د بوتان سرچينه کتل

{{Infobox country
| conventional_long_name = د بوټان پادشاهي
| native_name = {{resize|150%|འབྲུག་རྒྱལ་ཁབ་}}
| common_name = بوټان
| image_flag = Flag of Bhutan.svg
| image_coat = Emblem of Bhutan.svg
| symbol_type = شعار
| image_map = Bhutan (orthographic projection).svg
| alt_map = 
| map_caption = 
| capital = [[تيمفو]]
| latd = 27
| latm = 28.0
| latNS = N
| longd = 89
| longm = 38.5
| longEW = E
| largest_city = capital
| official_languages = [[ژونخا ژبه]]
| religion = بودهېزم
| demonym = بوټانيان
| government_type = پارلماني آئيني پادشاهي
| leader_title1 = پادشاه
| leader_name1 = جگمی خسار
| leader_title2 = لومړی وزير
| leader_name2 = تشيرنگ ټوبگی
| legislature = پارليمان
| upper_house = نيشنل کونسل
| lower_house = قومي اسمبلي
| sovereignty_type = جوړښت
| sovereignty_note = Early 17th century
| established_event1 = ونګچک  کورنۍ پادشاهت
| established_date1 = 17 دسمبر 1907
| established_event2 = هند سره معاهده
| established_date2 = 8 اګست 1949
| established_event3 = آئيني پادشاهت
| established_date3 = 2007
| area_rank = 136م
| area_magnitude = 1 E10
| area_km2 = 38,394
| area_sq_mi = 14,824 <!--38,394 km2-->
| area_footnote = 
| percent_water = 1.1
| population_estimate = 742,737<ref name=clock>{{cite web |url = http://countrymeters.info/en/Bhutan |title = Bhutan Population clock |year = 2012 |publisher = Countrymeters.info |accessdate = 22 October 2012 }}</ref>
| population_estimate_rank = 165th
| population_estimate_year = 2012
| population_census = 634,982<ref name=census>{{cite web |url = http://unstats.un.org/unsd/demographic/meetings/wshops/Thailand_15Oct07/docs/Countries_presentations/Bhutan_Results.ppt |title = Population and Housing Census of Bhutan — 2005 |format = PPT |publisher = [[UN]] |year = 2005 |accessdate = 5 January 2010 }}</ref>
| population_census_year = 2005<sup>a</sup>
| population_density_km2 = 18.0 <!--691141 / 38394-->
| population_density_sq_mi = 46.6 <!--691141 / 14824--><!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank = 196th
| cctld = [[.bt]]
| calling_code = [[+975]]
| footnote_a = http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/0/073f330f9a61c6b0c1256aca004f2ea8?OpenDocument
| title = Treaty Bodies Database – Document – Summary Record – Bhutan
| publisher = [[Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights]] (UNHCHR)
| date = 5 June 2001
| accessdate = 23 April 2009
}}'''بوتان''' چې په رسمي توگه '''د بوتان پادشاهي''' ده په سویلي آسیا کې پروت یو هیواد دی چې پلازمېنه یې د [[تیمفو]] ښار دی.دا هېواد د [[چين]] او [[هند]] ترمنځ دی. د هېواد اوسېدونکي دي ته درك یووايي، د کوم مانا چې 'د ډرېگون هېود‘ ده. د هېواد ټول په غرونو باندې پروت دی خو لږه سوېلي برخه يې صرف په هواره ځمکه ده.

بوتان په رسمي ډول د بوتان سلطنت په نوم پیژندل کیږي. بوتان په ختیځه همالیا کې په وچه کې پروت هېواد دی، چې د چین او هند ترمنځ موقعیت لري. بوتان د "ډراک یول" یا "د خامار د غرش ځمکه" په نوم پیژندل کیږي. همدارنګه نیپال او بنګله دیش بوتان ته نږدې موقعیت لري، مګر ګډه ځمکنۍ پوله نه لري. دغه هېواد له ۷۵۴۰۰۰ څخه زیات نفوس لري. او مساحت یې ۳۸۳۹۴ مربع کیلومتره (۱۴۸۲۴ مربع میل) دی، چې د ځمکې د مساحت له مخې ۱۳۳م او د نفوس له مخې ۱۶۰م مقام لري. بوتان يوه مشروطه پاچاهۍ ده، چې د واجریانا بودیزم مذهب يې د دولتي مذهب په توګه دی.<ref name="Driem478">{{cite book|last1=Driem|first1=George van|title=Dzongkha {{=}} Rdoṅ-kha|date=1998|publisher=Research School, CNWS|location=Leiden|isbn=978-90-5789-002-4|page=478}}</ref><ref>{{Cite web|title=World Population Prospects - Population Division - United Nations|url=https://population.un.org/wpp/|access-date=2021-01-02|website=population.un.org}}</ref>

په شمال کې د سبالپین همالیا غرونه د هېواد په سویل کې د شنو فرعي استوایي میدانونو څخه راپورته کیږي. په بوتاني همالیا کې، د سمندر له سطحې څخه د ۷،۰۰۰ مترو(۲۳،۰۰۰ فوټ) څخه لوړې څوکې شتون لري. ګنګخار پوینسم په بوتان او په نړۍ کې تر ټولو لوړه د غره څوکه ده. د بوتان د ځنګلي ژوند ، او د همالیا تکین په شمول د خپل تنوع لپاره د پام وړ دی. پلازمینه او لوی ښار یې تیمفو دی.<ref name="Bhutan">{{cite web|title=Bhutan|url=https://www.britannica.com/place/Bhutan|access-date=October 15, 2020|newspaper=Encyclopedia Britannica}}</ref><ref>{{Cite web|title=Flora and Fauna of Bhutan - Rich Biodiversity of the Himalayan Kingdom|url=https://www.holidify.com/pages/flora-and-fauna-of-bhutan-1234.html|access-date=2021-05-18|website=www.holidify.com}}</ref>

بوتان او ګاونډۍ تبت سیمې يې د بودیزم د مذهب خپریدل تجربه کړل، چې د هند‌ په نیمه وچه کې د ګوتم بودا د ژوند په جریان کې رامنځ ته شوی دی. په لومړۍ زریزې کې، د بودیزم واجریانا ښوونځی د بنګال د سویلي پالا امپراتورۍ څخه بوتان ته خپور شو. د مهايانا نښې نښانې په تبت، بوتان، سیکیم او د نیپال ځینې برخې چې په هند کې دي د بودیزم د سقوط په ترڅ کې بدلې شوې دي. بوتان هم د تبتی امپراتورۍ تر قدرت لاندې راغی. نګاوانګ نامګيال د شپاړسمې پیړۍ په جریان کې، د بوتان دره په یو واحد دولت کې سره متحده کړه. نمګیال د تبت درې یرغلونه مات کړل، سیالي مذهبي ښوونځي یې مات کړل، د تسا یګ حقوقي سیسټم یې تثبیت کړ، او د دیوکراټیک او مدني مدیرانو حکومت یې تاسیس کړ. نمګیال لومړۍ ژابدرنګ رنپوچي شو. او په تبت کې د هغه ځای ناستو د دالای لاما په څیر د بوتان د روحاني مشرانو په توګه کار وکړ. د اوولسمې پیړۍ په جریان کې، بوتان د هند شمال ختیځ، سککیم او نیپال لویې برخې اداره کړې؛ د دی تر څنګ بوتان په کوچ بهار ایالت کې هم د پام وړ قدرت درلود. بوتان په نولسمه پیړۍ کې د بنګال دوارس بریتانوي هند ته د بوتان د جګړې په جريان کې وسپارل. د وانګچک کورنۍ د پاچاهۍ په توګه راڅرګنده شوه. او په کوچنۍ بريتانيا کې یې له انګلیسانو سره نږدې اړیکې تعقیب کړې. په ۱۹۱۰ ز کال کې، یو تړون د بوتان د داخلي خپلواکۍ په بدل کې د بهرني سیاست په برخه کې د بريتانوي مشورې تضمین کړ. دغه ترتیب په ۱۹۴۹ ز کال کې له هند سره د یوه نوي تړون له مخې دوام وکړ، چې له مخې یې دواړو هېوادونو د یو بل حاکمیت په رسمیت وپېژنده. بوتان په ۱۹۷۱ ز کال کې د ملګرو ملتونو غړی شو. له هغه وروسته یې د بنګله دیش، اسراییل، کویټ، برازیل، جاپان، تایلینډ،  او ترکیې په ګډون له 55 هیوادونو سره اړیکې پراخې کړې. همدارنګه د اروپا له اتحادیه سره یې هم اړيکې پراخې کړې. بوتان په داسې حال کې چې د هند پر پوځ تکیه کوي، خپل پوځي واحدونه ساتي.<ref>{{Cite web|url=https://www.dnaindia.com/analysis/column-the-brief-supremacy-of-a-mountain-kingdom-2549548|title=The brief supremacy of a mountain kingdom|first=Ananth|last=Karthikeyan|date=1 October 2017|website=DNA India}}</ref><ref>{{Cite web|date=2014-12-09|title=Bhutan was first to recognise Bangladesh|url=https://www.thedailystar.net/bhutan-was-first-to-recognise-bangladesh-54336|access-date=2021-01-02|website=The Daily Star|language=en}}</ref><ref>{{Cite news|title=Israel establishes diplomatic relations with Bhutan|url=https://www.haaretz.com/israel-news/.premium-israel-establishes-diplomatic-relations-with-bhutan-1.9367355|access-date=2021-01-02|newspaper=Haaretz|language=en}}</ref><ref>{{Cite web|title="Bhutan and Kuwait have gained the trust and respect of the entire world" – Kuensel Online|url=https://kuenselonline.com/bhutan-and-kuwait-have-gained-the-trust-and-respect-of-the-entire-world/|access-date=2021-01-02|website=kuenselonline.com}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.mfa.gov.bt/?p=244#:~:text=Brazil%20is%20the%20only%20country,Bhutan%20has%20established%20diplomatic%20relations.&text=In%20total%2C%20Bhutan%20now%20has,on%20areas%20of%20mutual%20cooperation|title=Bhutan establishes diplomatic relations with Brazil|publisher=Ministry of Foreign Affairs Royal Government of Bhutan|date=23 September 2009|access-date=23 August 2021}}</ref><ref>{{Cite web|last=NEWS|first=KYODO|title=Abe hails Japan's close ties with Bhutan, other royal families|url=https://english.kyodonews.net/news/2019/10/a679fbe651bb-abe-stresses-close-bonds-in-meetings-with-belgian-malaysian-kings.html|access-date=2021-01-02|website=Kyodo News+}}</ref><ref>{{Cite news|last=Limited|first=Bangkok Post Public Company|title=King, Queen of Bhutan arrive|work=Bangkok Post|url=https://www.bangkokpost.com/thailand/general/1348902/king-queen-of-bhutan-arrive|access-date=2021-01-02}}</ref><ref>{{Cite web|title=From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs|url=http://www.mfa.gov.tr/turkey-bhutan-relations.en.mfa#:~:text=Turkey%20recognized%20Bhutan%20long%20ago,Bhutan%20in%20New%20York%20in|access-date=2021-01-02|website=Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs}}</ref>

د ۲۰۰۸ ز کال اساسي قانون یو پارلماني حکومت جوړوي، ټاکل شوې ده چې ملي مجلس او ملي شورا به ولري. بوتان د جنوبي آسيا د سيمه ييزو همکاريو ټولنې (سارک) بنسټ ايښودونکی غړی دی. په ۲۰۲۰ ز کال کې، بوتان د بشري پراختیا په برخه کې له سریلانکا او مالدیف وروسته په سویلي آسیا کې دریم ځای لري. بوتان د اقلیم د زیان منونکي ټولنې، د ناپييلي غورځنګ، بيمستک، د پيسو نړيوال صندوق، نړيوال بانک، يونسکو او د‌ روغتيا نړيوال سازمان غړيتوب لري. بوتان په ۲۰۱۶ ز کال کې، د اقتصادي آزادۍ، د سوداګرۍ د آسانتیا، سولې او د فساد د نشتوالي په برخه کې په سارک کې لومړی ځای لري. بوتان په نړۍ کې د اوبو د بریښنا لپاره د اوبو ترټولو لوی زیرمې لري. په بوتان کې د اقلیم د بدلون له امله د ګلیشیرونو خړوبیدلو انديښنه مخ په زياتيدو ده.<ref>{{Cite web|title=Bhutan|website=UNDP Climate Change Adaptation|url=https://www.adaptation-undp.org/explore/bhutan|access-date=2021-04-13|language=en|تاريخ الأرشيف=2022-05-21|مسار الأرشيف=https://web.archive.org/web/20220521065712/https://www.adaptation-undp.org/explore/bhutan|url-status=dead|خونديځ نېټه=2022-05-21|خونديځ تړی=https://web.archive.org/web/20220521065712/https://www.adaptation-undp.org/explore/bhutan|خونديځ-تړی=https://web.archive.org/web/20220521065712/https://www.adaptation-undp.org/explore/bhutan|archive-url=https://web.archive.org/web/20220521065712/https://www.adaptation-undp.org/explore/bhutan}}</ref><ref>{{Cite web|title=Bhutan|url=https://www.hydropower.org/country-profiles/bhutan|url-access=subscription|access-date=2021-01-02|website=International Hydropower Association|language=en}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.un.org/esa/sustdev/sdissues/energy/op/hydro_tsheringbhutan.pdf|title=Hydropower - Key to sustainable, socio-economic development of Bhutan|last1=Tshering|first1=Sonam|last2=Tamang|first2=Bharat|publisher=United Nations|access-date=23 August 2021}}</ref><ref>{{Cite web|date=2020-12-21|title=Human Development Index: Bangladesh moves 2 notches up, remains 5th in South Asia.|url=https://www.dhakatribune.com/bangladesh/development/2020/12/21/human-development-index-bangladesh-moves-2-notches-up-remains-5th-in-south-asia|access-date=2021-01-02|website=Dhaka Tribune}}</ref>

== ترانسپورت ==

=== هوا ===
د پارو هوایی ډګر په بوتان کې یوازینی نړیوال هوایی ډګر دی. په تراشیګنګ کې د یونګفولا هوایی ډګر یو کوچنی داخلي هوایی ډګر دی، چې د ۲۰۱۰ ز کال په اوږدو کې ښه والی یی وموند. ټاکل شوې وه چې د یونګفولا داخلي هوايي ډګر د ۲۰۱۰ ز کال په جنورۍ کې بشپړ شي، خو د ۲۰۱۵ ز کال د جنورۍ تر میاشتې پورې، هوايي ډګر د ځغاستې د روان ترمیم له امله بند پاتې دی. د درک هوايي شرکت د پارو هوايي ډګر، جاکار (بومتانګ دژونګخاګ) او ګیلیفو (سرپنګ ژونګخاګ) ترمنځ په اونۍ کې الوتنې ترسره کوي.<ref>{{cite web|url=http://www.kuenselonline.com/drukair-to-launch-scheduled-operations-to-gelephu/|title=Drukair to launch scheduled operations to Gelephu|first=Gyalsten K|last=Dorji|publisher=[[Kuensel]] online|date=2 December 2015|access-date=11 February 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160216150035/http://www.kuenselonline.com/drukair-to-launch-scheduled-operations-to-gelephu/|archive-date=16 February 2016|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=16565|title=DYT Approves Quarry Without Community Clearance|first=Tshering|last=Palden|publisher=[[Kuensel]] online|date=30 August 2010|access-date=10 August 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120305053831/http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=16565|archive-date=5 March 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=13325|title=Domestic Air Service to Take Wing Soon|first=Tshering|last=Palden|publisher=[[Kuensel]] online|date=1 September 2009|access-date=10 August 2011|url-status=dead|archive-url=https://web.archive.org/web/20120305053444/http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=13325|archive-date=5 March 2012}}</ref>

=== سړک ===
د لیترل سړک د بوتان لومړنۍ ختیځ - لویدیز دهلیز دی، چې په سویل لویدیز کې د فوینتشولینګ ښارونه په ختیځ کې له تراشیګنګ سره نښلوي. وانګدو فودرنګ او ترونګسا د پام وړ ښارګوټي دي، چې د سړک پر غاړې په مستقیم ډول تیریږي. لیترل سړک هم د پلازمینې تیمفو او نورو نفوسو مرکزونو لکه پارو او پوناکا سره نښلوي. د لترل سړک  لکه په بوتان کې د نورو سړکونو په څیر، لیترل د سړکونو د شرایطو، د سختو څاڅکو، د سړک د ستنو بدلیدل، هوا، او د ځمکې ښویدنې له امله د خوندیتوب جدي اندیښنې وړاندې کوي.<ref>{{cite book|title=Beyond the Sky and the Earth: A Journey into Bhutan|first=Jamie|last=Zeppa|publisher=[[Penguin Books|Penguin]]|year=2000|isbn=978-1-57322-815-2|url=https://books.google.com/books?id=383rWqWgga8C|access-date=18 October 2015}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=4775|title=Icy Roads Claim Lives|publisher=[[Kuensel]] online|date=4 December 2004|access-date=10 August 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120319025945/http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=4775|archive-date=19 March 2012|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=16502|title=Landslide at Dzong Viewpoint|first=Samten|last=Yeshi|publisher=[[Kuensel]] online|date=24 August 2010|access-date=25 July 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20120319025950/http://www.kuenselonline.com/modules.php?name=News&file=article&sid=16502|archive-date=19 March 2012|url-status=dead}}</ref> 

له ۲۰۱۴ ز کال راهیسې، د سړک پراخول په ټول بوتان کې، په ځانګړې توګه د شمال ختیځ - لویدیز لویې لارې لپاره له تراشیګنګ څخه تر دوچولا پورې لومړيتوب لري. داسی انګيرل کيږي چې د پراخولو پروژه به د ۲۰۱۷ ز کال په پای کې بشپړه شي. او په ټول هیواد کې به د سړکونو تګ راتګ خورا چټک او ډیر اغیزمن کړي. سربيره پر دې، اټکل کیږي، چې د سړکونو ښه والي شرایط به د بوتان په ختیځ سیمه کې نور سیاحت وهڅوي. اوس مهال، د سړک حالت داسې ښکاري چې سیلانیان د بوتان لیدلو څخه منع کوي لکه لاندې حالتونه: د سړکونو د بندیدل، د ځمکې ښویدنه، او د دوړو خنډونه چې د پروژې د پراخيدو له امله رامنځ ته شوي دي<sup>.<ref>{{cite web|title=North-East-West highway widening progressing under pre-financing|url=http://www.kuenselonline.com/north-east-highway-widening-progressing-under-pre-financing/|website=KuenselOnline|access-date=30 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510235526/http://www.kuenselonline.com/north-east-highway-widening-progressing-under-pre-financing/|archive-date=10 May 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{cite web|title=Welcome to Embassy of India Thimphu, Bhutan|url=https://www.indianembassythimphu.bt/pages.php?id=111|website=indianembassythimphu.bt|access-date=30 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510110800/https://www.indianembassythimphu.bt/pages.php?id=111|archive-date=10 May 2017|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|title=East-West highway widening on track|url=http://www.kuenselonline.com/east-west-highway-widening-on-track/|website=KuenselOnline|access-date=30 June 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170510235519/http://www.kuenselonline.com/east-west-highway-widening-on-track/|archive-date=10 May 2017|url-status=live}}</ref><ref>{{cite news|title=International tourists bemoan bad road conditions in Bhutan|work=Asia News Network|url=http://www.asianews.network/content/international-tourists-bemoan-bad-road-conditions-bhutan-18438|access-date=30 June 2017|date=31 May 2016|url-status=bot: unknown|archive-url=https://web.archive.org/web/20160708150611/http://www.asianews.network/content/international-tourists-bemoan-bad-road-conditions-bhutan-18438|archive-date=8 July 2016}}</ref></sup>

=== ریل ===
که څه هم بوتان اوس مهال د رېل پټلۍ نه لري، خو له هند سره یې هوکړه کړې چې د هند له پراخې شبکې سره جنوبي بوتان د ۱۸ کیلومترو په اوږدوالي (۱۱ میل)، ۵ فټ ۶ ان (۱،۶۷۶ ملي متر) ، په لويديځ بنګال کې  هاشممارا او په بوتان کې توربياري د براډ ګیج ریل پټلۍ په جوړولو سره وصل کړي. د هند د ریل پټلۍ لخوا د ستالي، بهارنا باري او دالسینګپارا له لارې د ریل پټلۍ جوړول به د هند لخوا تمویل شي. هاسيمار د بوتان نږدې ریل سټیشن دی.<ref name="times2009">{{cite news|url=http://www.timesonline.co.uk/tol/news/world/asia/article6970997.ece|work=The Times|date=30 December 2009|title=Isolated Buddhist kingdom of Bhutan to get its first railway link|first=Jeremy|last=Page|access-date=10 June 2011}}</ref>

==جغرافیه==
==کلتور==
==تاریخ==

== سرچينې ==

[[وېشنيزه:بوټان]]
[[وېشنيزه:په وچې پورې تړلې هیوادونه]]