اوزون
سريزه
الحمدالله رب العلمين والصلاة والسلام على اشرف الانبياء والمرسلين محمد و على اله و اصحابه اجمعين: د لوړو زده کړو وزارت د قانون او ﻻيحى له مخې د ښوونې او روزنې پوهنځي د کيميا او بيولوژى څانګى د څلورم ټولګى محصلين د اتم سمستر په پيل کې يوه موضوع د سمينار په نوم اخلى او د سمستر په وروستى دوه هفتو کې د هغى څخه دفاع کوي. په دغه اړوند ماتـــــــه هم يوه مـــــــوضوع داوزون طبقې تر سرليک ﻻندى دمربوطه څانګى له خوا د محترم استاد پوهنوال محمدنبي خان تر ﻻرښونې ﻻندې وسپارل شوه.چې.ماپه دغه سمينارکې د(اوزون طبقه،کټه اوضرريي،داوزون اهميت دبشرپه ژوندکې،داوزون دطبقې تخريب کوونکې عوامل،داوزون دطبقې مشکلات دځمکې په کره کې،داوزون دطبقې دسوري کيدوتاريخچه اونورڅخه يادونه کړيده دموضوع په ليکلو کې مو د نوي او معيارى کتابونو او منابعو څخه استفاده کړيده او د امکان تر حده پورى مى کوښښ کړى دى چه په روانو او ساده جملو کې مطالب وليکل شي هيله ده چى د لوستونکو د ګټى وړ وګرځى له ﻻرښود محترم استاد پوهنوال محمدنبي خان چه د موضوع په ترتيب او تنظيم کې ما سره ډيره علمى مرسته کړى ده اودڅانګى محترمو استادانو راته ﻻزمى مشورې راکړې دي مننه ترې کوم او د الله(ج) له دربار څخه ورته اجر عظيم غواړم .
په درنښت
داوزون طبقه
اوزون يوه يوناني کليمه ده په معني د(بوي)ده اودتندبوي په معني سره ښودل کيږي .چـې يو ماليکول اوزون ددري اتومه اکسيجن څخه جوړشويدي اولرونکي ددوه اتومواکسيجن دي امافرق يې ديو اتوم اکسيجن سره دي پدي معني چې اکسيجن دوه اتومونه لري اواوزون دري اتومونه لري.
که داکسيجن اتومونه په خپل منځ کې سره يوځاي شې دوه ډوله مختلفې بسيطې مادي جوړوي . مثال:که داکسيجن دوه اتومونه سره يوځاي شې نو داکسيجن دغازيوماليکول جوړوي اوکه داکسيجن دغاز دري اتومه سره يوځاي شي نو داوزون دغازيوماليکول جوړوي .په کيمياکې داحادثه چې ديوعنصرڅوډوله بسيطې مادې جوړيداي شې دالتروپي (Allotropy) په نوم سره ياديږي . ياپه بل عبارت :اوزون داکسيجن الوتروپيک (Allotropic)دي ځکه چې اوزون داکسيجن سره توپير لري داکسيجن دماليکولو څخه دبريښنا دجريان دتيريدول په صورت کې داوزون ماليکولونه منځته راځي داپيښه هغه وخت صورت نيسې چې په فضا کې شديد رعد اوبرق(تندراوبريښنا)منځته راشي نودهغه څخه وروسته داوزون تنداوتخريش کوونکي بوي حس کيږي داکسيجن تبديليدل په اوزون باندي دلاندي معادلي په اساس صورت نيسې .
(١شکل)
په همدې ترتيب هغه تيزاوتخريش کوونکې بوي چې د (X-Ray)دماشين يادبريښا دقوي فابريکو ترڅنگ حس کيداي شې داوزون څخه عبارت دي چې دبريښنا دجريان په اثر له اکسيجن څخه توليديږي. اوزون يوزهري غازدي چې دغلظت په زياتيدوسره زهريت زياتيږي اوپه (CO١١٢-)کې په مايع تبدليږي چې دغه مايع په اسانۍ سره چوي اوتجزيه کيږي . اوزون داکسيجن په نسبت ډير فعال دي مگر پايه داري (ثبات)يې داکسيجن په نسبت ډيره کمه ده .يعني اوزون ترجوړيدو وروسته دعادي تودوخي په درجو کې په اسانۍ سره په اکسيجن تجزيه کيږي .چې پدي وخت کې زياته اندازه انرژي هم ازاديږي پداسي حال کې چې داکسيجن يو ماليکول په سختې سره تجزيه کيږي اواوزون دعادي اکسيجن په نسبت داکسيديشن يو ډير قوي عامل دي چې داخاصيت يې ګټه اوضرر دواړه لري.
١ :-ګټه يي:داکسيديشن ديوښه عامل په حيث دکليو او ښارونو دڅښلو اوبو په صافولو کې دکلورين په ځاي ورڅخه ګټه اخيستل کيږي اوهمدارنگه اوزون درنگ وړلو،بدبوې لري کولو (ضدعفوني )خاصيت لري .له همدې امله داوزون څخه درنگ وړونکې ،بوى وړونکې اوپاکوونکې مادې په حيث کارخيستل کيږي اوهمدارنگه اوزون دغاښونو په پريمنځلو اوسپينوزروپه سپينولو کې هم استعماليږي .
٢:- ضرريي:دربړپه ارتجاعيت باندي تاثير کوي اوهغه محصولات چې دطبعي ربړڅخه په لا س راځي زيانمن کوي.
اوزون داتوموسفير دپاسه تقريباً(Km٢٤--15) پوري يوه طبقه جوړوي چې آبي رنگ لري .داطبقه دماورابنفش (Ultraviolet) وړانگې فلترکوي .اوپدې ترتيب سره دځمکې پرمخ دژوندکولو امکان پيداکيږي .
داوزون کيمياوي فارمول عبارت دي له ( ) څخه اوساختماني فارمول يې عبارت دي له
اوداوزون سرحدي فارمولونه عبارت دي له
نوموړي سرحدي فارمولونه ديودبل ميزوميرونه دي چې ميزوميرتشکيل ددوه ياڅوفارمولونه چه ديومرکب يايوماليکول په اساس چې مربوط داهتزازي الکترونونودي اودهغوي داثبات سبب گرځي اوزون داتوموسفيرپه لوړوطبقوکې دماوراي بنفش وړانگوکې داکسيجن څخه په لاس راځي
اوزون يوغيرثابت عنصردي چې دوباره داکسيجن په ماليکولونوتجزيه کيږې . اوهمدارنگه اوزون يوفعال کيمياوي عنصردي چې دلاندي مرکباتواوعناصروسره تعامل کوي .
اوهمدارنگه دطبعت دبقالپاره مهم رول اجراکوي يعني اوزون دځمکې نه دماوراي بنفش دوړانگودتيريدوڅخه مخنيوي کوي يعني پدې معني که ( ) اکسيجن دماوراي بنفش وړانگې جذب کړي په [O] تبديل کيږي اووروسته [O] له ( ) سره تعامل کوي اوزون تشکيل کيږي. اونوموړي اوزون چې لاس ته راځې زيات ثبات نلري دوباره په اکسيجن تجزيه کيږي چې په نتيجه نوموړي تعامل ځمکې ته دماوراي بنفش دوړانگو دتيريدوڅخه مخنيوى کوي.
(٢شکل)
داوزون دوران
په ستراتوسفير(stratosphere) کې داوزون تازه ماليکولونه تل دکيمياوي عمل په واسطه دلمردانرژي څخه په ماليکولونواوداکسيجن په اتومونو تجزيه کيږي دغه اتومونه داکسيجن چې ډيرفعاله دي په ډير کم وخت کې (دثاني نه هم لږ) يوله بله جداکيږي اودا کسيجن دماليکولونوسره يوځاي کيږي اوددې ماليکولونه د(ازوت او کلر ) دغازڅخه توليداوداتوموسفيرپه سطحه کې دمنځه ځي.
داوزون اهميت دبشرپه ژوندکې
که په هواالوتنه کې په زياته ارتفاع کې مونږددغه سيارې شکل ته نظرواچوودغه نازکه آبي طبقه چې دځمکې کره يې نيولي ده دانسان نظر ديته جلب کوي چې دغه شفافه طبقه دژونديوموجوداتو ژوندپه ځمکه کې برابره وي په عمومي صورت سره دغه داوزون حفاظتې طبقه چې مونږيي پيژنو ساتل شويده بدون داوزون دشته والي نه ژوندنه کيږي که داوزون طبقه نه وي ځکه دلمروړانگې يوشان ندي او دماوراي بنفش وړانگې لري که داوزون طبقه نري شي نودژونديوموجوداتوژوندپه ځمکه کې دخطرسره مخامخ کوي ځکه دغه وړانگې دځان سره يوزيات شميرانرژي دځان سره ځمکې ته انتقالوي اودژونديوموجوداتودمرگ سبب گرځي دخوشحالې ځاي دي چې دلمروړانگې په ډيره کمه اندازه دماوراي بنفش وړانگې دځان سره ځمکې ته راوړي اويوه زياته برخه دځمکې دسطحې نه پورته (km٣٠--٢٠) په ارتفاع کې دلاسه ورکوي په دغه ارتفاع کې داوزون مقدارموجوددي چې دغه وړانگې جذب کوي اونه پريږدي چه ځمکې ته راشي .
(٣شکل)
انسان اوداوزون دطبقې دمنځه وړل
دانسانانوفعاليت دځمکې پرمخ داوزون دطبقې په ساتلوکې مهم رول لوبوي دشلمې نيمايې پيړۍ څخه دانسانانو فعاليت دځمکې پرمخ سبب داوزون دضايع کيدووگرځيداوداسي په نظررسيږي چې دځمکې پرسطحه باندې ژونددخطرسره مخامخ کيږي اودانسانانودبې کفايتي سره دکيمياوي موادودصحيح نه استعمال کيدوپه اثرهواککړه کوي اوخپل حفاضتې سپريااوزون دمنځه وړي په (١٩٧٠م) کال کې پوهانوداوزون طبقې ته سفروکړاوکيمياوي مواديې داوزون په طبقه باندې وشيندل اووويل چې دود گرد غباراونوروکيمياوي موادچې داوزون دطبقې دتخريب اوضايع کيدوسبب گرځي.
اوهمدارنگه دکلوروفلوروکاربن (C.F.C) غازچې په يخونکودستگاؤکې ترې استفاده کيږي داوزون په طبقه باندې هم تاثيرلري اودهغې دتخريب سبب گرځي اودکلورين هرازادشوي اتوم داوزون (١٠٠) ماليکولونودتخريب اوضايع کيدوسبب گرځي اوددې غازونوپه استعمال سره په ډيرلږوخت کې به زيات اوزون له منځه تللي وي اودستراتوسفيرپه طبقه کې دنوموړي غازدکميدوسبب شويدي.
(٤شکل)
داوزون طبقه اودهغي تخريبوونکي عوامل
دځمکې اتوموسفيردغازونودماليکولونوڅخه تشکيل شويدي چې داتوموسفيراودځمکې دجاذبي دقوي ترمنځ تعادل ساتلي دي چې دهواماليکولونه دځمکې سطحې ته نژدي ساتلي وي دااتوموسفيرعبارت دي ازوت (%٧٨) اکسيجن(%٢١) ارگون (%٩) کاربنيک (%٣) ددي څخه علاوه ډيرکم اتوموسفيردنوروغازونو لکه ميتان ،اوزون، هايدروجن ،سلفر،کاربن مونواکسايداونورشامل دي چې نوموړي غازونه داتوموسفير تشکيلوونکي دي. دځمکې دارتفاع په زياتوالې سره دحرارت درجه تغيرکوي په همدې اساس داتوموسفيرمختلف طبقې ټاکل کيږي. اوهمدارنگه داوزون طبقه په اتوموسفيرکې موجوده ده دتروپوفازطبقې څخه (km٥٠) پورته واقع ده دارتفاع په لوړيدوسره دحرارت درجه زياتيږي داوزون ن دطبقې غلظت د(km١٦--١٨( پورې دي چې (km٢٥( داستواپه خط باندې واقع شوي دي . اوزون بي رنگه اولږخوندلرونکي اوتندبوي لرې چې دتروپوسفيرپه طبقه کې ديوچټلوونکې غازپه صفت اودستراتوسفيرپه طبقه کې دژوندساتونکې په صفت غازدي په همدې اساس اوزون تنها(%١٠) تروپوسفيرکې اونور(%٩٠) په ستراتوسفيرکې وجودلري نوپه همدې اساس په هغه ځاي کې په طبعي ډول دماوراي بنفش وړانگو سره دعکسل العمل ښودلوپه اساس داکسيجن سره اوزون جوړوي. اودانسانانودفعاليت له کبله لکه دازوت اکسايدونه ،دهايدروجن اکسايدونه،کلورين ،برومين اوداسي نور په زياته اندازه په اتوموسفيرکې زيات شوي دي چې نوموړي مواداوزون په ډيره چټکتياسره له منځه وړي . دستراتوسفيرطبقه ډيره مغلقه ده چې (١٥٠) کيمياوي موادو څخه (٥٠) ډوله مادې پدي کې وجودلري دتوليد څخه معلوميږي چې داوزون طبقه چې په ستراتوسفيرکې موقعيت لري تراوسه پوري پيژندل شوي نده داوزون دطبقې تهديدونکي موادڅلورمنابع لري ١- جنګې وسايل،اصلحي ،اودنوروصحيح استعمال . ٢- هوائي صنعت . ٣- دژوند اوکرهنې طريقه . ٤- دکيمياوي موادواستعمال په صحيح ډول سره . داوزون دطبقې تخريب کوونکې عوامل عبارت دي ١- هواپيما يادطيارو دود اودهغي غږ په ستراتوسفيرطبقه کې . ٢- دکودکيمياوي څخه دنايترس اوکسايد خارجيدل. ٣- هغه اوکسايدونه چې دهستوي صلاح دآزمويښت څخه وروسته رامنځ ته کيږي . ٤- دکلوروفلوروکاربن (C.F.C) استعمال په سپرې کې . ٥- هغه يخ کوونکې سيستم چې په صنعت کې استعماليږي . اوداوزون طبقه (%٢٥--٥) په يوه دوره کې د(١٥٠--٢٠) کالو پوري نوموړي موادداوزون دتخريب سبب کيږي اوپه (١٩٧٠) کال کې ښکاره شوه چې دازوت لرونکو کودونواستعمال په کرهڼه کې دازوت په سيکل باندي اثراچوي اوداوزوت داکسايدودضايع کيدوباعث گرځې چې دځمکې دسطحې څخه اتوموسفيرته داخل شي چې وروسته دزياتوالي دهغي په ستراتوسفير کې کيږي. داوزون دتخريب کيدوپه صورت کې مونږمجبورکيږوچې دکيمياوي موادو څخه په کمه اندازه استفاده وکړوځکه چې ددوامداره استفادي څخه دپوست سرطان اوهم په کرهڼه باندې تاثيرلري.
اوهمدارنگه دميتايل برومايداستعمال په کرهڼه کې دضدعفوني موادولپاره استعماليږي داوزون دطبقې (%١٠) دتخريب سبب گرځې دهواگرميدل هم ددي باعث گرځې چې غازونه په ستراتوسفيرباندي حمله کوي اودهستى په منځ کې انفجارونه رامنځته کيږي اودازوت اکسايدونه اتوموسفيرته داخل کيږي چې داټول داوزون دتخريب سبب گرځې دازوت اکسايدونه نه تنها په اوزون باندي اثراچوي بلکې په (١٩٦٠م)کال کې معلومه شوه چې په لمرباندې د(%٨ --٦) برخي دکال مياشتي جذب کړيدي علماپدې عقيده لري چې دهستي انفجارونه د(٥٠٠٠ څخه تر١٠٠٠٠) بيليونه ټنه داوزون دتخريب سبب په ستراتوسفيرکې کيږي لکه څنگه چې ښکاره شوه چې په هستوي جنگ کې تقريباً (١٠٠٠٠)ميليونه ټنه داوزون سطحه په شمالې نيمه کره کې له (٤٠) څخه پورته زياته شوي ده اونوموړي زياتوالې به ترډيروکلونوپوري وخت نيسي اودهستوي جنگ بقاياوي دبيولوژي له نظره دانسان دفاعي سيستم ختم کوي اودپوستکې سرطان منځته راوړي اوهمدارنگه په اکوسيستم باندي هم تاثيراچوي .
(٥شکل) (٦شکل)
دچاپيريال ساتني آثاراوداوزون دطبقې تخريب
داوزون طبقه چې ماوراي بنفش وړانگې اودانسانانولپاره زيانمن دي مخنيوي کوي اود(UV--B) وړانگې چې دځمکې په سطحه باندې زياتيږي دژوندپه چاپيريال باندي زيات تاثيراچوي له هغي جملې څخه هم يو دوچي غذايې ځنځيردي چې اقيانوس ته صدمه رسوي اودانسان ژوند تهديدوي چې زيات له (٣٠٠) ډوله نباتات ټاکل شوي دي اويوله هغې څخه (UV--B) وړانگه ده چې نيمايې له دغي وړانگې څخه تغيرات په نباتاتو کې څرگندشوي دي لکه :تنباکوپاڼه چې ددغي وړانگې په مقابل کې پورته برخي سره تاويږي چې حتماً دغه تغيرات ديونباتې هورمون دي چې په پورتني طبقه کې ذکرشوي ده . ا وهمدارنگه دميوي په زيات والې سره جذب اوانعکاس اوفوري انرژي ده اوپه همدې ډول سره دزيات والي دشاخونودى دپانولنډوالى او زيات والى دي اوناڅاپي تغيرات د(UV--B) وړانگې په نباتاتو کې دي اوبعضي وخت په يوکلنواودوه کلنوکې داتغيرات ليدل کيږي اوپه بعضو ميوه لرونکو ونو کې دگلانومنځته راتگ چټک اوياوروسته وده ليدل کيږي اوهمدارنگه غالباًزياتوالي پکې راځې اوپه فوتوسنتيزسيستم کې هم ضررونه ليدل کيږي اوهمدارنگه دلمړني پوتنشيل زيات والى پيداکوي اودغذايې ځنځير ټولې شبکې خصوصاً اکوسيستم ترتهديدلاندي راولې اوکه چيري داوزون دطبقې تخريب زيات شې زراعتي محصولات لکه (غنم،وريجې،هبوبات) ترخپل تاثيرلاندي راولې اوهمدارنگه اجتماعي ضررونه منځته راوړي اوزيات والي په غذايې توليدکي کتلاي شوپه همدې ډول سره په اجتماعي ژوندکې ددي وړانگې ضررونه خصوصاً په نباتاتوکې په سلوکې (%١٥--١٠) پوري يوه نيمگړتياکيداي شي .
اوتي لرونکې حيوانات لکه :انسانان دستر گوپه مرض باندي اخته کولاي شي اود(UV--B) وړانگې شدت په ميکروبي ناروغيواودسترگوپه ناروغيوکې دسترگودسرطان باعث کيږي. په زياتولاس ته راوړلوکې ښودل شويدي چې پورتنې وړانگه نه تنهاپه حيواناتوکې سرطان منځته راوړي بلگې دبدن ټولو سيستمونوته تغيرورکولاي شي ددي وړانگې په نتيجه کې دتومورسرطان ناروغي چې په وجودکې ېو اضافي غړي رامنځته کوي (UV--B) وړانگه کولاي شي دغرونوپه سرونوکې ياپه لوړوغرونوکې دالوتونکودعقيم (شنډ) مرض رامنځنه کوي د(UV--B) وړانگه کولاي شي حيوانات ،انسانان،نباتات الوتونکې حتا ايکوسيستم اوهمدارنگه دهواخرابوالي اوهرڅه چې دانسان دژوندمربوط دي ترتهديدلاندي راولي. همدارنگه ډيروخت څخه دافکرکيږي چې داوزون دطبقې تخريب په توليددنباتاتواواقيانوس جهان ترخپل تاثير لاندي راولي لدې ځاي څخه چې داوزون طبقه پدي اخروکلونوکې په سلوکې (٥٠) زيات والې پيداکړي دي د(UV--B) زياتوالي داقيانوس په سطحه باندي ليدل کيږي چې فوتوپلانکتونونه (ميکروسکوبي لامبووهونکې نباتات اوغذايې دريايې سيستم نباتاتودي ) چې داوزون طبقې ته ضرررسوي. اوهمدارنگه (D.N.A) ترخپل تاثيرلاندي راولي چې په نتيجه کې تکثراو(مثل توليد)متضررکوي داوزون دطبقې دتخريب په نتيجه کې زيات مرضونه منځته راتلاي شي.
(٧شکل) (٨شکل) (٩شکل)
په بعضوطبعي حالا توکې د (UV--B)وړانگې تاثيرات ١- دپوستکې سرطان. ٢- پرسترگواوبدن باندي اغيزي . ٣- په څيړنوکې ښودل شويدي چې داوزون طبعي تخريب په امريکا کې (%١٠٠--٥) پوري دپوستکې سرطان رامنځته کړيدي او(٥٦٠٠٠) کسان پدغه مرض باندي اخته دي او(٢٥٠٠٠) کسان دپوست په سرطان باندي اخته دي که چيري ددي طبقې دتخريب مخنيوي ونه شي دمرگ دزياتوالي گراف به يوناشونې اندازې ته پورته شي. دپوست دسرطان ناروغي په اوسني وخت کې دامريکا په متحده ايالاتوکې ژوند کوي او هغه ماشومان چې پدې دولت کې نړي ته راځې په (٢٠٧٥م)کال کې به ددي ناروغې شميردري ميليونوته ورسيږي.
(١٠شکل)
(١٠شکل) (١١شکل)
داوزون طبقې مشکلات دځمکې په کره کې
١- دځمکې دکري گرميدل : دځمکې دحرارت متوسطه درجه په تيروسلو کلونوکې نسبت هرودوه سوه (٢٠٠) نوروکلونوته د(١٠٠٠)کلونو څخه تفاوت کوي که چيري دځمکې دکري گرم والي په
همدې طريقه دوام پيداکړي په (٢١) قرن کې به دنړۍ گرميدل کولاي شي ډيرزيات مشکيلات منځته راوړي لکه وچ کالي،دمرضونوخپريدنه،اوديخ دويلې کيدوله امله شديدسيلابونه اوداسي نورله دغي جملې څخه دي. دغازونوزياتوالي دځمکې په کره کې اوددغي غازونو پواسطه دځمکې دکري گرميدل عبارت دي له اوکسيدوکاربن غازونوڅخه چې دغه سوځوونگې غازونه نن ورځ په اتومې بټيوکې،سلاگانوکې تري کاراخيستل کيږي اويوددې څخه چې کولاي شوپه اينده کې تري استفاده واخلوجوش کوونکې اتومي بټې دي دنن ورځي اتومي بټې چې کومي دي دپخوانيوبټيوسره ورته والې لري چې اتومي بمونه پکي جوړيږي راديواکتيوويتي عناصرنشي توليدکولاي اومهم هدف دپوهانودادي چې په راتلونکي (٢١) قرن کې هسکې جوشې بټې جوړي کړې . اوبل دحل لاره يې داده چې کاربن داي اکسايد( ) غاز منجمدکړاي شې اودهغي ځاي په ځاي کول په هواکې اوساده ترينه لاره يې داده چې زيات والې په اقيانوس دي په اخره کې ثابته شوه چې داکار سبب دزياتوالې دپلانکتون دي يعني هغه موجودات چې ميکروبي ژوندکوي په اوبوکې زياتيږي اونوموړي پلانکتونونه کولاي شي چې د( ) زياته برخه جذب کړي که چيري دځمکې کره په همدې ډول گرم والي پيداکړي د(٢١) پيړي تراخره داقيانوس سطحه به (m٧٠) متره لوړه شې چې داسبب دشديدوسيلابونو په زياتودولتونوکې کيداي شې . لکه :بنگلاديش چې دبهر دسطحي څخه ټيټ پروت دي او همدارنگه دځمکې دکري دحرارت لوړوالي د شمالي اوجنوبي يخونودويلې کيدوسبب به وگرځې ډيرزيات شهرونه به ترخپل کنترول لاندې راولي که چيري دځمکې دحرارت درجه زياته شي هغه دريابونه ،کانالونه چې دتجارت لپاره اماده اواقتصادي ګتې لري کولاي شي دگډوډي سره مخامخ کړي. اوهمدارنگه داقيانوس اطلس طوفانونه اوداقيانوس ارام شرقې اوغربې طوفانونه که چيري دځمکې په کره باندي راوڅرخيږي په نتيجه کې به د قطب لپاره مؤثرتمام شي. که چيري دکاربن داي اکسايد( ) اندازه دځمکې په سطحه باندې زياته شي داوبواندازه به دوه برابره ( ) نه تر ( ) پوري دسانتي گريد درجه به دوچې ځمکې طوفان نه به په سلوکې (٦٠) زيات والي پيداکړي . بين المللي هيتاًنو دخپلوځيړنو په نتيجه کې اقليمي تغيرات (IPCC) پيش بيني کړيده چې دجهان اقيانوس سطحه به (٢٠٣٠م) کال په مابين د(٢٠) سانتي متره پوري د(٢١) قرن په آخرو کې تر(٢٥) سانتي متره پورې لوړه شي اوهم خبرداري يې ورکړ چې په لاسته راغلو ځيړنو کې ځمکې په کره کې مختلف بخارونه غازونه .دنباتاتو ژوندله جدي خطر سره مخامخ کړي دي.
(١٢شکل)
٢ - وروستني يخبندونه :دايخونه دځمکې دتاريخ نيمايې برخه تشکيلوي مخکې لدې څخه چې انسان ځمکې ته راشي اوپدي سياره کې قدم کيږدي لدي څخه مخکې هم يخبندونه موجودؤ اوپرلپسي وخت چې په هغه کې ديخ غټي ټوټې موجودي وي ځمکه يې پوښلې ده اوسختوبادونواودايمي واوروداوريدوسبب شول اوبايدوويل شي چې ديخونو دوره شاته پاتي شوه اوپدي سره بايدپوهان دهغوي ددره ولولاري چاري پيداکړي هريوددي دوري څخه (٥٠--٢٠) ميليونو کلونو پوري ادامه درلوده تنهالدې څخه دسلوڅخه تردوه بيليونه کلونوڅخه مخکې داداسي يوه هواوه چې انسان پکې ژوندکولاي شوۍ زيات عوامل يودبل په لاس ورکول کيږي چې راتلونکې ديخوونو دوره ورته ويل کيږي چې يو هم له هغې څخه هغه مهم تغيرات دي چې داوږدي مودي لپاره دځمکې دگردش په نامه ياديږي په زرهاوؤ کلونه وخت به ونيسي چې مونږدلمرپه شاوخواباندي راگرزو اوکولاي شي چې په ميليونونوکيلومترو تغيرات وکړي اودغه فاصله داوبوپر مخ اوهواباندي تاثيرکولاي شي .
ديخونودوره ( ) ميليونه کاله مخکې شروع شوي دي چې دکاناډا،کرينلينډ،سايبريا،اسکاندينا،دبريتانيالويه برخه اودشمالې دريابولويه برخه وپوښله په اخروخت کې چې شمالي قطب دجنوب په سمت زيات والي پيداکړاوشمالې امريکاته پيشرفت وکړاولاندي لويې درياچي ته ورسيد. که چيري ددوهم ځل سره نوموړي واقعه رامنځته شي دنيويارک بي مثله ښاربه له منځه يوسي يخ وهلي جنوبي قاره چې دي جنوبي اطراف قطب دې دنويو يخبندونوپه دوران کې ديخ ټوټي دقطبي منطقوڅخه شروع کيږي اودهغوشواهدوپه اساس چې مخ ته راغلي دي کولاي شي چې زيات کورونه له منځه يوسي . پوهان فکرکوي کله چې ديخونو دوره شروع شي دشلوکلونوپه موده کې به هغه ژوي چې سپک نسل منځته راوړي په کلي توگه له منځه يوسي اوله هغه ځايه څخه چې پرمختگ کوي اوسنې ښارونه به وجودونلري په ميليونونوخلک کوشش کوي هغومنطقوته چې داستواکرښي ته نژدي واقع دي کوچ وکړي اودغه مسله دحدڅخه زياته شوي ده داکارممکن دي چې وکولاي شوديخ څخه کورونه جوړکړواوديخ سره توافق وکړو.
٣-دسياروآسماني خط: ځمکه دايمې دوړوتيږواوغټوستوروله خواتهديدکيږي اومختلفې پروژي شروع شوي دې چې دهغه هدف برسي کړي چې د اآسمانې تيږي کولاي شي په اينده کې ځمکې ته نږدې شي
مثال : ترټولووړه سياره په نامه د(١٩٩×١١F) چې په راتلونکو سلوکلونوکي دځمکې څخه تيره شي البته هغه خطرونه چې دځمکې کره تهديدکوي دهغوموضوعاتوڅخه زيات دي چې مخکې ذکرشوي دي اوامکان لري چې په آينده کې دغه خطرونه په نوروشکلونووليدل شي .
٤-دتکنالوژي څلورم کشف : دتکنالوژي څلورم کشف کامپيوټردي چې کيداي شي دانسان ترټولومهمه کاميابي وي ځکه چې په تاريخ کې اولين ځل کامياب شوي دي اوکولاي شي چې بعضې لدې څخه دخپل مغزپه واسطه تکنالوژي ته انکشاف ورکړي .
٥- پنځم کشف اودژوندعمومي انقلاب: چې دانسان په ژوندکې مهم نقش لوبوي دجنيټک اوتکنالوژي په قوانينوپوري تړلي دي چې دهغې څخه لاس ته راوړنه دجينونوده .
داوزون دطبقې مضره موادوجذب کول
دجام جان انلا ين په قول: آياتراوسه پوري دهغواطفايوسره چې ضروري دي اشناشوي ياست هغه اطفايې چې اوروژونکې دې هغه کوم موادلري ؟ هغه کيماوي موادلکه :کاربن داي اکسايد( ) بالونونه هم يوله دغه موادوڅخه دي هغه بالونونه چې لدي خطرناکوغازونوڅخه ډک شوي دي اوپه اوروژنه کې تري استفاده کيږي داوروژني لپاره ځانگړي شرايط په نظرکې نيول شوي دې اودبين المللي پروتوکول ترکنترول لاندې چې د(مونترال) په نامه ياديږي نوموړي دخپل تخريب له امله بايد په دري ډوله مصرف شي اوداهغه مواددي چې په جهان کې په سلوکې دوه فيصده (%٢) مصرف کيږي اوداوزون طبقه تخريب کوي اونوموړي غازونه داوزون دطبقې په سلوکې (%٢٥) دتخريب سبب گرځې.
دمونترال دپروتوکول په اساس هغه هيوادونه چې په دغه پروتوکول کې شامل دي اودمضرو غازونوداستعمال له امله داوزون طبقه تخريب کيږي په دغه پروتوکول کې دايران اسلامې جمهوريت چې په (١٣٦٩م) کال کې چې د(١٩٩٠م)ميلادي کال سره سمون خوري ايران هم دمونترال دپروتوکول عضويت ترلاسه کړاوپه دغه برخه کې دايران زيات صنايعومختلف ډولونه .جنگې تجهيزات توليداوهمدارنگه داسفنج توليداودزراعت پرمختگ شامل دي .چې په دغه پروتوکول باندي عمل وکړي څيړنې ښئې چې هغه بالونونه چې داوزون طبقه تخريب کوي اودځمکې کره تهديدوي ددي برنامې پراساس ذيمه واري لري چې دمونترال پروتوکول داوزون دطبقې په خاطر نوي سيستمونه اواتومې بالونونه وه دره ول شوي دي بايددغه قوانين اومقررات چې دچاپيريال ساتنې لپاره شرط دي اونوموړي دولتونه چې دمونترال دپروتوکول عضويت لري ددغې غازونوپه توليدکې دپام وړکمبودراولې اوددغې بالونونومصرف تر (٢٠١٠م) کال پوري کولاي شې هغه بالونونه مصرف کړي چې دبين المللي ادمونترال ترقانون لاندي وي مصرف کړي.
په نړي کې دکموبالونونوڅخه استفاده
څيړني ښودلې ده چې دغه بالونونه داوزون دطبقې په تخريب کې ستراتوسفريک رول لري همدارنگه داوزون دطبقې دتخريب پوتانشيل (١٣١٠) دي چې تجارتي نوم يې (BTM) دي پيژندل شوي دي چې اوږدوالې يې (١٠) اوداتوموسفيرعمريې (٦٥) کاله دي اودپوتنشيل تخريب يې (١٢١١) دي چې تجارتي نوم يې (BCF) دي پيژندل شوي اواوږدوالې يې (٣) اتوموسفيرعمريې (١١) کاله په پرتله دپورتنيوبالونونو داوزون طبقه په سلوکې تخريب کوي .
پدې ترتيب سره دغه غازونه دکنترول شويوغازونواودمونترال په پروتوکول کې کنترول شوي دي پيژندل کيږي پدي اثردغه بالونونه په پاک چاپيريال باندي زياته اغيزه لرې ددغوبالونونوجوړښت چې کم اومحدود استفاده کيږي خوکولاي شې چې زيات عمرسره دستراتوسفيردتخريب سبب وگرځې چې دانساني ژونداوماوراي بنفش وړانگې سبب کيږي. اوهمدارنگه چې پوهيږوداوزون طبقه ديوسپرپه شکل ساتونکې دشنوگياو،حيواناتو،اوانسانانودي دلمرپه مقابل کې ماوراي بنفش وړانگې کنترول کوي اودځمکې څخه ساتنه کوي اوځيريدل ددغووړانگوجذب کيدل ،سوځيدل،دپوستکې سرطان اوپه سترگوکې دگل پيداکيدل (آب مرواريد) اودانسان دنوروسيستمونودخرابوالې سبب کيږي علاوه پرماوراي بنفش وړانگو دنباتاتودودي ددريدواوموجوداتوجنټيکې سيستم دخطرسره مخامخ کوي په همدې دليل سره بين المللي لاس ليک خصوصاًدمونترال لاس ليک په اساس بايدددغوغازونوداستعمال څخه ډډه وشي .
په بعضوبرخوکې دبالون په ترکيب کې ممکن سوزيدل رامنځته شې اودخلکوژوندبه دمشکل سره مخامخ شي د(کلر)غازترټولوفعال دنوروغازونوڅخه دي اوزيات پرمخ تللي دې اوهمدارنگه سربيره پردغوغازونودکاربن غازددغوغازونوپرځاي استعمال شي اوکارترې واخيستل شي.
دبالونونوځاي نيول
داوزون دطبقې بين المللي ساتونکې موسسه
خصوصاًدبالونونودساتني لپاره زيات اقدامات کړي دي چې انټرنيټې پته يې پدې ډول ده. (http:/www.teap.org) او(http:/www.epa.gov/ozon/snap) کولاي شواشاره ورته وکړوچې د انټرنيټ سايټ هريوددغوڅخه ځاي نيونکې فهرست تايېداودهغه دتوليدځايونه پلاس راوړو. نن ورځ هغه بالونونه نظرماليکولي جوړښت ته مهم بالونونه دي خوتخريبې اغيزه يې کمه ده ځينې برخې ددغو بالونونوچې په هغه کې کيمياوي وچ مواد،اوبه،کاربن داي اکسايد( ) مړکوونکې سيستم هلوجن کاربن چې دغه موادداوزون طبقه نشې تخريب کولاي اوهغه داطفايې سيستم چي داورمړه کووني په بالونونوکې څه وخت مخکې په کاريوړل شول ځانکړي پرمختگ يې وکړکولاي شودهغې څخه استفاده اوخبري پري وکړو اوپه همدې ترتيب سره نورسيستمونه پکې ځاي په ځاي کړو دهغودوستانوڅخه چې دپاک چاپيريال په رامنځته کولوکې کمک کوي دهغودفترونوڅخه چې داوزون دطبقې څخه ساتنه کوي سمينارونه اونورمختلف اطلاعات ارايه کړي نوپه همدې اساس مختلف سازمانونه اومرجع په انتظارکې دي چې دپرسونل په ارزونه کې اودبالونونوپه جوړولوکې اوپه غازي صنايع کې چې داوزون طبقې ته خطررسوي جدي اقدام وکړي اوهم دغه راپورددي سبب وکرځيدچې کسب کرخلک بالونونوته هغه ځايونه جوړکړي چې پکي خوندي وي
اولا زم اقدامات وکړي چې دغه مضرموادچې تخريب کوونکې عمل رامنځته کوي اوهغه خرڅوونکې مخصوصاًمصرف کوونکې خلک يې چې دبالون سيستم ته کاملا تغيرورکړي اوبهتره ده چې په آينده کې داقتصادله نظره په خپل گټه مثبت قدم پورته کړي ځکه چې دمونترال قانون داوزون دطبقې دساتلوپه خاطردنوروبالونونوتوليدجداًمنع کړيدي.
توليددبالونونوامصرف دبالونونوپه مختلفوځايونوکې په (٢٠١٠م) کال کې ودره ول شي دفرانسي ددولت په همکارې اودمونترال دقانون په اساس ترعنوان لاندې دبالونونوايجادکول داطلا عاتو اوفزيکې بانک ترکنترول لاندې استفاده وه شي ټول مصرف کوونکې شرکتونه په داخل ددولت کې وپيژندل شي اوترخدماتولاندي دفزيکې بانک ترڅارنې لاندې قرارولري
داوزون دطبقې څخه څنگه ساتنه کولاي شو
که غواړي له هغومحصولا توڅخه لکه:سپري يخچالونه،فريزر،اوداوروژني بالونونه چې نوموړي داوزون دطبقې تخريب کوونکې دي ځان تري وساتې اومرقبت وکړي چې دهغي څخه مضرغازونه خارج نشي . حتماًدمشاورينوسره خصوصاً داوزون دطبقې ساتونکې دفترسره په تماس کې شو.
که چيري تاسويخچال استعمال کوي دهغه مضرغازونه چې په داخل ديخچال،فريزرکې وجودلري مخه ونيسوکه چيري داوزون شنه طبقه ستاسوخوښيږي خپله کورنې گاونډيان اونورداوزون دطبقې داهميت څخه خبرکړي که چيري بزگرياستي (ميتايل برومايد) دخاوري دمکروب ضددارو.يادسري استعمال کوي کوشش وکړې چې نوموړي په محفوظ ځاي کې وساتي اوکه چيري په ښارونوکې ژوندکوي خپل اودگاونډيانوژوندته احترام وساتي اوکوښښ وکړي چې نوموړي معلومات داوزون دطبقې دتخريب په اړه خلکوته ورسواويو پاک چاپيريال ترلاسه کړوکه چيري اولادونه لري دهغه محصولا توڅخه استفاده کوي لکه سپري،يخچالونه،فريزر چې په هغې باندې داوزون نښه (friendly) يا(C.F.C-free) لگيدلې وي استعمال کړي ځکه چې داوزون دطبقې څخه ساتنه کوي. که چيري معلم ياستۍ نوتاسي خپل شاکردان دچاپيريال دپاک ساتني په نسبت خصوصاًداوزون دطبقې اهميت ته متوجې کړي که چيرې کارکوونکې دکوم شرکت ياستي خپلو کارکوونکوته وروپيژنې لکه:اوبه سړونکې ماشين ،اوروژونکې ډبي ،اواسفنج سوځوونکې کاليودخريداري څخه ځان وساتې اودمونترال دپروتوکول سره مرسته وکړي.
(١٣شکل)
داوزون دطبقې تصفيه کوونکې اوبه په ايران کې
نوموړي طرحه په (١٣٨٢) کال کې دمحترم وزيرشفيعي چې معاون وزيرداوبواو(فاضله آوبو) دي وکولاي شوچې يوميليارداو(٦٦٥) ميليونه ريال او(٦٠٠) زره ايروپه لاس کې درلودي .داوزون دطرحي لپاره يوساختمان چي مساحت يې (٢m١٥٠) متره مربع وودوه سيمټي مخزنونه چي هريويې (m3١٥٠٠) مساحت يې درلوداودوه جنراتورونه چې داوزون غازيې توليدکولواو(٤٠٠) فريزرنصب کړي دي د اوزون تصفيه کوونکې اوبه چې يوه فزيکې عمليه ده چې په هغه کې دوه ساعته فاصله موجوده ده په دي کې دوي برخي داوزون غازپه اوبوباندي علاوه کيږي چې دهغې څخه دميتان غازلاس ته راځې داوزون دطريقې څخه استفادي په صورت کې په سلوکې (%٧٥) په برق کې مصرف کيږي اوپه يوه شپه اوورځ کې (١٥) په سلو کې زيات والي کوي پدغې طريقه کې د(کلر) څخه هم استفاده کيږي اوهمدارنگه تصفيه شوي موادپه کلي توکه حذب کيږي او(کلر) په تصفيه خانه کې په سلوکې (٥٠) زيات والي راځې داوزون دتصفي طريقې په نوم ياديږي اومهم ترينه طريقه ده داوبوپه جهان کې چې اوس دکوتوپه شماردغه کارخاني په کاناډا،امريکا،اوفرانسه کې ترې استفاده کيږي.
(١٤شکل)
داوزون دطبقې پتروشيمي صنايع
هغه پيغامونه چې پتروشيمي صنايع هغي ته اهميت ورکوي داوزون دطبقې دتخريب سبب گرځې دلته اهميت اولاسته راوړنه دتخريبې لاسته راوړونکوموادودمونترال پروتوکول ته ورزياتو داوزون طبقه زياتې وړانگې لکه: ماوراي بنفش دلمروړانگې جذبوي هغه وړانگې چې دژوندلپاره په ځمکه کې مضره دي اوپه محيط باندي تاثيرکوي اودځمکې دتخريب سبب گرځې په غذايي ځنځيراوپه اکوسيستم باندي تاثيرکوي اودسترگومرض زياتوي اوهمدارنگه دانسان نورسيستمونه دخطرسره مخامخ کوي په هغه جدول کې چې اصلي ياکيمياوي موادواوپترولي صنايعوکې ايښودل شوي (٦٠) په سلوکي هغه ترکيبات چې په دي ډول کې شامل دي عبارت د (C.F.C) څخه دي اوددغوموادو اوږدعمرپه اتوموسفيرکې انتظاروباسي چې دځمکې پرمخ پاتي شې اولين محدوديت ددغوموادوچې په (C.F.C)کې ځاي لري ممنوع اودهغې څخه استفاده دفشاردغازترعنوان لاندي قرارلري چې دسپري په قطيوکې موجوديت لرې په بعضوهيوادونوکې دموادودجامدکولوپه اثر تري استفاده کيږي اويوه بهترينه وسيله ديو پاک چاپيرپال دچټل والې سبب گرځي .مخصوصاًپتروشيمي صنايع ته دهغي په نسبت پرمختګ وکړي دبې ضرره ترکيباتوپيداکول دمحيط لپاره (C.F.C) څخه په لومړي درجه کې کارتري اخيستل شوي دي .
هايدروکاربنونه(H.F.C) اوهايدروکلوروکاربن (H.C.F.C) دهغه ترکيبات دي چې د مفيدوموادو په اړه زيات بحثونه نيول کيږي اومهم دليل يي مفيدوالې دکلر نشتوالي دي چې تخريب کوونکې داوزون دطبقې دي ورته اشاره شويده چې زيات عمريې (H.C.F.C) لري اوددغې په نسبت (C.F.C) لنډعمرلري اوپه زياتومواريدوکې استعماليږي اودهغه مصرف دمونترال دپروتوکول لخواکنترول کيږي ددي مادي توليدبايدتر(٢٠٣٠م) کال پوري ودره ول شي (پروپان هايدروکاربن ) چې په اسانۍ سره له نفت اوغازڅخه په لاس راځي. دسوخت موادچې په آسانۍ سره په مايع بدليږي اوځاي نيوونکې د(C.F.C) دي ځکه چې هغوته زياته توجونه ده شوي په همدې اساس په لندن کې يوه دستگاه په يوه ازايش گاه کې چې کم مصرف کوونکې له پروپان څخه ده چې دسړونې لپاره تري کاراخيستل کيږي په همدې ترتيب سره دپروپان قيمت په سل په سلو کې د(C.F.C) قيمت ټيټ کړې دي اودوه په سلوکې قيمت يې (H.F.C) او(H.C.F.C) ټيټ کړي دي نوپه ايران کې دښواقداماتوپه اساس ښې لاسته راوړنې لاسته راغلې دي لکه : داصفهان پتروشيمي چې په زړه پوري ځاي انتخاب کوي اودمناسبوموادولپاره چې دڅلوروفارامتروپه نظرکې نيولوسره يعني دپاک چاپيريال رامنځته کول اوزهني اطمنان مهم لاس ته راوړنه ده اوددي پروژي عمده برخه دهغه غازځاي په ځاي کول ( ) د(H.P.U) په سيستم کې دي اولين شرط دځاي په ځاي کول د( ) دغازپوتانشيل صفرکول اوداوزون دطبقې په تخريب کې کاملاً داطمنان وړدي اوهمدارنگه دفلزاتولاسته راوړنه کې گټوره ده هغه فزيکې خواص اوترموډيناميک په ( ) غازکې چې يوکيمياوې غازدي دپاک چاپيريال لپاره اوپه ځاي کونه د(C.F.C) ادامه لري اودغه ترکيبات دجهان له نظره تقريباً لږ نسبت هغه توليدته چې په کال (١٩٨٦م) کې وه رسيده.
(١٥شکل)
دځمکې ساتنه
اتوموسفيرځمکه احاطه کړي ده چې دمختلف غازاتوڅخه تشکيل شويده چې په ځمکه کې دژوندکولوزمينه برابره وي هوادااجازه ورکوي چې مفيده انرژي دهغې څخه تيره شي اوهغه خطرناکه انرژي چې دځمکې سطحې ته رسيږي مخنيوي کوي هغه ارتفاع چي (km٣٠--١٠) پوري دځمکې څخه لوړه فاصله نيولې چې هغه طبقه داوزون ده اونوموړي طبقه دسپري په شکل ماوراي بنفش وړانگې ته انعکاس ورکوي داوزون طبقه يوه نوعه داکسيجن ده چې دلمرپه وړاندي اکسيجن دځمکې په هواکې داوزون طبقه تشکيل کوي په هواکې داوزون طبقه وجودلري چې منع کوونکې دمضره وړانگو(ماوراي بنفش ) ده اوداوزون طبقې دچټلوالې په اثرپه آسانۍ سره کولاي شي چې هواککړه کړي اوداوزون طبقه دخطرسره مخامخ کړي هغه غازونه چې په يخچالونوکې تري استفاده کيږي کيمياوي موادو(کلوروفارم) اوکاربن (C.F.C) دي دغه غازونه دځمکې په سطحه کې بي خطره اوپه هواکې خطرناک دي هغه وخت چې (C.F.C) غازونه هواته پورته کيږي امکان لري سل کاله يادهغې نه زيات عمرولري اووروسته نابودشې دغه غازونه دماوراي بنفش دوړانگوپه واسطه کيمياوي غاز(کلرغاز) دي چې داوزون طبقه سوري کوي.
(١٦شکل)
د(C.F.C) غازمنابع
د(C.F.C) موادپه يخچالونو اوپه هغه دستگاووکې چې سړه وونکي دي په سپري کې اواوروژنې په دستگاه کې پيداکيږي اوهمدارنگه پلاستيکي اسفنجونه چي دکورپه سامان الا تو کې تري کاراخيستل کيږي امکان لري د(C.F.C) څخه جوړشوي وي په جوړونکې کارخانوکې الکترونيکې سامانونوکې اودلوحودپاک کولولپاره اودتلويزونونوپه داخل کې اوپه کمپيوټرونوکې د(C.F.C) موادوڅخه استفاده کيږي دغه موادپه تدريجي توکه هواته انتقال کيږي .
د(C.F.C) موادواثرات داوزون دطبقې دنازک کيدوسبب گرځې کيداي شي دمآوراي بنفش وړانگې ځمکې ته ورسيږي کله چې ځمکې ته ورسيږي پدي صورت کې نباتات نمونشي کولاي دگلانووده به ودريږي اوزيات نباتات به وچ شي اوپه همدې ترتيب سره بدون دنباتاتوڅخه دانسانانواوحيواناتوژونداومکان نلري حتا لنډه خطره به داوزون طبقې ته دغذايي موادوپواسطه هم ورسيږي دځمکې په سطحه کې ترهغه ځاي پوري چې داوزون طبقه په اسمان کې ده يادهواپه لوړوطبقوکې ده همدارنگه ځمکه دخطرناکووړانگوڅخه ساتنه کوي خودځمکې په سطحه کې وجودنلري يوه نوعه خطرناکه ده چې ژوندته تاوان رسوي اوپه غټو ښارونوکې سوزيدنه رامنځ ته کوي اوکه چيري داوزون طبقه دځمکې سرته راټيټه کړل شي (فوتوکيمياوي ) خطرناکې وړانگې به دانسان ژوند دخطرسره مخامخ کړي.
(١٧شکل) (١٨شکل) (١٩شکل) (٢٠شکل)
داوزون دطبقې ژوروالي
(٣٠) کاله کيږي چې پوهان داوزون دطبقې جنوب قطب اندازه کوي هغوي په (١٩٨٠م) کال کې متوجي شول چې هرکال دپسرلي په موسم کې داوزون دطبقې جنوب قطب نازک کيږي تقريباًداوزون دطبقې دغه منطقه د(C.F.C) موادودخطرسره مخامخ کيږ ي په (١٩٦٠م) کال کې داوزون په طبقه کې ژوروالي موجودنه واځکه چې (C.F.C) موادډيرکم مصرف کيدل اماپه اوسني دخت کې هرکال دپسرلي په موسم کې داوزون په طبقه کې البته په جنوبي قطب کې ژوروالي پيداکيږي دغه خطربه هغه وخت کم شي چې مونږ (C.F.C) موادومصرف ودره وؤ.
داوزون طبقه څه شي ده
داوزون طبقه يوه حساسه طبقه ده چې دطبعي غاز( ) څخه عبارت اوپه ستراتوسفيرکې (په حدودودkm٤٠--٢٥) پوري دځمکې دسطحې څخه لوړه ده چي دغه غازونه بعضې مضرامواج جذب يادماوراي بنفش وړانگې دلمرپه مقابل کې ځمکه محفوظه کو اوزون يوغازدي چې فارمول يي ( ) دي اوماليکولونه يي له دري اتومه اکسيجن څخه تشکيل شوي دي .
(٢١شکل)
داوزون دطبقې جوړښت
(کنټ مارکهام): کيمياپوه دعلمي تحقيقاتوپه سازمان کې دنيوزليندصنعتي نموني اودخزويوه نوعه تحليل اوتجزيه کړچې علمي نوم يي (بريوم ارژينتوم ) چې دغه نمونه ديوي دريايي منطقې څخه سرچينه اخلي اوپه (١٩٨٩--١٩٥٧م) وخته پوري ساتل شويده دمارکهام په پلټنه دپلانوئيدترکيبات چي دغه دنباتاتورنگه داني دي اخرنې څيړني ښي چې پلانو ئيديومهم خاصيت لري چې دلمرپه مقابل کې ساتنه ده چې دغه ترکيب په کياوؤکې زيات والي راولي چې ديوي ناروغې (نورخپروني ) په نامه دماوراي بنفش وړانگوته انعکاس ورکوي يعني پدغه زياتيدونکې مرض کې هغه طولې موجونه چې غالباًداوزون دطبقې دنري کيدل په ستراتوسفيرکې زياتيږي پلا نوئيدونه په اندگ ترين زيات والي سره دماورايي بنفش وړانگوپه مقابل کې ډيرحساس دي چې ددي دغلظت په اثردلمرزياتوالي په خطي شکل تغيرکوي پدې معني سره که دماوراي بنفش وړانگوغلظت دوه برابره شې همدارنگه پلانوئيددوه برابره شي کينټ مارکهام يوه اندازه پلانوئيددخزوپه شکل په لاس کې درلوداندازه کيري کړي.
اوبل اخره داسې نتيجه لاس ته راوړه چې داوزون ژوره طبقه په (٨٠) کال کې اعلان وه شوچې تايليندي اوکرين ليندته دمارکهام يوه کتنه وه ځمکه په مابين د(١٩٦٤) او(١٩٨٦) دجنوبي قطب طرف ته اندازه کړه نوموړي دغه اندازه گيري يو اندازه پلانو ئيدوبلل اودخپل ځان څخه پدې وخت کې مقايسه دکړه چې پلانوئيدونه هغه ترکيبات دي چې نباتات دلمردوړانگوڅخه محفوظ ساتي . دارمارکهام دنطريي په اساس يوه زياته اندازه غيرمنطم نوريعني ماوراي بنفش په مابين د(٦٠) کلونوکې پلانوئيدونه ښودلي شي داوزون دطبقې په زيات والي سره په همغه وخت کې ليدل کيداى شي
داوزون دطبقې دساتلوضرورت
که چيري داوزون طبقه له منځه لاړه شي دځمکې دکري څخه ژوندخپله بستره وتړله داوزون دطبقې دمنځه تللوسره دبشرنسل اودنباتاتو پوشش همدارنگه دژوندپه لنډه موده کې به هرڅه ختم کړي په حاضروخت کې چې دغه طبقه ضررليدونکې ده اودماوراي بنفش وړانگې ځمکې ته رسيږي چې دغه باعث دزياتوالې دپوستکې دسرطان اودانسان دنوروسيستمونودضعيف والي سبب کيږي اودهمدارنگه دسترگودناروغې سبب گرځې سربيره پردي داوزون طبقه ضررټول نظام اويوپاک محيط اواکوسييتم دخطرسره مخامخ کوي.
داوزون دطبقې تخريب کوونکې عوامل
داوزون دطبقې فايده من عوامل چې ددي طبقې دنازک کيدوسبب گرځې عبارت دي له اتومي بمونوامتحان دځمکې په کره کې اودلمرزري چې په اوسط ډول دغه دوره يولس لکه (١١٠٠٠٠٠)کاله دلمرسره برابروي اواورغورځونکې اورونه ددي طبقې دنازک کيدو سبب گرځې چې مشهورنوم يي (C.F.C) دي مهم غازيي (پريون ) دي چې په يخچالونوکې آرايشي کارونواوهمدارنگه په کيمياوي موادوکې هم استعماليږي چې داوزون دطبقې دتخريب سبب گرځې کله چې داوزون طبقه سوري شي غيرقابل کنترول شوي وړانگې لکه :ماوراي بنفش اودلمروړانگې چې دځمکې دخرابيدو سبب گرځې اوهمدارنگه دقطبي يخچالونوويلي کيدل په دريابونوکې داوبودزياتوالي له کبله وچه ځمکه به دمنځه ولاړه شي (دپوست سوځيدل،دپوستکې سرطان اودسترگوناروغي اوهمدارنگه خاص تاوانونه به نباتاتواوحيواناتوته ورسيږي)
څرنگه کولاي شوداوزون دطبقې دتخريب مخنيوي وکړو
دپلانوئيدوتحليل اودرجه امکان لري چې په مختلفومنطقوکې داوزون په اړه معلومات راټول کړودجنوبي قطب اونوروځايونوڅخه په لاس راوړو
اودکنټ مارکهام دنظرپه اساس ددغونباتاتوپه موجوديت کې اودمثل دتوليددساتلولپاره د(١٩٥٦م)کال څخه معلوم کيږي چې داوزون دطبقې نريوالي همدارنگه ځواب ورکوي دغه پوښتنې ته چې اياداوزون دطبقې تخريب کيدل په (٦٠) کالو کې په جنوبي قطبي منطقوکې واقع شويدي اوکه چيري همدارنگه وي مونږبايدپدې باره کې چې ولي دغې واقعي سره مخ شوي يوبايدنوي پلټني وکړوشايد(کلر،کلوروکاربن ) دحدڅخه زيات استعمال ددي خبري ځواب وي. داوزون طبقې دځمکې په شمالي برخه کې د(١٩٨٠م) کال کې
د(%٢٠--١٥) پوري زيات والي پيداکړي دي ددي مشکل درفع کولولپاره دځمکې پيژندنې مهم ترن معلومات يوپه بل پسې راټول کړود(١٩٩٢م) کال کې دمونترال پروتوکول په اساس داوزون دطبقې په اړه تحقيقات درلورل اوپوهيدل چې داوزون دطبقې سوري غټ والي پيداکوي داپه دي معني ده چې تصمومي موادوزيات استعمال درلودپه همدغه کال کې سازمان ملل متحددمحيط ساتلوبرنامه ترحه کړه چې دغه برنامه ساتونکې ديوپاک محيط ده خصوصاً داوزون طبقه چې برنامه يي (U.N.E.P) په نامه طرحه کړه داپدي معني چې مخنيوي دکيمياوي موادواوخطرناکوغازونودريدل وو دپوهانوپه تحقيقاتوپه اساس داوزون طبقه دجنوب قطب په نسبت په نيمايي شپيتو(٦٠) کلونوپه نسبت ترحدزياته نري شوي ده پوهانودغه اندازه دموادودساتنه لمراونباتات له ضرره دماورايي بنفش اندازه کړي ددغوموادومطالعه چې څرنگه داوزون دطبقې څخه اوهمدارنگه دستراتوسفيردپديدوڅخه مخنيوي وشي
اودغه کارامکان لري چي داوزون دطبقې نري کيدل يوه دوره وي اويا(کلراوکلوروکاربن) تنهايوعامل وي چې داوزون دطبقې دژوروالي سبب گرځې اوداکسجن ماليکولونه په اتوم کې تبدليږي داکسيجن اتوم په سرعت سره له زياتوماليکولوڅخه ترکيب شوي اوداوزون شکل اختياروي چې دغه حرارتې خبرونه په لوړوارتفاعاتوکې زيات شوي دي اوداوزون طبقه يي دخطرسره مخامخ کړي اودغه ددي باعث گرځيدلې چې که چيري ستراتوسفيرنه وي مونږنشوکولاي چې بدون ددي څخه ژوندي پاتي شودستراتوسفيردپاسه يوه اندازه ماوراي بنفش وړانگې اوحرارتې خپاره موجونه د(٢٤٠) نه تر(٣٢٠) پوري ددي سبب گرځې چې داوزون طبقه ضرروويني اودنباتاتو ژوندله خطرسره مخامخ کړي دماوراي بنفش وړانگې ځليدونکې لمراوداوزون ماليکولونه يوله بل سره وصل کوي همدارنگه اوزون کولاي شي شکل ته تغيرورکړي اوله خپله ځانه عکسل العمل وښې .
ماوراي بنفش وړانگه
اوهمدارنگه اوزون ددي عکسل العمل پواسطه خرابيږي
چې دوهم عکسل العمل ورورودارتفاع په زيات والي سره سرته رسيږي اودريم عکسل العمل په سرعت سره ترسره کيږي اودعکسل العملونو ترمنځ همکاري داوزون دتعادل سبب گرځيدلې داتوموسفيردپاسه اتوميک اکسيجن هغه وخت چې ماوراي بنفش وړانگه دهغه دپاسه ده پيداکيږي دستراتوسفيردحرکت په اثرمتراکمه هوالاس ته راځې اودماوراي بنفش دوړانگې زيات جذب صورت نيسې اوپه زيات حدسره داوزون طبقه تخمينن (km٢٠) ته رسيږي د(کمپنډ) دتيوري په اساس يوبل شکل وجوددرلودچې دغه شکل په (١٩٦٠م)کال کې تشخيص شو اوحقيقت دادي چې داوزون طبقه دڅلورم عکسل العمل پواسطه په کراره حرکت کوي اوليدل کيږي نه دځمکې دکري گرميدل اودازون دطبقې دژوري برخي جوړيدل شاته غورځوي پوهانو اخطارورکړچې دځمکې دکري گرميدل کولاي شې ترڅوداوزون دژوري برخې جوړښت تر(١٠٥٠م) کالوپوري حل شي اود (٣٠) کالوپه اندازه دغه مشکل شاته لويدلي دي چې دغه موضوع يوه ډول پرمختک دي چې داوزون دطبقې څخه کيمياوي موادخارج اوددي خبرپه اثردهغه غازونواستعمال چې (کلوروفلورکاربن ) لري اودهغه غازونه دي چې دځمکې ساتنه دخطرسره مخامخ کوي دپوهانوپه ويناسره هغه دولتونه چې لدي خطرسره مخامخ دي داوزون دطبقې ژوروالي راجمع اوکوچينې کړي اود(٥٠) کلوپه شاوخواکې جوړيږي دغه طبقې بندي اونتيجه کيري دستراتوسفيرپه واسطه اودهغونقش په اوبواوهواکې(S.P.A.R.C) چې دغه جمع اوري چې سل کونوپوهانوپه (١٩٩٩م)کال کې دډسمبرپه مياشت کې په آرژانتين کې سره راټول شول اويوه جهانې هواپيژندني جلسه يي دايره کړه اوخبرداري يي ورکړ که چيري د(C.F.C) غازاندازه زياته شي وايوه پديده دځمکې دکري دگرميدوده. اودغازاتوليددي چې کاربن ددي خطراصلي لامل دي اوداوزون دطبقې دژوروالي شکل څومره کاله وروسته ولويددځمکې دکري گرميدل اوځمکې ته نږدي گرمه هوااوهمدارنگه ستراتوسفيريعني هغه ځاي چې هلته اوزون قرارلري په ژمي کې راټول اودستراتوسفيروريځي دقطب دمخنيوي سبب کرځې چې دغه پديدي برعکسل العملونه منځته راوړي اواوزون دکلردماليکولوپه واسطه يعني (فلوروکاربن) ازاديږي دپيش بينيوپه اثرچې داوزون دطبقې ژوروالي په جنوبي قطب کې قرارلري يوبدخبربه له ځانه خپورکړي اودغه ژوروالې په حال دزياتوالي کې دي اوبي مثله په څواخروکلونوکې دلويوالي په حال کې دي.
داوزون دطبقې دويجاړونکوتوکوپيژندنه ١ ٢ ٣ ٤ ٥ ٦ گنه داوزون دويجاړونکو موادوتخنيکي نمونه (تجارتي داوزون دطبقې دويجاړونکوتوکو کيمياوي ترکيب ګروپ داوزون ويجاړونکي توان نړيوال هماهنکي سيستم کود ١ CFC-11 تراي کلوروفلوروميتان (CFC13) ١ ١،٠ ٢٩٠٣،٤١،٠٠ ٢ CFC-12 داي کلوروتراي فلوروايتان(CF2C12) ١ ١،٠ ٢٩٠٣،٤٢.٠٠ ٣ CFC-113 تراي کلوروفلوروايتان(C2F3C13) ١ ٠،٨ ٢٩٠٣.٤٣،٠٠ ٤ CFC-114 داي کلوروتترافلوروايتان(C2F4C14) ١ ١،٠ ٢٩٠٣،٤٤،٠١ ٥ CFC-115 کلوروپنتافلوروايتان (C2F5C1) ١ ٠،٦ ٢٩٠٣،٤٤،٩٠ ٦ 1211هيلن بروموکلوروداي فلوروايتان(CF2BrC1) ٢ ٣،٠ ٢٩٠٣،٤٦،١٠ ٧ 1301هيلن بروموتراي فلوروايتان(CF3Br) ٢ ١٠،٠ ٢٩٠٣،٤٦،٢٠ ٨ 2402هيلن داي بروموتترافلوروايتان (C2F4Br2) ٢ ٦،٠ ٢٩٠٣،٤٦،٩٠ ٩ CFC-13 کلوروتراي فلوروايتان ( CF3C1) ٣ ١،٠ ٢٩٠٣،٤٥،١٠ ١٠ CFC-111 پنتاکلوروفلوروايتان(C2FC14) ٣ ١،٠ ٢٩٠٣،٤٥،١٥ ١١ CFC-112 تتراکلوروفلوروايتان (C2F2C14) ٣ ١،٠ ٢٩٠٣،٤٥،٢٠ ١٢ CFC-211 هيپتاکلوروفلوروپروپون (C3FC16) ٣ ١،٠ ١٣ CFC-212 هيکساکلوروفلوروپروپون (C3F2C16) ٣ ١،٠ ١٤ CFC-213 پنتاکلوروفلوروپروپون (C3F3C15) ٣ ١،٠ ١٥ CFC-214 پنتاکلوروفلوروپروپون (C3F4C14) ٣ ١،٠ ١٦ CFC-215 تراي کلوروپنتافلوروپروپون (C3F5C13) ٣ ١،٠ ١٧ CFC-216 داي کلوروهيکسافلوروپروپون (C3F5C13) ٣ ١،٠ ١٨ CFC-217 کلوروهيپتافلوروپروپون (C3F7C1) ٣ ١،٠ ١٩ CTC تتراکلوروفلوروپروپون (CCL4) ٤ ١،١ ٢٩٠٣،١٤،٠٠ ٢٠ ميتايل کلوروفورم ١،١،١- تراي کلوروايتان (C2H3C13) ٥ ٠،١ ٢٩٠٣،١٩،١٠
٢١ HCF-21 داي کلوروفلوروميتان (CHFC12) ٦ ٠،٠٤
٢٢ HCF-22 داي کلوروداي فلوروميتان (CHF2C12) ٦ ٠،٠٥٥ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٢٣ HCFC-31 کلوروفلوروميتان (CH2FC1) ٦ ٠،٠٢
٢٤ HCFC-121 تتراکلوروداي فلوروايتان (C2HF2CH) ٦ ٠،٠٤
٢٥ HCFC-122 تراي کلوروداي فلوروايتان (C2HF2C13) ٦ ٠،٠٨
٢٦ HCFC-123 داي کلوروتراي فلوروايتان (C2HF3C12) ٦ ٠،٠٦ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٢٧ HCFC-123a داي کلوروتراي فلوروايتان (CHC12cf3) ٦ ٠،٠٢
٢٨ HCFC-124 کلوروتراي فلوروايتان (C2HF4C1) ٦ ٠،٠٤ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٢٩ HCFC-124a کلوروتراي فلوروايتان (CHFC1CF3) ٦ ٠،٢٢
٣٠ HCFC-131 تراي کلوروفلوروايتان (C2H2FC13) ٦ ٠،٠٥
٣١ HCFC-132 داي کلوروداي فلوروايتان (C2H2F2C12) ٦ ٠،٠٥
٣٢ HCFC-133 کلوروتراي فلوروايتان (C2H3F3C1) ٦ ٠،٠٦
٣٣ HCFC-141 داي کلوروفلوروايتان (C2H3FC12) ٦ ٠،٠٧ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٣٤ HCFC-141b داي کلوروفلوروايتان (CH3CFC12) ٦ ٠،١١ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٣٥ HCFC-142 کلوروداي فلوروايتان (C2H3F2C1) ٦ ٠،٠٧ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٣٦ HCFC-142b کلوروداي فلوروايتان (CH3CF2C1) ٦ ٠،٦٥ ٢٩٠٣،٤٩،١٠
٣٧ HCFC-151 کلوروفلوروايتان (C2H4FC1) ٦ ٠،٠٠٥
٣٨ HCFC-221 هيکساکلوروفلوروپروپون (C3HFC16) ٦ ٠،٠٧
٣٩ HCFC-222 پنتاکلوروداي فلوروپروپون (C3HF4C13 ٦ ٠،٠٩
٤٠ HCFC-223 تتراکلوروتراي فلوروپروپون (C3HF4C13) ٦ ٠،٠٧
داوزون دطبقې دسوري کيدوتاريخچه
په لمړي ځل داوزون دطبقې سوري شوي برخه ترستراتوسفيرلاندي دانترتيکا په منطقه کې په کال (١٩٧٩--١٩٧٠م)کې ديوي تحقيق کوونکې ډلي لخواڅيړل کيده دي تحقيق کوونکې ډلي (فعال گر) پدې باره کې اولين ځل لپاره تحقيقات سرته ورسول چې په کال (١٩٨٥م) کې داولين ځل سوري کيدولپاره چې زياته انديښنه کوونکې وه اندازه يي کړه
پوهانوفکروکړوچې داندازه کيري دستگاه خرابه ده هغوي يوه بله دستگاه په په ځاي نصب کړه ترڅوچې نتيجه په لاس راغله اواولينه نتيجه تائيدکړه څومياشتي وروسته داوزون دطبقې دسوري کيدلوڅخه مخکينې تحقيقات تائيدشول دبل طرف څخه خبرونواود(TOMS) ورځپانې داوزون دطبقې سوري شوي برخه وښودله پدې دليل سره چې اطلاعاتې لاس ته راغلې معلومات داوزون دطبقې په باره کې دارنکه ترتيب شوي چې داوزون طبقه په يوه وړه سيمه کې ترځيړنې لاندي ونيول شوه په وروستيوتحقيقاتوکې داسي معلومات لاس ته راغلې هغه وخت چې (B.A.S) دډلي نتايج نه ؤنشرشوي اوددي پورتني مطلب بيانوونکې ووچې داوزون دطبقې سوري کيدل په زيات سرعت سره دانترتيکاپه منطقه کې سرته ورسيږي اوداوزون طبقه په ستراتوسفيرکې تشکيل کيږي چې دغه استواره منطقه نري اوپه دووقطبونوکې پلنه ده داوزون اندازه دځمکې دگري دپاسه (DU) (DOBSOM.UNIT) مقياسي اندازه پدې نامه سره ياديږي چې دغه منطقه په استواکې په حدودود(DU260) ده داپه داسې حال کې چې په بعضوموسمونوکې تغيرکوي يوغټ عافت په شکل څرکنديږي اودماوراي بنفش وړانگه دستراتوسفيرپه منطقه کې زياتيږي اوهغه څيري کوي .
داوزون دطبقې سوري کيدل
(٢٥) کاله مخکي هيچاداوزون په باره کې صحيح معلومات نه درلودل چې اوزون يوکيمياوي کلوروفلوروکاربن (C.F.C.S) له نظره ارزښت لري او(٦٠) کاله مخکې نوموړي مرکبات په ډول د(Ideal) پيژندل کيدل اوپه صنعت کې اوزون دهواپه يخولواوپه يخچالونوکې ديخولولپاره استعماليږي ترټولوزياته دکلوروفلوروکاربن څخه چې استفاده کيږي دغازپه رقم (propellant) چې په لوړفشارکې په مايع باندي بدل شوي دي دويښتانود(spray) لپاره تري استفاده کيږي چې په کيمياوي عمليوکې لوړکيفيت لري دارزښت وړدي اونوموړي مرکبات (C.F.C.S) چې په اصل کې ( ) او ( ) دي په اتوموسفيرکې مطالعه کړل دوي واضع کړل چې دامرکبات ثابت ماليکولونه لري او کيمياوي تعامل يي داوزون دطبقې په سرترستراتوسفيرپوري دماوراي بنفش دتيزلمرپه اثرصورت نيسې چې دا(١٥) ميله لري دلمردسطحي څخه لري فاصله لري اودماوراي بنفش (ha) ماليکولونه په دوو طبعي زرو باندي جداکيږي چې دهغي له جملې څخه يودهغوي څخه داتوم کلورين دي .
اوبل آخره دي نتيجې ته ورسيدل چه دکلورين اتوم داوزون دماليکولونوسره تعامل کوي ( ) يو(Allotrope) داکسجن دي چې ميخانيکيت يي په دوه مرحلوکې په لاندي تعامل کې ښودل کيږي.
چې ددغودواړوتعاملونوڅخه يوحاصل په لاس راځې چې په لاندي ډول دي
اوپه يادبايدولروچې دکلورين اتوم يوه برخه دتعامل ده اماپه صنعت کې دکلورين اتوم دکتلست په حيث کارکوي اوديادونې وړده چې کله دکلورين اتوم دکتلست په حيث کارکوي په سل هاوو اوزرهاووماليکولونه داوزون له منځ څخه چې پدې حالت کې ( ) په بين البيني شکل په تعا مل کې تشکيل کيږي . ياپه بل عبارت نوموړي ماليکولونه مخکې لدي چې داتوم سره تعامل وکړي داکسيجن سره دوباره ديومحصول په شکل تعامل کوي اوهمدارنگه دکيمياپوهانولپاره دايومشکل کاروؤچې دلابراتواردلاس ته راوړلولپاره يودوه طرفه خبرتيارکړي اودوي په (١٩٧٤م) کال کې يوپيشنهادوکړچې (C.F.C.S) کولا ي شي چې په عمومې صورت سره داوزون محافطه په ستراتوسفيرکې وکړي . په خلاکې دغه دخت څرنگه چې پوهيږوپه ستراتوسفيرکې اوزون دحيات ياپايښت اصلي ياذاتي يودبحران ساحه چې دماوراي بنفش وړانگې دلمرڅخه جذب کړي اوله بله پلوه دځمکې پرسطحه باندي نفوذکولاي شي اودماوراي بنفش وړانگې په کافي اندازه سره انرژي لري ترڅوکيمياوي روابط په دوامداره توگه ددي سبب کيږي اودانسان په جلدباندي هم تاثيرلري اودجلدسرطان په مختلفوډولونوسره منځته راځې اوشايدسبب دتودوخي وگرځې . بله لويه علامه يي په سترگوکې لکي يا(داغونه) پيداکيږي اوپه صورت عموم سره داوزون طبقه په ستراتوسفيرکې کولاي شي دپوستکې سرطان په ټوله کره دځمکې کې پيداشي اوهمدارنگه حيوانات اونباتات له منځه وړي چې داټول داوزون دسوري دپيداکيدوعلتونه دي په (١٩٨٠م) کال کې کمپيوټري ترحه جوړه شوه چې امکان لري داوزون طبقه .
د(٥٠--١٠٠)کالوپوري (%٧) له منځه يوړل شي چې داخبرمتحده ايالا توخپوراونشرکړچې وروسته بعضې غازونه لکه (propellant) توليداواستعمال بندکړ.
اوپه (١٩٨٥م) کال کې علماوؤيوه سروي په بحري منجمدباندي اجراکړه اوخپل گزارش يي داسي وړاندي کړچې اوزون نږدي جنوبې قطب ته ددوه مياشتولپاره په دوامداره صورت سره دپسرلې په موسم کې منجمدکيدل يي کم کيږي حتاداوزون دتخلي خطرلري. اوپه (١٩٧٠م) کال په اخروکې (%٤٠) نورهم زيات شي اوپه (١٩٨٧م) کال کې دسپټمبرپه مياشت کې په نارمل شکل سره داوزون تخليه (%٥٠) ته ورسيده اودهمدي کال ددوه مياشتوپه دوران کې په ځينومنطقوکې داوزون سوري خارج دمنجمدبحرڅخه وؤانکشاف وکړاود(١٩٣٩م) کال دمني په موسم کې يوگزارش خپورشوچې داوزون په سوري باندي شپه راغلې وه چې تقريباًدشمالي امريکا په اندازه يي مساحت درلوده اوپه (١٩٩١م)کال کې په فلپاين کې (T.pinatubo) دبم داستعمال له کبله وؤاوداوزون تخليه هغه وخت خرابه شوه چې په(١٩٩٥م) کال کې داورغورځوونکې اثرات مخ په کمبودؤنوله دي کبله چې داوزون تخليه منځته راځې ترکومي اندازي پوري ويلي شوچې داوزون تخليه د(C.F.C.S) له کبله منځته راځې اويااکثره وخت دطبعي اورغورځوونکې غرونه له کبله منځته راځې .
د(١٩٨٧م) کال په آخروکې چې هکله هواپيمالوړي ارتفاع ته پروازوکړي يعني په پروازد(N.A.S.A) وښودله چې منجمداوزون تجزيه شوي دي اوداوزون په سوري کې هواومونده (clo) په لوړه غلظت سره وجودلري اودغه تعامل په وسيله داوزون په سوري کې د(دورتوپ) ښکاره شوه اوله دغودوه تعاملا تودموجوديت لپاره داکسيجن اتوم ضروري دي اودغه د(Antarctica) په ساحه کې په اوږدوشپوکې لږپيژندل شوي دي اوپه دغه وخت کې داکسيجن ماليکولونه دلمردشعاع څخه سرچينه اخلې
اوپه (Antarctica ) کې دغه تعاملات په دوامداره توگه صورت نيسې چې په لاندي ډول دي
==څانکړي تعامل==
سوال دلته پيداکيږي چې ولي په (Antarctica) کې دپسرلي په موسم کې دغه تعاملات منځته راځي.علمادي نتيجې ته ورسيدل چې ( ) غازپه ستراتوسفيرکې ددي باعث گرځي چې (clo ) سره تعامل وکړي اود( ) په شکل توليدشي لکه څنگه چې ليدل کيږي دامرکب دژمې په موسم کې په اتوموسفيرکې ديخ ټوټي په (Antarctica ) کې منځته راځې کله چې دپسرلي په موسم کې دلمروړانگې ديخ په ټوټه ولويږي پدې وخت کې( ) ديخ په ټوټه باندي د(Hcl) صورت نيسې اوبل آخره د(cl) په اتوم باندي تبديل کيږي چې دغه دکلورين اتومونه آزاداوله منځه ځي
اوهمدارنگه په ستراتوسفيرکې نورذرات موجوددي چې داوزون په تخريب اثرلري او(volcanoes) يااورغورځوونکې په ستراتوسفيرکې زياته اندازه (گرد غباراوواړه واړه دسلفوريک اسيد) ذرات دځانه سره لري چې دغه واړه زرات هم يوه سطحه دتعامل لپاره په وجودراوړي. شايدپخپله (volcanoes) زيات تاثيرداوزون په طبقه باندي ونلري اما(volcanoes) او(C.F.C.S) دواړه يومخرب ياتخريب کوونکې په توکه داوزون دطبقې دي .
تريووخته پوري آميدددي ووچې داوزون تخريب په جنوبي نيمه کره کې نږدي (Antarctica) کم وي نووروسته معلومه شوه چې داستراتوسفيريخي وريځي تريوه حده په ژمي کې ملايم وي اماپه (١٩٨٩م) کال کې يوکزارش خپورشوچې په ستراتوسفيرکې ديوي يخ ټوټي وښووله چې نوموړې ژمي دهغوڅخه په کافي اندازه يخ دي چې دکرستل په شکل ديخ لويي ټوټې داوزون دتخريب سبب شوي دې . اوهمدارنگه داوزون تخليه په لوړومناطقولکه :کاناډا،انکلينډ،شمالي اورپااوآسترالياکې زيات خطري شوي دي چې په (١٩٩٣م) کال کې دجنوري په مياشت کې داوزون اندازه تر(%٤) پورې کمه مقايسه شوه پدي حالت کې به يوډيرناوړه حالت رامنځته شي چې وروسته داوزون دسوري دکشف څخه په (١٩٨٦م) کال کې مجموعاً(٢٣) ممالکوپه(١٩٩٠م) کال کې ددوهم ځل لپاره ملا قات وکړچې بل آخره د(٢٠٠٠م) کال ترآخره پوري يوه موافقه يي منځته راوړه. اوپه (١٩٩٢م)کال کې داوزون دتخريب څخه وروسته په انترتيکاه کې معلومه شوه چې ړاوزون خارجي برخه پورته طرف ته د(١٩٩٦م)کال دجنوري تراوله پوري انتقال کيده اوهمدارنگه امکان لري چې په (٢٠٥٠م) کال کې داوزون سوري بيرته پټ شي.
داوزون طبقه څه شي ده اوڅنکه کارکوي
دجام جم په قول سره داس فکر وکړي چې ديوميکروب دي يايوه شنه دانه ده دخپله ځانه وړي داني تيروي اوغټي داني نشي کولاي دځانه تيري کړي په اساسې ډول وړي داني زيات نفوذکوي دغټودانوپه نسبت وړي زيات نفوذکوي اوداوزون طبقه همداسي خاصيت لري دغه طبقه کولاي شي چې دمضره وړانگودتيريدومخنيوي وکړي اوزياتې وړي وړانگې دځانه تيروي اودلمرمختلف رنگونه اومتفاوتي وړانگې چې دماوراي بنفش وړانگه لنډموج (UV--B) چې دژوندلپاره زيات مضردي دلمرپه خپريدنه کې وجودلري چې دغه وړانگه دلوړنفوذقابليت لري دغه وړانگه کولاي شي چې دپوست دطبقې څخه تيره شي اولاندنيوبرخوته ځان ورسوي اوضررورته ورسوي ماوراي بنفش (UV--B) وړانگه په اسانۍ سره پوست ته ضرررسوي اويواصلې عامل دپوستکې دسرطان گرځې چې دغه وړانگه دمايکرواورکانيزم دمرگ سبب گرځي دغه وړانگه دتيريدوزيات قابليت لري نسبت عادي لمرته ځکه چې دفزيک دقوانينومطابق هرڅومره چي يوه وړانگه لنډموج ولري دنفوذقابليت يي زيات وي اود(B--UV) وړانگې اونوري مفيده وړانگې داوږدوالي په ترتيب دعادي لمرڅخه لږلري اوهمدارنگه داوزون دطبقې دارزښت له کبله عادي لمرځمکې ته رسيږي .
اوترتيب شوي پديدي لکه :دفوتوسنتيزعمليه په ځمکه کې امکان لري دمضره وړانگو ياتخريب کوونگو وړانگومخنيوي وکړي . اوپه (١٩٨٠م) کال کې مشخصه شوه چې داوزون طبقې قطرپه جنوبي قطب کې وياتوالي پيداکړي دي ددغي ناحيي پراخوالي ( ) برابره داورپارقاري سره دي چې دجنوب قطب برخي يي آرام اطلس اواقيانوس په برکې نيسې اوپدغه صورت کې امکان لرې چې داوزون دطبقې قطرزياتوالي پيداکړي اوپه اصطلا ح کې ويل کيږي چې دغه طبقه سوري شوي ده مصاحبه راښې چې (%١٠) زيات والي داوزون دطبقې قطر(%٢٦) دپوست سرطان منځته راوړي .
(٢٣شکل
دوايي اوزون يااوزون په درملنه کې
داوززن اول تخنيک : دغه لمړني تخنيک چې د(Autohematherapy) څخه عبارت دي آلمانيانودزياتي مودي لپاره ددغه دوايي تخنيک څخه کاراخيست چې دغه سيستم په حدودود(ml١٠٠- ٥٠) دمريض دويني څخه اخيستل کيږي اووروسته دگډوډي څخه داوزون غازدوريدله لاري ويني ته داخل کيږي چې دغه کارونه له بکترياوو،ميکروبونواوميکروپلازماڅخه خالې کوي
داوزن دوهم تخنيک: دغه سيستم دوهم ځل مستقيم دويني دوران ته دوريدله لاري داخل کيږي چې بعضې خلک دغه درملنه فايده منه نه بولي ځکه فکرکوي چې داخل شوي غازپه آساني سره باعث دچټلوالي دويني کيږي اوهمدارنگه دزړه حمله اودرکونوددريدوسبب گرځې امابايدتوجوولروچې خالص اوزون ددغه مرض سبب نشي کيدلاي چې ددغي خاصه برخه (%٨٠) نايتروجن اوپاتي (%٢٠) اکسيجن تشکيل کوي داتوموسفيرپه فشارکې غازي پوکاني په وينه کې منځته راوړي دنايتروجن واقع کيدل دغازپوکاني عامل دويني فشاردي په اتوموسفيرکې ځکه چې اوزون دغه خاصيت نلري همدارنگه دسرعت تنظيم داوزون په وينه کې ديوي وړي ستنې په شکل د بدن په داخل اودپوکاني غازضامن کوونکې دي په اول سرکې نه بايدويره ولرو چې امپولي غازلمړني تحقيق کوونگې ددغه درماني تخنيک دي ډيرفايده من اوبي خطره دي.
داوزون دريم تخنک:- دغه درماني تخنيک داوزون دغازداخلول دي کولموته دمعقدله لاري اوهمدارنگه معمولاً دغه غازدمعقدله لاري د(٣٠) ثانيوپه موده کې (٣--١) کرته پوري په ورځ کې په اوله هفته کې ترسره کيږي چې ديوي ډيري نري لولي له لاري دغي ژوروالې ته داخل کيږي کم له نيم ليتر( ) څخه خالص اوزون غازپه لانده شکل داخل کوي چې دغه غازوروسته دگردوله جدارڅخه جذب جريان شروع کيږي اوبدن له مشکل اودردڅخه حياتي ژوندوده کوي اودتازه کې سبب گرځې چې خالي له اکسيجن اوغذاڅخه ويني ته داخل کيږي اوهمدارنگه نوموړي غازدزياتوکارونولپاره فايده من دي.
داوزون څلورم تخنيک: داوزون دغازداخلول دي په غوږکې چې يوه سرطانې ناروغي چې زيات وخت ياڅومياشتي دخپل ميزبان سره ژوندکوي له دغه سيستم استفاده کيږي چې داهم ديوي مخصوصي لولي پواسطه چې اوزون ديوانچ په اندازه دغوږدپردي له لاري داخل کوي يعني داوزون ډاکترانولخواهغوکسانوته چې دتومورسرطان لري عضلا توته له لاري ورکول کيږي .
داوزون پنځم تخنيک: داهغه اوبه دي چې مريض ته ورکول کيږي تحقيقات راښي چې دغه دڅښلواوبه چې اوزون لري د(الرژي) دتداوي لپاره چې دسيروم په شکل يوه نوعه (کانديياز) او(سردکاستريت ) وي چې ناروغ ته دخوليدزخم لپاره،دخولي دپړسوب لپاره،سينه بغل لپاره اوهمدارنگه دي انفولا نزالپاره چې يوه ويروسي ناروغي ده کمک کوي
اوهمدارنگه داکسيجن سطحه دبدن ټولوبرخوته تيت کوي.
داوزون شپږم تخنيک: داوزون جذب دپوستکې له لاري دي چې داوزون غاړه بلل کيږي کولاي شي يوه برخه بدن يادمريض ټول بدن چې دغاړي لاندي قرارلري په يوه پلاستيکې کڅوړه کې يايوبل نرم لباس چې مخصوصاً دجنس (Turek) چې يوه نوعه دوريښمودتيريدني ده قرارلري اووروسته دغه لوله داوزون غازچې يوتړلي سيستم دي رهبري کوي چې اکثراًاشضاص د(٣٠) دقيقوپه موده کې په پورته يادشوي لباس کې پاتي کيږي بهتره خبرداده چې مخکې له دغه کارڅخه گرمي جامې واخيستل شي اودپوست لوندوالي وساتل شي ترڅودپوست ساتونکې واقع شي اونوموړي غازپه تيزۍ سره زيات شي .
داوزون اووم تخنيک: داوزون دبخارڅخه استفاده ده په ټوله نړي کې دمتخصيصونويعني دهغه متخصيصن چې دستوني فقرات اومصاج درملنه کوي صورت نيسې په دي تخنيک سره داوزون دغازکارونه دي گرځيدني دويني کيږي اوداکسيجن زخيره په بدن کې لوړه کوي .
داوزون اتم تخنيک: اتم تخنيک دزيتونودتيل څخه عبارت ده
چې دچاي خوري يوه قاشوغه دزيتونوغوړي په ورځ کې يويادوه ځله مصرف کړوترڅوچې بدن داوزون څخه فايده واخلي دزيتون غوړاواوزون زياتي فايدي لري چې دزيتون غوړاواوزون دپوستکې دوچوالي لپاره اودهغه څخه دميکروب ايستلواولمردسوځيدني په خاطراستعماليږي دزيتونودغوړيوغازي پوکاني کولاي شي په آرامۍ سره په کاريوسوهغه وخت داوزون دزيتون دغوړيوڅخه کټه چې ضرورت ورته ولرونويوه ډيره ښه نتيجه تري ترلاسه کولاي شو. اوکه چيري دزيتونودغوړيوغلظت کم وي هغه په لوړه درجه کې راځې چې په دغه صورت کې رگونوته داخليدل اودويني دورانې سيستم لپاره موثرتماميږي اوهمدارنگه دليمواوبه اودمالټواوبه کولاي شودڅښلولپاره يادپوست دمښلوله امله چې اوزون لري فايده من تماميږي . دوه چنکاله دليمواوبه دشپږوساعتولپاره استعمال کوي دپوستکې هرډول ناروغي لکه: دپوستکې سرطان ،دپوستکې وچوالي دپوستکې زخم اوداسي نورولپاره گټې لري اوهمدارنگه دخبروکولو،عصبي ناروغيو،ميکروبي ناروغيواودعضلا تودناارامتيا لپاره کټه وردي . اوهمدارنگه داوزون دماليکولوديوځاي والي له امله دزيتون غوړي تاسي کولاي شي دميکروبي اواسکارس چينچي لپاره اودزخمونولپاره استعمال کړي. هايدروجن پراکسايد( ) يوفرعي محصول داوزون دي چې هايدروجن پراکسايد( ) يوه بله درملنه ده چې دخولي له لاري دوريدله لاري اودکولموله لاري داخل کيږي هغه ناروغې چې په دي سيستم سره توانايي پيداکوي لکه :دزړه ناروغي،درکونوناروغي، ميکروبې ناروغي اودانسان نورسيستمونه سربيره پردي د(پارکنسيون) سرطاني ناروغي او(الزاميمه) لپاره وړل کيږي بعضې ناروغان هايدروجن پراکسايد( ) ته زياته ترجع ورکوي ځکه چې دخولي دپاک والي لپاره استعمال کيږي چې دري قطري ددغې مادي څخه په يوگيلاس کې يا( ) خالصواوبوياشيدوکې اوياهم دميوي په اوبوکې اچوي .
داوزون توليدکيدل دري پرلپسي سيستمونه لري ١-گرمه جرقه ( Hot spark٢- ماوراي بنفش (UV-light ٣- سړه پلازما (Cold-plasma)
معمولاً داوزون توليددگرمي جرقې په وسيله په صنعت کې تري کاراخيستل کيږي آماپه اوسني وخت کې اوزون دکرونادتخليي څخه دشخصي مصارفوپواسطه لاس ته راوړي چې حاصل شوي اوزون دپلازما اوماوراي بنفش دسړووړانکو څخه د دوا لپاره استفاده کيږي .
اياداوزون لاسته راوړنه قانوني ده ؟ زيات دولتونه لکه : بلغارستان،کيوباو،چک جمهوريت،فرانسه،المان،اسرائيل ،ايټاليا،رومانيا،روسيه ،اونورداوزون څخه فايده اخلي.
نتيجه
داوزون دطبقې دنري کيدوسره په هغه کې دژوروالې منځته راتگ بدون دشک څخه دتيروکلونودمهموحوادثوڅخه شميرل کيږي .
داوزون دطبقې مضره وړنگې يعني ماوراي بنفش وړانگې جذب کوي اودماوراي بنفش ځمکې ته درسيدومانع گرځې چې دهغه شتوالي په تروفوسفيرکې خطرناک دي اوزيات علايم دانسان ژوندته اوزراعتي محصولا ت ترخطرلاندي راولي بايدپوښتنه وشي چې اوزون څه شي دي اوزون يوناپايدونکي ماليکونه دي اوپه عيني حال کې زيات فايده من هم دي .اوزون يوبل شکل يعني التروپي دداکسيجن دي اوداکسيجن سره يي فرق ډيرمعمولي دي چې اکسيجن دوه اتومه دي ( ) اواوزون دري اتومه ( ) دي چې پدي حال سره داوزون ماليکول زيات وخت په دري اتومې شکل دوام نکو ي. اومعمولاً پس له (٢٠) دقيقوڅخه په ( ) ياديږي چې زيات خطرقبلونکې دي اوټول هغه موادچې په هغه کې شتوالي لري انسان له مشکل سره مخامخ کوي چې دغه موادعبارت له ويروسونو،بکترياکاني دمرضونوعامل دسنتيزترکيبات ،ميتابوليتونه ،اوهغه نورودواکانوڅخه عبارت دي .دوايي اوزون عبارت داوزون دغازڅخه چې دغه غازدکولموله لاري اودعضلاتوله لاري بدن ته داخل کيږي اوهمدارنگه دتيلوڅخه استفاده کيږي چې داټول داوزون غازلري .
اواوزون غازداوبواوهايدروجن پراکسايدڅخه عبارت دي
(٢٤شکل)
اخځليکونه
1-Leo y Malone Basic conspts o Chemistry- fifth Edition university of Saint Louis printed In (USA) 1997. 2-G Brook king college chemistry fifth Edition printed American Book company- Newyark 1985. 3-Martion s silberg chemistry the Molecular- Nature of Mather and change second Edition printed of the (USA) 2000. 4-Zahid@Ozone-afghn-gov.af 5-http:/www.epa.gov/ozone/snap 6-http:/www.teap.or