Jump to content

تېزابي باران

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

تېزابي باران هغه باران یا د اورښت بله بڼه ده چې په غیرمعمولي ډول تېزابي وي، دا په دې معنی ده چې دا باران د هایدروجني آیونو لوړه کچه (ټيټ pH) څخه برخمن دی. د څښاک اوبو په ګډون زیاتره اوبه یو خنثي pH لري چې د ۶،۵ او ۸،۵ ترمنځ دی، خو د تېزابي باران د pH کچه له دې څخه ټیټه ده او په اوسط ډول له ۴-۵ پورې وي. هرڅومره چې تېزابي باران تېزابي وي په همغه کچه یې pH ټیټ وي. تېزابي باران کولای شي په بوټو، د اوبو په ژویو او په بیخبیناوو باندې زیانمنې اغېزې ولري. تېزابي باران د سلفر ډای اوکسایډ او نایتروجن اکسایډ د خپرېدو له امله رامنځته کېږي، چې په اتموسفیر کې د اوبو له مالیکولونو سره تعامل کوي ترڅو تېزاب تولید کړي.[۱][۲]

په ډاګه شوې چې تېزابي باران په ځنګلونو، تازه اوبو، خاوره، میکروبونو، حشراتو او په اوبړنو ژوند بڼو ناوړه اغېزې لري. په ایکوسیستمونو کې، دوامداره تېزابي باران د ونې د پوټکي پایښت کموي او د دې لامل کېږي چې بوټي (flora) د چاپېریال فشارراوړونګو عواملو لکه وچکالۍ، تودوخې/ساړه او د آفتونو یرغل په وړاندې ډېر حساس شي. تېزابي باران د دې وړتیا هم لري چې د خاورې ترکیب د مغذي موادو لکه کلسیم او مګنیزیم په له منځه وړلو زمانمن کړي، دا مواد د بوټو په وده او د خاورې په سلامتیا کې رول لوبوي. د بشري بیخبیناوو له نظره، تېزابي باران د رنګ د پوست کېدو، د فولادي جوړښتونو لکه پلونو د زنګ کېدو او د ډبریز ودانیو او مجسمو د هوا وهنې (weathering) لامل کېږي او همدارنګه د انسان په روغتیا باندې اغېزې لري.[۳][۴][۵][۶][۷]

یو شمېر حکومتونو د ۱۹۷۰ کلونو راهیسې هڅې کړې چې هوا ته د سلفر ډای اوکسایډ او نایتروجن اوکسایډ په خوشي کولو کې کموالی راولي. دې هڅو د تېزابي باران په اړه د پراخو څېړنو له امله چې په ۱۹۶۰ کلونو کې پیل شوې مثبتي پایلې درلود او د تېزابي باران د زیانمنو اغېزو له امله دا معلومات عام شول. د سلفر او نایتروجن مرکباتو اصلي سرچینه چې د تېزابي باران لامل کېږي، د انسان له خوا رامنځته کېدونکي (anthropogenic) دي، خو نایتروجن اوکسایډونه په طبیعي ډول د رعد برېښېدو له امله هم تولید کېدای شي او سلفر ډای اوکسایډ د اورغورځوونکو د راخوټېدنو له امله تولید کېږي.[۸][۹]

تعریف 

[سمول]

"تېزابي باران" یوه مشهوره اصطلاح ده چې د لندو (باران، واورې، لندې واورې، لړې، د ورېځو اوبو او شبنم) او وچو (تېزاب کېدونکي ذرات او ګازونه) تېزابي اجزاوو څخه مخلوط رسوب ته اشاره کوي. د کاربن ډای اوکسایډ له حذفېدو وروسته مقطر اوبه خنثي ۷  pH لري. هغه مایعات چې د ۷ څخه کم pH لري، تېزابي دي او هغه مایعات چې د ۷ څخه لوړ pH لري، القلي دي. "پاک" یا ناککړ باران، تېزابي pH لري، خو معمولا د ۵،۷ څخه کم نه وي، ځکه چې په هوا کې کاربن ډای اوکسایډ او اوبه یو بل سره تعامل کوي ترڅو کاربونیک اسید جوړ کړي، د لاندې تعامل له مخې یو ضعیف اسید دی:[۱۰]

H2O (l) + CO2 (g) ⇌ H2CO3 (aq)

کاربونیک اسید بیا کولای شي په اوبو کې په آیون بدل شي چې د کاربونیټ او هایدرونیم آیونونو ټیټ غلظت جوړوي:

H2O (l) + H2CO3 (aq) ⇌ HCO−3 (aq) + H3O+ (aq)

ناککړ باران کېدای شي نور کیمیاوي توکي هم ولري چې د خپل pH (تېزابیت په کچه) اغېزه کوي. یو معمول مثال نایټریک اسید دی چې په اتموسفیر کې د برېښنایي تخلیې (electric discharge) لکه رعد او برېښنا له خوا تولید کېږي. د چاپېریالي مسئلې ( چې وروسته په مقاله کې بحث کېږي) په توګه  تېزابي رسوب د  پرته نور اضافي تېزابونه هم ولري.[۱۱]

په صنعتي سیمو کې په باران او د لړې په اوبو کې د ۲،۴ څخه ښکته د pH میزان راپور وکړل شوی دی.[۱۲]

تاریخچه 

[سمول]

تېزابي باران په سیستماتیک ډول لومړی ځل په ۱۹۶۰ کلونو کې په اروپا کې او په راتلونکې لسیزه کې په متحده ایالاتو او کاناډا کې وڅېړل شو. 

په اروپا کې  

[سمول]

د چونې په ډبرو او د مرمر په ډبرو باندې د ککړ، تېزابي ښار د هوا ویجاړونکې اغېزه په ۱۷ پېړۍ کې د جان آیولین له لوري تر پام لاندې ونیول شوه، چې د اروندیل مرمر ډبرو (Arundel marbles) خراب حالت څخه یې یادونه وکړه. د صنعتي انقلاب څخه را په دې خوا اتموسفیر ته د سلفر ډای اوکسایډ او نایتروجن اوکسایډونو په خپرېدلو کې زیاتوالی راغلی. رابرټ انګوس سمیټ لومړی کس ؤ چې په ۱۸۵۲ کال کې یې د انګلستان په منچسټر کې د تېزابي باران او د اتموسفیر ککړتیا ترمنځ اړیکه وښودله. سمیټ په ۱۸۷۲ کال کې د "تېزابي باران" اصطلاح وړاندې کړه.[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶][۱۷]

ساینس پوهانو په ۱۹۶۰ کلونو په وروستیو کې په پراخه توګه د دې پېښې مشاهده او څېړنه پیل کړه. په لومړي سر کې په دې څېړنه کې اصلي تمرکز د تېزابي باران په موضوعي اغېزو باندې ؤ. والډیمار کریسټوفر بروګر لومړی کس ؤ چې د ککړونکی اوږد واټنیز لېږد یې تایید کړ چې له انګلستان څخه ناروې ته د پولو څخه تېرېږي – دا مسئله په ۱۹۷۰ کلونو کې د برینجولف اوتار له خوا په سیستماتیک ډول وڅېړل شوه. د اوتار کار د سویډن د خاورې ساینس پوه، سوانټه اوډن تر زیاتې اغېزې لاندې راغی، چې په مشهور ورځپاڼو کې یې د اروپا د تېزابي باران مسئلې ته پراخه پاملرنه را اړولې وه او په ۱۹۶۸ کال کې یې په دې موضوع باندې یوه مهمه مقاله ولیکله.[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲][۲۳]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ US EPA, OW (2015-09-03). "Drinking Water Regulations and Contaminants". www.epa.gov (in انګليسي). بياځلي په 2021-10-19.
  2. ↑ US EPA, OAR (2016-02-09). "What is Acid Rain?". www.epa.gov (in انګليسي). بياځلي په 2021-10-19.
  3. ↑ US EPA, OAR (2016-03-16). "Effects of Acid Rain". www.epa.gov (in انګليسي). بياځلي په 2022-03-29.
  4. ↑ Magaino, S. (1997-01-01). "Corrosion rate of copper rotating-disk-electrode in simulated acid rain". Electrochimica Acta (in انګليسي). 42 (3): 377–382. doi:10.1016/S0013-4686(96)00225-3. ISSN 0013-4686. خوندي شوی له اصلي څخه په June 9, 2020. بياځلي په April 22, 2020.
  5. ↑ US EPA: Effects of Acid Rain – Forests Archived July 26, 2008, at the Wayback Machine.
  6. ↑ Markewitz, Daniel; Richter, Daniel D.; Allen, H. Lee; Urrego, J. Byron (1998). "Three Decades of Observed Soil Acidification in the Calhoun Experimental Forest: Has Acid Rain Made a Difference?". Soil Science Society of America Journal (in انګليسي). 62 (5): 1428–1439. Bibcode:1998SSASJ..62.1428M. doi:10.2136/sssaj1998.03615995006200050040x. ISSN 1435-0661.
  7. ↑ Effects of Acid Rain – Human Health Archived January 18, 2008, at the Wayback Machine.. Epa.gov (June 2, 2006). Retrieved on 2013-02-09.
  8. ↑ Kjellstrom, Tord; Lodh, Madhumita; McMichael, Tony; Ranmuthugala, Geetha; Shrestha, Rupendra; Kingsland, Sally (2006), Jamison, Dean T.; Breman, Joel G.; Measham, Anthony R.; Alleyne, George (eds.), "Air and Water Pollution: Burden and Strategies for Control", Disease Control Priorities in Developing Countries (2nd ed.), World Bank, ISBN 978-0-8213-6179-5, PMID 21250344, خوندي شوی له اصلي څخه په August 7, 2020, بياځلي په 2020-04-22
  9. ↑ Sisterson, D. L.; Liaw, Y. P. (1990-01-01). "An evaluation of lightning and corona discharge on thunderstorm air and precipitation chemistry". Journal of Atmospheric Chemistry (in انګليسي). 10 (1): 83–96. Bibcode:1990JAtC...10...83S. doi:10.1007/BF01980039. ISSN 1573-0662. S2CID 97714446.
  10. ↑ US EPA, OAR (2016-02-09). "What is Acid Rain?". www.epa.gov (in انګليسي). بياځلي په 2021-09-13.
  11. ↑ Likens, Gene E.; Keene, William C.; Miller, John M.; Galloway, James N. (1987). "Chemistry of precipitation from a remote, terrestrial site in Australia". Journal of Geophysical Research. 92 (D11): 13299. Bibcode:1987JGR....9213299L. doi:10.1029/JD092iD11p13299. خوندي شوی له اصلي څخه په February 21, 2021. بياځلي په August 25, 2020.
  12. ↑ Glossary, United States: NASA Earth Observatory, acid rain, خوندي شوی له اصلي څخه په December 13, 2011, بياځلي په February 15, 2013
  13. ↑ E. S. de Beer, ed. The Diary of John Evelyn, III, 1955 (September 19, 1667) p. 495.
  14. ↑ Weathers, K. C. and Likens, G. E. (2006). "Acid rain", pp. 1549–1561 in: W. N. Rom and S. Markowitz (eds.). Environmental and Occupational Medicine. Lippincott-Raven Publ., Philadelphia. Fourth Edition, ISBN 0-7817-6299-5.
  15. ↑ Acid Rain in New England, A Brief History Archived September 25, 2010, at the Wayback Machine.. Epa.gov. Retrieved on February 9, 2013.
  16. ↑ Seinfeld, John H.; Pandis, Spyros N (1998). Atmospheric Chemistry and Physics — From Air Pollution to Climate Change. John Wiley and Sons, Inc. ISBN 978-0-471-17816-3
  17. ↑ Glossary, United States: NASA Earth Observatory, acid rain, خوندي شوی له اصلي څخه په December 13, 2011, بياځلي په February 15, 2013
  18. ↑ Likens, G. E.; Bormann, F. H.; Johnson, N. M. (1972). "Acid rain". Environment. 14 (2): 33–40. doi:10.1080/00139157.1972.9933001.
  19. ↑ Ottar, Brynjulf (1976). Dochinger, Leon; Seliga, Thomas (eds.). "Organization of long-range transport of air pollution monitoring in Europe". Proceedings of the First International Symposium on Acid Precipitation and the Forest Ecosystem, May 12–15, 1975, Columbus, Ohio. 6 (2–4). Upper Darby, PA: USDA Forest Service: 105. Bibcode:1976WASP....6..219O. doi:10.1007/BF00182866. S2CID 97680751. Large amounts of sulphuric acid can be transported over distances up to a few thousand kilometers.
  20. ↑ Brøgger, Waldemar Christofer (1881). "Note on a contaminated snowfall under the heading Mindre meddelelser (Short communications)". Naturen. 5: 47.
  21. ↑ Odén, Svante (1968). "The Acidification of Air and Precipitation and its Consequences for the Natural Environment". Ecology Committee, Bul. 1. Nat. Sci. Res. Council of Sweden. بياځلي په 5 December 2021.
  22. ↑ Satake, Kenichi, ed. (December 6, 2012). Acid Rain 2000 Proceedings from the 6th International Conference on Acidic Deposition: Looking Back to the Past and Thinking of the Future, Tsukuba, Japan, 10–16 December 2000. Netherlands: Springer. p. 20. ISBN 9789400708105. بياځلي په 5 December 2021. Extensive scientific attention to acid deposition arguably began in 1968 when Svante Odén published his landmark paper on acidification (Oden, 1968).
  23. ↑ Hannigan, John A. (1995). Environmental Sociology: A Social Constructionist Perspective. Routledge. p. 130. ISBN 9780415112543. بياځلي په 5 December 2021. Of more immediate impact was the work of Svante Odén, a Swedish soil scientist. Odén, now widely regarded as the 'father of acid rain studies' (Park, 1987:6) not only found that the acidity levels of precipitation were increasing in Scandinavia but he was the first to definitively link source and receptor areas.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=تېزابي_باران&oldid=283113" نه اخيستل شوی