الخون هونان

الخون هونان، (په باختري ژپه: αλχον(ν)ο الخونو) چې د الخونو، الکسون، الخان، الاخانا او والکسون په نوم هم یادېږي، کوچیاني وګړي وو چې په ۴مه او ۶مه پېړۍ کې یې په منځنۍ آسیا او سویلي آسیا کې دولتونه را منځ ته کړل. د دوی موقعیت په لومړي ځل په پاروپامیسوس کې یاد شوي، او ورپسې د سوېل ختیځ په لور، په پنجاب او مرکزي هند، همدارنګه تر ایران او کاسامبي پورې خوځېدلي. د هند په نیمه وچه کې د الخون یرغل کېداري هونان، چې له دوی شاوخوا یوه پېړۍ وړاندې موجود وو، له منځه یوړل شو او د ګوپتا سترواکۍ په نسکورېدو کې یې مرسته وکړه، یعنې،  کلاسیک هند ته يې د پای ټکی کېښود.  

د هونان قوم له لوري په هند یرغل، په دې نیمه وچه کې د یاوانا (هندو-یونانیانو)، ساکا (هندو-سیتیانو)، پالوا (هند-پارثیانو) او کوشانا (یوزي) له خوا د یرغلونو څخه څو پېړۍ وروسته ترسره شو. د الخون سترواکي په مرکزي او سوېلي آسیا کې د څلورو سترو هونا دولتونو دریمه برخه وه. له الخون وړاندې  کیداریان وو او ورپسې په باختر کې هفتالیانو او په هندوکش کې د نېزاک هون د دوی ځایناستي شول. د هند په نیمه وچه کې د الخون پاچاهانو نومونه د دوی د پراخو سکو، بودایي آثارو او یو شمېر یادګاري لیکنو څخه پېژندل شوي.

د اوږدې مودې لپاره الخون د هیفتالیانو د یوې برخې یا فرعي څانګې په توګه یا د هغوی د ختیځې څانګې په توګه انګېرل کېدل، خو اوس د جلا وګړو په توګه انګېرل کېږي.

هویت

نوم

په هند کې د معاصرو څېړونکو له قوله، الخون یو د هون قوم برخه وو، چې اصل او نسب یې نانندریز دی. د کاسامبي یوه مهر چې له تورمانا سره تړاو لري، د هناراجا ("هونا پاچا") لقب له ځانه سره لري. تورمانا په ریستال لیکنه کې د هونا (( Hūṇā په توګه هم بیان شوې ده.

داسې انګېرل کېږي چې هونان هغه خلک وو چې په معاصرو ایراني سرچینو کې د Xwn، Xiyon او ورته نومونو پېژندل شوي، چې وروسته بیا د Xionites یا Chionites په رومي بڼه لیکل شوي. هونا زیاتره له هونز سره اړوند ګڼل کېږي چې په ورته دوره کې له مرکزي آسیا څخه د اروپا په لور یرغل یوړ. په پایله کې، د متن سر سم، د هون کلمه درې لږ متفاوتې معناوې لري: 1) د اروپا هونان؛ 2) د هونا په قوم  پورې تړلې ډلې چې په شمالي هند یې یرغل وکړ، 3) د هون په څېر خلکو لپاره یوه مبهمه اصطلاح. الخون هم اساساً د دوهمې معنې په پربنسټ، او همدارنګه د دریمې معنې له عناصرو سره، د "هونانو" په نوم یادېږي.

د "الخون" نوم په عمومي ډول دوی ته د باختري اتل د پخوانۍ سکې څخه ريښه اخلي، چې دوی په ساده ډول د ساساني سکې څخه تقلید وکړ او هغه ته یې په باختري لیکدود د "الخونو" ( ، αλχονο، همدارنګه αλχοννο) نوم (د یوناني لیکدود لږ بڼه) او د خپلې قبیلې، تمغا سمبول، اضافه کړ. لوی شمېر اصلي سکې لکه د خینګیلا سکې هم د تمغا سمبول سره یوځای د "الخونو" یادونه له ځان سره لري.

له فلسفي اړخه، په "الخونو" (αλχονο) کې  کېدای شي ال د آرین لپاره او خونو د هونانو لپاره ترکیب وي، که څه هم دا یوه فرضیه پاتې شوې ده. بله ریښه پېژندنه وایي چې ال کیدای شي د روښانه سور رنګ لپاره ترکي اصطلاح، او خونو د هونانو لپاره وي چې معنی یې "سره هونان" دی، چې سور رنګ د دښتو د کوچیانو تر منځ د سوېل سمبول دی.

ظاهر

الخون وګړي عموما د خپلو اوږدو کوپړیو په واسطه پېژندل کېدل، چې دا څېره یې د کوپړۍ د قصدي تغییر په پایله کې اخیسته چې ښایي دا د دوی د "ټولنیز هویت" استازیتوب وکړي. د الخون هون په سکه کې د واکمنانو په زیاتره انځورونو کې په ښکاره ډول اوږده کوپړۍ لیدل کېږي، او تر ټولو ډېره د خینګیلا په سکه کې تر سترګو کېږي. دا اوږده کوپړۍ، چې په ښکاره ډول ویاړ څرګندوي، دوی د نورو وګړو، لکه د دوی مخکیني کیدارانو، څخه بېلوي. د دوی په خپلو سکو کې، د ساسانیانو د تاجونو پر ځای، چې په سیمه کې رواج وو، کوپړۍ انځور کړې. دا کار د بیابانونو د نورو وګړو تر منځ، په ځانګړې توګه په هونانو کې، او په اروپا کې، چېرته چې هونانو پخپله معرفي کړ، هم تر سترګو کېږي.  

الخون وګړي، په یو بل توکمیز دود کې، بې ږیرې ښودل شوي، چې زیاتره یې برېتونه پرېښودل، ترڅو د ساسانیانو د سترواکۍ له بڼې سره چې عموماً بې ږیرې وو، توپیر شي.

انګېرل کېږي الخون وګړو سمبولي ظاهر په سیمه کې  فیشني وي، لکه څنګه چې د زابلستان د افسانوي پاچا، ایراني اتل رستم، په پنجیکنټ کې د ۷ پېړۍ په دیوالي نښان له اوږدې کوپړۍ سره ښودل شوي.

سمبولیزم

بله تګلاره چې الخون هونانو د مخکینیو کیدارانو څخه د خپل هویت د توپیر او جلاوالي لپاره کاروله، د یو ځانګړي سمبول یا تمغا کارول و چې په مکرر ډول د دوی په سکو او مهرونو کې څرګندېږي: