Jump to content

خوب

تړنې سمول
د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

خوب د ذهن او بدن یو طبیعي تکرار کېدونی حالت دی، چې د فهم د بدلېدو، یو څه مهار شوي حسي فعالیت، عضلاتي فعالیت په راکمېدو او د سترګو د چټک خوځښت ((REM د خوب پر مهال د نږدې ټولو ارادي عضلو د نه فعالیت او له چاپېریال سره د تعامل په کمښت مشخص کېږي. دا د بیدارۍ پر مهال د محرکاتو پر وړاندې د عکس العمل د وړتیا له کمېدو سره توپیر لري، خو د کوما او یا هم شعوري اختلالاتو په پرتله ډېر غبرګون ښکاره کوونکی حالت دی، ځکه د خوب پر مهال ګڼ شمېر مغزي فعالیتونه څرګندېږي.[۱][۲]

خوب په تکراري دورو کې رامنځته کېږي، په کوم کې چې بدن د دوو جلا حالتونو پر مهال تغيیر مومي: د سترګو د چټک خوځښت د خوب مهال او د سترګو د چټک خوځښت د نه خوب مهال. په داسې حال کې چې REM د سترګو د چټک خوځښت په معنا دی، په دغه ډول خوب کې یو شمېر نور اړخونه، لکه: د بدن مجازي فلج هم شاملېږي. د خوب یوه تر ټولو پېژندل شوې ځانګړنه د خوب(رویا )لیدل دي، چې په معمولي توګه د کیسې په توګه بیانېږي او د پرمختګ په حال کې د وېښ حالت له ژوند سره ورته والی لري، خو په معمول ډول وروسته د تصور یا ګومان په توګه پېژندل کېږي. د خوب پر مهال د بدن ډېری سیسټمونه په یوه انابولیک حالت کې وي او د وجود د محافظتي، عصبي، اسکلیټي او عضلاني سیستمونو په رغونه کې مرسته کوي؛ دا هغه حیاتي بهیرونه دي چې مزاج (خلق او خوی)، حافظه او ادراک ساتي او د بدن په اندوکراین او خوندیتوب سیسټمونو کې ستر اغېز لري. د انسان د وجود داخلي ساعت (circadian clock) د ورځې په اوږدو کې د شپې پر مهال خوب برابروي. د خوب بېلابېلې موخې او میکانیزم د پرله پسې راتلونکو څېړنو موضوع جوړوي. خوب د ټولو حیواناتو په تکامل او وده کې، تر ټولو خوندي چلن دی.[۳][۴][۵][۶]

انسانان کېدلای شي، د بې خوبۍ په ګډون د خوب بېلابېل اختلالات، لکه: کم خوبي، زیات خوب کول، د خوب برید (narcolepsy)، په خوب کې د نفس بند کېدل (sleep apnea)، په خوب کې نارامي (parasomnias) لکه: په خوب کې قدم وهل او په خوب کې د سترګو د چټک خوځښت یا رپولو د چلن اختلال، غاښ چیچل او د خوب کولو پر مهالونو کې اختلال تجربه کړي. د مصنوعي رڼا(نور) نه ګټنې په پام وړ ډول د بشریت د خوب په سیسټم کې بدلونونه راوړي. د مصنوعي رڼا تر ټولو عام منابع ځیرک ټلیفونونه او تلویزیونونه دي، چې د خوب پر روغتیا اغېز لري. آبي رڼا، د مصنوعي رڼا هغه ځانګړی ډول دی، چې د میلاتونین هورمون تولید اخلال کوي، هغه هورمون چې د خوب په راوړو کې مرسته کوي.[۷][۸]

د ټینبرګین د څلورو پوښتنو په کارولو سره د خوب بیولوژي

[سمول]

خوب د ټینبرګین د څلور پوښتنو په کارولو سره د یوې ټولګې په توګه په لاندې ډول تشرېح شوی (Bode & Kuula, 2021):[۹]

  • فعالیت: د انرژي بیا ترلاسه کول، متابولیک نظم، د تودوخې تنظیم، د ایمني سیسټم پیاوړتیا، د مسمومیت دفع، د مغزو وده، د وجود د سیسټم بیا تنظیم، د مغزي رېښو پیاوړتیا، د خطر نه مخینوی.
  • فیلوژني: خوب په غیر فقاریه موجوداتو، ښکته او پورته فقره لرونکو موجوداتو کې شته دی. NREM او REM خوب د تي لرونکو او marsupialiformes موجوداتو په لویه برخه کې شتون لري او په مرغانو کې وده کوي.
  • میکانیزم: میکانیزم له خوبه پاڅېدل، د خوب پیل او خوب تنظیم کوي. په ځانګړو میکانیزمونو کې یې د عصبي پیغامونو لېږدونکي، ژنونه، عصبي جوړښت او د شپې او ورځې ریتم شاملېږي.
  • انتوجیني (وده پېژندنه): خوب په نویو زېږېدلو ماشومانو، کوچنیانو، تنکیو ځوانانو، ځوانانو او لویانو کې په بېلابېلو توپیرونو څرګندېږي. په دغو توپیرونو کې د خوب پړاوونه، د خوب مهال او جنسي توپیرونه شاملېږي.

فزیولوژي

[سمول]

خوب تر ټولو ډېر څرګند فزیولوژیکي تغییرات په ماغزو کې راولي. ماغزه په پام وړ ډول د بېدارۍ د مهال په پرتله د خوب په حالت، په ځانګړې توګه د non-REM خوب په حالت کې ډېره کمه انرژي مصرف کوي. په هغو مهالونو کې چې فعالیت کم وي، ماغزه د ادینوسین ترای فاسفیت (ATP) تولیدي منابع بېرته رغوي، هغه مالیکول چې په بدن کې د انرژي د لنډ مهاله لېږد او زېرمه کولو مسئولیت لري. په آرام ویښ حالت کې مغز د وجود ۲۰ سلنه انرژي مصرف کوي، له دې امله دغه کمښت د انرژي په ټولیز مصرف د پام وړ اغېز لري.[۱۰][۱۱][۱۲]

خوب حسي آخذې پیاوړې کوي. په خوب ویده کسان ډېر کم محرکونه درک کوي، خو په ټولیز ډول کولای شي، د لوړ غږ او نورو پام وړ حسي پېښو اړوند غبرګون وښيي.[۱۳]

د لږ موج(څپې) لرونکي خوب پر مهال، د انسان د ودې هرمون ترشح کېږي. ټول مهال خوب کول، ان د ورځې پر مهال د پرولاکتین د ترشح لامل ګرځي.[۱۴]

د خوب پر مهال د خوب د څارنې او اندازې اخیستنې کلیدي لارو چارو کې د مغز د څپو الکتروانسفالوګرافي (electroencephalography) یا (EEG)، د سترګو د حرکت الکترواکولوګرافي (electrooculography) یا ((EOG او اسکلیټي عضلاتو د فعالیت الکترومایوګرافي (electromyography) یا (EMG) شاملېږي، چې د خوب په تخصصي لابراتورا کې ترسره کېدلای شي. د خوب څېړونکي د زړه د فعالیت اړوند له ساده الکتروکارډیوګرافي (electrocardiography) او د حرکي خوځښتونو لپاره له اکتیوګرافي (actigraphy) ګټنه کوي.[۱۵][۱۶]

د خوب روغتیا

[سمول]

ټیټ کیفیت لرونکی خوب، له روغتیايي حالاتو، لکه: د زړه او رګونو د ناروغیو، چاغوالي او اروايي ناروغیو سره اړیکه لري. په داسې حال کې چې لږ خوب لرل، د زړه او رګونو د ناروغیو لرونکو ترمنځ په عام ډول شتون لري، یو شمېر څېړنې څرګندوي چې لږ خوب کېدای شي. د دغو ناروغیو لامل وي. له اووه ساعتونو نه لږ خوب، د زړه د کرونري ناروغیو او د زړه د کرونري ناروغیو له امله د مړینې د لوړ ګواښ لامل ګرځي. له ۹ ساعتونو ډېر خوب هم د زړه د کرونري ناروغیو، مغزي سکتې او له قلبي عروقي پېښوسره اړیکه لري.[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]

په ماشومانو او لویانو دواړو کې لنډ مهالی خوب د چاغوالي د ګواښ له زیاتوالي سره مل دی، چې د ګڼ شمېر څېړنو له مخې له ۴۵- ۵۵ سلنه دغه ګواښ لوړوي. د خوب د روغتیا نور اړخونه هم، له چاغوالي سره اړیکه لري، چې په کې د ورځې پر مهال چرت وهل، د خوب مهال، د خوب د مهال بدلون او د لږ خوب اغېزې شاملېږي. په داسې حال کې چې د ګڼ شمېر څېړنو پر بنسټ، د خوب مهال په چاغوالي ډېر اغېز لرونکی ښوول شوی.

په خوب کې ستونزو ته تر ډېره د اروايي ناروغیو د یوه رامنځته کوونکي لامل پر ځای د هغو د نښې په توګه کتل کېږي. په ورته مهال د اړوندو شواهدود  پام وړ زیاتوالی ښيي چې ،هغه د اروايي ناروغیو لامل او هم نښانه ده.

د خوب اړوند څېړنې د نژاد او طبقې له مخې، د خوب په کیفیت کې توپیرونه څرګندوي. لنډ مهالی خوب او کم خوبي، د سپین پوستانو په پرتله په قومي لږه کیو کې ډېره څرګندېږي. د راپورونو له مخې: افریقايي الاصله امریکایان د سپین پوستو په پرتله پنځه ځله لنډ خوب تجربه کوي، چې په ډېر احتمال سره د ټولنیزو او چاپېریالي عواملو له امله دی. د سپین پوستو ماشومانو په پرتله، د تورپوستو ماشومانو او د محرومو سیمو د ماشومانو ترمنځ د خوب پر مهال د نفس د بندېدو کچه ډېره لوړه ده چې په ډېره لږ کچه درملنه ورسره غبرګون ښوول کېږي.[۲۱]

د خوب روغتیا د ښه خوب د عادتونو په اجرا کولو سره کېدلای شي وده وکړي. د ښه خوب کولو روغتیا ستاسو د بدن د فزیکي او اروايي روغتیا سره مرسته کوي، ځکه یوازې په آرامه خوب کولو سره ستاسو د وجود اړتیا وړ ځوانښت بېرته رامنځته کېږي. یو شمېر هغې لارې چارې ستاسو د خوب له روغتیا سره مرسته کولای شي دا دي: هره شپه په ټاکلي وخت د خوب کول، د خوب په خونه کې د الکترونیکي وسایلو، لکه: د تلویزیون له کارونې نه ډډه کول، د ورځې په اوږدو کې په کافي کچه ورزش کول او له خوب وړاندې د کافینو له کارولو ډډه کول دي. د خوب د روغتیا د ښه کولو بله لار د خوب لپاره د آرامه او سکون لرونکي چاپېریال برابرول دي. په تیاره او پاکه خونه کې د سپین غږ تولیدونکو وسایلو په کارونې سره، د آرامه خوب کولو لپاره زمینه برابرېږي.[۲۲][۲۳]

سرچینې

[سمول]
  1. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  2. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  3. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  4. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  5. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  6. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  7. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  8. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  9. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  10. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  11. ↑ Brown, pp. 1118–1119: "Compared with wakefulness, sleep reduces brain energy demands, as suggested by the 44% reduction in the cerebral metabolic rate (CMR) of glucose (791) and a 25% reduction in the CMR of O2 (774) during sleep."
  12. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  13. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  14. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  15. ↑ Brown, p. 1087.
  16. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  17. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  18. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  19. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  20. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  21. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  22. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
  23. ↑ Lua error in Module:Citation/CS1/Utilities at line 38: bad argument #1 to 'ipairs' (table expected, got nil).
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=خوب&oldid=277069" نه اخيستل شوی