جنیفر ډاوډنا

جنیفر ډاوډنا (زوکړه: د ۱۹۶۴ زکال د فبروري ۱۹مه) امریکايي بایوکیمیا پوهه ده چې د کریسپر ژن د سمون په برخه کې یې مخکښې چارې ترسره او همدارنګه یې د بایوکیمیا او ژنټیک په برخو کې اساسي مرستې کړې دي. ډاوډنا یو له هغو لومړنیو ښځو څخه ده چې په مشترک ډول یې د ساینس په برخه کې د نوبل جایزه ترلاسه کړې ده. نوموړې په ۲۰۲۰ زکال کې د کیمیا برخې ته اړونده د نوبل جایزه له امانوئل شرپانټیه سره په ګډه «د ژنوم د سمون په موخه د کړنلارې د پراختیا» له امله ترلاسه کړه. هغه د برکلي په کلیفورنیا پوهنتون کې د کیمیا او همدارنګه د مالیکولي او هجروي ژوند پوهنې په پوهنځیو کې د لي کا شینګ د ریاست د څوکۍ ځای ناستې ده. نوموړې له ۱۹۹۷ زکال څخه را وروسته د هوارډ هیوز په طبي انستیتیوت کې څېړونکې پاتې شوې.

ډاوډنا په ۱۹۸۵ زکال کې له پومونا کالج څخه د لیسانس سند او په ۱۹۸۹ زکال کې یې د هاروارډ له طبي پوهنتون څخه د دوکتورا سند واخیست. نوموړې په برکلي کې د تدریس سربېره د ژونومیکس نوښتګر انستیتیوت مشره او د هغو د مشرتابه پلاوي غړې، د لاورنس برکلي ملي لابراتور علمي غړې، د ګلاډسټون د انستیتیوت مخکښه څېړونکې او په سانفرانسېسکو کې د کالیفورنیا د پوهنتون د مالیکولي او حجروي فارمکولوژي د څانګې مرستیال ښوونکې ده. په ۲۰۱۲ زکال کې ډاوډنا او امانوئل شرپانټیه له لومړنیو کسانو څخه وو چې وړاندیز یې وکړ، کریسپر – کس ۹ (CRISPR-Cas9؛ هغه باکتریايي انزایم چې میکروبي ایمني سیسټم کنټرول کوي) کېدلای شي د ژنوم د تنظیم شوي سمون په موخه وکارول شي؛ هغه چاره چې د ژوند پوهنې په تاریخ کې د تر ټولو مهم کشف په توګه بلل کېږي. له دغه مهال څخه وروسته نوموړې د ژنومونو د سمون په برخه کې د کریسپر څخه په ګټنې د خپلې اساسي چارې له امله د «کریسپر په انقلاب» کې له مخکښانو بلل کېږي.

د هغې په ګڼ شمېر ویاړونو او جوایزو کې د رایبوزمونو په جوړښت باندې د کار له امله، هماغه ډول چې د ایکس وړانګې د بلور نګارۍ پر مټ ښوول کېږي په ۲۰۰۰ زکال کې د آلن ټي. واټرمن جایزه او په ۲۰۱۵ زکال کې د شارپنټیه سره په ګډه د کریسپر – کس ۹ ژنوم د سموونکې ټکنالوژۍ له امله د ژوند پوهنې په علم کې د پراختیاوو جایزه شاملېږي. نوموړې همدارنګه د ژنټیک په برخه کې د ګروبر جایزه (۲۰۱۵)، ټانج جایزه (۲۰۱۶ زکال)، د کاناډا ګایرډنر نړیواله جایزه (۲۰۱۶ زکال) او د جاپان نړیواله جایزه (۲۰۱۷ زکال) ترلاسه کړې ده. ډاوډنا په ۲۰۱۵ زکال کې د ټایمز مجلې له خوا د ۱۰۰ اغېزمنو کسانو په نوملړ کې ځای وموند.

لومړنی ژوند او زده کړې

جنیفر ډاوډنا د ۱۹۶۴ زکال د فبروري په ۱۹مه په واشنګټن کې وزیږېده؛ هغه د ډوروټي جین (ویلیامز) او مارټین کرېک ډاوډنا لور ده. پلار یې د مشیګان له پوهنتون څخه په انګلیسي ادبیاتو کې دوکتورا لرله او مور یې په کور کې د خپلو ماشومانو پالنه کوله، په داسې حال کې چې د زده کړو په برخه کې یې د ماسټرۍ سند درلود. هغه مهال چې ډاوډنا اووه کلنه وه، کورنۍ یې هاوايي ته کډه شوه څو پلار یې وکولای شي د هاوايي په پوهنتون کې د امریکايي ادبیاتو د تدریس وړاندیز ومني. د ډاوډنا مور خپله دویمه ماسټري د اسیا د تاریخ په څانګه کې له دغه پوهنتون څخه واخیسته او په یوه سیمه ییز کالج کې یې د تاریخ په تدریس پیل وکړ. ډاوډنا چې د هاوايي په هیلیو کې را لویه شوه، د دغې جزیرې د چاپېریالي ښکلاوو، بوټو او حیواناتو سره یې لیوالتیا ومونده. طبیعت په هغې کې د پلټنې حس رامنځته کړ او لیوالتیا یې پیدا کړه چې د ژوندانه د بنسټیزو بیالوژیکي جوړښتونو اړوند وپوهېږي. دغه چاره له هغه فکري چاپېریال سره مل وه چې والدینو یې نوموړې په کور کې زده کړو ته هڅوله. پلار یې د ساینس په برخه کې له مطالعې خوند اخیست او کور یې له ګڼ شمېر علمي کتابونو څخه ډک کړی و. هغه مهال چې ډاوډنا په شپږم ټولګي کې وه، پلار یې د ډي ان اې د دوه ګوني مارپېچي جوړښت د کشف اړوند د جیمز واټسون کتاب (The Double Helix؛ ۱۹۶۸ زکال) ورته ډالۍ کړ چې د هغې لپاره اصلي الهام بخښونکی و. ډاوډنا همدارنګه په ښوونځي کې له ساینس او ریاضیاتو سره لیوالتیا پیدا کړه. له دې سره چې ډاوډنا ته ویل شوي و چې «ښځې په ساینس کې مخته نه شي تللی»، خو هغه پوهېده چې غواړي ساینس پوهه شي. ډاوډنا ویلي: «ماته هېڅ شي داسې څرګنده نه کړه چې زه دې ورباندې شکمنه شم». له ساینس سره د ډاوډنا علاقه د هغې د لسم ټولګي د کیمیا د ښوونکې مېرمن ژانټ وونګ له خوا وپارول شوله، چې ډاوډنا په معمول ډول نوموړې د خپلو علمې هڅو پارونکې بللې. سربېره پر دې د دوی په ښوونځي کې د سرطاني حجراتو اړوند یو میلمه تدریس کوونکي هغه وهڅوله څو د یو مسلک په توګه د ساینس د زده کړې په لټه کې شي. هغې یو اوړی په هیلیو کې د هاوايي پوهنتون په لابراتوار کې د مرغېړیو د پېژندونکي ډان هامس سره تېر کړ او په ۱۹۸۱ زکال کې د هیلیو له عالي لیسې څخه فارغه شوه.

ډاوډنا د کالیفورنیا د کلرمونټ برخې په پومونا کالج کې د لیسانس په کچه زده کړې پیل کړې او دلته یې بایوکیمیا یا بیوشیمي ولوسته. د زده کړو په لومړي کال کې چې د عمومي کیمیا په برخه کې یې زده کړې کولې، هغې ته پوښتنه پیدا شوه چې کولای شي د ساینس په برخه کې مسلک مخته یوسي او که نه؛ دغه مهال یې فکر وکړ چې په دویم ټولګي کې باید خپله ښوونیزه څانګه فرانسوي ته بدله کړي. ورته مهال د هغې د فرانسوي ښوونکي ورته وړاندیز وکړ چې باید د ساینس په برخه کې زده کړو ته دوام ورکړي. په پومونا پوهنتون کې د هغې د کیمیا ښوونکو فریډ ګریمن او کوروین هانش پر هغې پام وړ اغېز وکړ. نوموړې په ۱۹۸۵ زکال کې د بیوشیمي له برخې څخه د لیسانس سند ترلاسه کړ. دې د دوکتورا په کچه د زده کړو لپاره د هاروارډ طب پوهنتون غوره کړ او په ۱۹۸۹ زکال کې یې د بیولوژیکي کیمیا او مالیکولي فارمکولوژي په برخه کې د دوکتورا سند ترلاسه کړ.

مسلکي چارې او څېړنې

د دوکتورا له زده کړو وروسته نوموړې د ماساچوستس په عمومي روغتون کې د مالیکولي ژوند پوهنې او د هاروارډ په طب پوهنتون کې د ژنټیک اړوند څېړنیز بورسونه ترلاسه کړل.

ماموت بایوساینس

ډاوډنا په ۲۰۱۷ زکال کې د ماموت بایوساینس په نامه شرکت جوړ کړ چې په سانفراسېسکو کې د بایوانجینرۍ د تخنیک له مخکښو شرکتونو څخه و. هغې دغه شرکت په ۲۳ میلیون ډالرو لومړنۍ پانګې پرانیست چې په ۲۰۲۰ زکال کې یې د دویم پړاو پر مهال د هغو بودیجه ۴۵ میلیون ډالرو ته زیاته کړه. دغه سوداګري په بایو سنجش کوونکو ټېسټونو تمرکز لري چې په «روغتیا پالنې، کرهڼې، چاپیریالي څارنې، بایو دفاع او نورو برخو کې» ننګونې په نښه کوي.

د کوېډ - ۱۹ پر وړاندې غبرګون

د ۲۰۲۰ زکال د مارچ میاشتې په لومړیو کې ډاوډنا له ډیو ساوج، رابرټ تجیان او همدارنګه په نوښتګر ژنومیک انستیتیوت کې له نورو همکارانو سره په ګډه د کوېډ – ۱۹ وبا سره د مبارزې په موخه د کریسپر پر بنسټ ټکنالوژۍ څخه په ګټه اخیستونکو لارو چارو پیل وکړ، چېرې چې هغوی یو ازموینځای هم جوړ کړ. دغه مرکز هر ورځ له ۱۰۰۰ څخه د زیاتو ناروغانو معاینه کوله. ماموت بایوساینس شرکت د کریسپر پر بنسټ د کوېډ – ۱۹ د تشخیص په موخه داسې کړنلار اعلان کړه چې د qRT-PCR پر بنسټ له ازموینو څخه یې په چټکۍ او ارزانه بیه په دغه ناروغۍ اخته ناروغان تشخیص کولای شول.