ایمون دو والرا

ایمون دو والرا (/ˈeɪmən ˌdɛvəˈlɛərə, -ˈlɪər-/؛ په پیل کې یې نوم د جورج دو والرو په توګه ثبت شوی او په ۱۹۰۱ زکال کې یې بیا اډوارډ دو والرا ته واړوه؛ زوکړه: د ۱۸۸۲ زکال د اکتوبر ۱۴مه – مړینه: د ۱۹۷۵ زکال د اګست ۲۹مه) ایرلنډي چارواکی او سیاسي مشر و. نوموړي څو ځله د ایرلنډ د لومړي وزیر او ولسمشر په توګه خدمت کړی، همدارنګه یې په ۱۹۳۷ زکال کې د ایرلنډ د اساسي قانون په جوړولو کې اساسي ونډه لرلې ده.

دو والرا د ۱۹۱۶ زکال د ایستر پاڅون پر مهال په بولاندز میل کې د ایرلنډي دواطلبه ځواکونو قومندان و. له پاڅون وروسته ونیول شو او په اعدام محکوم شو، خو د امریکا د تابعیت د لرلو او د پاڅون د مشرانو د اعدام پر وړاندې د بریتانیا د عامو وګړو د غبرګون په ګډون د بېلابېلو لاملونو له امله را خوشی شو. په انګلستان کې له بند څخه له راخوشي کېدو وروسته ایرلنډ ته وګرځېد او د خپلواکۍ په جګړه کې په مخکښې سیاسي څېرې واوښت. د انګلستان او ایرلنډ ترمنځ د هوکړې له لاسلیک کېدو وروسته نوموړي تر ۱۹۲۶ زکال پورې د شین فین په نامه د دغې هوکړې سره د مخالف ګوند د رهبر په توګه خدمت وکړ؛ خو هغه مهال چې د خپلو ملاتړو سره یې یوځای دغه ګوند پرېښود او د فیانا فیل په نامه یې نوی سیاسي ګوند تاسیس کړ، په ډایل ایرین (د ایرلند ملي شورا) کې یې د غیابت پالنې (abstentionism) سیاست لغو کړ.

له دې وروسته دو والرا د ۱۹۶۰مې لسیزې تر پایه د ایرلنډ د سیاست په مخکښه کرښه کې ځای درلود. نوموړی له ویلیام توماس کاسګریو وروسته د اجرایوي شورا مشر وټاکل شو او ورپسې په ۱۹۳۷ زکال کې د ایرلنډ د نوی اساسي قانون له مخې، ټي شاخ (Taoiseach) یا لومړی وزیر وټاکل شو: له ۱۹۳۷ زکال څخه تر ۱۹۴۸ زکال پورې، له ۱۹۵۱ زکال څخه تر ۱۹۵۴ زکال پورې او بالاخره له ۱۹۵۷ زکال وروسته تر ۱۹۵۹ زکال پورې. نوموړی د خپلې کاري دورې له مخې د ایرلنډ د نور سیاستوالو په پرتله د زیات مهال لپاره د ټي شاخ په توګه واکمن پاتې شوی. والرا په ۱۹۵۹ زکال کې د ټي شاخ له څوکۍ استعفا ورکړه او ولسمشر وټاکل شو. له دې څخه راوروسته نوموړي د ۳۳ کلونو لپاره د فینا فیل مشري وکړه او د دغه ګوند له پخوانیو غړو سره یې د دغه ګوند د نوو وزیرانو لکه د جک لینج، چارلز هاهی او نیل بلني په پرتله ډیر کم رنګه رول ولوباوه. دو والرا له ۱۹۵۹ زکال څخه تر ۱۹۷۳ زکال پورې د دوه بشپړو دورو لپاره د ایرلنډ ولسمشري وکړه.

د دو والرا سیاسي باورونو د ایرلنډ د جمهوريت غوښتنې له سخت دریځي ډول څخه پیاوړو ټولنیزو، کلتوري او مالي باورونو ته تغیر وموند. نوموړی د سخت دریځه، انعطاف نه منونکي او همدارنګه کاذب چلن لرونکي کس په توګه توصیف کېږي. د ایرلنډ په کورنۍ جګړه کې د هغه ونډه لامل ګرځېدلې څو په ایرلنډي تاریخ کې د نفاق اچونکي شخصیت په توګه وبلل شي.

لومړنی ژوند

ایمون دو والرا د ۱۸۸۲ زکال د اکتوبر په ۱۴مه نېټه په نیویارک ښار کې وزیږېد. نوموړی د لیمریک ښارګوټي د برورې سیمې څخه د کاترین کول او د خوان ویویون دو والرا زوی و چې د زیږون په پاڼه کې یې د زیږون کال ۱۸۵۳ زکال ښوول شوی او د هسپانوي هنرمند په توګه یاد شوی دی. یو شمېر څیړونکي د هغه د پلار زیږون ځای کیوبا ښيي په داسې حال کې چې یو شمېر نور بیا نور ځایونه ښيي؛ د انتونیو ریویرو تراویلو په خبره په سیویل کې زیږېدلی، په داسې حال کې چې رونان پانینګ بیا د هغه زیږون ځای د باسک خودمختاره سیمه ښيي.

لومړنۍ سیاسي چارې

په داسې حال کې چې نوموړي د ګالیک په بېرته را ژوندي کولو کې ونډه لرله خو په سیاسی انقلاب کې د هغه ونډه د ۱۹۱۳ زکال د نومبر له ۲۵مې نېټې را پیل شوه، هغه مهال چې د ایرلنډي داوطلبانو له ډلې سره مل شو. د ۱۹۱۴ زکال په اګست میاشت کې د لومړۍ نړیوالې جګړې په پیلېدو سره دو والرا ډیر ژر لوړو پوړیو ته ورسېد او ډیر وخت یې وه نه نیو چې د ډونیبروک د څانګې مشر وټاکل شي. د وسله وال پاڅون لپاره چمتووالي پیل شول او په دې سره نوموړی د دریمې ډلې او د دوبلین د قطعې قوماندان وټاکل شو. نوموړي په هاوث نښته کې ونډه واخیسته. ورته مهال نوموړي ته د توماس مک ډونا له خوا د ایرلنډي جمهوریت غوښتنې د ورورلۍ په ډله کې قسم ورکړل شو، چې په مخفیانه بڼه یې د دواطلبانو مرکزي مدیریت تر کنټرول لاندې درلود. هغه له مخفیانه ډلو سره مخالفت درلود، خو دا یوازنۍ لار وه چې کولای یې شو پر مټ یې پاڅون ته د اړوندو پلانونو بشپړ اطلاعات ترلاسه کړي.

ولسمشري

په داسې حال کې چې فیانا فایل لا هم د رایه ورکوونکو ترمنځ خپل محبوبیت درلود، ۷۵ کلن دو والرا ځان د رایه ورکوونکو پر وړاندې ډیر زوړ لید او دا ورته لرې ښکارېده چې ولسمشرۍ ته لاسرسی ومومي. د ګوندي چارواکو په ټینګار دو والرا پرېکړه وکړه له حکومت او ملي شورا تقاعد وکړي او پر ځای یې د ایرلنډ د ولسمشریزې څوکۍ په لټه کې شي. نوموړي د ۱۹۵۹ زکال د جون د ۱۷مې نېټې ولسمشریزې ټاکنې وګټلې او شپږ ورځې وروسته یې د ټي شاخ له څوکۍ، د فینا فایل له مشرۍ او په ملي شورا کې له خپلې څوکۍ استعفا ورکړه او هلته یې خپلې واګې سین لیماس ته وسپارلې.

دو والرا د ۱۹۵۹ زکال د جون په ۲۵مه د ایرلنډ د ولسمشر په توګه لوړه وکړه. نوموړی په ۱۹۶۶زکال کې بیاځلي د ۸۴ کلونو په عمر ولسمشر وټاکل شو او تر ۲۰۱۳ زکال پورې یې د نړۍ د تر ټولو زیات عمر لرونکي ولسمشر ریکارډ خپل کړی و. په ۱۹۷۳ زکال کې د تقاعد پر مهال چې ۹۰ کاله عمر یې درلود په نړۍ کې تر ټولو زوړ ولسمشر و.

د ایرلنډ د ولسمشر په توګه دو والرا د ګڼ شمېر رسمي سفرونو کوربه و، په دغو کې د ۱۹۶۳ زکال پر مهال ایرلنډ ته د متحده ایالاتو د ولسمشر جان اف. کنېډې سفر هم شامل و. پنځه میاشتې وروسته دو والرا په واشنګټن ډي سي کې د کنېډې د جنازې په دولتي مراسمو کې د ایرلنډ د دفاعي ځواکونو له ۲۴ افسرانو سره یوځای ګډون وکړ او دغه افسرانو د هغه قبر ته څېرمه په چوپ ډول تشریفاتي مراسم ترسره کړل. نوموړي بیاځلي د ایرلنډ د دویم ولسمشر په توګه دغه هېواد ته د ۱۹۶۴ زکال په جون میاشت کې سفر وکړ څو د متحده ایالاتو په کانګرس کې وینا وکړي.

دو والرا د ایرلنډ لومړنی ولسمشر و چې د ۱۹۶۹ زکال په جنوري میاشت کې یې د ایرلنډ د ملي شورا د ۵۰مې کلیزې په مناسبت د ملي شورا دواړو جرګو ته وینا وکړه.

په ۱۹۶۹ زکال کې ۷۳ هېوادونو د سپوږمۍ په سطحه باندې د ناسا د سپوږمکۍ د لومړنۍ تاریخي ناستې له امله ناسا ته د مبارکۍ پیغامونه ولېږل. ټولو دغو پیغامونو د سپوږمۍ په سطحه باندې په ناستې تمرکز درلود په داسې حال کې چې دو والرا د ایرلنډ په استازولۍ په خپل پیغام کې لیکلي وو: «خدای په خپلې مهربانۍ سره انسانانو ته دا وړتیا او شجاعت ورکړ چې وکولای شي د سپوږمۍ په سطح را کوز شي، خو هغوی ته دې دا توان هم ورکړي څو په ځمکه کې ارامښت او خوشالي راولي او د خپلو ځانونو له نابودۍ څخه ډډه وکړي».

مړینه

ایمون دو والرا د ۱۹۷۵ زکال د اګست په ۲۹مه د دولبین د بلک راک سیمې په لیندن پالن ځای کې د سږو د پړسوب او د زړه د سکتې له امله ومړ. د هغې مېرمن سیناد دو والرا له نوموړي څخه ۴ کاله مشره وه او یو کال وړاندې د دوی د واده د ۶۵مې کلیزې د را رسېدو په درشل کې مړه شوه. د هغه مړی د دوبلین په ماڼۍ کې کېښودل شو او د سپټمبر په دریمه یې د سنټ مري په کلیسا کې د جنازې بشپړ دولتي مراسم ترسره شول چې د ایرلند ملي تلویزون هم په ژوندۍ بڼه خپرول. دغه ورځ د دوبلین ښار له مرکز څخه تر ګلاسنوین هدیرې پورې په ۳ مایلي مسیر کې شاوخوا ۲۰۰ زره تنه راغونډ شوي و. نوموړی په ګلاسنوین کې د خپلې مېرمنې او زوی برایان په څنګ کې خښ کړای شو.