منځپانگې ته ورتلل

اتومي وسلې او اسرائیل

د ويکيپېډيا، وړیا پوهنغونډ له خوا

د اسرائیلو د دولت په اړه په پراخه کچه باور دا دی چې یاد دولت اتومي وسلې لري. د اسرائيلو په سلاکوټونو کې د هستوي کوپړیو (بمونو)  شمېر له ۸۰ څخه تر ۴۰۰ پورې اټکل کېږي او باور په دې دی چې یاد هېواد د دې توان لري چې نوموړي بمونه د څو مېتودونو په واسطه وتوغوي، چې له الوتکې له لارې توغول، له اوبتلونو څخه د کروز توغندیو په توګه توغول، او د جريچو (Jericho) د لړۍ له منځني څخه تر بین قاره یی (انټرکانټينېنټل) واټن بالېستیک توغندیو له لارې توغول پکې شامل دي. د دې هېواد د د توغولو وړ لومړنۍ اتومي وسلې په اړه داسې انګېرل کېږي چې د ۱۹۶۶ز کال په وروستیو یا د ۱۹۶۷ز کال په پیل کې تکمیل شوې وي، چې په دې توګه یې د نړۍ په کچه یادو وسلو ته د پراختیا ورکوونکو هېوادونو په منځ کې شپږم ځای خپل کړی دی.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷][۳]

په هر حال، اسراییل یوه د سنجول شوي ابهام پالیسي لري، چې هېڅکله په رسمي توګه د اتومي وسلو د درلودلو تائید یا رد نه کوي، په ځای یې د کلونو په اوږدو کې دا زمزمه کوي چې " اسرائیل به لومړنی هېواد نه وي چې منځني ختیځ ته هستوي وسلې ور معرفي کوي". اسرائیلو همداراز د اتومي وسلو د نه تکثر تړون (NPT) له امضاء کولو څخه ډډه کړې، که څه هم د دغه کار لپاره ورباندې نړیوال فشارونه اچول شوي دي، خو اسرائیل وایي چې دا د دوی د ملي امنیت له ګټو سره په ټکر کې دي.[۸][۹][۱۰][۱۱]

له دې امله، اسرائیلو د نورو سیمه ییزو لوبغاړو له خوا د اتومي وسلو د تر لاسه کولو په ردولو سره د تکثیر ضد مفکورې او مخنیوی کوونکو ګوزارونو ته پراختیا ورکړه. د اسرائیلو هوایي ځواک د عراق او سوریې د اتومي بټیو د ویجاړولو په پار په ترتیب سره په ۱۹۸۱ز او ۲۰۰۷ز کلونو کې د اوپېرا (Operation Opera) او اورچارډ (Operation Orchard) په نومونو سره عملیات تر سره کړل، او په ۲۰۱۰ز کې د سټکسنېټ (Stuxnet malware) ویروس چې د ایران اتومي تأسیسات یې په ناوړه ډول زیانمن کړل، ګمان کېږي چې د اسرائلو له خوا جوړ شوی و. تر ۲۰۱۹ز کال پورې، اسرائیل په منځني ختیځ کې یوازینی هېواد و چې په اړه یې باور کېده چې نوموړی هېواد اتومي وسلې لري. د سامسون انتخاب (Samson Option) د وروستي انتخاب په توګه د هغه هېواد په وړاندې چې پوځ یې په اسرائیلو حمله وکړي او/یا د اسرائیلو زیاتره برخه ویجاړه کړې، په اتومي وسلو سره د اسرائیلو د لویې غچ اخستنې مخنیوي کوونکې ستراتېژۍ ته راجع کېږي.[۱۲][۱۳]

اسرائیلو په ۱۹۴۸ز کال کې د خپلواکۍ له اعلانولو سملاسي وروسته په اتومي برخه کې څېړنې پیل کړې، او په محرمانه ډول یې د فرانسویانو په مرسته د ۱۹۵۰ز کال په وروستیو کې د نېګېو هستوي څېړنیز مرکز (Negev Nuclear Research Center) په جوړولو باندې پیل وکړ، چې ډېمونا (Dimona) ښارګوټي ته نږدې پروت و او یوه هستوي بټۍ او د بیا پروسس کولو دستګاه پکې شامل وو. د وسلو د پروګرام په اړه لومړني د پراخې کچې تفصیلات د ۱۹۸۶ز کال د اکتوبر په پنځمه تر یو رسنیز پوښ لاندې د مردخای وانونو (Mordechai Vanunu) له خوا له څرګندونو څخه  رابرسېره شول، نوموړي مخکې په اړوند مرکز کې د تکنېشن په توګه دنده تر سره کړې وه. وانونو ډېر ژر د موساد له خوا اختطاف او اسرائیلو ته راوړل و، چې هلته د خیانت او جاسوسۍ په جرم په ۱۸ کاله بند محکوم شو.[۱۴][۱۵]

د پراختیا تاریخچه

[سمول]

له ډېمونا څخه د مخه، ۱۹۴۹ز-۱۹۵۶ز

[سمول]

د اسرائیلو لومړنی لومړی وزیر ډېويډ بن-ګوریون په دې موخه چې د هولو کاسټ پېښه یو ځل بیا رامنځته نشي د هستوي وسلو په لاسته راوړلو کې " تقریبا پکو شوی" و. هغه وویل، " هغه څه چې انېشتاین (Einstein)، اوپنهېمر (Oppenheimer) او ټېللر (Teller) چې درۍ واړه یهودیان دي، د امریکا متحده ایالاتو ته جوړ کړي، په اسرائیلو کې هم ساینس پوهانو د خپلو خلکو لپاره تر سره کولی شول. بن ګورین حتی په ۱۹۴۸ز کې دعربو-اسرائیلو له جکړې مخکې چې په پایله کې یې د اسرائیلو دولت رامنځته شو، پرېکړه وکړه چې له بهر څخه یهودي ساینس پوهان وګوماري. دی او ورسره د ویزمن د ساینس انستیتیوت (Weizmann Institute of Science) مشر او د دفاع وزارت ساینس پوه اېرنسټ ډېويډ برګمن په دې باور وو او هیله مند وو چې یهودي ساینس پوهان لکه اوپنهېمر او ټېللر به له اسرائیلو سره مرسته وکړي. [۱۶][۱۷]

په ۱۹۴۹ز کال کې د اسرائیلو د دفاعي ځواکونو د ساینس د څانګې یو واحد چې په عبري لنډون سره هېمېد ګیمېل (HEMED GIMMEL) بلل کېږي، د نېګېو (Negev) صحرا په یوې دوه کلنې جیولوژیکي سروې باندې یې پیل وکړ. په داسې حال کې چې د پترولو د زېرمو په تړاو د ګونګوسو له امله یې له مخکې یوه ابتدایي مطالعه تر سره شوې وه، د دغې اوږدې سروې یوه موخه د یورانیومو د زېرمو پیدا کول وو؛ چې د فاسفېټو له زېرمو څخه یوه کوچینۍ اندازه وموندل شول. په هغه کال هېمېد ګیمېل څانګې د فزیک شپز فارغ محصلینو ته بهر ته زده کړو ته د تلو لپاره تمویل کړل، د نوموړو محصلینو څخه یو یې د شیکاګو پوهنتون ته لاره ومونده تر څو د انریکو فرمي تر څارنې لاندې زده کړې وکړي، نوموړي پروفیسور د نړۍ د لومړني مصنوعي او په ځان بسیا هستوي ځنځیري تعامل (nuclear chain reaction) څارنه کړې وه. په ۱۹۵۲ز کال کې هېمېد ګیمېل د اسرائیلو له دفاعي ځواک څانګې څخه په دفاع وزارت کې یوې څانګې ته چې د څېړنو او زېربینا (EMET) په نوم پېژندل کېده، ور جلا شو. د هماغه کال په جون کې بېرګمن د بن ګورین له خوا د اسرائیلو د اتومي انرژۍ د کمېسیون (Israel Atomic Energy Commission) د رییس په توګه وټاکل شو. [۱۸][۱۹][۲۰]

هیمېد ګیمېل ډېپارټمنټ د یاد لېږد په بهیر کې د څلورم ماچون په نوم ونومول شو او د برګمن له خوا د اسرائیلو د اتومي انرژۍ د کمېسیون (IAEC) د مخکښ لابراتوار په توګه کارول کېده؛ څلورم ماچون په ویزمن انستیتیوت کې د اېزوتوپ د څېړنو له څانګې سره یو ځای په نېګېو کې له فاسفېټو څخه د یورانیمو او د طبیعي درنو اوبو (2H2O) د راویستلو وړتیا ته پراختیا ورکړه. دغه تخنیکونه له امریکايي هڅو څخه د دوو کلونو په اندازه پرمختللي وو. برګمن چې له فرانسویانو سره یې د هستوي همکاریو ډېرولو ته لېوالتیا درلوده، یادې دواړې اختراع ګانې یې د فرانسې د بدیلو انرژیو او اتومي انرژۍ په کمېسیون ( Commissariat à l'énergie atomique ) په ۶۰ میلیونه فرانکه وپلورلې. که څه هم دا پلورنه سوداګریزه شوې نه وه، خو دغه کار د فرانسوي-اسرائیلي همکاریو په لور یو منتج کېدونکی ګام و.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴][۲۵]

پر دې سر بېره، اسرائیلي ساینس پوهانو په اغلب ګمان په مارکول (Marcoule) کې، د جي-۱ پلوتونیوم د تولید د بټۍ او یو پي-۱ د بیا پروسس کولو د دستګاه په جوړولو کې مرسته کړې ده. فرانسې او اسرائیلو په زیات شمېر برخو کې نږدې اړیکې درلودې. فرانسه د یهودي نوي دولت لپاره د وسلو عمده عرضه کوونکې وه، او په شمالي افریقا کې د فرانسې په مستعمرو کې د ناکراریو په خورېدو سره، اسرائیلو په یادو هېوادونو کې د سفاردي یهودیانو (Sephardi Jews) سره په اړیکې ټینګولو سره ارزښتناک جاسوسي معلومات د فرانسې په واک کې ورکړل. [۲۶][۲۷]

په عین وخت کې، اسرائیلي ساینس پوهانو د فرانسې له خپل اتومي پروګرام څخه هم څارنه کوله، او هغوی یواځیني بهرني ساینس پوهان وو چې اجازه ورکړل شوې وه تر څو د مارکول په اتومي تاسيساتو کې په خپله خوښه وګرځي. د فرانسوي او اسرائیلي یهودي او غیر یهودي څېړونکو تر منځ د اړیکو سربېره، فرانسویان په دې باور وو چې له اسرائیلو سره همکاري دوی ته په نړیواله کچه یهودي اتومي ساینس پوهانو ته لاسرسی برابرولی شي.

وروسته له هغه چې د متحده ایالاتو ولسمشر ډوېټ ایزنهاور د سولې لپاره د اتومونو (Atoms for Peace) نوښت اعلان وکړ، اسرائیل یې په امضاء کولو کې دویم شول (په ترکیې پسې) او د ۱۹۵۵ز کال د جولای په ۱۲مه یې د متحده ایالاتو سره د سوله ییزې اتومي همکارۍ تړون لاسلیک کړ. چې په دې توګه د ۱۹۵۷ز کال د مارچ په شلمه، د امضاء کولو په عمومي مراسمو کې "په ناچال سورېق (Nachal Soreq) کې د لامبو د یو کوچیني حوض د څېړنیزې بټۍ" د جوړېدلو لامل شول، کوم چې له فرانسویانو سره یې په ډېمونا کې د ډېرو لویو تاسیساتو جوړېدل تر خپل پوښښ لاندې راوستل.[۲۸][۲۹][۳۰]

فرانسیس پرین چې له ۱۹۵۱څخه تر ۱۹۷۰ز کال پورې د اتومي انرژۍ لپاره د فرانسې عالي کمېشنر و، په ۱۹۸۶ز کال کې په څرګند ډول وویل چې اسرائیلي ساینس پوهان په ۱۹۴۹ز کال کې د ساکلې هستوي څېړنيز مرکز ته ور بلل شوي وو، دغې همکارۍ د فرانسوي او اسرائیلي ساینس پوهانو تر منځ په ځانګړې توګه د هغوی چې د منهاتن د پروژې څخه وو، د پوهې شریکولو په شمول ګډو هڅو ته لاره خلاصه کړه. د بریدمن کولونېل وارنر ډي. فار د یو رېپوټ په حواله چې د یوساف د تکثیر ضد مرکز (USAF Counterproliferation Center) ته یې ورکړی و په داسې حال کې چې فرانسه پخوا په اتومي څېړنو کې یو مخکښ هېواد و "اسرائیل او فرانسه له جګړې وروسته د تخصص په یو شان سطح کې وو، او اسرائیلي ساینس پوهانو کولی شول چې د فرانسویانو له خوا په کېدونکو هڅو کې د پام وړ ونډه واخلي. په فرانسه او اسرائیلو کې د هستوي ساینس او تکنالوژۍ په برخو کې پرمختګ د ۱۹۵۰مې لسیزې په لومړیو کې سره ډېر نږدې او تړلی و". د دې په څنګ کې، د فار په حواله،  "د فرانسې په هستوي ازموینو کې څو اسرائیلي څارونکو شتون درلود او اسرائیلیانو د فرانسې د هستوي ازمویښتي چاودنو په اړه معلوماتو ته نا محدود لاسرسی درلود".[۲۵][۲۵]

سرچينې

[سمول]
  1. ↑ Kristensen, Hans M.; Norris, Robert S. (2014). "Israeli nuclear weapons, 2014". Bulletin of the Atomic Scientists. 70 (6): 97–115. Bibcode:2014BuAtS..70f..97K. doi:10.1177/0096340214555409.
  2. ↑ Yoni Hirsch and Israel Hayom Staff (April 14, 2014). "Carter says Israel has stockpile of over 300 nuclear bombs". Israel Hayom. خوندي شوی له the original on 2014-04-16.
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ Brower 1997.
  4. ↑ "Jericho 3". missilethreat.csis.org. Center for Strategic and International Studies. بياځلي په 15 August 2017.
  5. ↑ "Nuclear weapons – Israel". Federation of American Scientists. بياځلي په July 1, 2007.
  6. ↑ Nuclear Proliferation International History Project. "Israel's Quest for Yellowcake: The Secret Argentina-Israel Connection, 1963–1966". Woodrow Wilson International Center for Scholars.
  7. ↑ "Nuclear Overview". Israel. NTI. خوندي شوی له the original on January 2, 2009. بياځلي په June 23, 2009.
  8. ↑ Bronner, Ethan (October 13, 2010). "Vague, Opaque and Ambiguous — Israel's Hush-Hush Nuclear Policy". The New York Times. بياځلي په March 6, 2012.
  9. ↑ Korb, Lawrence (November 1, 1998). "The Quiet Bomb". The New York Times. بياځلي په March 6, 2012.
  10. ↑ "Foreign Relations of the United States, 1964–1968" (historical documents). Office of the Historian. XX, Arab-Israeli Dispute, 1967–68. Department of State. December 12, 1968. Document 349. بياځلي په July 3, 2012.
  11. ↑ Israel Rejects Offer to Join UN Atomic Agency, Shalom Life, September 21, 2010.
  12. ↑ "Nuclear Overview". Israel. NTI. خوندي شوی له the original on January 2, 2009. بياځلي په June 23, 2009.
  13. ↑ "Strategic Doctrine". Weapons of Mass Destruction (WMD). Global Security. April 28, 2005.
  14. ↑ "Mordechai Vanunu: The Sunday Times articles". The Times. London. April 21, 2004. خوندي شوی له the original on May 13, 2006. بياځلي په July 2, 2006.
  15. ↑ "Vanunu: Israel's nuclear telltale". BBC News. April 20, 2004. بياځلي په October 17, 2012. [Vanunu blew] the whistle on Israel's secret nuclear activities....It was a decision that led him first to London and the Sunday Times - then to Rome and kidnapping by Israeli intelligence service Mossad - then back to Israel and a long jail sentence.
  16. ↑ Goldberg, Jeffrey (September 2010). "The Point of No Return". The Atlantic.
  17. ↑ Pinkus, Binyamin; Tlamim, Moshe (Spring 2002). "Atomic Power to Israel's Rescue: French-Israeli Nuclear Cooperation, 1949–1957". Israel Studies. 7 (1): 104–138. doi:10.1353/is.2002.0006. JSTOR 30246784.
  18. ↑ "Nuclear weapons – Israel". Federation of American Scientists. بياځلي په July 1, 2007.
  19. ↑ Cohen 1998، م. 26.
  20. ↑ Cohen 1998، مم. 30–31.
  21. ↑ "Nuclear weapons – Israel". Federation of American Scientists. بياځلي په July 1, 2007.
  22. ↑ Pinkus, Binyamin; Tlamim, Moshe (Spring 2002). "Atomic Power to Israel's Rescue: French-Israeli Nuclear Cooperation, 1949–1957". Israel Studies. 7 (1): 104–138. doi:10.1353/is.2002.0006. JSTOR 30246784.
  23. ↑ Pinkus, Binyamin; Tlamim, Moshe (Spring 2002). "Atomic Power to Israel's Rescue: French-Israeli Nuclear Cooperation, 1949–1957". Israel Studies. 7 (1): 104–138. doi:10.1353/is.2002.0006. JSTOR 30246784.
  24. ↑ Hersh 1991، م. 30.
  25. ↑ ۲۵٫۰ ۲۵٫۱ ۲۵٫۲ Farr 1999.
  26. ↑ Cohen 1998، مم. 33–34.
  27. ↑ Hersh 1991، م. 19.
  28. ↑ Pinkus, Binyamin; Tlamim, Moshe (Spring 2002). "Atomic Power to Israel's Rescue: French-Israeli Nuclear Cooperation, 1949–1957". Israel Studies. 7 (1): 104–138. doi:10.1353/is.2002.0006. JSTOR 30246784.
  29. ↑ Cohen 1998، م. 44.
  30. ↑ Cohen 1998، م. 65.
"https://ps.wikipedia.org/w/index.php?title=اتومي_وسلې_او_اسرائیل&oldid=281144" نه اخيستل شوی