د درملگري سرچينه کتل

[[دوتنه:Asklepios.3.jpg|بټنوک|آسکليپيوس، د يونان د درملگر خدای پژۍ، چې د آسکليپيوس لکړې او پرې تاو شوي مار د درملگرۍ د سمبول په توگه کارېږي]]
طب له ناروغ څخه د پالنې او د ناروغیو د تشخیص، وړاندوینې، مخنیوي، درملنې، د ټپونو یا ناروغيو تسکین او د روغتیا د غښتلتیا علم او عمل دی. په طب کې د روغتیا پالنې بېلابېلې طریقې شاملې دي چې د روغتیا د خوندیتوب او بیارغونې لپاره د ناروغیو د درملنې او مخنیوي لپاره رامنځته شوی. معاصر طب له حیاتي/بیومېډيکل علومو، طبي څېړنو، جنتیک او طبي تکنالوژۍ څخه د ناروغیو د تشخیص، درملنې او د ټپونو او ناروغیو د مخنیوي لپاره کار اخلي، چې معمولاً د درملو یا جراحۍ او همداراز د بېلابېلو درملنو لکه (external splints and traction) او اروايي درملنې، طبي وسایلو لکه بیولوژیکي او ایوني وړانګو لارې ترسره کېږي.  <ref>{{cite book|last=Firth|first=John|title=Oxford textbook of medicine|chapter=Science in medicine: when, how, and what|publisher=Oxford University Press|location=Oxford|year=2020|isbn=978-0198746690}}</ref><ref>{{cite journal|vauthors=Saunders J|title=The practice of clinical medicine as an art and as a science|journal=Med Humanit|volume=26|issue=1|pages=18–22|date=June 2000|pmid=12484313|doi=10.1136/mh.26.1.18|s2cid=73306806|url=|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web|url=http://dictionary.reference.com/browse/medicine|title=Dictionary, medicine|access-date=2 Dec 2013|archive-date=4 March 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160304154538/http://dictionary.reference.com/browse/medicine|url-status=live}}</ref>

طب له تاریخ څخه مخکې دورو کې پلي شوی، چې په ډېری دورو کې یو هنر ګڼل شوی (د پوهې او هنر برخه) چې تر ډېره د ځايي کلتور له مذهبي او فلسفي بارونو سره په اړیکه کې و. د مثال په ډول، یو درمل جوړوونکي به له درملیزو بوټو څخه کار اخیست او د شفا لپاره به یې دعا کوله، یا به هم یو لرغوني ډاکتر یا فلیسوف د هېمورویزم (humorism) له تیوري سره سم د وینې‌بهولو/ bloodletting  (په سنتي طب کې له بدن څخه د مضرې وینې ایستل) په وروستیو پېړیو کې د مدرن علم له ظهور سره، طب تر ډېره د علم او هنر په یو ترکیب بدل شوی چې د طب تر چتر لاندې دواړه اساسي او تطبیقي علوم په کې شامل دي. د بخۍ لپاره د ګنډلو تخنیکونه هغه هنر دی چې په تمرین کولو سره زده شوی، دا چې د حجرې او مالیکول په سطحه په ګنډل کېدونکي نسج کې څه پېښږي دا پوهه له سانیس څخه اخیستل کېږي. 

له ننني علم څخه مخکې د طب ډولونه د سنتي او عامیانه طب په توګه پېژندل کېږي، چې تر ډېره د علمي طب د نشتوالي په حالت کې کارول کېږي په دې اساس د ځای‌ناستي طب په نوم یاديږي. د طب له علم څخه بهر ځای‌ناستې درملنې چې خوندیتوب او اغیزمنتیا لري تېراېستنه نومول کېږي. 

== اصطلاحات/لغت پېژندنه ==
طب په امریکایي تلفظ مېډېسن (/ˈmɛdsɪn/) دلته ((listen یې اورېدلی شئ، په بریتانوي تلفظ مېډسن (/ˈmɛdɪsɪn/) دلته ((listen یې اورېدلی شئ، دناروغۍ د تشخیص، درملنې، وړاندوینې او مخنیوي پوها او تجربه ده. د طب کلمه له لاتیني کلیمې (''medicus'') څخه اخیستل شوې چې د ډاکتر په معنا ده. <ref>{{cite encyclopedia|title=Medicine, n.1|url=http://www.oed.com/view/Entry/115715?result=1&rskey=YZWqVc&|encyclopedia=OED Online|date=September 2014|publisher=Oxford University Press|access-date=8 Nov 2014|archive-date=18 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818030846/https://www.oed.com/start;jsessionid=1E0E779892225A3E7EC8E73A292FDF0D?authRejection=true&url=%2Fview%2FEntry%2F115715%3Fresult%3D1%26rskey%3DYZWqVc|url-status=live}}</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Medicine|url=http://oxforddictionaries.com/definition/medicine?q=medicine|encyclopedia=[[Oxford Dictionaries Online]]|publisher=Oxford University Press|access-date=8 Nov 2014|archive-date=18 August 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210818030846/https://languages.oup.com/|url-status=live}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210818030846/https://languages.oup.com/ |date=18 August 2021 }}</ref><ref>Etymology: {{lang-la|medicina}}, from ''ars medicina'' "the medical art", from ''medicus'' "physician". ([http://www.etymonline.com/index.php?term=medicine Etym.Online] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011122928/http://etymonline.com/index.php?term=medicine|date=11 October 2007}}) Cf. ''mederi'' "to heal", etym. "know the best course for", from [[Proto-Indo-European language|PIE]] base *med- "to measure, limit. Cf. [[Greek language|Greek]] ''medos'' "counsel, plan", [[Avestan language|Avestan]] ''vi-mad'' "physician"</ref><ref>[http://www.etymonline.com/index.php?term=medicine "Medicine"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071011122928/http://etymonline.com/index.php?term=medicine|date=11 October 2007}} ''Online Etymology Dictionary''</ref>

== کلینیکي تمرین ==
په ټوله نړۍ کې طب او کلینیکي تمرین ته لاسرسی په کلتور او تکنالوۍ کې د سیمه‌ییزو توپيرونو پر بنسټ توپير کوي. مدرن علمي طب په لوېدیځ کې ډېر پرمخ‌تللی دی، په داسې حال کې چې په مخ پر ودې هېوادونو لکه د افریقا او اسیا په ځینو برخو کې وګړي ښايي پرته له دې چې د طب په برخه کې علمي زده‌کړې ولري پر سنتي طب له لږ اغېزمنتیا او شواهدو سره  خورا ډېره تکیه وکړي. <ref>{{cite document|author=WHO Dept. of Essential Drugs and Medicines Policy|year=2002|title=Traditional medicine: growing needs and potential|publisher=[[World Health Organization]]|hdl=10665/67294}}</ref>

په پرمختللې نړۍ کې د شواهدو پر بنسټ طبابت په ټولیز ډول په کلینیکي تمرین کې نه کاریږي. د مثال په ډول د یوې سروې پر بنسټ چې په 2007 کال کې یې تېرو اثارو ته کتنه کړې وه, ښیي چې شاوخوا 49% لاس وهنې/ مداخلې د خپلو ګټو یا تاوانو د ملاتړ لپاره د کافي شواهدو له کمښت سره مخ دي. په مدرن کلینیکي تمرین کې ډاکتران او د دوی مرستیالان په خپله ناروغان د تشخیص, وړاندوینې, درملنې او له ناروغیو څخه د مخنیوي په موخه د کلینیکي تمرین د قضاوت له مخې ارزوي. د ډاکتر او ناروغ اړیکه معمولاً د ناروغ طبي دوسیې او طبې تاریخچې له معاینه کولو سره له یوې طبي مرکې او  فزیکي معاینې سره پیل کېږي. معمولاً له اساسي طبي وسایلو لکه ستاتېسکوپ (stethoscope) او د ژبې فشاروونکي (tongue depressor) څخه کار اخیستل کېږي. وروسته د علایمو/نښو لپاره مرکه او معاینه د نښانو/اعراضو لپاره کېږي، ډاکتر ښايي د ځینو ازمويښتونو لکه د وینې معایناتو، له ژوندي غړي څخه نمونه اخېستلو (biopsy) ته امر وکړي او یا هم طبي درمل او نورې درملنې تجویز کړي. بېلابېلې تشخصي طریقې د وړاندې شویو معلوماتو پر بنسټ د شرایطو په کنترول کولو کې مرسته کوي. د مقابلې په بهیر کې د ټولو اړوندو حقیقتونو په اړه د ناروغ  پوهاوی د اړیکې او باور د رامنځته کېدو اړینه برخه ده. وروسته طبي مقابله په یو طبي ریکارډ کې چې په ډېرۍ قضايي حوزو کې یو قانوني سند دی مستنديږي. څارل/تعقيب ښايي لنډ وي خو ورته عمومي پروسیجر له لارې څارل کېږي، متخصصین ورته پروسې څاري. د موضوع  پېچلتيا ته په پام سره درملنه ښايي یوازې څو شېبې یا څو اونۍ وخت ونیسي. <ref>{{cite journal|vauthors=El Dib RP, Atallah AN, Andriolo RB|title=Mapping the Cochrane evidence for decision making in health care|journal=Journal of Evaluation in Clinical Practice|volume=13|issue=4|pages=689–92|date=August 2007|pmid=17683315|doi=10.1111/j.1365-2753.2007.00886.x}}</ref><ref name="Coulehan_2005">{{cite book|vauthors=Coulehan JL, Block MR|title=The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice|edition=5th|publisher=F. A. Davis|year=2005|isbn=978-0-8036-1246-4|oclc=232304023}}</ref><ref name="AHIMA2005">{{cite journal|vauthors=Addison K, Braden JH, Cupp JE, Emmert D, Hall LA, Hall T, Hess B, Kohn D, Kruse MT, McLendon K, McQueary J, Musa D, Olenik KL, Quinsey CA, Reynolds R, Servais C, Watters A, Wiedemann LA, Wilkins M, Wills M, Vogt NE|display-authors=6|title=Update: guidelines for defining the legal health record for-disclosure purposes|journal=Journal of AHIMA|volume=76|issue=8|pages=64A–64G|date=September 2005|pmid=16245584|url=http://library.ahima.org/xpedio/groups/public/documents/ahima/bok1_027921.hcsp?dDocName=bok1_027921|first21=NE|first20=M|archive-url=https://web.archive.org/web/20080309002938/http://library.ahima.org/xpedio/groups/public/documents/ahima/bok1_027921.hcsp?dDocName=bok1_027921|archive-date=9 March 2008|access-date=22 September 2009|archivedate=9 March 2008|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080309002938/http://library.ahima.org/xpedio/groups/public/documents/ahima/bok1_027921.hcsp?dDocName=bok1_027921}}</ref>

د روغتيايي مرکې او مقابلې اجزا په لاندې ډول دي:<ref name="Coulehan_20052">{{cite book|vauthors=Coulehan JL, Block MR|title=The Medical Interview: Mastering Skills for Clinical Practice|edition=5th|publisher=F. A. Davis|year=2005|isbn=978-0-8036-1246-4|oclc=232304023}}</ref>

* اصلي شکایت (CC): له ډاکتر سره د اوسني ملاقات دلیل. دا علایم دي؛ چې د ناروغ په‌خپله ژبه هر یو له خپل وخت سره ثبتېږي. اصلي شکایت ته همداراز د «اصلي شکایت وړاندې‌کونه» یا «اصلي اندېښنه» وايي. 
* د اوسنۍ ناروغۍ تاریخچه (HPI): د علایمو د رامنځته کېدلو او د هرې نښې د لاڅرګندتیا زماني ترتیب د پخوانیو ناروغیو له تاریخچې څخه د تشخیص وړ، چې تر ډېره د پخوانۍ طبي تاریخچې (PMH) په نوم یاديږي. په پخوانۍ طبي تاریخچه کې (HPI) او (PMH) شامل دي. 
* اوسنی فعالیت: دنده، د خوښې‌وړ فعالیتونه، هغه څه چې ناروغ يې په حقیقت کې تر سره کوي. 
* درمل/دواګانې (Rx): هغه ټول درمل چې ناروغ يې کاروي، لکه تجویز شوې، له نسخې پرته، کورني درمل او همداراز بدیل د بوټو درمل. حساسیتونه (Allergies ) هم ثبتيږي.
* پخوانۍ طبي تاریخچه (PMH/PMHx): هم‌مهاله طبي ستونزې، پخواني عملیاتونه او بستر کېدل، ټپونه، عفوني ناروغۍ یا پخوانی واکسیناسیون او د پېژندل شویو حساسیتونو تاریخچه. 
* ټولنیزه تاریخچه (SH): د زېږيدلو ځای، هستوګنځی، د واده تاریخچه، تولنیز او اقتصادي وضعیت، عادتونه چې د خوړو رژیم، درمل، تنباکو او الکول/شراب په کې شامل دي. 
* کورنۍ تاریخچه (FH): په کورنۍ کې د ناروغیو لیست ښايي پر ناروغ اغېز ولري. ځنې وختونه له کورني شجره‌لیک څخه کار اخیستل کېږي.  
* د نښو/علایمو بیاکتنه (ROS) او یا د سیستم پلټنه: د اضافي پوښتنو ټولګه ده چې ښايي د ناروغ په اوسنۍ تاریخچه (HPI) کې له پامه وغورځول شي: یوه عمومي پوښتنه (ایا په‌خپل وزن کې مو کموالی، د خوب په کیفیت کې بدلون، تبه، پړسوب/مټاکه، موړه او داسې نور ترسترګو شوي؟) په تعقیب سره یې د بدن د نورو اصلي سیستمونو (زړه، سږي، د هاضمې سیستم، د ادرار مجرا او داسې نور) په اړه پوښتنې مطرح کېږي.

فزیکي معاینه د لیدلو وړ او عیني طبي نښو له پلوه د ناروغ معاینه ده، د هغو علایمو خلاف چې ناروغ یې په خپله خوښه بیانوي او په لازمي ډول د لیدلو وړ نه دي. د روغتیايي خدماتو وړاندې کوونکی له ليدلو، اورېدلو، لمس کولو او ځينې وختونه له بویولو(لکه عفونت، یوریمیا، دیابیتي کیتواسیدوزس) څخه کار اخلي. څلورکړنې د فزیکي معاینې اساس دی:  پلټنه (inspection)، لمس (احساس)، ضربه وهل (د رېزونانس څانګړنو د تعین لپاره ضربه)، غوږ نیول (اورېدل)، په ټوله کې په همدې ترتیب اجرا کېږي خو غوږنیول له ضربې وهلو څخه مخکې او لمس د خېټې/نس د ارزونې لپاره کارول کېږي. <ref>{{cite journal|title=Assessing patients effectively: Here's how to do the basic four techniques|journal=Nursing2014|volume=8|issue=2|page=6|year=2006|doi=10.1097/00152193-200611002-00005}}</ref>

کلینیکي معاینه لاندې موارد مطالعه کوي:<ref>{{cite web|title=Clinical examination|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|website=TheFreeDictionary.com|access-date=18 January 2021|archive-date=4 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210204001630/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|url-status=live}}</ref>

* حیاتي علایم چې وزن، قد، د بدن تودوخه، د وینې فشار، نبض، د تنفس شمېر او د هیموګلوبینو د اکسیجن مشبوعیت.<ref>{{cite web|title=Clinical examination|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|website=TheFreeDictionary.com|access-date=18 January 2021|archive-date=4 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210204001630/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|url-status=live}}</ref>
* د ناروغ عمومي ظاهري حالت او د ناروغۍ ځانګړي شاخصونه (د خوړو وضعیت، د زېړي څرګندوالی، د رنګ پيکه‌توب او چاغوالی)

* جلد
* سر، سترګې، غوږونه، پزه او ستونی (HEENT)<ref>{{cite web|title=Clinical examination|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|website=TheFreeDictionary.com|access-date=18 January 2021|archive-date=4 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210204001630/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|url-status=live}}</ref>
* د زړه رګونه (زړه او د وینې رګونه)<ref>{{cite web|title=Clinical examination|url=https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|website=TheFreeDictionary.com|access-date=18 January 2021|archive-date=4 February 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210204001630/https://medical-dictionary.thefreedictionary.com/Clinical+examination#:~:text=including%20some%20tests.-,The%20examination,and%20blood%20pressure%E2%80%94are%20recorded.|url-status=live}}</ref>
* خېټه/نس او رېکتوم (rectum)
* تناسلي دستګاه (او امېندواري که چېرې ناروغ امېندواره وي، یا ښايي امېند واره وي) 
* اسکلېټي عضلات (د ملا تير او علوي-سفلي اطراف/ لاس او پښې)
* عصبي (د پوهاوي حس، پوهه، مغز، لیدل، جمجه‌يي اعصاب نخاع او محیطي اعصاب)
* اروايي (لوری‌موندنه، رواني وضعیت، موډ/خوی یا حالت، د غیر طبیعي فکر یا درک شواهد)

په احتمالي ډول تمرکز د علاقې وړ په هغه برخو دی چې په طبي تاریخچه کې په ګوته شوي او ښايي پورته نه وي یاد شوي ټول موارد په کې شامل نه وي.  <ref>{{cite journal|vauthors=Grembowski DE, [[Paula Diehr|Diehr P]], Novak LC, Roussel AE, Martin DP, Patrick DL, Williams B, Ulrich CM|display-authors=6|title=Measuring the "managedness" and covered benefits of health plans|journal=Health Services Research|volume=35|issue=3|pages=707–34|date=August 2000|pmid=10966092|pmc=1089144}}</ref>

==سرچينې==
{{Reflist|2}}


[[وېشنيزه:درملگري| ]]
[[وېشنيزه:روغتياپوهنه]]

<!-- مېنځ ويکي تړنې-->