ددغه امير سره په لنډډول ﻻندې دندي او مسوليتونه واجب او ﻻزمي دي دامير خيره اوريدل او دګناه څخه پرته دهغه پيروی کول ، او دامير په زياتيو صبر کول اګر دولس ځينې حقوق هم ورنکړي ، ده ته دعا کول ، دده ترﻻرښوونې ﻻندي جهاد کول ، ده ته دزکات ورکول ، دشرعي ادب په نظرکي نيولو سره ورته نصيحت کول.
ژباړه :- او وویریږی تاسې له الله او په دروغو قسم مه کوئ او واورئ تاسې د الله احکام د زړو په غوږونو سره ، او الله نه ښيی سمه صافه لاره ( د خیر او جنت ) قوم فاسقانو ته .
معنا دا چې واروئ هغه څه چې درته ويل کيږي اوپه تاسو لوستل کيږي دالله جل جلاله دکتاب څخه په هغه کې فکر وکړئ او ځانونه پرې وپوهوئ په اوريدلوسره امرداطاعت او منلوپه معنی سره دي نه يوازې ادراک اوحس ترې هدف دي او له دې څخه دالله جل جلاله قول دی چې :-- الله جل جلاله دثناء ويونکي، ثناء اوصفت وارويده ، يعني ويي مانه او قبول يې کړو او هم دا قول دشاعر دی چې ويلي يې دي :
دکعب بن عجرة رضی الله عنه څخه روايت دی چې ويل يې دي :-- موږ ته پيغمبر صلی الله علیه وسلم راووت او موږ نهه، څلور ،یاپنځه کسان وو اوويې ويل : - واروئ آيا تاسو وارويده بيشکه زما څخه وروسته به اميران راځي څوک چې ورغلل او دهغوی ددروغو تصديق يي وکړو اوله دوی سره يي په ظلم کولو کې مرسته وکړه هغه زمادپيروانو څخه ندی او نه هم زه دهغوی لپاره پيغمبريم اونه به ماته حوض کوثر ته راځي او څوک چې هغوی سره داخل نشي او له هغوی سره دهغوی په ظلم کولو کې مرسته ونکړي او ددرواغو تصديق يي هم ونکړي هغه زما امتي دی او زه دهغه لپاره پيغمبريم او ما ته به حوض کوثر ته راځي .
دا حديث امام احمد رحمت الله علیه اوامام ترمذي رحمت الله علیه روايت کړيدی اوويلي يې دي :- حديث صحيح او غريب دی او همدارنګه امام ابن حبان رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه،امام ابن ابي عاصم رحمت الله علیه اوامام حاکم رحمت الله علیه روايت کړی اوويلي يې دي : دا حديث دامام مسلم رحمت الله علیه دصحیح په شرح کې دی، امام بخاری رحمت الله علیه او امام مسلم رحمت الله علیه روايت کړي ندی...د ابو مالک اشعري رضی الله عنه څخه روايت دی چې رسول الله صلی الله علیه فرمايلې دي :-- اي خلکو واروئ : ځانونه ښه وپوهوئ اوعلم حاصل کړئ بيشکه دالله جل جلاله داسې بندګان دي چې نه پيغمبران دي اونه شهيدان له دوی سره پيغمبران او شهيدان پدې کې غبطه( سیالي ) کوي اوددوی په شان دمنازلو هيله مند به وي ځکه چې ددوی منزلې او نږديکت له الله جل جلاله سر ډير دی .
دا حديث اوږددی ، داحديث ټولوامامانولکه : امام احمد رحمت الله علیه، امام طبراني رحمت الله علیه ، امام دارمي رحمت الله علیه،امام عبدالله بن المبارک رحمت الله علیه په زهد کتاب کې په همدې ډول روايت کړيدی او سنديي جید دی ، دلته يوه فايده ده چې ان شاالله دآياتونواو نبوي احاديثو پخوانی فايده پرې بشپړيږي او هغه داچې : اوريدل دوه ډوله دی ، عقل هم دوه ډوله دی ، او هدايت هم دوه ډوله دی، ددې ويش په هکله دﻻيل شته . الله جل جلاله دکفارو لپاره داوريدو،عقل او هدايت يو ډول ثابت کړيدی او له دوی څخه يې هغه بل ډول دسمع ( اوريدو ) عقل او هدايت نفې کړيدی.
ورته ثابت کړيدی پدې شرط چې په دوی حجت او دليل قائم شي اودا پدې پورې اړه لري چې دحجت په معنی وپوهيږي اوپدې وپوهيږي چې په صحيح ډول څه شی ترې مراد او مقصددی.
او داسې نور آياتو نه شته چې پدې معنی سره راغلي دي چي : داهغه هدايت دی چې الله جل جلاله پري ثموديانو، ټولو پيريانو او نسا نانو ته، کافرانو او مومنانو ته يي پري هدايت کړيدی ځکه چې الله جل جلاله دوي ته دطاعاتو او ګناهونو ﻻرښوونه وکړه او هغه څه يي ورته وښود چې الله جل جلاله پري راضي کيږي او هغه څه چې پري په قهرکيږي .
داولي الا مر څخه مطلب هغه څوک دي چې الله جل جلاله يي اطاعت واجب کړی دی لکه واليان او علماء کرام دا دسلفواو خلفو څخه دمفسرينو ،فقها ؤ اوداسي نورو قول دی . [85]
امام قرطبي رحمت الله علیه ويلي دي :-- جابر بن عبدالله رضی الله عنه ، ابن عباس رضی الله عنه،مجاهد،عطاء،حسن بصري اوابوالعاليه رحمت الله علیهم اجمعین ویلي دي :-- اولو اﻻ مر،اهل القرآن،علماء،فقهاؤ ته ويل کيږي . همدا د امام مالک رحمت الله علیه نظر دی په همدې دول امام ضحاک رحمت الله علیه هم ويلي د ي چې داولو الأمر څخه مطلب فقهاء او ديني علماءدي اودامام مجاهد رحمت الله علیه څخه روايت دی چې مطلب تري علماء او فقهاء دي : فَإِن تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللّهِ وَالرَّسُولِ ....﴿59﴾[87]
عبدالله بن امام احمد رحمت الله علیه ویلي دي :--داولو الامر څخه مطلب علماء فقها ء او دالله جل جلاله اطاعت کوونکي بندګان دي کوم چې خلکو ته دين ورزده کوي او هغوی ته په نيکی سره امراو اوله بدي څخه يي منع کوي الله جل جلاله په خلکو باندې ددوی اطاعت واجب کړيدی دحضرت ابوهريره رضی الله عنه، ميمون بن مهران رحمت الله علیه اومقا تل رحمت الله علیه اوکلبي څخه روايت دی چې داولو اﻻ مر څخه مطلب : دجهادي ګروپونو مجاهدين دي،سهل بن عبدالله رحمت الله علیه ويلي دي :خلک به تر هغه پوري ښه او په خير وي چي دخليفه او علماءکرامو عزت کوي خوکله چي دغه دواړو ته په سپکه سترګه وګوري دنیا او آخرت به يي خراب شي پدي اړه .[88]
دابن عمر رضی الله عنهما څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- دامير دخبرې اوريدل او دهغه اطاعت کول لازم دي تر څو يي چې په معصيت او دالله جل جلاله په نافرمانی امر نه وي کړی، او که په ګناه سره امر وکړ بيايي نه دخبرې اوریدل شته او نه اطاعت . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه او امام مسلم رحمت الله علیه، اوامام احمد رحمت الله علیه روايت کړيدی .
پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :-- تاسې يي خبره واروی او اطاعت يي وکړی اګر که په تاسې يو حبشي سړی هم امير وټاکل شي . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه،امام ابن ماجه رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، امام طبراني رحمت الله علیه ، امام بیهقي رحمت الله علیه ، امام حاکم رحمت الله علیه ، امام ابن ابي عاصم رحمت الله علیه روايت کړيدی، يعني مسؤول وګرځول شي ځکه چې دامارت مسأله عامه ده دساري په ډول ديوښار مسوول او يا داچې په څه خاص امامت وګومارل شي لکه: دلمانځه امامت يا خراج ټولولو مسؤليت او سمدﻻسه جګړې کول ځکه چې د خلفاء راشدينو په وخت کې داسې کسان هم وه . چې په يو وخت کې دا دري واړه دندې ورکول کيدې يابه ځينو ته بعضې وظيفې سپارل کيدې . امام مسلم رحمت الله علیه د أبوذر رضی الله عنه څخه روایت کوي چې فرمایلی یی دي : زما خوږ دوست پیغمبر صلی الله علیه ماته وصیت کړی چې زه خبره واروم او اطاعت وکړم ، خپل مشر اګر که هغه حبشي مریی ، پزه او غوږونه یي پرې شوي هم وی ، داحدیث په همدې لفظ امام ابن ماجه رحمت الله علیه ،امام حاکم رحمت الله علیه ، امام بیهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی.
همدارنګه امام مسلم رحمت الله علیه دیحیی بن حصين څخه روايت کړيدی هغه وايي چې :-- مامې دخپلې نيا څخه اوريدلي چې ويل يي ما د نبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه اوريدلي دي چې دحجة الوداع په خطبه کې یي فرمايلي دي :-اګر که په تاسو يوسړي وټاکل شي چې تاسې دالله جل جلاله دکتاب سره سم رهبري کوي . يعني تاسي یی اطاعت وکړی.دغه حديث په همدې لفظ سره امام احمد رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه روايت کړی اوامام حاکم رحمت الله علیه پخپل مستدرک کې په غلطی سره ذکرکړی . اوحديث په صحیح امام مسلم کې موجوددی اوداقول دپيغمبرصلی الله علیه وسلم دی چې :- که سريي دمميزپه څيرهم و ي. يعني تاسې به يي اطاعت کوی علمای کراموددې په اړه ويلي دي : ويل کيږي چې پدي سره یی دسرمشابهت دوړوکوالي له کبله ورکړ، اودا په حبشه کي معروف اومشهوردي ويل کيږي چې دهغه دتوروالي له کبله يي مشابه کړی ، او همدارنګه ويل کيږي چې دويښتانو دوړوکوالي او غونډوالي له امله یی مشابهت ورکړي، پدي سره يي پدي دليل نيولی چې که پاچايان ظلم هم وکړي بايد په ضد يي پاڅون ونشي ځکه چې زياتره وخت پاڅون دحاکمانو دظلم څخه دلويې فتني سبب کيږي . [93]
دحضرت أبو هريره رضی الله عنه څخه روايت شويدی چې :- پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- تاسوته په دريو څيزونو امرکوم اوله دريو څيزونو مو منع کوم تاسو ته امرکوم چې دالله جل جلاله عبادت وکړی او دهغه سره شريک مه نيسی او دالله جل جلاله په رسی منګولي ولګوی او اختلاف مه کوی غوږ ونیسي او اطاعت یې وکړی دهغه امير چې الله جل جلاله په تاسو مقرر کړيدی ، دا حديث امام ابن حبان رحمت الله علیه پخپله صحيح او امام ابو نعيم رحمت الله علیه په حلية الأولیاء نومي کتاب کې روايت کړی اوسند يي صحيح دی . د علي رضی الله عنه څخه روايت دی چې پيغمبرصلی الله علیه وسلم دمجاهدينو ګروپ وليږه پدوی يي دانصاروڅخه يو کس امير وټاکه امر يي ورته وکړچي دخپل اميراطاعت به کوی امير په قهر شو اوورته یې وويل آيا تاسو ته پيغمبرصلی الله علیه وسلم امر ندی کړی چې زما اطاعت به کوی دوی ورته وويل هو : هغه وويل ماته لرګي راغونډ کړی هغوی لرګي راټول کړل بيايي وويل : اوربل کړی هغوی اور بل کړ امير يي وويل : اورته ورننوځی دوی دورداخلدو قصدوکړ ځينویی ځيني نورکلک ونيول اوویی ويل : موږ پيغمبرصلی الله علیه وسلم ته داورڅخه وروتښتيدو ترڅو دوی په همدې کش مکش کې وه ، چې اور مړشو او دامير غوسه سړه شوه دغه قيصه پيغمبر صلی الله علیه وسلم ته وروسيده هغه مبارک وفرمايل : - که چيرې اورته ننوتلي وای نو دقيامت ترورځې پورې به بيرته ترې وتلي نه وای اطاعت په نيک کار کې دی . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه ، امام ابواعوانه رحمت الله علیه،ابويعلي ،امام بیهقي رحمت الله علیه ، امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه دعلي رضی الله عنه څخه روايت کړيدی.
دعبدالله بن مسعود رضی الله عنه څخه روايت دی چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- په مسلمان سړي باندې دخپل امير خبره اوريدل او اطاعت کول دي که يي خوښه وي يعني تر هغې پورې چې په ګناه ورته امر ونکړي که چيرې په ګناه ورته امر وکړي بيايي نه دخبري اوريدل شته او نه اطاعت . ددي حديث شرح مخکي تيره شوې ده .
دابوهريره رضی الله عنه څخه روايت دی ده ويلي چې پيغمبرصلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- په تا باندي امير ته غوږ نيول ، اطاعت کول په سختی ، آسانی ، خوښی ، ناخوښی ټولو حاﻻتو کې ﻻزم دي يعني : هغه ته غوږ نيول او اطاعت يي اګر که اميرانو ته مال اودنيوي څيزونه خاص کړي شي او تاسو ته خپل حقوق هم در نکړي او دابن عمر رضی الله علیه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي : په مسلمان سړي باندې امير ته غوږ نیول اواطاعت کول دي په هغه څه کې چې خوښ يي وي اوکه خوښ يي نه وي مګر کله چې په ګناه باندې امر ورته وکړل شي بيا يي اطاعت نشته که يي په ګناه ورته امر وکړ بيا يي خبره اوريدل او اطاعت کول نشته . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه ، امام أبوداود رحمت الله علیه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه ، او امام بیهقي رحمت الله علیه روايت کړيدي .
د خوښی،ناخوښی په سختی اوآسانی کې اوپه هغه دنيايي حقوقو کې چې زموږ څخه يي اخستي وي او چې څوک دامارت وړوي دهغه سره به جګړه نه کوو . ويي ويل :-( ( اﻻ ان ترواکفر بواحا عند کم من الله فيه برهان )) .
دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام بيهقي رحمت الله علیه او امام أبوعوانه رحمت الله علیه روايت کړيدي .
امام ابن التين رحمت الله علیه ويلي دي : - ظاهرا داسې ده چې دسستی او تکليف وخت، دغه معنی هغه روايت تائيد وي چې امام احمد رحمت الله علیه ذکر کړيدی وايي ( په تکړه والي او سستی کې )
دابن عباس رضی الله عنهما څخه روايت دی ده ويلي :- چي نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي : چاچې دخپل امير څخه کوم بدشی (تکليف) وليده نوصبر دپرې وکړي نودی ديوې لویشتې په اندازه دډلې څخه لري اوجلا شو، نه مړکيږي مګر دجاهليت په مرګ سره مري.داحيث امام بخاری رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه،امام ابويعلی رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه،امام ابواعوانه رحمت الله علیه او امام دارمي رحمت الله علیه روايت کړيدی .
او همدرانګه دابن عمر رضی الله عنهما څه روايت دی چې ده دپيغمبرصلی الله علیه وسلم څخه اوريدلي دي چې فرمايلي يي دي :-چاچې خپل ﻻس دامير داطاعت څخه وويست دقيامت په ورځ به دالله جل جلاله سره پداسې حال کې مخامخ شي چې هيڅ دليل به نلري ، څوک چې پداسې حال کي مړشي چې په غاړه کې يي بیعت نه وي نودجاهليت په مرګ به مړکيږي. دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه، امام بيهقي رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه ،امام ابواعوانه رحمت الله علیه،اوامام ابن ابي عاصم رحمت الله علیه روايت کړيدی .
يوساعت چوپ شو بيايي وويل : کله چې دالله جل جلاله اطاعت يي کوو او دالله جل جلاله نافرمانی په وخت کې يي ته هم نافرماني کوه. داحديث امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه ، امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه او امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه روايت کړيدی .
دعوف بن مالک رضی الله عنه څخه روايت دی : - چې رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- ستاسو دغوره اوښو امامانو څخه هغه څوک دي چې مينه ورسره لری اودوی له تاسې سره مينه لري اودعا درته کوي اوتاسې هم ورته دعا کوی .
او ستاسې بدترين امامان هغه دي چې کرکه ورڅخه لری اودوی له تاسې سره کرکه لري او بدپرې وايي اودوی پرتاسو بدوايي، وويل شو اي دالله جل جلاله رسوله ! آيا په توره يي لرې نکړو پيغمبرصلی الله علیه وسلم وفرمايل :- ترهغه وخته يي مه لرې کوی ترڅو يي چې په تاسو کې لمونځ قائم کاوه اوکله موچې دخپلو اميرانو څخه کوم بدشی وليدل نوعمل اوکړنه يي بده وبولی اوخپل ﻻس داطاعت څخه مه باسی، داحديث امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام طبراني رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه او امام دارمي رحمت الله علیه روايت کړيدی.
اګرکه دولس دځينو کسانو ځينې حقوق ورنکړي دحضرت ابن عباس رضی الله عنهما څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- چاچې دخپل امير څخه څه بدوليدل صبردوکړي ځکه څوک چې دپاچا داطاعت څخه ديوي لویشتې په اندازه ووت دجاهليت په مرګ مړشو . دا حديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه اوامام احمد رحمت الله علیه روايت کړيدی.
دعبدالله بن مسعودرضی الله عنه څخه روايت دی ده ويلي چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- بيشکه زما څخه وروسته به هرڅوک خپل ځان ته په نورو غوره والی ورکوي اوداسې څيزونه به وي چې بديي ګڼي صحابه کرامو وويل :- اي دالله رسوله که زموږ څخه څوک دغه وخت ته ورسيدل موږته څه امر کوي ؟پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمايل :کوم حق چې پرتاسودی ادايي کړی اوکوم چې ستاسو حق دی دالله جل جلاله څخه يي وغواړی . داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ،امام احمد رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه،امام بزار رحمت الله علیه اوامام أبوعوانه رحمت الله علیه روايت کړيدی .
.علقمه بن وائل الحضرمي رحمت الله علیه دخپل پلار څخه روايت کوي هغه ويلي چې سلمه بن يزيدالجعفی رضی الله عنه دپيغمبر صلی الله علیه وسلم څخه وپوښتل اوورته ويي ويل :-اي دالله جل جلاله رسوله ! که په موږ داسي چارواکي وټاکل شي چې خپل حق غواړو او موږ ته حق نه راکوي دڅه کولو امر راته کوي ؟ پيغمبر صلی الله علیه وسلم مخ تري تاوکړ، بيا يي وپوښتل ، هغه مخ ترې تاوکړ، بيا يي په دوهم يا په دريم ځل وپوښتل ، اشعت بن قيس رضی الله عنه راکش کړ، اوورته ويي ويل : تاسو يي خبره واروئ اواطاعت يي وکړئ، بيشکه پردوی باندې يي دخپل عمل باردی اوپرتاسو دخپل عمل باردی. داحديث امام مسلم رحمت الله علیه ،امام نسايي رحمت الله علیه،امام بخاری رحمت الله علیه په خپل تاريخ کې امام ابواعوانه رحمت الله علیه امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه اوامام طبراني رحمت الله علیه روايت کړيدی .
ام سلمه رضی الله عنها دپيغمبرصلی الله علیه وسلم څخه روايت کړی چې فرمايلي یی دي :- يقينا پرتاسي به داسي اميران او چارواکي ټاکل کيږي چې ځینې کارونه به یی ښه وي او ځينې نور به یی بد ګڼې چاچې بدوګاڼه بيشکه خپله غاړه يي خلاصه کړه او چاچې انکاروکړ دالله جل جلاله دعذاب څخه وژغورل شو،مګرهغه څوک چې ددوی په کړنه راضي شول اودهغوی متابعت يي وکړ دهغوی په ګناه اخته شول صحابه ؤ رضی الله عنهم وويل :- آيا جګړه ورسره نه کوو؟ پيغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمايل : نه ، ترڅو يي چې لمونځونه کول . دا حديث امام مسلم رحمت الله علیه او امام ابوادود رحمت الله علیه ، امام بيهقي رحمت الله علیه، امام ابويعلی رحمت الله علیه اوامام طبراني رحمت الله علیه روايت کړيدی، کوم احايت چې دامير لپاره داوريدلو او اطاعت کولو وجوب افاده کوي په دوه بندونو سره بند شوي دي او هغه دا چې :-
٢:-- دمامور (ولس ) لخوا توانمندي دلومړي بند په هکله چې په ګناه سره امر کول دي ډيردﻻيل مو وړاندې کړل چې نچوړیې دادی . دالله جل جلاله په نافرمانئ کې دمخلوق اطاعت نشته له دې څخه دحضرت عبدالله بن عمر رضی الله عنهما حديث دی چې پيغمبرصلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :-
.او دا قول دپيغمبر صلی الله علیه وسلم دی چې :- په هغه چې تاسې ته امر کوم هغه څه ترسره کړی چې توان يي لری. داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام طبراني رحمت الله علیه ،امام شافعي رحمت الله علیه، او امام أبوعوانه رحمت الله علیه روايت کړيدی.
يوداسې کار دی چې په نشت يي الله جل جلاله ښه پوهيږي که کوم بنده دالله جل جلاله په عبادت کي ناغيړي اوسستي کوي پدې دعوی سره چې زما په وس کې نشته الله جل جلاله پدې باندې ورسره حساب کوي اوکه بنده پخپله خبره کې دروغژن وي الله جل جلاله ښه پرې پوهيږي او جزا به ورکوي . پدې باندي هغه حديث شريف چې عبدالله بن عمر رضی الله عنهما روایت کړی ښه دلالت کوي چې فرمایی : موږ به چې د پیغمبر صلی الله علیه وسلم سره په سمع او طاعت بيعت کاوه هغه مبارک به راته فرمايل :- په هغه څه چې ستاسو په توان کې وي .داحديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام ترمذي رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه،امام ابن ماجه رحمت الله علیه ، امام أبوعوانه رحمت الله علیه اوامام مالک رحمت الله علیه روايت کړيدی .
داحديث امام بخاري رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه، امام نسايي رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه او امام ابن مندة رحمت الله علیه روايت کړيدی.
دعبدالله بن دينار رحمت الله علیه څخه روايت دی وايي :- کله چې خلکو دعبدالمالک بن مروان سره بيعت وکړ عبدالله بن عمر رضی الله عنهما ورته وليکل :-دعبدالله بن عمرلخوا عبدالملک بن مروان اميرالمؤمنين ته :- زه پدې اعتراف کوم چې داميرالمؤمنين عبدالملک سمع او اطاعت به دالله جل جلاله او رسول الله صلی الله علیه وسلم دسنتو سره سم دخپل وس مطابق پلي کوم او زما زامنو هم پدې اعتراف وکړ. داا ثرامام بخاری رحمت الله علیه پخپل صحيح اوادب مفرد او امام بيهقي رحمت الله علیه په سننو کې روايت کړيدی.
ابن حجر رحمت الله علیه ويلي دي :- دوظيفې دغوښتنې دجواب ورکولو علت پدې قول سره چې زماڅخه وروسته به يوپربل غوره والی ووينئ دامطلب دی چې دهغه دا ګومان لرې کړي چې هغه بل شخص يي تاکلی دی نودايي ورته وښودل چې دغه کار دده په مبارکه زمانه کې منځته نه راځي او ټاکل شوی شخص يي دهغه دذاتي ځانګړتيا له کبله ندی ټاکلی بلکې دمسلمانانو دعامه ګټو په خاطريي ګومارلی دی او ددنیوي ګټولپاره غوره والی دده دوخت څخه وروسته منځته راځي اوده ته يي دداسې وخت په راتللو دصبر کولو توصيه وکړه .[98]
کله چې عمر رضی الله عنه خلافت ته ورسيد خالد بن وليد رضی الله عنه يي دلښکر دقوماندانۍ نه منفک کړ او ابوعبيده بن جراح رضی الله عنه ته يي وليکل : - لونګی يي دسر څخه ښکته کړه او مال يي دوه ځايه کړ ، امام ابن کثيرحمت الله علیه وايي :- ابوعبيده رضی الله عنه يي مال داسې دوه ځايه کړ چې يوه څپلۍ يي واخسته او بله يي ورته پريښوده . خالد رضی الله عنه به ويل :- داميرالمؤمنين خبره اورم او دهغه اطاعت کوم . [102]
دپيغمبر صلی الله علیه وسلم په زمانه کې هم د اميرانوڅخه ځينې داسې خطاګانې شوې دي ځينې هغه وي کله چې خالد بن وليد رضی الله عنه د بنوجذيمه قبيلې دبنديانو دوژلوامروکړ،عبدالله بن عمررضی الله عنهما او ملګرويي داامر ونه مانه اوکله چې پيغمبر صلی الله علیه وسلم پدي خبر شوويي فرمايل :- اي الله جل جلاله زه دخالد دکړني اوعمل څخه بري او پاک يم دايي دوه ځله وويل . داحديث امام بخاری رحمت الله علیه په – (اذا قضی الحاکم بجور او خلاف أهل العلم فهورد – په باب کې اوهمدارنګه امام احمد رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام نسايي رحمت الله علیه اوامام بيهقي رحمت الله علیه روايت کړيدی .
اوسره ددې پيغمبرصلی الله علیه وسلم خالد منفک نکړاو په غزاګانو کې به يي مقرراوه او مسلمانانو هم د موته په غزا کې ددريو اميرانو دشهادت څخه وروسته چې پيغمبرصلی الله علیه وسلم ټاکلئ وه مقررکړ .
ژباړه :- ای هغو کسانو ، چې ایمان مو راوړئ دی، حکم ومنئ دالله ، اوحکم ومنئ درسول ، او د خاوندانو دحکم ستاسو نه ، نو بیا که ، ستاسو په منځ کې جګړه راشي ، په څه خبره کې ، نو واپس کوئ هغه ، الله ته او رسول ته ، که يئ تاسو ، چې ایمان لرئ ، په الله ، او په ورځ دآخرت ، دا کار ، غوره دی ، او ډیر ښه دی د انجام په لحاظ سره .
امام نافع رحمت الله علیه دابن عمر رضی الله عنهما څخه روايت کړی چې ويلي يي دي :- پيغمبرصلی الله علیه وسلم په منی کې دوه رکعته لمونځ وکړ ، ابوبکر رضی الله عنه هم دوه رکعته لمونځ وکړ ، وروسته دابوبکر رضی الله عنه څخه عمر رضی الله عنه هم دوه رکعته لمونځ وکړ، عثمان رضی الله عنه هم دخلافت په لومړي سرکې دوه رکعته لمونځ وکړ بیا عثمان رضی الله عنه څلور رکعته لمونځ وکړ،نوعبدالله بن عمر رضی الله عنه به چې دامام سره لمونځ کاوه څلور رکعته به يي اداء کول او که يواځې به يي کاوه نو دوه رکعته لمونځ به يي اداء کاوه. داحديث امام بخاری رحمت الله علیه،امام مسلم رحمت الله علیه،امام نسايي رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،امام ابن حبان رحمت الله علیه،امام دارمي رحمت الله علیه،امام ابويعلی رحمت الله علیه ،امام طبراني رحمت الله علیه،او امام ابواعوانه رحمت الله علیه روايت کړيدی .
امام بخاری رحمت الله علیه او امام مسلم رحمت الله علیه ددغه حديث سره ډير نيږدې دعبدالله بن مسعود رضی الله عنه څخه روايت کړيدی دعبدالرحمن بن یزید رحمت الله علیه څخه روايت دی چې ويل يي :-عمثان رضی الله عنه موږ ته په منی کې څلور رکعته لمونځ راکړ،دا خبره عبدالله بن مسعود رضی الله عنه ته وويل شوه هغه ددې درجوع غوښتنه وکړه بيايي وويل : مادپيغمبر صلی الله علیه وسلم سره په منی کي دوه رکعته لمونځ ادا کړي،او ابوبکر رضی الله عنه سره په منی کې دوه رکعته لمونځ اداء کړي او عمر رضی الله عنه سره مي په منی کې دوه رکعته لمونځ اداء کړی،کاشکي زما په نصيب دڅلورو قبول شويو رکعتونو شي،داحديث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام احمد رحمت الله علیه، امام ابن خزيمه رحمت الله علیه، امام ابويعلی رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه او امام طبراني رحمت الله علیه روايت کړيدی.
حافظ ابن حجر رحمت الله علیه ويلي دي : ابن مسعود رضی الله عنه ځکه درجوع غوښتنه وکړه چې دده په وړاندې دغوره والي او بهتروالي مخالفت وشو، همداقول دامام أبوداود رحمت الله علیه روايت تائيد وي چې :- ابن مسعور رضی الله عنه څلوررکعته لمونځ اداء کړ،هغه ته وويل شو : عثمان رضی الله عنه دی ملامت کاوه او پخپله یی څلوررکعته لمونځ وکړ هغه وفرمايل : مخالفت بددی، دامام بيهقي رحمت الله علیه په روايت کې راغلي دي : زه مخالفت بد ګڼم. [105]
دلته صحابه کرامو رضی الله عنه دعمل پيروي چې په منی کې دلمانځه پوره کول دي، دضعيف او مرجوح دليل په نظر کې نيولو سره ترسره کړ،او بهتره عمل چې هغه دلمانخه قصر (کوتاه کول وه)داختلاف دﻻملونو دمخنيوي لپاره پريښود لکه چې وړاندې ابن مسعود رضی الله عنه وويل : - يقينا عثمان رضی الله عنه دلمانځه په پشپړولو کي تاويل کوونکی وه .
ددي مثال داسې دي لکه چې د عمرو بن العاص رضی الله عنه څخه روايت شوی چې دذات السلاسل په غزا کې پيغمبر صلی الله علیه وسلم عمرو رضی الله عنه امیر و ټاکه نوده خلکوته امر وکړ چې :- خلک به تردري ورځو اورونه نه بلوي،عمرو رضی الله عنه وايي : خلکو ابوبکر رضی الله عنه ته وويل : چې زموږ سره خبرې وکړئ نو بیا ابوبکر رضی الله عنه عمرو رضی الله عنه ته راغی، عمرو رضی الله عنه وایي : ته خلکو ماته رالیږلی یی نو هیڅوک باید اور بل نکړي که چا داکار وکړ نوزه به یی په همغه بل کړي اورکې وغورځوم ،
پيغمبر صلی الله علیه وسلم دده داکار وستايه،په يو روايت کې راغلي دي چې عمرو رضی الله عنه وويل :- دوی مي داور بلولو څخه پدې خاطر منع کړل چې دښمن يي لږوالی ونه ويني، دذات السلاسل دغزا حديث دعمروبن العاص رضی الله عنه امارت او کومې پيښې چې پدې غزا کې رامنځته شوې دي ، امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مسلم رحمت الله علیه،امام ابواود رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ،امام ترمذي رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه ، امام ابن ابي شيبه رحمت الله علیه،امام ابويعلی رحمت الله علیه،امام طبراني رحمت الله علیه او امام طبري رحمت الله علیه په خپل تاريخ کې امام نسايي رحمت الله علیه په فضايل الصحابه او امام ذهبي په سير اعلام النبلاء کې په تفصيل او لنډيز سره روايت کړيدی.
پدې هم وپوهيدو چې داحد په غزاکې دمسلمانانو د ناکامی سبب هم دامير داجازې څخه پرته د غشو وشتونکو دخپلو سنګرونو پريښودل وه اوامير يي هم نبي کريم صلی الله علیه وسلم وه کله يي چې دوی ته وفرمايل :- که چيرې تاسو وليدو چې مرغانو يوړو هم په همدې ځای به پاتي کيږئ او که وموليدل چې دښمن دناکامۍ سره مخ کړو او پښو يي ﻻندې کړو هم پخپلو ځايونو کې پاتې کيږی تردې چې څوک دروليږم .دغه روايت دغزاګانو دمصادروڅخه پرته امام بخاری رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه،امام بيهقي رحمت الله علیه او امام أبوعوانه رحمت الله علیه روات کړيدی .
دعائشي رضی الله عنه څخه روايت دی چې نبي کريم صلی الله علیه وسلم فرمايلي دي :- اي الله جل جلاله چاچې زمادامت څه مشري په غاړه واخسته او په دوی يي سختي وکړه په ده هم تکليف او سختي راولې او چاچې زما دامت څه مشري په غاړه واخسته اوله دوی سره يي آساني وکړه ته هم پري آساني راولي . داحديث امام مسلم رحمت الله علیه او پخواني نيکانو لکه فضیل بن عياض رحمت الله علیه او امام احمد بن حنبل رحمت الله علیه به ويل: که زموږ کومه قبوله شوي دعا وي نو د امیر لپاره به موکړي وې ، عبدالله بن امام احمد رحمت الله علیه په صيح سند سره په کتاب السنة کې ذکر کړي چي ابوبکر مروزي رحمت الله علیه ويلي دي چې : مادابو عبدالله امام احمد بن حنبل رحمت الله علیه څخه اوريدلي چې: خليفه متوکل يي ياد کړاو وويل : په يقيني ډول دده لپاره دنيکی او روغتيا دعاکوم اوويل یی : که ده ته څه تکليف ورسي،يقينا چې ته به یی وګوري چې اسلام ته څه پيښيږي او څه پرې راځي ، فضیل بن عیاض رحمت الله علیه وايي : دعادل امير مخ ته کتل عبادت دی .
د زيادبن کسيب عدوي رحمت الله علیه څخه روايت دی وايي : دابوبکرة سره دابن عامر تر منبر ﻻندې وم هغه خطبه ورکوله او نری جامې يي په تن وي ابو بلال وويل : زموږ امير ته وګوری چې دفاسقانو جامې يي اغوستي دي ابوبکرة رضی الله عنه وويل: غلئ شه ما دنبي کريم صلی الله علیه وسلم څخه اوريدلي دي چې فرمايل یی : پاچا دځمکې پر مخ دالله جل جلاله سيوری دی چا چې دهغه قدر وکړ الله جل جلاله به يي قدر وکړي او چاچې دالله جل جلاله دپاچا اهانت وکړ الله جل جلاله به يي هم خوار او ذليل کړي . داحديث په مختلفو الفاظو سره امام ترمذي رحمت الله علیه،امام ابن خزیمه رحمت الله علیه ،امام طبراني رحمت الله علیه،امام بزار رحمت الله علیه،او امام ابونعيم رحمت الله علیه روايت کړيدی، او امام ترمذي ويلي دي: داحديث حسن او غريب دی،امام اليانې رحمت الله علیه حسن بللی دی، او امام هيشمي رحمت الله علیه ويلي دي : په سند کې یی سعد بن او يس دی، که چيري هغه عبسي وي نوامام ازدي رحمت الله علیه ضعيف بللی دی، که چيرې بصري وي بيا امام ابن معين رحمت الله علیه ضعيف بللی دی، امام ذهبي رحمت الله علیه په ضعيفانوکې ياد کړی دی. ښایی د ډیرو روایاتو له کبله حسن لغیره وي.
دعبدالله بن عمروبن العاص رضی الله عنه څخه روايت دی چې معاذ رضی الله عنه ويلي دي :- موږ ته نبي کريم صلی الله علیه وسلم دپنځوڅيزونو په کلکه ويلي چاچې دهغه څخه ځينې یی تر سره کړل په الله جل جلاله دهغه ضمانت ﻻزمي شو ،چاچې دمريض پوښتنه وکړه ،يادجنازې سره ووت ، يادالله جل جلاله په ﻻره کې د غزا لپاره ووت او يا يي هم امير ته دهغه دعزت اوقدر کولو لپاره ورغئ يا پخپل کور کې کیناست ترڅوخلک دده له شره اودۍ دخلکو له شره په امان پاتې شي .داحدیث امام احمد رحمت الله علیه،امام طبرانی رحمت الله علیه اوامام بیهقي رحمت الله علیه په شعب الایمان کی روایت کړی دی .
دابو بکرﺓ رضی الله عنه څخه روایت دی چې پیغمبرصلی الله علیه وسلم فرمایلي دي : چاچې دهغه چا عزت او قدر وکړ،الله جل جلاله به یی عزت اواحترام وکړی، الله جل جلاله به یی دقیامت به ورځ محترم او عزتمن وګرځوی ، دا حدیث امام احمد رحمت الله علیه، امام طبرانی رحمت الله علیه ، امام ابن ابی حاتم رحمت الله علیه او امام ابن ابی عاصم رحمت الله علیه روایت کړی ، سند یی صحیح دی .
او دابوموسی رضی الله عنه څخه روایت دی چې بیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمایلی دي : دالله جل جلاله دتعظیم اولویئ څخه د سپین ږیری مسلمان دقرانکریم دحافظ،قاری،او مفسرعزت او احترام او دعادل پاچا قدر اوعزت کول دي . داحدیث د امام ابو داود رحمت الله علیه،او امام بیهقي رحمت الله علیه ، روایت کړی دی. پدې ډول چې نه په کې ډیرسختی کوونکۍ اونه مخ تری اړوونکۍ وي ، سهل بن عبدالله تستري رحمت الله علیه ویلی دي : ترهغه به خلک ښه او په خیر وی چې د پاچااو علماﺀکرامو عزت کوي کله یی چې دغه دواړو ته په درنه سترګه وکتل الله جل جلاله به یی دنیا او آخرت جوړ کړي او که یی ددې دواړو سپکاوئ وکړ الله جل جلاله به یی دنیا او آخرت خراب کړي . [114]
- دامیرانو لپاره دنصیحت په اړه زموږ دخوږ پیغمبر صلی الله علیه وسلم څخه ډیر احادیث ذکر شوي دي چې له هغې څخه یو دادۍ چې: پیغمبرصلی الله علیه وسلم فرمایلی دی : دین نصیحت دی،صحابه کرامو وویل: اي دالله جل جلاله رسوله ! دچا لپاره نصیحت دی ؟ پیغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمایل : دالله جل جلاله ، دهغه دکتاب ، دهغه درسول ، دمسلمانو مشرانو او عامو مسلمانانو لپاره نصیحت دی. دا حدیث امام مسلم رحمت الله علیه پخپل صحیح،کتاب الایمان باب بیان ان الدین النصیحة كي روایت کړی دۍ،همدا رنګه امام بخاری رحمت الله علیه پخپل صحیح کې په سر لیک کې راوړی دی ، همداسې امام احمد رحمت الله علیه، امام ابوداود رحمت الله علیه امام نسائی رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ، امام ابو عوانه رحمت الله علیه ، امام بیهقي رحمت الله علیه په سنن کبری او اعتقادکې او امام شافعی رحمت الله علیه،او امام طبرانی رحمت الله علیه په معجم کبیر کې د تمیم داري رضی الله عنه څخه روایت کړی ، همدارنګه : امام احمد رحمت الله علیه،امام ترمذی رحمت الله علیه، امام نسایی رحمت الله علیه ، امام ابن ابی عاصم رحمت الله علیه دابو هریر ة رضی الله عنه څخه ، امام دارمی رحمت الله علیه دابن عمر رضی الله عنه څخه ، امام احمد رحمت الله علیه، امام ابو یعلی رحمت الله علیه ،او امام طبرانی رحمت الله علیه دابن عباس رضی الله عنهما څخه، اوهمدارنګه امام طبرانی رحمت الله علیه دثوبان رضی الله عنه څخه پدې لفظ سره چې : نصیحت ددین اصل،اوچته څوکه او اساس دی .
همدارنګه پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمایلی دی : الله جل جلاله ستاسو لپاره درې څیزونه خوښوي او درې څیزونه درته بد بولي هغه چې تاسو ته یی خو ښوي دادي : چې دالله جل جلاله عبادت وکړئ او هغه سره څه شۍ شریک نکړۍ ، او دالله جل جلاله عبادت وکړئ او اختلاف ونکړئ او دالله جل جلاله په رسۍ ټول منګولې ټینګې کړۍ او اختلاف ونکړۍ او چې څوک الله جل جلاله درباندې مقررکړل هغه ته نصیحت وکړئ ، او دا درته بد بولي چې : وایی، دایی ویلی وه داوایی ، ډیرې پو ښتنې ، او بی ځایه مال مصرفول. داحدیث امام بخاری رحمت الله علیه ،امام مسلم رحمت الله علیه، امام ابن خزیمه رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه،امام ابوعوانه رحمت الله علیه ، امام دار می رحمت الله علیه ، امام بیهقي رحمت الله او امام طبرانی رحمت الله علیه روایت کړیدی.
امام بخاري رحمت الله علیه د زید بن ارقم رضی الله عنه څخه روایت کړی دی چې ویل یی : زه د خپل تره سره وم چې دعبد الله بن أبی بن سلول څخه مې واوریدل چې ویل یی : په هغه چاچې د رسول صلی الله علیه وسلم سره دې انفاق او خیرات مه ورکوئ ترڅو چې ترې لاړشي او دا ټولۍ تیت شي ، او همدارنګه یې په ډیر ذلت سره ترې ایستل کیږي،نو داخبره مې خپل تره ته وکړه بیا مې تره رسول صلی الله علیه ته وکړه نو پیغمبر صلی الله علیه وسلم عبد الله بن أبی او دهغه ملګروته څوک ورولیږل نو هغوۍ قسم وکړ چې دا کار یې ندی کړی او داسې څه یې ندي ویلي،نو رسول الله صلی الله علیه وسلم ددوی خبره رښتیا او زمایې دروغ وګڼله نو داسې غم راته ورسید چې سارۍ یې نه درلود او په کور کیناستم،نو الله جل جلاله دغه آیت شریف نازل کړ چې :
نو پیغمبر صلی الله علیه وسلم ماته څوک راولیږل بیایې دغه آیاتونه راته تلاوت کړل بیاېې وفرمایل : الله جل جلاله ریښتینۍ کړې،داحدیث شریف امام بخاری رحمت الله علیه او امام ترمذی رحمت الله علیه روایت کړی دی.
په همدې ډول د عبدالله بن مسعود رضی الله عنه څخه راغلي دي چې فرمایلي یې دي : کله چې پیغمبر صلی الله علیه وسلم د حنین د غزا غنیمتونه وویشل ، دانصارو څخه یو سړي وویل : پدې ویش سره دالله جل جلاله رضاء مطلب نه وه ، نو پیغمبرصلی الله علیه وسلم ته راغلم او خبر مې کړ.داحدیث شریف امام بخاري رحمت الله علیه روایت کړی دی .
امام ابن حجر رحمت الله علیه ددې حدیث په شرحه کې وایي : پدی حدیث کې دامیر او نورو نیکو خلکو دخبریدو روا والئ دی چې ددوی په اړه هغه څه وه نه ویل شي چې وړاو لایق ورسره نه وي ترڅوویونکئ له دې منع کړئ شي اوویی ویروي،او پدی کې دغیبت او چُغلۍ ذکر دی کوم چې د ابن مسعود رضی الله عنه په کړنه کې موجود وه او پیغمبرصلی الله علیه وسلم تری منع نکړ،ځکه چې د ابن مسعود رضی الله عنه موخه اوهدف دپیغمبرصلی الله علیه وسلم نصیحت او پدی خبره یی خبرول وه ، هغه څوک چې اسلام ښکاروي او منافقت پټوي د پیغمبر صلی الله علیه وسلم بدي بیانوي نو باید ځان ترې وساتئ ، دغه کارروا دی لکه څنګه چې دکفارو په ضد جاسوسي او خبرراوړ ل روا دې ترڅو دهغوی ددسیسو څخه ځانونه وژغوري . [119]
دفاطمې بنت قیس رضی الله عنها څخه روایت دی چې ویل یی : زه پیغمبر صلی الله علیه وسلم ته ورغلم او ماورته وویل ای دالله جل جلاله رسوله ! ابو الجهم او معاویه زما دنکاح غوښتنه وکړه پیغمبرصلی الله علیه وسلم وفرمایل : معاویه رضی الله عنه مسکین دی مال نه لري او ابو الجهم دخپلی اوږی نه امسانه ښکته کوی (وهل کوي ): داحدیث امام مسلم رحمت الله علیه، امام ابن حبان رحمت الله علیه ،امام نسایی رحمت الله علیه،امام أبوداود رحمت الله علیه،امام احمد رحمت الله علیه، امام طبرانی رحمت الله علیه،امام بیهقي رحمت الله علیه او امام مالک رحمت الله علیه په موطاء اوامام شافعی رحمت الله علیه په رساله نومي کتاب کې روایت کړیدی .
پدې آیت شریف کې یی غیبت منع کړی دی او پیغمبر صلی الله علیه وسلم پدې مبارک حدیث کې ډیر بدبللی چې وایی : اي هغه ډلې چې په ژبه یی ایمان راوړی او دایی زړه ته ندي ښکته شوي دمسلمانانو غیبت مه کوئ او دهغوی پټ څیزونه مه ښکاره کوی . دا حدیث شریف امام احمد رحمت الله علیه،او امام ابویعلی رحمت الله علیه روایت کړی دی. امام هیثمي رحمت الله علیه ویلی دي،رجال یی ثقات دي،او قضاعی رحمت الله علیه په مسندالشهاب او امام بیهقي رحمت الله علیه په شعب الایمان اوامام طبرانی رحمت الله علیه په صریح السنه،امام أبوداود رحمت الله علیه په سننو کې دابو برزه أسلمي رضی الله عنه څخه روایت کړی دی اوویلی یی دی چې: پیغمبر صلی الله علیه وسلم فرمایلی دي : اې هغی ډلی چی په ژبه مو ایمان راوړی او زړه ته موندی ننوتی دمسلمانانو غیبت مه کوی او دهغوی پټ رازونه مه ښکاره کوی ځکه چاچی دمسلمانانو ستر مات کړ الله جل جلاله به دده سترمات کړي او الله جل جلاله چې دچا سترمات کړي پخپل کو ر کې به یی سپک او شرمنده کړي ، امام ابو یعلی رحمت الله علیه په حسن سند سره دبراءرضی الله عنه څخه روایت کړی د ی، دابن عمر رضی الله عنه څخه روایت دی چې پیغمبرصلی الله علیه وسلم منبر ته وخوت او په لوړ اواز یی وفرمایل : اې هغو خلکو چی په ژبو مو ایمان راوړی او زړونو ته مو ښکته شوی ندی مسلمانانو ته تکلیف مه رسوی اونه دهغوی درازونو دښکاره والي یعنی: دخلا ګانو دبر بنډ توب هڅه کوی ځکه چاچې دمسلمان ورور دراز لوڅوالي هڅه وکړه الله جل جلاله به دده راز ښکاره کړي کله چې الله جل جلاله دچا دراز ښکاره کیدواراده وکړي سپک او ذلیل به یی کړي اګر که دکور په منځ کی هم وي .
ابن عمررضی الله عنه کعبی شریفی ته وکتل اوویی ویل :څومره قدرمنه یی او څومره اوچت مقام لري ، یومؤمن دالله جل جلاله په وړاندې ستا څخه ډیرمحترم او قدرمن دی. داحدیث امام ترمذی رحمت الله علیه اوامام ابن حبان رحمت الله علیه پخپل صحیح کې روایت کړی دی مګرویلی یی دي چې : اې هغوخلکو چې یوازې په ژبه مسلمانان یاست او زړونوته موایمان ندی ښکته شوی ،مسلمانان مه آزاروی او عیبونه یی مه په ګوته کوی اوخطاګانی یی مه لټوی ، دمعاویه رضی الله عنه څخه روایت دی چې فرمایل یی : یقینا که دې د مسلمانانو پټ رازونه «خلاګانی» ښکاره کول وغوښتل،نو فاسد به یی کړي اویا نږدی دی چې فاسد یې کړي او په زړونو کې به یی کینه درته پیداشی ». داحدیث امام أبوداود رحمت الله علیه اوامام ابن حبان رحمت الله علیه پخپل صحیح کتاب کی روایت کړیدی .
دساری په ډول : ام المؤمنین عائشې رضی الله عنها یوه ښځه یاده کړه اوویی ویل: دغه ښځه ټیټه(قدیی وړوکۍ) دی،پیغمبر صلی الله علیه وسلم وفرمایل : غیبت یی دوکړ » . داحدیث شریف امام ابو داود رحمت الله علیه اوامام احمد رحمت الله علیه پخپل مسند،امام ابن ابی دنیا رحمت الله علیه دغیبت په کتاب او امام ترمذی رحمت الله علیه روایت کړی ویلی یی دي : داحدیث حسن او صحیح دی .
داحدیث امام احمد رحمت الله علیه، امام طبرانی رحمت الله علیه په معجم کبیر اوامام ابن حبان رحمت الله علیه،امام بخاری رحمت الله علیه په ادب مفرد کې ، امام معافری رحمت الله علیه په سیرت نبوی ، امام احمد بن عمر والشیبانی رحمت الله علیه په آحاد او مثاني کې روایت کړی ، امام هیثمی رحمت الله علیه ویلی دی : په دواړو سندونو کی دابورهم وراره دی چی زه یی نه پیژنم .
نودغه دواړه کلمې دقداو ونې په ټیټوالي کې کارول شوې دي چې لفظ یی یو اومعناوی یی بیلې دي ځکه چې رسول الله صلی الله علیه وسلم مقصد پیژندنه او څرګوالئ وه اودعايشی رضی الله عنها مطلب دهغې عیب او بدي بیانول وه ،. دافک حدیث مشهور حدیث دی امام بخاری رحمت الله علیه ، امام مسلم رحمت الله علیه، امام احمد رحمت الله علیه، امام ترمذی رحمت الله علیه، امام أبوداود رحمت الله علیه ، امام بیهقی رحمت الله علیه ، امام ابن حبان رحمت الله علیه ،امام حاکم رحمت الله علیه،امام ابویعلی رضی الله عنه،امام طبرانی رحمت الله علیه او نورو روایت کړی دی .
اول : د خپل مظلومیت څرګندول،تردې چې ویی ویل : څلورم،مسلمانان د شر او فسادڅخه ویرول او هغوئ ته نصیحت کول دي،او له دې څخه یودادي چې که چیرې یو فقیه او عالم ولیدل شي چې یو بدعتي اوفاسق ته ورځي او له هغه څخه علم زده کوي او وویریده چې که دغه عالم ته به ترې زیان ورسي نوده ته دارواده چې د بدعتي حال ورته څرګند کړي او نصیحت ورته وکړي پدې شرط چې مقصد یی نصیحت کول وی . [123]
امام بخاري رحمت الله علیه روایت کړی دی لکه څنګه چې وړاندې ذکر هم شول چې اسامه رضی الله عنه ته وویل شول : آیا دغه سړی یعني عثمان رضی الله عنه ته څه نه وایې،اسامه رضی الله عنه وفرمایل : ماداسې خبرې ورته وکړې چې دغه دروازه خلاصول نه غواړم چې لومړی یې زه خلاصه کړم ، پدې سره د عیاض بن غنم رحمت الله علیه دا ډول دلیل وړاندې کیږي چې:هشام بن حکیم رحمت الله علیه ته یې وویل :آیاد پیغمبر صلی الله علیه وسلم دغه قول د اوریدلی ندی ؟ چې فرمايي : څوک چې غواړي امیر یا دکومې رتبې والاته نصیحت وکړي باید دا نصیحت په ښکاره ورته ونه وایي مګر ترلاس به یې نیسې یو آزاد ځای ته به یې بیایې که چیرې یې نصیحت ومانه نو ښه ترښه کوکه نه ، نو خپل مسولیت او دنده یې سرته ورسوله ، داحدیث ابن ابی عاصم رحمت الله علیه پخپل کتاب السنة،باب کیفیة نصیحة الرعیة للولاة کې روایت کړی دی .
دی راوړې ده،امام ابن کثیر رحمت الله علیه دغه واقعه قوي کړې ده او شیخ احمد شاکر رحمت الله علیه صحیح بللې ده،پدې اړه زیات دلائل موجوددي او همدارنګه دهغه چاپه هکله چې نصیحت ورته کړل باید حالت یی په نظرکې ونیول شي تردې چې دانصیحت دلوئ فساد اوعظیمې فتنې مخه لامل نشي،هغه څوک بریالي دي چې الله جل جلاله هدایت ورته کړی دی او سمه لاره یې ورته ښودلې وي.
